Pojęcie prawa wykroczeń i jego miejsce w systemie obowiązującego prawa

Prawo wykroczeń to ogół norm prawnych regulujących przeciwdziałanie naruszeniom porządku prawnego, zwanych wykroczeniami, za pomocą przewidzianych w tym prawie kar i innych środków oddziaływania (nawiązka, odszkodowanie, środki oddziaływania wychowawczego). A. Marek, Prawo wykroczeń ,s. 39

Prawo wykroczeń jest jedną z gałęzi systemu prawa obowiązującego w państwie.

Prawo wykroczeń tradycyjnie było i jest związane z prawem karnym i prawem administracyjnym, a więc gałęziami prawa akurat zasadniczo różnymi, gdyż prawo administracyjne zalicza się do tzw. prawa sektorów, charakteryzującego się wyczerpującą regulacją objętej nim sfery stosunków społecznych, natomiast prawo karne jest nazywane prawem granic, gdyż zakreśla granice dopuszczalnego zachowania.

Związek materialnego prawa wykroczeń z prawem karnym jest dość oczywisty, wszak w obu wypadkach mamy do czynienia z systemem nakazów i zakazów, za którymi stoi sankcja, jaką jest stosowanie przymusu państwowego w postaci kary. Podejmowane w literaturze próby wykazania materialnej różnicy między karą kryminalną a tzw. karą administracyjną skończyły się niepowodzeniem.

Na ścisłe związki prawa wykroczeń z prawem karnym, którego jest dopełnieniem wskazuje:

daleko idące podobieństwo zasad odpowiedzialności za wykroczenia i przestępstwa,

zbliżony rodzajowo system kar (np. kara ograniczenia wolności, grzywna, pozbawienie praw , przepadek rzeczy...),

orzekanie kary za wykroczenia w oparciu o kryterium winy.

Sąd Najwyższy w jednej z uchwał wyraził pogląd, iż odpowiedzialność karna obejmuje nie tylko sferę stosowania norm kodeksu karnego, ale także sferę stosowania kodeksu wykroczeń (Uchwała 7 sędziów z 5.04.1973 r., OSNKW 1973, poz. 72) .

Prawo wykroczeń wykazuje również rozliczne związki z prawem administracyjnym. Jest instrumentem sankcjonującym naruszenie ustaw administracyjnych ( stany faktyczne tylko częściowo zawarte są w kodeksie wykroczeń, liczne wykroczenia przewidują ustawy administracyjne regulujące różnorodność sfery organizatorskiej działalności państwa , np. prawo budowlane, wodne transport, obrót artykułami żywnościowymi itp.)

Powiązania prawa wykroczeń z prawem administracyjnym wyrażają się w :

przysługujących organom administracyjnym uprawnieniach do nakładania kar ( np. w postępowaniu mandatowym) oraz

w treści norm materialnego prawa wykroczeń ( tradycyjnie wykroczenia były traktowane jako naruszenie porządku prawnego ustalonego przez organy administracji. Z tego powodu nazywano je także deliktami administracyjnymi.

W miarę upływu czasu słabły związki prawa wykroczeń z prawem administracyjnym a zacieśniały się z prawem karnym. Zgodnie bowiem z ustawą z 8.06. 1990 r. o zmianie ustaw : Kodeks postępowania karnego, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń i kodeks pracy ( Dz. U. nr 43, poz. 251) dotychczasowe kolegia rejonowe do spraw wykroczeń usytuowane przy terenowych organach administracji państwowej stopnia podstawowego stały się kolegiami do spraw wykroczeń przy sądach rejonowych . Zniesiono instytucję odwołania od orzeczeń kolegiów, a tym samym zniesiono kolegia odwoławcze, a rozpoznanie środków zaskarżenia rozstrzygnięć kolegiów ( żądania skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego oraz zażalenia) powierzono sądom rejonowym. Bezpośredni nadzór nad działalnością kolegiów do spraw wykroczeń przy sądach rejonowych powierzono prezesom tych sądów , a nadzór zwierzchni - Ministrowi Sprawiedliwości. Zniesiono komisje orzecznictwa do spraw wykroczeń przy wojewodach, a uchylanie prawomocnych rozstrzygnięć powierzono sądom wojewódzkim. W ten sposób kolegia do spraw wykroczeń zostały praktycznie włączone do systemu sądownictwa jako jego najniższy szczebel. ( M. Radecki, W. Bojarski, Kodeks wykroczeń Komentarz . Wa-wa 1998r. s. XXIX

Dla klasyfikacji prawa wykroczeń w ramach systemu prawnego Rzeczpospolitej Polskiej istotne znaczenie ma fakt, że kodeks wykroczeń i kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia w odróżnieniu od ustawodawstwa poprzednio obowiązującego, nie odsyłają do kodeksu karnego ani przepisów o postępowaniu karnym, administracyjnym, ale stanowią w założeniu autonomiczne akty normatywne. Okoliczność, że niektóre przepisy kodeksu wykroczeń oraz kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia stanowią dokładne odwzorowanie unormowań przyjętych w kodeksie karnym i kodeksie postępowania karnego, a jednak ustawodawca nie posłużył się normami blankietowymi, może dawać asumpt do twierdzenia, że intencją ustawodawcy było wyodrębnienie prawa wykroczeń. W rzeczywistości sprawa jest znacznie bardziej złożona, bowiem regulacja prawa wykroczeń jest w poważnym stopniu niedostatecznie dokładna, co powoduje powstanie luk prawnych, których usunięcie może nastąpić wyłącznie w drodze analogicznego stosowania przepisów prawa karnego, przede wszystkim procesowego. Wobec tego autonomia prawa wykroczeń okazuje się być iluzoryczna.

Reasumując :

Prawo wykroczeń to formalnie wyodrębniona gałąź systemu prawa obowiązującego w państwie, wykazująca rozliczne związki zarówno z prawem karnym jak i prawem administracyjnym zachowując zasadniczo charakter właściwy prawu karnemu, jako tzw. prawu granic, będąc jego dopełnieniem.

Prawo wykroczeń spełnia następujące funkcje:

1. ochronną - chroni stosunki społeczne przed wykroczeniami, które wprawdzie nie zawierają tej dozy nasilenia społecznego niebezpieczeństwa co przestępstwa ( zbrodnie, występki), ale które przez swoją częstotliwość stanowią istotne zagrożenie ładu i porządku prawnego.

2. profilaktyczno - wychowawczą - oddziaływuje na obywateli, którzy wykazują brak poszanowania dla zasad porządku prawnego i niezbędnej dyscypliny społecznej. Bez wpajania obywatelom konieczności przestrzegania zasad współżycia społecznego i poszanowania prawa na „co dzień” trudno skutecznie przeciwdziałać przestępstwom. Zwalczanie wykroczeń jest więc zarazem działaniem prewencyjnym zapobiegającym przestępczości .

Funkcja ta znajduje wyraz w celach kary i innych środkach oddziaływania oraz przepisach regulujących zasady ich wymierzania.

3. gwarancyjna - wysunięcie jej nastąpiło w okresie Wielkiej Burżuazyjnej Rewolucji Francuskiej 1789 r. zwłaszcza w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Prawo wykroczeń daje gwarancję niepociągnięcia obywatela do odpowiedzialności karnej za czyny nie będące wykroczeniami.

Funkcja ta znajduje wyraz w obowiązujących zasadach:

ogólnoprawnych (humanizmu, równości wobec prawa, praworządności).

szczególnych prawa materialnego wykroczeń, a mianowicie:

określoności wykroczenia (nullum crimen sine lege)

określoności kary (nulla poena sine lege) - nullum crimen sine lege poenali anteriori (nie stanowi wykroczenia czyn, który nie jest zabroniony pod groźbą kary przez obowiązującą ustawę),

stosowania ustaw aktualnie obowiązujących, chyba że ... (art. 2 k.w.)

lex retro non agit (ustawa nie działa wstecz),

nullum crimen sine culpa (nie ma przestępstwa bez winy, wina jest subiektywną podstawą odpowiedzialności tak za przestępstwa jak i za wykroczenia).

4. represyjna - celem kary jest zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości w związku z dokonanym naruszeniem lub zagrożeniem odpowiedniego dobra prawnego.

Źródła prawa wykroczeń

Na całokształt prawa wykroczeń składa się :

Prawo materialne - ogół norm prawnych regulujących zwalczanie naruszeń porządku prawnego zwanych wykroczeniami za pomocą przewidzianych w tym prawie kar i innych środków oddziaływania (nawiązki, odszkodowania, środków oddziaływania wychowawczego).

Prawo procesowe - ogół norm prawnych regulujących postępowanie w sprawach o wykroczenia, którego nadrzędnym celem jest realizacja norm prawa materialnego.

Prawo ustrojowe - ogół norm prawnych określających tryb powoływania, kompetencje i zasady działania organów sprawujących orzecznictwo w sprawach o wykroczenia w oparciu o przepisy (procesowego prawa wykroczeń) prawa procesowego.

Ten podział znajduje odzwierciedlenie w obowiązującej kodyfikacji, która obejmuje: Kodeks wykroczeń, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, Ustawę o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń (podstawowe źródła prawa wykroczeń)

Źródłem prawa wykroczeń może być nie tylko ustawa sejmowa, ale te akty prawne, które zostały wydane z mocą ustawy, tzn. dekrety (np. dekret z 2.08.1951 r. o targach i targowiskach (z. U. Nr 41, poz. 312 ze zm. - art. 12) i rozporządzenia Prezydenta RP z okresu międzywojennego (np. Rozporządzenie Prezydenta RP 22.03.1928 r. o dozorze nad artykułami żywności i przedmiotami użytku Dz.U. Nr 36, poz. 343 ze zm. - art. 32 lit. b i art. 33,34,36).

Źródłem prawa wykroczeń są także rozporządzenia Rady Ministrów oraz rozporządzenia i zarządzenia ministrów, jeżeli zostały wydane z upoważnienia ustawy, jako akty wykonawcze w stosunku do jej unormowań ( warunkiem mocy prawnej tych aktów jest delegacja ustawowa ). Jakkolwiek te akty normatywne z reguły nie określają wprost czynów karalnych, to jednak mogą precyzować zakres penalizacji określonej w ustawie ( chodzi tu o wykroczenia o znamionach odsyłających np. art. 59 k.w. lub art. 70 k.w.). Poza tym rozporządzenia wojewody , jeżeli zostały wydane z upoważnienia ustawy. A. Marek ( Prawo wykroczeń, Wa-wa 1996, s. 42 ) wskazuje, iż zwrócić należy uwagę na ogólną delegację zawartą w art. 54 k.w., gdy chodzi o przepisy porządkowe dotyczące zachowania w miejscach publicznych. Wydanie takich przepisów porządkowych operujących grzywną przewidziane jest w art. 40 ustawy z 8. 03.1990 r. o samorządzie terytorialnym ( Dz.U.Nr 16, poz. 95 ze zm. ), ale tylko wtedy, gdy jest to oparte na delegacji ustawowej.

Nie stanowi natomiast formalnego źródła prawa wykroczeń zwyczaj, orzecznictwo sądowe i nauka prawa. Należy tu jednak wyjaśnić, że zwyczaj może mieć znaczenie normatywne. Przepis prawa wykroczeń może odwoływać się do zwyczajowo ukształtowanych zasad. ( np. karalność niezachowania zwykłych lub nakazanych środków ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia - art. 77 k.w., kiedy „ zwykłe środki ostrożności” są zwyczajowo ukształtowane).

Materialne prawo wykroczeń jest zawarte w kodeksie karnym ( ustawa z 20. 05.1971 r. Dz. U. Nr 12, poz. 114 ze zm.) a także w licznych ustawach dodatkowych. Kodeks wykroczeń wzorem kodeksu karnego składa się z dwóch części.

I. Część ogólna:

określa pojęcia i zasady odpowiedzialności za wykroczenia,

formy popełnienia wykroczenia,

system kar i innych środków oddziaływania oraz zasady ich stosowania ,

przedawnienie karalności i zatarcie ukarania,

wyjaśnienie stosunku kodeksu wykroczeń do ustaw szczególnych.

Część ogólna prawa wykroczeń to zespół regulacji stanowiących klucz do stosowania przepisów części szczególnej, a także ustaw dodatkowych. Przepisy tej części mają charakter definicji ustawowych ( np. art. 47 k.w.), reguł operacyjnych czy też dyrektyw stosowania prawa.

Część ogólna kodeksu wykroczeń ma zastosowanie także do wykroczeń zawartych w ustawach szczególnych, chyba że ustawa taka zawiera przepisy odmienne. W sytuacji, gdy ustawa szczególna modyfikuje niektóre zasady zawarte w części ogólnej kodeksu wykroczeń, modyfikacje te mają zastosowanie tylko do wykroczeń stypizowanych w tej ustawie.

II. Część szczególna:

normuje poszczególne kategorie wykroczeń przez podanie zespołu ich ustawowych znamion i sankcji grożących za ich popełnienie.

Zbudowane są one dwuczłonowo :

dyspozycja - opis zabronionego zachowania się

sankcja - wskazanie kar grożących w wypadku wypełnienia znamion dyspozycji.

Część szczególna dzieli się na rozdziały (rozdz. VIII - XIX k.w.), w których pogrupowano wykroczenia określone w art. 49 -166. Kryterium ich klasyfikacji (układu w poszczególne rozdziały) jest rodzajowy przedmiot ochrony ( np. przedmiotem ochrony w rozdziale XIX jest gospodarka leśna, polna, ogrodowa).

Pojęcie wykroczenia - jego elementy oraz znamiona ustawowe.

Chcąc przypisać określonej osobie popełnienie wykroczenia należy udzielić pozytywnej odpowiedzi na następujące pytania:

1. Czy zachowanie, które przypisywane jest osobie, jest czynem?

2. Czy czyn ten:

a) jest społecznie szkodliwy,

b) jest bezprawny,

c) jest zawiniony,

d) posiada wszystkie znamiona określone w ustawie,

e) jest zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia?

Wykroczeniem jest tylko takie zachowanie człowieka, które jest czynem społecznie szkodliwym, bezprawnym, zawinionym, o znamionach ustawowych, zabronionym pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia ( art. 1, 5-6, 8, 47 § 1 k.w.).

Przez czyn rozumie się uzewnętrznione zachowanie człowieka, sterowane wolą, społecznie doniosłe, spójne pod względem czasowym i sytuacyjnym. Zachowanie to może przybrać formę aktywną - mówimy wówczas o działaniu - bądź pasywną - zaniechania. Nie jest czynem zachowanie mimowolne (w malignie, stanie paraliżu czy w stanie snu hipnotycznego), odruchowe czy też wynikające z wywartego na człowieku przymusu fizycznego (vis absoluta).

Społeczna szkodliwość czynu (w d.k.w. „społeczne niebezpieczeństwo czynu”) jest elementem materialnym definicji wykroczenia. Jest to cecha obiektywna czynu, niezależna od ustawodawcy. Oznacza ujemną społecznie treść czynu (jego materialną „zawartość”). Nie może więc być zaliczana do formalnych (ustawowych) znamion wykroczenia - będąc treścią zespołu tych znamion. Dlatego też, odpowiednio do podziału znamion wykroczenia, przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu należy uwzględnić elementy treściowe strony przedmiotowej (rodzaj i charakter naruszonego dobra, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wysokość zaistniałej lub grożącej szkody) oraz strony podmiotowej czynu (rodzaju winy i okoliczności wpływających na jej stopień, a w szczególności pobudki, motywy i cele zachowania sprawcy).

Element materialny definicji wykroczenia ma do spełnienia istotną rolę w zakresie wyłączania odpowiedzialności (np. wejście pieszego na skrzyżowanie przy czerwonym świetle późną nocą, gdy żaden ruch się nie odbywał.

Pozostałe elementy definicji wykroczenia są elementami formalnymi i spełniają funkcję gwarancyjną oraz rozgraniczającą wykroczenia od przestępstw, gdyż czyn jest wtedy wykroczeniem a oprócz tego , że jest społecznie szkodliwy, odpowiada znamionom ustawowym, jest bezprawny, zawiniony i zagrożony karą przewidzianą dla wykroczeń przez ustawę zabraniającą jego popełnienia.

Ogólna definicja wykroczenia podaje cechy wspólne wszystkim wykroczeniom, co pozwala odróżnić je od innych zjawisk obojętnych z punktu widzenia materialnego prawa wykroczeń. Nie wyjaśnia, jakie konkretne wykroczenie w danym wypadku popełniono.

Celowi temu służą znamiona ustawowe, czyli opisane w ustawie cechy charakterystyczne czynu, które są konieczne i wystarczające dla uznania ( zakwalifikowania) konkretnego czynu jako konkretnego wykroczenia.

Ustawa określając jakiś czyn jako wykroczenie podaje tylko pewne typowe, powtarzalne jego cechy. Nie określa wszystkich cech wykroczenia. Wszystkie inne, nie opisane w ustawie cechy czynu nie mają wpływu na uznanie jego za wykroczenie. Mogą natomiast mieć znaczenie np. dla wymiaru kary, organizacji procesu wykrywczego.

Znamiona ustawowe klasyfikuje się dzieląc na cztery grupy:

1. Przedmiot ochrony (zamachu) - dobro chronione prawem (ogólny, rodzajowy, bezpośredni: bliższy i dalszy)

2. Strona przedmiotowa:

zachowanie się sprawcy (działanie, zaniechanie, znoszenie),

przedmiot czynu ( przedmiot czynności wykonawczej),

skutek; związek przyczynowo - skutkowy,

okoliczności modalne np. czas, miejsce, sposób popełnienia wykroczenia, środki, których sprawca użył, sytuacja, w jakiej sprawca działał,

Podmiot (powszechny, indywidualny).

Strona podmiotowa (formy winy, okoliczności wpływające na jej stopień: pobudki, motywy, cele działania sprawcy).

Zawinienie wykroczeń

Aby czyn sprawcy mógł być uznany za wykroczenie musi być m.in. zawiniony. Zawinienie, jako element definicji wykroczenia, należy odróżniać od jego strony podmiotowej.

Zawinienie wykroczeń opiera się na zasadzie ekwiwalencji winy czyli równorzędności winy umyślnej lub nieumyślnej, jako warunku odpowiedzialności karnej (art. 5 k.w.). Regułą jest więc możliwość popełnienia wykroczenia zarówno z winy umyślnej jak i z winy nieumyślnej , np. art. 54, 55, 74, 86,87 ... k.w. Wyjątek stanowią wykroczenia, które można popełnić tylko umyślnie, np. art. 49, 62,65,66, 85, 92 §2, 104,107,119,120,124,140,142,143 ... k.w. Są to wykroczenia w przypadku, których ustalenie nieumyślności sprawcy czynu, nie wystarcza do pociągnięcia go do odpowiedzialności. W takich przypadkach odpowiedzialność może mieć miejsce jedynie gdy zostanie wykazana umyślność sprawcy.

Inaczej przedstawia się kwestia zawinienia przestępstw. Regułą jest ich umyślność, np. art. 158 § 1 k.k., a wyjątkiem nieumyślność, np. art. 155 k.k. Ponadto występują przestępstwa z tzw. winy kombinowanej (mieszanej), np. art. 156 § 3 k.k.

Czyn będzie można uznać za zawiniony, gdy od jego sprawcy można było wymagać zachowania zgodnego z prawem, albo inaczej mówiąc, gdy można mu postawić zarzut z powodu podjęcia wadliwej decyzji woli i niewłaściwego postępowania.

Najważniejszą przesłanką winy jest strona podmiotowa wykroczenia (inaczej strona subiektywna) obejmująca zjawiska psychiczne towarzyszące stronie przedmiotowej, czyli zachowaniu się sprawcy, (wyrażające stosunek psychiczny sprawcy do czynu).

Z kolei określona postać strony podmiotowej (tzw. forma winy) decyduje o stopniu winy i stopniu społecznej szkodliwości czynu, np. umyślne oraz nieumyślne uszkodzenie drzewa przydrożnego (art. 144 § 2 k.w.) można ocenić jednakowo z punktu widzenia obiektywnej szkody społecznej. Jednak z punktu widzenia winy sprawcy i społecznej szkodliwości czynu (analogicznie do art. 115 § 2 k.k.) ocena każdego z tych czynów wypadnie zupełnie odmiennie (L. Gardocki, Prawo karne W-wa 1998 s. 73 -74).

Według art. 6 § 1 k.w. wykroczenie umyślne zachodzi, gdy sprawca ma zamiar popełnienia czynu zabronionego , tj. chce go popełnić (zamiar bezpośredni) albo przewidując możliwość jego popełnienia na to się godzi (zamiar ewentualny).

„W obu przypadkach mamy do czynienia z aktem woli, przy czym relacjonowana jest ona do znamion czynu zabronionego. Ponieważ nie sposób wyobrazić sobie aktu woli bez świadomości tego, czego ona dotyczy, przeto za niezbędną przesłankę winy umyślnej uznać trzeba objęcie przez sprawcę świadomością znaczenia czynu zabronionego” A. Marek s. 71

W znamionach niektórych typów wykroczeń umyślnych występują dodatkowe cechy, które musi zawierać ich strona podmiotowa. Najczęściej jest to znamię określonego celu, którym ma się kierować sprawca, np. w celu przywłaszczenia (art. 119 §1 k.w.), w celu osiągnięcia korzyści majątkowej (art. 128 § 1 k.w.), w celu odsprzedaży z zyskiem (art. 133 § 1 k.w.). Rzadziej jest to określony motyw lub pobudka, np. ze złośliwości lub swawoli (art. 66 § 1, 75 § 2, 107, 143 § 1 k.w.). Takie wykroczenia nazywamy kierunkowymi.

Zgodnie z art. 6 § 2 k.w. wykroczenie jest nieumyślne, jeżeli sprawca nie ma zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał (lekkomyślność) albo mógł przewidzieć (niedbalstwo). „ Pojęcie nieumyślności polega na niezachowaniu przeciętnego obowiązku ostrożności w sytuacji , w której na podstawie normalnej zdolności przewidywania i ogólnego obowiązku dbałości (...) oraz przewidywanie skutków własnych zachowań można wymagać od człowieka, aby nie dopuścić do nastąpienia (...) skutku „ J. Bafia, Siewierski, Mioduski s. 75. Możliwość i powinność przewidywania następstw zawsze należy odnieść do sytuacji konkretnej, a nie oceniać abstrakcyjnie. Dla prawidłowej oceny zawinienia należy w szczególności brać pod uwagę życiowe doświadczenie sprawcy, w ramach którego mógł on przewidzieć normalne następstwa swego zachowania. Doktryna nakazuje nadto uwzględniać osobowość sprawcy, jego wiek oraz poziom intelektualny.

Podmiot wykroczenia

Podmiotem wykroczenia czyli jego sprawcą, może być jedynie człowiek, a więc osoba fizyczna (a nie np. osoba prawna, czy inna jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej), zdolny do zawinienia, tj. indywidualnie określony, poczytalny (tj. musi mieć zachowaną możność rozpoznania znaczenia popełnianego przez siebie czynu i pokierowania swym postępowaniem). Zgodnie z art. 8 k.w. podmiotem wykroczenia zdolnym do ponoszenia odpowiedzialności za wykroczenie jest osoba, która w chwili popełnienia czynu zabronionego ukończyła 17 lat.

Podmiot spełniający te ogólne warunki określony jest jako powszechny.

Gdy ustawa wymaga dodatkowej właściwości lub cechy od podmiotu wykroczenia, to jest on nazywany indywidualnym, np. właściciel, posiadacz, użytkownik, prowadzący (art. 96 § 1 k.w.). Dalsze rozróżnienie podmiotu indywidualnego na właściwy i niewłaściwy - w przeciwieństwie do prawa karnego - nie ma w prawie wykroczeń praktycznego znaczenia.

Do nieletnich sprawców czynów zabronionych, określonych w ustawie jako wykroczenia, stosuje się przepisy ustawy z 26 10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich. Ustawa ta ma na celu ochronę nieletnich przed przestępczością i demoralizacją, a więc służy zwalczaniu czynów karalnych popełnianych przez nieletnich oraz zapobieganiu i zwalczaniu demoralizacji nieletnich (w odniesieniu do zwalczania i zapobiegania demoralizacji - nieletnią jest osoba do 18 roku życia).

W rozumieniu tej ustawy czynami karalnymi są wszystkie określone jako przestępstwa ale tylko niektóre czyny określone jako wykroczenia tj. określone w art. 51, 62, 69, 74, 76, 85, 87, 119, 122, 124, 133 i 143 k.w.

Popełnienie któregokolwiek z nich przez nieletniego po ukończeniu 13, a przed ukończeniem 17 lat skutkuje wdrożenie postępowania opiekuńczo - wychowawczego przed Sądem Rodzinnym i Nieletnich o czyn karalny. Sąd ów może w takim wypadku zastosować wobec nieletniego środki wychowawcze i lecznicze określone w ustawie, np. zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, przepadek rzeczy.

Popełnienie przez nieletniego innego wykroczenia takich konsekwencji prawnych nie rodzi, chyba że zostanie uznane za przejaw jego demoralizacji.

Zasady stosowania materialnego prawa wykroczeń względem czasu, miejsca popełnienia wykroczenia oraz obywatelstwa sprawcy.

Do odpowiedzialności za wykroczenie może być pociągnięty tylko te, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, zgodnie z zasadą - nullum crimen sine lege poenali anteriori. Jak wskazuje doktryna jest ona podstawą gwarancji i praworządności, gdyż nie można zgodnie z nią, pociągnąć człowieka do odpowiedzialności jeżeli czyn w czasie jego popełnienia nie był zagrożony karą

Ze względu na obowiązywanie ustawy w czasie, podmiot wykroczenia i przedawnienie karalności koniecznym jest ustalenie czasu popełnienia wykroczenia.

W świetle art. 4 § 1 k.w. czasem popełnienia wykroczenia jest czas zabronionego zachowania się (czas, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany), a nie czas nastąpienia skutku (w przypadku wykroczeń materialnych).

Oddzielenie się czasowe skutku (w przypadku wykroczeń materialnych) od zabronionego zachowania się nie wpływa na bieg terminu przedawnienia karalności (art. 45 § 1 k.w. - por. art. 101 § 3 k.k.).Wynika to z niższego ciężaru gatunkowego wykroczenia. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest krótki okres przedawnienia karalności wykroczenia. Zgodnie bowiem z art. 45 k.w. karalność wykroczenia ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął jeden rok ( §1). W razie uchylenia rozstrzygnięcia w trybie nadzoru przedawnienie biegnie od daty uchylenia rozstrzygnięcia (§2 ).

Problematyka tzw. kolizji ustaw w czasie uregulowana została w art. 2 k.w. identycznie jak w kodeksie karnym. Art. 2 k.w. dotyczy zasady stosowania ustaw aktualnie obowiązujących, chyba, że poprzednie przepisy są względniejsze dla sprawcy.

Czyli w zasadzie stosuje się ustawę nową tj. obowiązującą w chwili orzekania, chyba że obowiązującą uprzednio jest względniejsza dla sprawcy. Stosowanie ustawy uprzedniej ( obowiązującej w chwili czynu lub nawet ustawy obowiązującej w jakimś odcinku czasowym w okresie między popełnieniem czynu a wydanym orzeczeniem) ma na celu niepogarszanie sytuacji sprawcy przez ustawę wydaną już po czynie.

„Ustawa „ względniejsza dla sprawcy”, w rozumieniu art. 2 §1 k.k. jest to ta ustawa, której wybór opiera się na ocenie całokształtu konsekwencji wynikających dla niego z zastosowania obydwu wchodzących w grę ustaw, przy czym ocena ta musi być dokonana z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy ( wyr. SN z 12.03.1996 KZP 2/96, OSNKW 1996, Nr 3-4, poz. 16).

Z tego należy wnioskować, iż jeżeli po popełnieniu czynu nastąpią zmiany prawa wykroczeń, stosuje się ustawę najwzględniejszą dla sprawcy, a w wypadku ustaw jednakowo surowych - ustawę obowiązującą w chwili orzekania. Należy przy tym brać pod uwagę ustawę obowiązującą poprzednio, która może być nią ustawa: czasu popełnienia wykroczenia, ustawa pośrednia i ustawa czasu orzekania.

Art. 2 §2 k.w. normuje natomiast sytuację gdy według nowej ustawy czyn objęty orzeczeniem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, ukaranie uważa się za niebyłe. Kara wymierzona, lecz nie wykonana, nie podlega wykonaniu. W przypadku częściowego wykonania kary, należy przerwać dalsze jej wykonanie.

Reguły dotyczące ustalenia miejsca popełnienia wykroczenia opierają się na zasadzie wszędobylstwa. Otóż według art. 4 § 2 k.w. za miejsce popełnienia wykroczenia uważa się miejsce, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo skutek nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić .

„W przypadku wykroczeń materialnych, tj. skutkowych może zdarzyć się przypadek, że skutek odłącza się czasowo lub miejscowo od działania. W takiej sytuacji, gdy mamy do czynienia z wykroczeniem umyślnym możliwe jest jego umiejscowienie bądź tam gdzie sprawca działa, bądź gdzie skutek nastąpi, bądź gdzie skutek miał nastąpić. W sytuacji, gdy mamy do czynienia z wykroczeniem nieumyślnym jego umiejscowienie jest możliwe bądź tam gdzie sprawca działał, bądź tam gdzie skutek nastąpił. W przypadku wykroczeń formalnych jego umiejscowienie jest możliwe tylko tam, gdzie sprawca działał lub zaniechał swego działania”. M. Bojarski, W. Radecki, Kodeks wykroczeń. Komentarz. W-wa 1998 r., s. 24

Ma to znaczenie ze względu na zasadę terytorialności ( art. 3 § 1 k.w.) oraz dla ustalenia właściwości miejscowej organu orzekającego ( art. 16 k.p.w.).

Gdy wykroczenie popełniono w kilku miejscach, właściwy miejscowo jest ten organ orzekający, przed którym najpierw wszczęto postępowanie.

Miejscem popełnienia czynu przez podżegacza i pomocnika jest miejsce, w którym podżegacz nakłaniał a pomocnik ułatwił innej osobie popełnienie czynu zabronionego.

W myśl zasady terytorialności ( art. 3 §1 k.w.) na zasadach określonych w kodeksie wykroczeń odpowiada każdy, kto popełnił wykroczenie na terytorium RP, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym. Ograniczenia tej zasady mogą wynikać z immunitetów ( materialnych i procesowych) - dyplomatycznego, konsularnego, parlamentarnego, sędziowskiego, prokuratorskiego) a także wskutek innych wyłączeń ( żołnierze służby czynnej, funkcjonariusze Policji, UOP, Straży Granicznej i służby penitencjarnej). Podstawą oznaczenia obszaru Państwa Polskiego stanowi ustawa z 12.10.1990 r. o ochronie granicy państwowej ( Dz. U. Nr 78, poz. 461).

Za wykroczenie popełnione za granicą, jego sprawca odpowiada na zasadach określonych w kodeksie wykroczeń tylko wówczas, gdy przepis szczególny tak stanowi, np. art. 3 §2 w zw. z art. 131 k.w. Odnosi się to do następujących wykroczeń : art. 119, 122,124 k.w. Wyjątkowo odpowiedzialność za wykroczenia popełnione za granicą ponosi załoga samolotu w oparciu o unormowania prawa lotniczego. W prawie wykroczeń nie obowiązują zasady określone w prawie karnym tj. zasada narodowości podmiotowej, zasada narodowości przedmiotowej (ochronna) ograniczona i nieograniczona, zasad odpowiedzialności zastępczej, zasada represji wszechświatowej

Kryteria rozgraniczenia przestępstw i wykroczeń

Dziedzinę prawa wykroczeń od dziedziny prawa karnego rozgraniczyć można za pomocą następujących kryteriów :

1. Kryterium zagrożenia karnego.

Wykroczeniami są czyny zagrożone karą zasadniczą aresztu do 30 dni, ograniczenia wolności do 3 miesięcy, grzywny do 5000zł lub nagany ( art. 1 k.w.)

Przestępstwa są zbrodniami lub występkami. Zbrodniami są przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą.

Występkami są przestępstwa zagrożone grzywną powyżej 30 stawek dziennych ( 1 stawka = 10 - 2000 zł), karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc ( art. 7 k.k.)

Rozmiar zagrożenia przewidzianego w sankcji za dany czyn zabroniony rozstrzyga o tym, czy jest on przestępstwem czy wykroczeniem.

2. Kryterium społecznej szkodliwości czynu

Zarówno przestępstwo jak i wykroczenie są czynami społecznie szkodliwymi (art. 1 §2 k.k. i art. 1 k.w.)

Kodeks karny w art. 1 § 2 stanowi, że nie jest przestępstwem czyn, którego społeczna szkodliwość jest znikoma. Klauzuli tej nie zawiera kodeks wykroczeń, gdyż wykroczenia generalnie różnią się od przestępstw niższym stopniem społecznej szkodliwości czynu, co nie oznacza, że każde konkretne wykroczenie wykazywać musi niższy stopień tej szkodliwości od każdego z czynów należących do kategorii przestępstw. Do wykroczeń nie odnosi się także kwestia stopniowania społecznej szkodliwości czynu. Przestępstwem jest bowiem czyn, którego stopień społecznej szkodliwości jest więcej niż znikomy. ( art. 1 §2 k.w.). Kodeks wykroczeń przewiduje również sytuację kiedy stopień społecznej szkodliwości czynu nie jest znaczny ( art. 59 n.k.k.) konsekwencją czego przy zaistnieniu warunków określonych we wskazanym artykule, jest możliwość odstąpienia od wymierzenia kary. Przyjęcie stopniowania w kodeksie wykroczeń, wzorem kodeksu karnego jest niemożliwe choćby dlatego, że większość wykroczeń to czyny o małej czy wręcz znikomej zawartości społecznego niebezpieczeństwa. Wprowadzenie klauzuli znikomości przekreśliłoby więc faktycznie karalność wykroczeń, czynów na ogół drobnych, ale stanowiących istotne społeczne zagrożenie ze względu na masowość ich występowania.

Nie służyłoby to uelastycznieniu ocen organów ścigania i organów orzekających. Zapewnia już ją bowiem przyjęta w postępowaniu w sprawach o wykroczenia zasada celowości ( oportunizmu), przeciwstawiana zasadzie legalizmu obowiązującej w postępowaniu karnym.

3. Kryterium kompetencji organów orzekających.

Ma ono praktyczne znaczenie do czasu przejęcia orzecznictwa w sprawach o wykroczenia przez sądy (art. 237 Konstytucji RP).

Art. 237 ust. 1 Konstytucji RP stanowi, iż w okresie 4 lat od dnia wejścia w życie Konstytucji w sprawach o wykroczenia orzekają kolegia do spraw wykroczeń przy sądach rejonowych, przy czym o karze aresztu orzeka sąd ( por. art. 400, 508 k.p.k.).

W przypadku wykroczeń przeciwko mieniu będących tzw. czynami przepołowionym, określonymi w art. 119, 120, 122 i 124 k.w. podstawowym kryterium rozgraniczającym je od przestępstw jest wartość wyrządzonej szkody. Art. 130 k.w. zawiera katalog okoliczności decydujących o tym, że czyny z wyżej wymienionych artykułów pozostają nadal przestępstwami, a mianowicie, gdy :

przedmiotem czynu z art. 119, 122, 124 k.w. jest broń, amunicja, materiały lub przyrządy wybuchowe,

czyn z art. 119 k.w. popełniono z włamaniem (art. 279 k.k.),

czyny z art. 119 lub 120 k.w. popełniono w warunkach rozboju (art. 280 k.k.) lub kradzieży rozbójniczej (art. 281 k.k.)

czyny z art. 119 lub 120 k.w. skierowane przeciwko mieniu społecznemu popełniono w porozumieniu z innymi osobami albo ich sprawcą jest osoba zarządzająca mieniem społecznym albo odpowiedzialna za jego ochronę lub za nadzór nad nim w związku z zajmowanym stanowiskiem lub pełnioną funkcją.

Ponadto zabór w celu przywłaszczenia mleczka makowego, słomy makowej albo środków odurzających lub psychotropowych jest zawsze przestępstwem, niezależnie od wartości przedmiotu zaboru ( ustawa z dn. 24.04. 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii - Dz. U. Nr 75, poz. 468)

Formy popełnienia wykroczenia

1. Formy stadialne

Realizacja wykroczenia może przechodzić przez pewne etapy określone mianem pochodu wykroczenia, tj. zamiar, przygotowanie, usiłowanie i dokonanie. Nie dotyczy to wykroczeń nieumyślnych. Nie wszystkie wykroczenia umyślne będą przechodziły przez etap przygotowania i usiłowania( tzw. wykroczenia jednochwilowe). Wy się usiłowanie wykroczeń konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo.

Tylko trzy etapy tego pochodu można uznać za formy stadialne wykroczenia, a mianowicie: przygotowanie (niekaralny etap popełnienia wykroczenia, który polega m.in. na: uzyskaniu lub przysposobieniu środków, które mają stworzyć, usiłowanie i dokonanie, ponieważ zamiar będący samym psychicznym nastawieniem sprawcy do czynu nie jest czynem.

„Zamiar popełnienia wykroczenia polega na podjęciu postanowienia co do popełnienia wykroczenia, przy czym podejmujący to postanowienie nie przedsiębierze żadnych czynności w tym kierunku”. W. Radecki, M. Bojarski, s. 45.

Formami stadialnymi popełnienia wykroczenia są: dokonanie i usiłowanie.

Dokonanie zachodzi, gdy sprawca zrealizuje wszystkie znamiona ustawowe czynu zabronionego. Dokonanie wykroczenia jest zawsze karalne.

Wykroczenie jest popełnione w formie usiłowania, gdy sprawca w zamiarze ( bezpośrednim lub ewentualnym) popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem się zmierza bezpośrednio ku jego dokonaniu, które jednak nie następuje ( art. 11 § 1 k.w.).

Odpowiedzialność za usiłowanie dokonania wykroczenia zachodzi gdy:

ustawa tak stanowi ( np. art. 60, 119- 120, 122 § 1, 124 § 1, 132 -134, 136 § 1 k.w.) i

jest to usiłowanie udolne ( art. 11 § 1 k.w.)

Karę za usiłowanie wymierza się w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego wykroczenia ( art. 11 § 3 k.w.)

Usiłowanie jest bezkarne w przypadku skutecznego czynnego żalu ( art. 11 §4 k.w.). Gdy sprawca starał się zapobiec skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego, a mimo to skutek nastąpił, organ orzekający może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary ( art. 39 k.w. w zw. z art. 15 § 2 k.k.)

Jeżeli w usiłowaniu danego wykroczenia ( np. art. 11 § 1 w zw. z art. 124 § 1 k.w.) mieści się dokonanie innego wykroczenia ( np. art. 127 § 1 k.w.), to takie usiłowanie nazywamy usiłowaniem kwalifikowanym. Bezkarność usiłowania przewidziana w art. 11§ 4 k.w. nie oznacza całkowitej bezkarności. Sprawca będzie odpowiadał za wykroczenie, które dokonał „ po drodze”( OSNPG 1986, poz. 101). Skuteczny czynny żal wyłącza odpowiedzialność tylko za skutek, który sprawca usiłował spowodować i któremu zapobiegł. Jeżeli w takim wypadku swoim zachowaniem wyczerpał znamiona innego wykroczenia, to karalność tego wykroczenia nie zostaje wyłączona i sprawca ponosi za nie odpowiedzialność ( OSNKW 1974, poz. 225) np. art. 11§ 4 w zw. z art. 124 § 1 k.w. i art. 127 § 1 k.w.

Przygotowanie, jako forma stadialna popełnienia wykroczenia, nie jest karalne. Są jednak wykroczenia mające charakter przygotowania do popełnienia innych czynów zabronionych, które mogą być popełnione tylko w formie stadialnej dokonania.

2. Formy zjawiskowe

Nie zawsze w realizacji wykroczenia uczestniczy tylko jeden sprawca. Zdarza się, że współdziała on z inną osobą lub innymi osobami. Wiążą się z tym tzw. formy zjawiskowe popełnienia wykroczenia: sprawstwo, podżeganie, pomocnictwo.

Sprawstwo w prawie wykroczeń występuje w dwóch odmianach : jako sprawstwo pojedyncze (jednosprawstwo) oraz jako współsprawstwo.

Sprawcą pojedynczym jest ten, kto wykonuje wykroczenie sam, a więc bez udziału współsprawcy. Może on współdziałać z podżegaczem lub pomocnikiem.

Współsprawstwo zachodzi, gdy co najmniej dwie osoby wspólnie i w porozumieniu realizują znamiona ustawowe czynu zabronionego.

Od współsprawstwa należy odróżnić tzw. sprawstwo równoległe ( brak koniecznego dla współsprawstwa porozumienia osób, z których każda działa „ na własną rękę”) oraz współsprawstwo konieczne ( np. art. 50 k.w.), jako swego rodzaju postacie jednosprawstwa.

Nie ma natomiast w prawie wykroczeń, charakterystycznego dla prawa karnego materialnego, sprawstwa kierowniczego.

Podżeganie ( art. 12,14 k.w.) polega na nakłanianiu, a pomocnictwo ( art. 13,14 k.w.) na ułatwianiu innej osobie popełnienia czynu zabronionego i jest karalne tylko wówczas, gdy :

ustawa tak stanowi, np. 51, 56 -57, 60,62,119-120,122§1, 124, 132-134, 136 §1 k.w. i

gdy czynu zabronionego, do którego podżegacz nakłaniał , a pomocnik ułatwiał, dokonano.

W przypadku nieskutecznego czynnego żalu podżegacza i pomocnika można stosować art. 39 k.w. w zw. z art.

Kodeks wykroczeń przewiduje niekiedy podżeganie jako samoistne wykroczenie w części szczególnej (delictum sui generis) np. w art. 104 k.w. (skłanianie do żebrania małoletniego, osoby bezradnej lub zależnej).

Podając kwalifikację prawną form stadialnych i zjawiskowych wykroczeń w pierwszej kolejności zapisujemy przepis części szczególnej (zawierający opis zabronionego zachowania się i sankcję), np. art. 11 § 1 w zw. z art. 124 §1k.w., art. 12 w zw. z art 122 § 1 k.w., art. 13 w zw. z art 120 § 1 k.w.

Okoliczności wyłączające bezprawność czynu ( kontratypy)

Nie każdy czyn odpowiadający znamionom ustawowym jest wykroczeniem .

Nie będzie nim czyn nie posiadający cechy bezprawności. Ustawodawca nadaje czynowi tę cechę i może go jej pozbawić wprowadzając do ustawy karnej tzw. kontratypy. Z chwilą wprowadzenia kontratypu, wszystkie czyny mu odpowiadające nie są wykroczeniami ze względu na brak cechy bezprawności, gdyż są one wówczas zgodne z prawem.

Kontratypy dzielą się na ustawowe (określone w przepisach k.w.) i pozaustawowe (wynikające z innych dziedzin prawa oraz ze zwyczaju).

Do kontratypów ustawowych kodeks wykroczeń zalicza obronę konieczną( art. 15 k.w.) i stan wyższej konieczności ( art. 16 k.w.)

Obrona konieczna należy do kategorii kontratypów :

skodyfikowanych („ustawowych” ) tzn. wyrażonych wprost w przepisach obowiązującego prawa ,

bezwzględnych - czyli wyłączających bezprawność nie tylko kryminalną, ale także wszelką inną.

Zachowanie w obronie koniecznej scharakteryzowane w art. 15 k.w. polega na tym, że nie popełnia wykroczenia, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro społeczne lub jakiekolwiek dobro jednostki. Obrona konieczna obejmuje następujące elementy:

konieczne

odpieranie

bezpośredniego i rzeczywistego ( nieurojonego )

bezprawnego

zamachu na - dobro chronione prawem.

Pojęcie zamachu należy interpretować jako zachowanie się ( czyn) człowieka, które stwarza bezpośrednie zagrożenie dla dobra korzystającego z ochrony prawnej. Z definicji wynika, iż zamach może pochodzić jedynie człowieka . Sytuacja kiedy pokrzywdzony uchyla bezpośrednie niebezpieczeństwo pochodzące od zwierzęcia, rzeczy czy sił przyrody można kwalifikować jedynie jako zachowanie w stanie wyższej konieczności - art. 16 k.w. ( chyba, że zwierzę jest użyte jako „ narzędzie „ ,przy pomocy którego sprawca może również dokonać zamachu ). Podmiotem, od którego pochodzi zamach, może być każdy, nawet osoba, której odpowiedzialność karna jest wyłączona np. z powodu nieletniości, niepoczytalności, czy tez zachowania pod wpływem błędu.

Zamach jest zwykle traktowany jako zachowanie czynne ( działanie - jak w przedstawionym stanie faktycznym ). Doktryna jednak stoi na stanowisku, iż możliwy jest również zamach w postaci zaniechania np. sprawca nie chce opuścić na żądanie osoby uprawnionej lasu ( art. 157 k.w.).

Według Sądu Najwyższego ( Wyrok SN z 11.12.1978 r. OSNKW 1979, poz. 65.) bezpośredniość zamachu dotyczy stosunku „ czasowego”, jaki zachodzi między zamachem a obroną. Zamach jest bezpośredni nie tylko wtedy, gdy jego sprawca rozpoczął już realizację znamion czynu zabronionego przez ustawę, lecz także wcześniej, tj. wtedy, gdy obiektywna sytuacja prowadzi do niewątpliwego wniosku, że napastnik niezwłocznie przystąpi do ataku na dobro chronione prawem (gdy istnieje wysoki stopień prawdopodobieństwa, że zagrożone dobro zostanie zaatakowane natychmiast). W takiej oczywistej sytuacji osoba występująca w obronie nie musi czekać, aż napastnik wyrządzi szkodę i bezzwłocznie może jej przeciwdziałać, podejmując działania obronne. Czyn może być nie tylko zabroniony według prawa wykroczeń, ale może to być każde zachowanie naruszające obiektywny porządek prawny. Zamach nie musi być tak jak to wskazano, zawiniony.

Obrona konieczna dopuszczalna jest w sytuacjach, w których istnieje możliwość uniknięcia zamachu. Osoba napadnięta nie ma obowiązku ratowania się ucieczką, ani też ukrywania się przed napastnikiem, lecz ma prawo odpierać zamach wszelkimi dostępnymi środkami, które są konieczne dla zmuszenia napastnika do odstąpienia od zamachu czy też od jego kontynuowania. Nie obowiązuje więc tu zasada subsydiarności (w przeciwieństwie do stanu wyższej konieczności). Osoba zaatakowana ma prawo się bronić, choćby mogła uniknąć niebezpieczeństwa w inny sposób, nawet nie wyrządzając szkody napastnikowi.

Uzasadnieniem obrony koniecznej jest nie tylko wzgląd na ochronę ratowanego dobra, lecz również respektowanie zasady, że prawo nie powinno ustępować przed bezprawiem. Zamachowiec nie może w związku z tym skorzystać z roszczeń odszkodowawczych za szkody, których doznał w następstwie działania w obronie koniecznej, oczywiście jeżeli odpierający zamach nie przekroczył granic obrony koniecznej. Istotą obrony koniecznej jest to, że musi być ona podjęta w taki sposób i przy wykorzystaniu takich środków, jakie są niezbędne dla odparcia bezprawnego zamachu.

Jeżeli sposób obrony jest rażąco niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, pojawia się kwestia przekroczenia granic obrony koniecznej, mimo że w zasadzie nie została przez ustawodawcę wyznaczona intensywność stosowanych środków ani proporcja dóbr.

Niebezpieczeństwo zamachu jest traktowane przez doktrynę w sposób złożony jako zdeterminowane przez szereg czynników takich jak: ( A. Marek, Obrona konieczna w prawie karnym na tle teorii i orzecznictwa Sądu Najwyższego, Warszawa, s. 90 -99)

charakter i wartość dobra, w które godzi zamach,

właściwości napastnika i napadniętego ,

proporcja sił ( wiążąca się z w/w właściwościami ),

stan psychiczny napadniętego,

natężenie siły zamachu i używane przez napastnika środki,

okoliczności zamachu ( w szczególności czas i miejsce ),

dynamika jego przebiegu ( potęgowanie lub zmniejszanie niebezpieczeństwa ). ( Wyrok SN z 6.9.1989 r., KR 39/89, OSNPG z 2-3 /1990, poz. 16)

Jak słusznie podkreśla Sąd Najwyższy - ocena niebezpieczeństwa zamachu powinna być dokonywana w odniesieniu do chwili jego powstania , a nie później ( ex ante a nie ex post). Granice obrony koniecznej określa zarówno dyrektywa jej umiarkowania, jak i skuteczności. Przekroczenie granic obrony koniecznej może polegać na :

zastosowaniu środków niewspółmiernych do stopnia niebezpieczeństwa zamachu ( eksces intensywny) lub na,

podjęciu działań obronnych niewspółmiernych w czasie ( eksces ekstensywny).

Ekscesem intensywnym jest tylko rażąca niewspółmierność sposobu obrony do niebezpieczeństwa zamachu. W konsekwencji odpierający bezprawny zamach na dobro chronione prawem powinien wybierać ( o ile ma możliwość wyboru) najmniej drastyczne ze skutecznych środków i sposobów obrony. Nie powinien naruszać dobra napastnika w stopniu większym, niż to jest konieczne, niezbędne do jego powstrzymania .

Eksces ekstensywny ma miejsce w sytuacji, gdy:

obrona w stosunku do zamachu jest przedwczesna tj. gdy zamach nie wszedł jeszcze w stadium bezpośredniości zagrożenia (defensio antecedens ) albo

gdy działanie obronne następuje ( jest rozpoczęte lub kontynuowane ) już po ustaniu zamachu (defensio subsequens ).

Istota tego ekscesu polega więc na przełamaniu więzi czasowej lub sytuacyjnej zamachu i jego odpierania, ( przy czym najistotniejszym wyznacznikiem tego ekscesu jest więź czasowa) ( Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 28.2.1991 r., II Akr 30/91, OSA 4-5 / 1991, poz. 18)

Niezbędnym elementem podmiotowym obrony koniecznej jest, aby akcja broniącego się wynikała ze świadomości, że odpiera on zamach i podyktowana była wolą obrony.

Jeżeli określona osoba ( np. funkcjonariusz Policji ) podejmuje - wykonując obowiązki służbowe - działanie w celu ochrony czy przywrócenia porządku lub spokoju publicznego, to wcale nie działa on w obronie koniecznej, albowiem podstawowe prawa jej działania stanowią obowiązki ( sprzężone z nimi uprawnienia ) służbowe, w związku z czym legalność danego działania podlega ocenie pod kątem zgodności z przepisami określającymi podstawy oraz sposób wykonywania obowiązków i uprawnień służbowych tej osoby (Wyrok SN z 27.10. 1994 r. III KRN 144/94, OSNKW 1995, Nr 1-2, poz. 3 z glosą M. Dąbrowskiej - Kardos, Pal. 1996, Nr 7-8

Do kontratypów pozaustawowych mających znaczenie w prawie wykroczeń należą: działanie w granicach szczególnych uprawnień i obowiązków, samopomoc legalna (uprawnienia wynikające z przepisów kodeksu cywilnego), uprawnienia zwyczajowe, zgoda pokrzywdzonego.

„W prawie karnym i prawie o wykroczeniach obowiązuje zasada, w myśl, której ten, kto działa prawnie nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za wykroczenie nawet wtedy, gdy czyn jego formalnie wypełnia ustawowe znamiona jakiegoś wykroczenia. Przykładem takiego zachowania się może być działanie kierowcy karetki pogotowia ratunkowego, który jedzie z prędkością większą niż dozwolona. Zachowanie jego jest prawne - stąd też nie może być mowy o jego odpowiedzialności za przekroczenie dozwolonej prędkości. W ramach tego kontratypu należy również oceniać zachowania, które powtarzane są zwyczajowo. Do takich zachowań można zaliczyć np. wzywanie wiernych do kościoła przy pomocy dzwonów kościelnych, których odgłos może powodować zakłócenie ciszy nocnej (np. dzwony na pasterkę), na wznoszeniu okrzyków radości w czasie odtwarzania hymnu państwowego przed meczem międzynarodowym. (M.Bojarski, W Radecki, Kodeks wykroczeń. Komentarz, W-wa 1998 r. s. 65)

Prawnie skuteczna zgoda pokrzywdzonego jest kontratypem pozaustawowym - bezwzględnym tj. wyłączającym nie tylko bezprawność kryminalną, ale również każdą inną. Osoba wyrażająca zgodę, musi być wyłącznym dysponentem dobra, na naruszenie którego się zgadza. Warunek ten ma szczególne znaczenie w sytuacji, kiedy konkretne dobro podlega ochronie nie tylko jako dobro indywidualne, ale również jako dobro społeczne. Warunkiem istotnym dla skuteczności zgody pokrzywdzonego jest zdolność danej osoby do jej wyrażenia. Konieczne jest, aby była to osoba pełnoletnia. Przepisy prawa cywilnego, wskazują, kto może, zamiast osoby, która nie ukończyła 13 lat lub jest ubezwłasnowolniona całkowicie, wyrazić zgodę. Mianowicie w tym przypadku jest nim przedstawiciel ustawowy (ojciec, matka, opiekun lub przysposabiający). Według art. 15 - 22 kc osoba, która ukończyła 18 lub jest ubezwłasnowolniona częściowo ma jedynie ograniczoną zdolność do czynności prawnych, czyli jej oświadczenie woli wymaga zwykle akceptacji przedstawiciela ustawowego. Może ona jednak samodzielnie zawierać umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (art. 20 k.c.), może również rozporządzać swym zarobkiem (art. 21 k.c.), może wreszcie dysponować przedmiotami majątkowymi, które przedstawiciel ustawowy oddał takiej osobie do swobodnego użytku (art. 22 k.c.). Koniecznym warunkiem skuteczności zgody jest, by istniała ona w chwili wykonywania czynu. musi być wyrażona przed albo w chwili czynu (ex ante). Zgoda musi być świadoma i dobrowolna. Oznacza to, że wyrażająca ją osoba, poza tym iż musi być poczytalna, to powinna być wolna od jakiegokolwiek przymusu (fizycznego czy psychicznego) oraz błędu w tym zakresie (zgoda nie może się opierać na urojeniu pewnego stanu rzeczy). Co do formy, w jakiej zgoda może być wyartykułowana, to nie ma tu żadnych ograniczeń i zgoda może być wyrażona nawet w sposób dorozumiany.

Warunkiem, który musi być spełniony po stronie sprawcy jest świadomość, że pokrzywdzony wyraził zgodę ( nawet nie bezpośrednio, a jedynie dorozumianie ).

Kontratypy powstają wtedy, gdy kolizja kilku dóbr mających społeczną wartość wymaga poświęcenia jednego dobra dla ratowania dobra innego, w sytuacji, gdy jest to społecznie opłacalne, np. szczucie psem napastnika ( art. 108 k.w. w zw. z art. 15 § 1 k.w.), uszkodzenie ogrodu warzywnego podczas gaszenia pożaru ( art. 150 § 1 k.w. w zw. z art. 16 § 1 k.w.)

Działający w granicach kontratypu nie popełnia wykroczenia. gdy granice te przekracza, dopuszczając się ekscesu intensywnego lub ekstensywnego, wykroczenie popełnia. Może mieć wówczas zastosowanie ary. 39 k.w. w zw. z art. 25.

Okoliczności wyłączające winę

Okoliczność wyłączająca winę zachodzi wtedy, kiedy od danego sprawcy czynu zabronionego nie można było wymagać zgodnego z prawem zachowania.

Do okoliczności wyłączających winę należą: nieletniość ( art. 8 k.w.), niepoczytalność ( art. 17 k.w.), błąd ( art. 7, 7a k.w.), stan wyższej konieczności ( art. 16 k.w. w zw. z art. 26 § 2 k.k.).

Niepoczytalność zachodzi, jeżeli sprawca nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych. Niepoczytalność wyłącza winę całkowicie. Czyn sprawcy niepoczytalnego nie jest wykroczeniem ze względu na brak winy, pozostaje czynem zabronionym, np. art. 51 § 1 k.w. w zw. z art. 17 § 1 k.w.

Znaczne ograniczenie poczytalności w czasie czynu jest okolicznością umniejszającą winę. W takim wypadku organ orzekający może odstąpić od wymierzenia kary ( art. 17 § 2 k.w.)

Przepisów art. 17 § 1 lub 2 k.w. o wyłączeniu lub ograniczeniu poczytalności nie stosuje się w przypadku zawinionego wprowadzenia się w stan nietrzeźwości lub odurzenia, tj. gdy sprawca spożywając alkohol lub inny środek odurzający przewidział albo mógł przewidzieć, że spowoduje wyłączenie lub ograniczenie jego poczytalności ( art. 17 § 3 k.w.)

Błąd to niezgodność zachodząca pomiędzy obiektywną rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości sprawcy, czyli mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy.

Wystąpić może w dwóch postaciach : jako nieświadomość lub urojenie.

W prawie wykroczeń podobnie jak w prawie karnym materialnym, występują następujące rodzaje błędów: co do faktu (art. 7a, analogicznie do art.28 § 1 k.k.), co do prawa (art. 7 k.w.), co do okoliczności wyłączającej bezprawność albo winę (analogicznie do art. 29 k.k.)

Błąd co do faktu to błąd co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego.

Wyłącza winę całkowicie jeżeli jest istotny (dotyczy desygnatu znamienia ustawowego) i niezawiniony (brak jest podstaw do przypisania nieumyślności). Sprawcy działającemu w takim błędzie nie można przypisać popełnienia wykroczenia ze względu na brak winy. Czyn jego pozostaje czynem bezprawnym.

Błąd co do faktu istotny ale zawiniony (będący wynikiem lekkomyślności lub niedbalstwa) wyłącza winę umyślną i odpowiedzialność za wykroczenia, które mogą być popełnione tylko umyślnie, np. z art. 65,66,119,120,121,122§1, 124 k.w.

Przy wykroczeniach, których zawinienie opiera się na zasadzie ekwiwalencji winy (art. 5 k.w.),sprawca działający w takim błędzie odpowie za wykroczenie nieumyślnie, np. nieumyślną kąpiel w miejscu zabronionym ( art. 55 k.w.).

Błąd nieistotny winy nie wyłącza i sprawca ponosi odpowiedzialność za swój czyn, np. X kradnie rzecz Y zamiast Z. Błąd jego jest nieistotny, ponieważ zamierzał dokonać kradzieży i dokonał kradzieży cudzego mienia ruchomego. Błąd co do prawa polega na nieświadomości karalności czynu ( błąd co do prawnej oceny czynu ) - art. 7 k.w.

Błąd taki wyłącza winę, jeżeli jest usprawiedliwiony. Okoliczności usprawiedliwiające mogą mieć charakter obiektywny lub subiektywny, np. szczególnie specjalistyczny charakter wykroczenia, bardzo krótki upływ czasu od wejścia w życie ustawy do czasu popełnienia czynu, podeszły wiek sprawcy , niski poziom umysłowy sprawcy, nieznajomość prawa polskiego przez cudzoziemca.

W przypadku nieusprawiedliwionego błędu co do prawa, który winy nie wyłącza można zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary ( art. 39 k.w. w zw. z art. 30 k.k.)

Powyższe uwagi odnoszą się również do błędu w okoliczności wyłączającej bezprawność albo winę ( analogicznie do art. 29 k.k.)

Stan wyższej konieczności wyłącza winę , gdy dobro poświęcone przedstawia wartość równą lub nieco wyższą ale nie oczywiście wyższą, niż dobro ratowane ( art. 16 k.w. w zw. z art. 26 § 2 i 4 k.k.).

Zbiegi

Omawiając instytucje zbiegu wykroczeń oraz zbiegu przepisów ustawy pozornych jak i realnych należy odnieść się do analogicznych instytucji prawa karnego materialnego.

Zasadą obowiązującą zarówno w prawie karnym jak i w prawie wykroczeń jest : Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo ( art. 11 k.k.). Art. 9 k.w. reguluje instytucję rzeczywistego zbiegu przepisów ustawy w sposób następujący: „ konkretny czyn ( w znaczeniu naturalnym albo prawnym) podpada pod dwie lub kilka kwalifikacji, które nie dadzą się sprowadzić do jednej na podstawie reguł redukcji zbiegu pozornego (...). Od strony formalnej zbieg rzeczywisty przepisów różni się od zbiegu pozornego, pomijalnego na zasadzie specjalności tym, że tutaj zakresy zbiegających się przepisów muszą pozostawać do siebie nie w stosunku podrzędności lecz krzyżowania się. Zbieg rzeczywisty cechuje się tym, że żaden ze zbiegających się przepisów nie oddaje sam pełnej treści faktycznej i społecznej, lecz czyny te dopiero wszystkie łącznie.” Polskie prawo karne M. Cieślak s. 429.

Przykładem rzeczywistego zbiegu przepisów ustawy jest zbieg przepisów art. 88 k.w.i 95 k.w. czy też art. 87 § 1 k.w. i 88 k.w. i 94 § 1 k.w.

W pierwszej z omawianych sytuacji sprawca prowadzi na drodze publicznej pojazd nie mając przy sobie wymaganych dokumentów i bez wymaganych przepisami świateł.

W drugiej - sprawca znajdując się w stanie wskazującym na użycie alkoholu prowadzi pojazd mechaniczny bez wymaganych przepisami świateł, nie mając przy tym wymaganych do prowadzenia tego pojazdu uprawnień.

Art. 9 § 1 k.w. przewiduje w przypadku omawianego zbiegu przepisów ustawy zastosowanie tzw. zasady eliminacji w oparciu, o którą ukaranie sprawcy następuje na podstawie przepisu przewidującego najsurowszą karę zasadniczą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu kar dodatkowych oraz nawiązki na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, ewentualne kary dodatkowe i środki zabezpieczające mogą być orzeczone bądź na podstawie przepisu najsurowszego bądź innych zbiegających się przepisów.

Zbieg pozorny przepisów natomiast polega na tym, że „ zbiegające się kwalifikacje dadzą się zredukować na podstawie reguł logiki” M. Cieślak s. 427. Reguły logiki czy też reguły wykładni prawa powodują, iż pomimo wyczerpania przez sprawcę jednym czynem znamion dwóch lub więcej przepisów prawa wykroczeń kwalifikacja tego czynu następuje tylko z jednego czynu.

Redukcja wielości ocen opiera się na trzech zasadach: specjalności , pochłaniania i subsydiarności.

Reguła specjalności ( lex specjalis derogat legi generali) odnosi się do sytuacji, kiedy przepis szczególny ustawy uchyla stosowanie przepisu ogólnego.

Najczęściej omawianym w prawie wykroczeń przykładem jest wzajemna zależność przepisu umyślnego niszczenia, uszkodzenia lub uczynienia niezdatnym do użytku mienia społecznego lub cudzego mienia ( art. 124 k.w.), który to przepis zostaje zredukowany przez przepisy szczególne normujące niszczenie lub uszkodzenia roślinności ( art.144 k.w.), niszczenie lub uszkodzenie gałęzi, korzeni lub krzewów ( art. 148 § 1 pkt 1 k.w.) lub uszkadza nie należący do niego ogród warzywny, owocowy lub kwiatowy, drzewo owocowe lub krzew owocowy ( art. 150 § 1 k.w.).

Zasada pochłaniania ( lex consumens derogat legi consumptae).

W myśl tej zasady jeden przepis zawiera w swoich znamionach tj. pochłania znamiona zawarte w innym przepisie np. niszczenie kosodrzewiny na torfowisku przez rozpalenie ognia ( art. 152 k.w.) pochłaniają znamiona przepisu odnoszącego się do użytkowania ognia na terenie lasu, wrzosowisk lub torfowisk ( art. 82 § 1 pkt 7 k.w.)

Zasada subsydiarności ( lex primaria derogat legi subsydiariae )

Przepisy w ramach tej zasady pozostają ze sobą w stosunku przepisu pierwotnego do przepisu dopełniającego. Przepis dopełniający ma zastosowanie wtedy, kiedy nie można zastosować przepisu pierwotnego. Zasada ta nie ma większego znaczenia w prawie wykroczeń , odnosi się jedynie do art. 165 k.w. i art. 166 k.w.

Jak już wspomniano powyżej w prawie wykroczeń brak jest co prawda przepisu określającego tak jak w art. 11 § 1 k.k. zasady, że „ ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo”, odnosi się ona do prawa wykroczeń.

„ Zasada, że jeden czyn stanowić może tylko jedno wykroczenie nie oznacza, że wielość czynów nie zawsze prowadzi do wielości wykroczeń. Są bowiem sytuacje, kiedy kilka czynów pozostaje ze sobą w tak ścisłym związku, iż uznać je trzeba za jedno wykroczenie, bądź też konstrukcja wykroczenia w ustawie uwzględnia wielokrotność zachowań wypełniających jego znamiona. W sytuacjach tych mówimy o prawnej jedności wykroczenia (używane jest także określenie „pozorny zbieg wykroczeń”). A. Marek Prawo wykroczeń s. 84

Pozorny zbieg wykroczeń obejmuje: współukarane czyny uprzednie i następne, wykroczenie o wieloczynowo określonych znamionach, wykroczenie trwałe, czyn ciągły.

Objęta prawną jednością konstrukcja tzw. współukaranych czynów uprzednich i następczych opiera się na jedności stadiów i postaci wykroczenia. „ Jeżeli różne stadia lub różne postacie popełnienia wykroczenia cechuje duża bliskość, należy przyjmować jedność wykroczenia. Brak natomiast do tego podstaw, gdy następuje wyraźne rozerwanie między nimi. Ma to zwłaszcza miejsce w razie istotnej rozbieżności co do czasu, w którym następowały poszczególne zachowania się człowieka.” Grzegorczyk s. 114

„ Istnieją jednak pewne warunki uznania czynów uprzednich i następczych za współukarane. Czyny uprzednie muszą pozostawać do dokonanego wykroczenia w stosunku dojścia do celu (etapu na drodze realizacji). Czyny następcze natomiast są bądź skorzystaniem z owoców wykroczenia, bądź też czerpią swój byt (wynikają ) z tego wykroczenia” A. Marek s.88

M. Cieślak do współukaranych czynów uprzednich odnosi następującą regułę:

„ Ukaranie za późniejszą formę stadialną przestępstwa oznacza również współukaranie za formy wcześniejsze”. M. Cieślak s.407

Współukarane czyny uprzednie to sytuacje, kiedy sprawca odpowiada za dokonanie wykroczenia, gdy czyny prowadzące do dokonania pozostają bezkarne np. sprawca najpierw usiłuje popełnić wykroczenie, a następnie w pełni realizuje ustawowe znamiona tego wykroczenia.

Powyższe stwierdzenie odnosi się zarówno do przedstawionych powyżej form stadialnych jak i form zjawiskowych np. gdy sprawca najpierw podżega inną osobę do popełnienia wykroczenia a następnie realizuje wykroczenie.

„Jako współukarane czyny następcze należy traktować skorzystanie przez sprawcę z owoców wykroczenia, np. sprawca dokonał kradzieży butelki wina, a następnie wino to wypił. Odpowiadać on będzie tylko za kradzież ( art. 119 k.w.), a nie za kradzież i zniszczenie mienia. A. Marek Prawo wykroczeń s. 88

Wykroczenia trwałe znalazły swoje miejsce w ramach zbiegu pozornego przestępstw, pomimo że nie tworzą one prawnej jedności wykroczenia, gdyż nie występuje tu wielość czynów. T. Grzegorczyk A. Gubiński W-wa 1995 r. Prawo wykroczeń s. 113 wskazują, iż wspólnym elementem charakteryzującym ten rodzaj zbiegu pozornego wykroczeń jest utrzymywanie przez sprawcę (wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi) stanu karnie bezprawnego.

W skład ustawowych stanów faktycznych wchodzi nadto działanie polegające na zmianie sytuacji ( z bezprawnej na niebezpieczną), cały czas, w którym istnieje stan bezprawny traktuje się jako zwartą całość”.

Stąd wykroczenia trwałe można podzielić na dwie zasadnicze grupy:

„Pierwsza, o przytłaczającej przewadze ilościowej, polega na zaniechaniu wykonania przez sprawcę ciążącego na nim obowiązku działania. Dopuszcza się takiego wykroczenia np. ten kto nie dopełnia obowiązku meldunkowego ( art. 147 k.w.). Do drugiej, znacznie mniej licznej grupy wchodzą wykroczenia, w których można wyróżnić dwie fazy. Jedna wyraża się w działaniu - wytworzeniu określonej sytuacji, następna zaś polega na zaniechaniu - niedokonaniu czynności odwracającej tę sytuację”. s. 113

Wykroczenie trwałe zatem to wytworzenie i utrzymanie sytuacji kryminalnie bezprawnej lub też samo jej utrzymywanie. Powstała sytuacja trwa nieprzerwanie dopóki nie zostanie przerwana bądź przez samego sprawcę bądź też przez inną osobę lub sytuację.

Kolejnym przejawem pozornego zbiegu wykroczeń jest tzw. czyn ciągły.

Omawiając tę konstrukcję prawną należy odnieść do obowiązującego w oparciu o kodeks karny z 1969 r. tzw. przestępstwa ciągłego i analogicznie występującego w prawie wykroczeń wykroczenia ciągłego.

Z uwagi na fakt, iż w kodeksie wykroczeń brak jest jakiejkolwiek wzmianki o wykroczeniu ciągłym doktryna nakazywała w przypadku zaistnienia tego zbiegu przestępstw odnieść się do interpretacji przestępstwa ciągłego. W miejsce jednakże konsekwencji wynikających z art. 58 k.k. tj. „ W razie skazania za przestępstwo ciągłe, sąd może orzec karę w granicach do najwyższego ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, nie przekraczając jednak granicy tego rodzaju kary” postulowano stosowanie art. 33 § 1 k.w. Wynikało to z uznania wykroczenia ciągłego za wykroczenie, którego stopień społecznego niebezpieczeństwa jest wyższy niż przy pojedynczym czynie.

Nowy kodeks karny wprowadza pewne zmiany dotyczące przestępstwa ciągłego, a mianowicie rozdziela je na dwie odrębne instytucje : „ czyn ciągły” i „ciąg przestępstw”.

Czyn ciągły to sytuacja gdy: „ Dwa lub więcej zachowań podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, uważa się za jeden czyn zabroniony; jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego. Czas popełnienia czynu ciągłego traktowanego jako jeden cyn zabroniony ustala się na czas dokonania ostatniego aktu działań sprawcy tworzącego „ czyn ciągły”.

Czyn ciągły stanowi odmianę przestępstwa ciągłego, które określano jako przestępstwo popełniane na raty, polegającego na tym, że jeden określony zamiar sprawcy jest realizowany częściami (ratami) w postaci oddzielnych aktów wykonawczych skierowanych ku osiągnięciu zamierzonego rezultatu.

„Należy przyjąć, że dla uznania kilku czynności wykonawczych za jedno przestępstwo ratalne jest brak długich przerw czasowych między tymi czynami. Ważna jest również, zwłaszcza przy niektórych typach przestępstw tożsamość pokrzywdzonego, szczególnie przy czynach przeciwko dobru osobistemu. „ M. Cieślak, Polskie prawo karne. Zarys systemowego ujęcia . W-wa 1994 s. 397

Instytucja czynu ciągłego zakładająca występowanie w swoich ramach co najmniej dwu zachowań, które w określonych w art. 12 k.k. warunkach tworzy jeden czyn zabroniony. Przy czym zachowania te, mogą stanowić zarówno przestępstwa, jego części lub jego formy tak stadialne lub zjawiskowe jak też wykroczenia lub części wykroczenia jego formy stadialne jak i zjawiskowe.

Czyn ciągły nie ma co prawda swojego uregulowania normatywnego w kodeksie wykroczeń, kwestię odpowiedzialności zatem należy określić w ramach zaostrzenia wymiaru kary ( art. 33 §1 k.w. i odpowiednio art. 53 k.k. odnoszące się do sądowego wymiaru kary).

Wynika to z faktu, iż społeczna szkodliwość czynu, na który składa się kilka zachowań jest wyższa niż w przypadku czynu jednolitego. Jeżeli sprawca dopuszcza się dwu lub więcej wykroczeń zanim zostało wydane pierwsze prawomocne orzeczenie dotyczące , któregokolwiek z nich doktryna określa tę sytuację jako zbieg realny wykroczeń.

Kodeks wykroczeń normuje tę sytuację w art. 9§ 2 k.w. wskazując, iż „jeżeli jednocześnie orzeka się o ukaraniu za dwa lub więcej wykroczeń, wymierza się łącznie karę w granicach zagrożenia określonych w przepisie przewidującym najsurowszą karę zasadniczą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu kar dodatkowych oraz nawiązki na podstawie innych naruszonych przepisów.

„Przepis ten przewiduje dwie zasady postępowania.

Pierwsza dotyczy sytuacji, gdy sprawca odpowiada za popełnienie kilku wykroczeń w jednym postępowaniu. Stosuje się wtedy, tak jak w przypadku zbiegu przepisów ustawy, jeden przepis przewidujący najsurowszą sankcję z tym, że kary dodatkowe oraz nawiązkę można orzec na podstawie innych naruszonych przepisów.

Druga zasada dotyczy sytuacji, gdy sprawca odpowiada za każde popełnione wykroczenie oddzielnie( w innym postępowaniu).

W tej sytuacji kary orzeczone za poszczególne wykroczenia kumuluje się. W teorii podkreśla się jednak, że kolegium do spraw wykroczeń powinno dążyć, o ile to możliwe do jednoczesnego orzekania o wszystkich popełnionych wykroczeniach przez tego samego sprawcę”. M. Bojarski, W. Radecki Kodeks wykroczeń z komentarzem s. 35. Mamy tutaj zatem do czynienia z podobną jak w art. 9§ 1 k.w. sytuacją.

G.Grzegorczyk wskazuje, iż sytuacja oparcia się na przepisie przewidującym karę najsurowszą z jednoczesną możliwością skorzystania z kar dodatkowych i nawiązki może zaistnieć tylko w sytuacji, gdy organ orzekający jednocześnie orzeka karę. Jeżeli sytuacja taka nie występuje - kary orzeczone za poszczególne wykroczenia wykonuje się, a więc następuje kumulacja orzeczonych środków” s. 174

Należy jednakże wysunąć postulat, iż zawsze gdy spełnione są warunki prawne zbiegu wykroczeń należy obligatoryjnie łącznie rozpoznawać sprawy.

Zbieg przestępstwa i wykroczenia

Zbieg przestępstwa i wykroczenia wskazuje na sytuację, gdy zakres prawa karnego i prawa wykroczeń wzajemnie się zazębiają. Doktryna prawa wykroczeń wyróżnia pozorny i realny zbieg przestępstwa i wykroczenia.

Pozorny zbieg przestępstwa i wykroczenia określa wzajemny stosunek znamion przestępstwa i wykroczenia w oparciu o :

zasadę subsydiarności ( lex primaria derogat legi subsydiariae)

zasadę pochłaniania ( lex consumens derogat legi consumptae)

Przykładem zastosowania omawianej zasady jest wyłączenie znamion wykroczenia z art. 86 k.w. przez znamiona przestępstwa z art. 177 k.k.

Znamiona wielu wykroczeń przeciwko bezpieczeństwu w ruchu tracą swój samodzielny byt w zestawieniu ze znamionami takich przestępstw jak przestępstwo z art. 163 k.k., 177 k.k., 179 k.k.,

Rzeczywisty natomiast zbieg przestępstwa i wykroczenia zachodzi wówczas gdy czyn jednocześnie wypełnia znamiona przestępstwa i wykroczenia przy czym nie następuje eliminacja lub pochłanianie jednego zespołu znamion przez drugi ( np. art. 76 k.w. i 157 § 1 k.k., art. 51 k.w. i 216 k.k.)

Kwestię odpowiedzialności za zbieg wykroczenia i przestępstwa oraz zasady wykonania kar omawia przepis art. 10 k.w.:

§ 1 Jeżeli czyn będący wykroczeniem wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa, a wymierzono kary za wykroczenie oraz za przestępstwo, kara wymierzona za wykroczenie nie podlega wykonaniu, a w razie zaś jej uprzedniego wykonania zalicza się ją na poczet kary wymierzonej za przestępstwo.

§ 2 Zalicza się karę aresztu i ograniczenia wolności wymierzoną za wykroczenie na poczet kary pozbawienia wolności, ograniczenia wolności i grzywny wymierzonej za przestępstwo, przyjmując jeden dzień aresztu za równoważny jednemu dniowi pozbawienia wolności, dwóm dniom ograniczenia wolności oraz grzywnie w kwocie ...............

§ 3 Nawiązka orzeczona za wykroczenie nie podlega wykonaniu, gdy orzeczono nawiązkę za przestępstwo, w razie zaś uprzedniego wykonania zalicza się ją na poczet nawiązki orzeczonej za przestępstwo.

Kary i środki oddziaływania wychowawczego

Jednym ze środków zwalczania wykroczeń, środkiem podstawowym są kary. Zgodnie, jednakże z zasadą celowości ustawa przewiduje możliwość stosowania zamiast lub obok kar innych sankcji : środków oddziaływania pozakarnego tj. środków oddziaływania społecznego ( art. 39 § 4 k.w. ), środków oddziaływania wychowawczego ( art. 40 k.w.), środków przewidzianych w postępowaniu egzekucyjnym w administracji ( art. 22 k.p.w.).

Kara jest środkiem przymusu stosowanego przez upoważnione organy wobec sprawców zamachów na porządek prawny, uznanych za społecznie niebezpieczne i zagrożonych sankcją karną w ustawie.

Wymierzenie kar opiera się na winie sprawcy, oznaczające iż stanowią one środek odpowiedzialności osobistej.

Kara powinna realizować cele zapobiegawcze tak w stosunku do społeczeństwa ( prewencja ogólna )jak i do sprawcy ( prewencja indywidualna). Stad należy wymienić cele kary:

1. sprawiedliwościowy - zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości

2. zapobiegawczy - w odniesieniu do społeczeństwa ( prewencja ogólna )

3. wychowawczy - w odniesieniu do sprawcy ( prewencja indywidualna )

4. kompensacyjny - naprawienie lub zmniejszenie społecznego zła wyrządzonego czynem zabronionym.

Cele kary realizowane są w ramach:

1. zagrożenia ustawowego ( dominuje prewencja ogólna)

2. wymiaru kary ( należy uwzględnić wszystkie wskazane powyżej cele)

3. wykonania kary ( odnoszące się wyraźnie na cele indywidualno prewencyjne)

Kodeks wykroczeń wprowadził podział kar na zasadnicze i dodatkowe. Kary dodatkowe stosowane są w zasadzie ( dopuszczalne jest odstępstwo np. art. 39 § 3 k.w.) obok kary zasadniczej i tylko wtedy gdy tak stanowi lub dopuszcza ustawa.

Kary zasadnicze ( art. 18 k.w.) :

1. aresztu (art. 19 k.w.) - od 1 tygodnia do 3 miesięcy

2. ograniczenia wolności ( art. 20 - 23 k.w.) - od 1 miesiąca do 3 miesięcy

3. grzywny ( art. 24 k.w.) - od 10 zł do 500 zł, chyba że ustawa stanowi inaczej np. w postępowaniu mandatowym, nakazowym)

4. nagany ( art. 36 k.w.)

Kara aresztu

Kara aresztu traktowana jest jako kara wyjątkowa. Możliwość jej orzekania ograniczona została do wypadków, gdy czyn popełniono umyślnie, a zarazem za orzeczeniem kary aresztu przemawia waga czynu lub okoliczności sprawy świadczą o demoralizacji sprawcy albo sposób jego działania zasługuje na szczególne potępienie ( art. 35 k.w.). Rozszerzono ją natomiast w sytuacji orzekania w wypadkach recydywy specjalnej wielokrotnej ( art. 38 k.w.).

Zastępcza kara aresztu ( art. 25 k.w.) ma natomiast spełnić funkcję przymuszenia sprawcy do wykonania zasadniczej kary grzywny. Orzeczenie tej kary jest zawsze fakultatywne.

Kolegium podejmuje decyzję kiedy orzeczenie kary zastępczej będzie pożądane zapewnienie realności ukarania. Zastępczą karę aresztu oznacza się w orzeczeniu o ukaraniu. Jeśli kolegium tego nie uczyni, to braku tego można będzie uzupełnić w postępowaniu wykonawczym.

Zgodnie z art. 27 k.w. może być uwolniony od zastępczej kary aresztu w każdym czasie przez wpłacenie kwoty powyższej przypadającej jeszcze do uiszczenia. Natomiast jeżeli grzywna została uiszczona w części karę zastępczą zmniejsza się w sposób odpowiadający stosunkowi kwoty zapłaconej do wysokości grzywny.

Wymiar zastępczej kary aresztu normuje art. 25 § 2k.w.:Kara zastępcza nie może przekroczyć 2 miesięcy aresztu, a jeżeli za dane wykroczenie przewidziana jest kara aresztu do 3 miesięcy, można orzec zastępczą karę aresztu w wysokości do 3 miesięcy.

Kodeks wykroczeń przewiduje natomiast ograniczenie stosowania aresztu zasadniczego i zastępczego. Art. 26 k.w. wskazuje, że nie można wymierzyć kary aresztu zasadniczego lub zastępczej, jeżeli warunki osobiste sprawcy uniemożliwiają odbycie tej kary ( art. 26 k.w.)

„Ważnym przepisem o charakterze gwarancyjnym jest, iż łączny wymiar zasadniczej i zastępczej kary aresztu nie może przekroczyć 3 miesięcy ( art. 25 §3 k.w.). Dotyczy to przypadków, gdy za wykroczenie popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wymierzono karę aresztu oraz karę grzywny ( art. 24 §2 k.w. ), a istnieje niebezpieczeństwo, iż egzekucja grzywny okaże się bezskuteczna. Orzeczenie zastępczej kary może nastąpić tylko do wysokości różnicy między terminem 3 miesięcy i wymiarem kary aresztu zasadniczego ( bez względu na wysokość przyjętego przez organ orzekający równoważnika , który musi się mieścić w granicach określonych w ustawie. A. Gubiński, T. Grzegorczyk Prawo wykroczeń s. 121

Kara ograniczenia wolności

Zgodnie z art. 20 § 2 k.w. w czasie odbywania kary ograniczenia wolności ukarany :

1) nie może bez zgody organu orzekającego zmienić miejsca stałego pobytu;

2) jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez organ orzekający;(art. 21 k.w.)

3) ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

„W układzie części szczególnej kodeksu wykroczeń karę ograniczenia wolności przewidziano, najczęściej alternatywnie z karą aresztu lub grzywny, za wykroczenia przybierające formy chuligańskie lub wskazujące na przejawy demoralizacji albo pasożytnictwa społecznego sprawców ( art. 51 § 2, 58, 62, 66,76, 85, 104, 105 § 2, 107, 124, 128-129, 133, 140 -143 k.w.)”. A. Marek s. 101

Fakultatywnie w oparciu o art. 22 k.w. wymierzając karę ograniczenia wolności organ orzekający może zobowiązać ukaranego:

1. do naprawienia w całości albo w części szkody wyrządzonej wykroczeniem

2. do przeproszenia pokrzywdzonego.

Karę ograniczenia wolności wymierza się w granicach od 1 miesiąca do 3 miesięcy w miesiącach ( art. 20 § 1 k.w.)

Na podstawie art. 23 k.w. „ Jeżeli ukarany uchyla się od wykonywania kary ograniczenia wolności, ulega ona zamianie na zastępczą karę grzywny, przy czym miesiąc ograniczenia wolności przyjmuje się za równoważny grzywnie od 75 - 500 złotych, a jeżeli okoliczności wskazują na to, że egzekucja grzywny nie będzie skuteczna - na zastępczą karę aresztu, przy czym miesiąc ograniczenia wolności odpowiada 15 dniom aresztu”.

„Uchylanie się od wykonywania kary może polegać na niezastosowaniu się do poszczególnych ciążących na ukaranym obowiązków, a tym bardziej do wszystkich obowiązków łącznie. Uchylaniem się od wykonywania kary jest zwłaszcza niepodjęcie nakazanej pracy, samowolna zmiana miejsca stałego pobytu, nieudzielenie żądanych wyjaśnień co do odbywania kary, uporczywe naruszanie obowiązku sumiennego i wydajnego wykonywania pracy i dyscypliny pracy (art. 113 § 2 k.w.) Grzegorczyk, Gubiński s. 126

Kara grzywny

Kara grzywny wymierzana jest w granicach od 10 do 5000zł (art.24 § 1 k.w.) bez względu na to czy występuje jako kara samoistna czy obok kary aresztu, kiedy sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej (art. 24 § 2 k.w.). W postępowaniach zaś szczególnych tj mandatowym, nakazowym; od 5 do 500 zł (art. 66 §1 k.p.w.), od 5 do 625 zł (art. 64 § 1 k.p.w.). Odstępstwem od zasady, iż za wykroczenie można wymierzyć tylko jedną karę zasadniczą jest, iż „ karę grzywny może także występować obok kary aresztu, wówczas gdy sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej (art. 24 §2 k.w.). W zasadzie wymierzanie kary grzywny obok kary aresztu w razie działania sprawcy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej jest obligatoryjna, jednak można od wymierzenia grzywny odstąpić, gdy jej orzeczenie byłoby niecelowe. Niecelowość orzeczenia grzywny może uzasadniać trudna sytuacja materialna sprawcy, w szczególności zaś, gdy należy przewidywać , że grzywna byłaby nieściągalna i w praktyce zmieniłaby się w zastępczą karę aresztu, „ dodaną” do zasadniczej kary aresztu. Należy przy tym pamiętać o granicach orzekania kary zastępczej łącznie z zasadniczą karą aresztu (art. 25 § 3 k.w.), która nie może przekroczyć 3 miesięcy(wg projektu k.w. - 30 dni). Wreszcie niecelowe jest orzeczenie kary grzywny obok kary aresztu wówczas, gdy nie tyle dotknęłaby ona sprawcę, co jego rodzinę w szczególności dzieci, ograniczając im niezbędne środki do życia”. A. Marek s. 103

Nagana

Naganę : najłagodniejszą z kar zasadniczych, można orzec gdy ze względu na charakter i warunki osobiste sprawcy organ orzekający uzna, że jest ona wystarczająca do wdrożenia go do poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego ( art. 36 § 2 k.w.).

Na orzeczenie zatem nagany mają wpływ przesłanki przedmiotowe jak i przesłanki podmiotowe, które uzasadniają pomyślną prognozę wychowawczą w stosunku do sprawcy.

Kary nagany nie stosuje się do sprawcy czynów o charakterze chuligańskim ( art. 36 § 2 k.w.).

Kary dodatkowe

Katalog kar dodatkowych przedstawia art. 28 § 1 k.w.:

1. zakaz prowadzenia określonej działalności lub wykonywania czynności związanych z wymaganym zezwoleniem ,

2. zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych lub innych pojazdów ,

3. przepadek rzeczy,

4. podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób,

5. inne kary dodatkowe określone przez ustawę.

Kodeks wykroczeń nie przewiduje kar określonych w pkt 5 . Przykładem na „ inną karę dodatkową” jest przewidziany w art. 27 ust. 2 pkt 3 ustawy z 18 IV 1985 r. o rybactwie śródlądowym (Dz. U. nr 21 poz. 91 ze zmianami) zakaz amatorskiego połowu ryb i minogów na okres od 3 miesięcy do roku.

Zgodnie z art. 28 § 2 k.w. kary dodatkowe określone w § 1 pkt 1,2,3 i 5 można orzec , jeżeli są one przewidziane w przepisie szczególnym , a orzeka się je, jeżeli przepis szczególny tak stanowi.

„Zasadą jest, że kary dodatkowe orzeka się tylko w wypadkach przewidzianych w przepisie szczególnym , który określa , czy orzeczenie kary dodatkowej jest obligatoryjne czy też pozostawione ocenie organu orzekającego (art. 28 § 2 k.w.). Wyjątek stanowi kara podania orzeczenia do publicznej wiadomości w szczególny sposób, który kolegium orzeka , gdy uzna, że może to mieć znaczenie wychowawcze (art. 28 § 2 w zw. z art. 31 §1 k.w.)” A. Marek s. 105

Kara dodatkowa w zasadzie jest orzekana obok kary zasadniczej. Wyjątek od tego określa art. 39 § 3 k.w. gdy organ orzekający odstępuje od wymierzenia kary zasadniczej, a ogranicza się do orzeczenia kary dodatkowej przewidzianej w ustawie za dane wykroczenie.

1. Zakaz prowadzenia określonej działalności lub wykonywania czynności wymagającej zezwolenia ( art. 29 k.w.) może być określony na okres od 3 miesięcy do roku.

2. Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych lub innych pojazdów orzekany jest na okres od 6 miesięcy do 3 lat.

Na poczet kary zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych zalicza się okres zatrzymania prawa jazdy ( art. 29 § 1-3 k.w.)

Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych „ może dotyczyć prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych lub pojazdów określonego rodzaju ( np. samochodowych), wreszcie odnosić się może do jednej sfery ruchu( np. drogowego) lub do wszystkich” A. Marek s. 107

Kodeks wykroczeń przewiduje orzeczenie obligatoryjne zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych lub innych pojazdów jeżeli sprawca znajdował się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka ( narkotyk, lek psychotropowy inny środek odurzający) ( art. 87 § 3 k.w.) oraz zgodnie z art. 93 k.w. w stosunku do prowadzącego pojazd, który uczestnicząc w wypadku drogowym nie udzielił niezwłocznie pomocy ofierze wypadku.

3. Przepadek rzeczy

Kara ta obejmuje przepadek :

a) narzędzi lub innych przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia wykroczenia,

b) przedmiotów pochodzących bezpośrednio lub pośrednio z wykroczenia ( o ile przepis ustawy tak stanowi).

Orzeczenie przepadku rzeczy nie będących własnością sprawcy wykroczenia wymaga regulacji w przepisie szczególnym ( art. 30 § 2 k.w.).

Art. 28 § 3 k.w. wskazuje, iż przepadek rzeczy może być orzeczony choćby zachodziła okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy.

4. Podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób.

Kara ta orzekana jest jedynie na wypadkach wskazanych w ustawie i gdy może to mieć znaczenie wychowawcze ( art. 31 k.w.)

Nawiązka

Obok kar zasadniczych i dodatkowych prawo wykroczeń przewiduje możliwość orzeczenia nawiązki.

„Istnieją dwie podstawy orzekania nawiązki ; przepis szczególny ( art. 32 k.w.) i art. 37 k.w.. W przepisach szczególnych nawiązka przewidziana jest obligatoryjnie ( przy wyrębie, kradzieży lub przywłaszczeniu drzewa - art. 120 § 2 k.w. i w razie uszkodzenia ogrodu warzywnego, owocowego lub kwiatowego ) albo fakultatywnie (art. 66§1, 105§3, art. 120§3, 123§3, 144§4, 148§3, 150§3, 151§5, 152§2, 156§3). Fakultatywność przepisów wskazuje , że przesłanką orzeczenia nawiązki jest wyrządzenie przez sprawcę szkody”. A. Marek s.111

Przepisy określają kwotowo granice nawiązki.

Zobowiązanie do naprawienia szkody lub przywrócenie do stanu poprzedniego

Przepisy mówią o obowiązku zapłaty równowartości mienia ( przedmiotu) lub o obowiązku przywrócenia do stanu poprzedniego ( art.74 § 2, 85 §2, 119 §5, 120 §3, 121§3 , 80 §3, 124 §4, 143 §2, 155 §2)

Obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego występuje często alternatywnie z obowiązkiem zapłaty równowartości, zwłaszcza, gdy czyn sprawcy polega na zmuszeniu, uszkodzeniu lub uczynieniu mienia niezdatnym do użytku.

„Zobowiązanie sprawcy do naprawienia szkody ma na celu zaspokojenie roszczeń odszkodowawczych pokrzywdzonego bez potrzeby dochodzenia ich w drodze procesu cywilnego. Nie zawsze jednak stanowi ono pełne odszkodowanie gdyż jest ograniczone do zwrotu równowartości szkody”. A. Marek s 112

„Przez przywrócenie do stanu poprzedniego należy rozumieć wykonanie stosownych czynności (osobiście przez sprawcę lub przez inną osobę) aby uszczerbek poczyniony w mieniu został usunięty ( naprawiony). Wydaje się że obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego winien być orzekany, gdy może to mieć wpływ wychowawczy (naprawienie własną pracą uszkodzenia itd) lub gdy warunki materialne sprawcy są takie, że obowiązek zapłaty równowartości byłby dlań zbyt uciążliwy „. A. Gubiński s. 171

Środki oddziaływania pozakarnego

Zasada preferencji środków pozakarnych

Jeżeli środki inne niż karne są wystarczające do wdrożenia sprawcy do poszanowania prawa i przestrzegania zasad współżycia społecznego to można zrezygnować ze stosowania środków karnych.

Środki oddziaływania społecznego ( art. 39 § 4 k.w.)

Mogą być stosowane przez Kolegium do Spraw Wykroczeń w przypadku odstąpienia od wymierzenia kary sprawcy wykroczenia, mogą być wykonane przez sprawcę jedynie dobrowolnie, uchylenie się od ich wykonania nie powoduje egzekwowania tych środków. Środek oddziaływania społecznego wskazany w art. 39 § 4 k.w. ma na celu przywrócenie naruszonego porządku prawnego lub naprawienie wyrządzonej krzywdy i polega zwłaszcza na przeproszeniu pokrzywdzonego, uroczystym zapewnieniu niepopełniania więcej takiego czynu albo zobowiązania sprawcy do przywrócenia stanu poprzedniego.

Środki oddziaływania wychowawczego

Wszelkiego rodzaju działania, których głównym lub ubocznym celem jest oddziaływanie wychowawcze, stosowane przez organy dyscyplinarne, przełożonych i inne podmioty decydujące o ich zastosowaniu poza postępowaniem w sprawach o wykroczenia.

Wskazane są one w art. 40, 41 k.w.:

środki przewidziane w regulaminie pracy,

środki przewidziane w postępowaniu dyscyplinarnym,

inne środki oddziaływania wychowawczego ( np. upomnienie, ostrzeżenie, wytknięcie uchybień, zwrócenie uwagi przez pokrzywdzonego na niestosowne postępowanie).

Warunkiem stosowania środków oddziaływania jest to, aby były one „wystarczające do wdrożenia sprawcy do poszanowania prawa i przestrzegania zasad współżycia społecznego”.

„Konsekwencją zastosowania środka oddziaływania wychowawczego w myśl art. 40 § 1 k.w. jest niekierowanie sprawy do organu orzekającego. Racjonalność takiego postępowania podlega kontroli prokuratorskiej, gdyż na podstawie art. 40 § 2 k.w. prokurator, jeśli oceni, że interes społeczny wymaga zastosowania środków karnych kieruje sprawę do organu orzekającego, co oznacza, że kieruje do tego organu wniosek o ukaranie. Nawet wtedy jednak można odmówić wszczęcia postępowania, a wszczęte umorzyć powołując się na to, że zastosowano już do sprawcy środek oddziaływania wychowawczego po myśli art. 40 k.w. ( art. 25 pkt 2 k.p.w.). Odmowa wszczęcia postępowania lub umorzenie postępowania już wszczętego jest w takiej sytuacji tylko prawem, a nie obowiązkiem przewodniczącego lub organu orzekającego”. Kodeks wykroczeń z komentarzem M. Bojarski, W. Radecki s. 92

„Art. 41 k.w. stosowany jest wtedy, kiedy wniosek o ukaranie wpłynął już do kolegium. Art. 10 § 1 pkt 8 k.p.w. stanowi, że nie wszczyna się postępowania a wszczęte umarza, gdy stosuje się przepis art. 41 k.w.. Oznacza to, że przed rozprawą przewodniczący kolegium zamierzając zastosować instytucję art,. 41 k.w. wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania, a po jego uprawomocnieniu się przekazuje sprawę zgodnie z treścią art. 41 k.w. Jeżeli dopiero skład orzekający uzna, że celowe jest zastosowanie środków oddziaływania wychowawczego, to wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, a po jego uprawomocnieniu się przekazuje sprawę”. Bojarski, Radecki s. 93

Zgodnie z zarządzeniem nr /97 Komendanta Głównego Policji z dnia 1997 r. o szczegółowym sposobie postępowania policjantów w sprawach o wykroczenia § 13

Jako środki oddziaływania wychowawczego mogą być stosowane w szczególności:

1) pouczenie sprawcy wykroczenia z jednoczesnym zagrożeniem ukarania go w razie ponownego popełnienia wykroczenia,

2) zobowiązanie sprawcy do wykonania zaniechanego obowiązku ( np. zaopatrzenia budynku w wymagany sprzęt przeciwpożarowy, tabliczkę z numerem porządkowym nieruchomości, uprzątnięcie terenu nieruchomości),

zobowiązanie sprawcy do przywrócenia naruszonego porządku do stanu poprzedniego ( np. usunięcia nieczystości wyrzuconych przez sprawcę, przedmiotów zaśmiecających miejsce publiczne),

przekazanie sprawy kierownikowi zakładu pracy, w którym sprawca jest zatrudniony, kierownikowi szkoły, do której sprawca uczęszcza, organizacji do której należy.

Środki przewidziane w postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Środki stosowane wobec sprawców wykroczeń, stanowiących jednocześnie niewykonanie ob. wiązków podlegających egzekucji administracyjnej ( np. art. 82 §1 k.w.).

Art. 49 k.w. - demonstracyjne okazywanie lekceważenia dla Narodu Polskiego, Rzeczypospolitej Polskiej, jej ustroju lub naczelnych organów.

§ 1 Przedmiot ochrony: dobro, jakim jest poszanowanie należne Narodowi Polskiemu, Rzeczpospolitej Polskiej, jej ustrojowi oraz naczelnym organom.

Strona przedmiotowa: zachowanie polegające na demonstracyjnym okazywaniu lekceważenia dla Narodu Polskiego, Rzeczypospolitej Polskiej, jej ustroju lub naczelnych organów.

Naród Polski - trwała wspólnota ludzka wytworzona na podstawie wspólnoty losów, historii, kultury, języka, terytorium i życia ekonomicznego, przejawiająca się w świadomości narodowej jej członków.

Okoliczność modalna miejsca - miejsce publiczne

Okazywanie lekceważenia - działanie uzewnętrznione w jakikolwiek sposób - np. słowem, gestem pogardy, brakiem szacunku

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa: wina umyślna tylko w formie zamiaru bezpośredniego

§2 Przedmiot ochrony: prawidłowe używanie symboli Rzeczypospolitej Polskiej

Strona przedmiotowa:

zachowanie polegające na naruszeniu przepisów o godle, barwach i hymnie RP

Symbole RP w myśl ustawy z 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie RP ( Dz. U. nr 7 ze zm.) to: orzeł biały, biało czerwone barwy i „ Mazurek Dąbrowskiego” , i tym samym są częścią składową godła RP, barw RP i flagi państwowej RP

Wykroczenie formalne.

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa: wina umyślna lub wina nieumyślna

Art. 55 k.w. Kąpiel w miejscu zabronionym

Przedmiot ochrony: porządek w zakresie korzystania z wody dla celów rekreacyjnych oraz bezpieczeństwo osób

Strona przedmiotowa: zachowanie polegające na kąpieli w miejscu zabronionym

Przez kąpiel należy rozumieć czynność obejmującą pływanie jak również przebywanie w wodzie.

Okoliczność modalna miejsca - miejsce, które musi być wyraźnie określone przez zakaz. Zakaz kąpania się musi być podany do wiadomości publicznej ( np. umieszczenie znaków ostrzegawczych).

Skutek: wykroczenie formalne

Podmiot: powszechny. Sprawcą tego wykroczenia może być zarówno osoba, która posiada kartę pływacką jak i osoba, która takiej karty nie posiada.

Strona podmiotowa : wina umyślna lub wina nieumyślna

Art. 56 k.w. Organizacja lub przeprowadzanie publicznej zbiórki ofiar bez wymaganego zezwolenia lub wbrew jego warunkom

Przedmiot ochrony: ochronie podlega porządek publiczny przed takimi zachowaniami, do podjęcia których wymagane jest uprawnienie lub zezwolenie.

Strona przedmiotowa: zachowanie polegające na organizowaniu publicznej zbiórki ofiar nie posiadając wymaganego zezwolenia lub wbrew warunkom zawartym w zezwoleniu albo przeprowadzanie takiej zbiórki nie posiadając zezwolenia lub wbrew jego warunkom.

Szczegółowo problematykę zbiórek publicznych reguluje ustawa z 15 marca 1933 r. o zbiórkach publicznych ( Dz. U. nr 12 z 1933, poz. 162 ze zm. Dz. U. nr 34 z 1990, poz. 198)

wszelkie publiczne zbieranie ofiar w gotówce lub naturze na pewien z góry określony cel wymaga uzyskania pozwolenia od organu gminy bądź wojewody.

nie jest wymagane zezwolenie na zbieranie ofiar na cele religijne, kościelną działalność charytatywno - opiekuńczą, naukową, oświatową i wychowawczą oraz na utrzymanie duchownych i członków zakonu, jeżeli odbywają się w obrębie terenów kościelnych, kaplic oraz w miejscach i okolicznościach zwyczajowo przyjętych w danej okolicy i w sposób tradycyjnie ustalony; ponadto nie jest wymagane zezwolenie do zbiórek, które są przeprowadzane w drodze loterii pieniężnych lub fantowych, jeżeli zbiórki te nie są przeprowadzane w miejscach publicznych ; do zbiórek wśród młodzieży szkolnej w lokalach szkolnych i do zbiórek koleżeńskich w lokalach urzędów publicznych, jeżeli uzyskano zgodę przełożonego.

podmiot: powszechny

strona podmiotowa: wina umyślna lub nieumyślna.

Art. 57 k.w. Organizowanie lub przeprowadzanie publicznej zbiórki ofiar w przypadku, kiedy zbiórka jest zabroniona

Przedmiot ochrony: porządek publiczny przed wybrykami niewłaściwego zachowania się

Strona przedmiotowa: zachowanie polegające na organizowaniu lub przeprowadzaniu publicznej zbiórki ofiar na uiszczenie grzywny orzeczonej za przestępstwo lub wykroczenie albo na uiszczeniu grzywny bądź ofiarowaniu pieniędzy dla skazanego lub ukaranego

przepis powyższy dotyczy wyłącznie kary pieniężnej w postaci grzywny.

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa:

1) organizowanie zbiórki - objęte jest winą umyślną i tylko w formie zamiaru bezpośredniego

2) przeprowadzenie zbiórki - objęte jest winą umyślną jak i winą nieumyślną.

Art. 58 k.w. żebranie w miejscu publicznym

§ 1 Przedmiot ochrony: ochrona społeczeństwa przed wyłudzaniem, nadużywaniem jego ofiarności. Tym samym chroniony jest porządek w miejscach publicznych.

Strona przedmiotowa: zachowanie polegające na żebraniu w miejscu publicznym, przez osobę, która ma środki egzystencji lub jest zdolna do pracy.

Okoliczność modalna miejsca : miejsce publiczne

Miejscem publicznym jest miejsce ogólnie dostępne. Może to być miejsce, do którego wstęp ma każdy bez ograniczeń, np park, ulica, ale również miejsca, do których dostęp ograniczony jest kartą wstępu np. kino, autobus, stadion.

Żebranie to powtarzające się wypraszanie dla siebie w jakikolwiek sposób datków pieniężnych lub w naturze.

„Mając środki egzystencji” - jako znamię strony przedmiotowej, jest znamieniem ocennym, należy ustalić czy sprawca ma rzeczywiście jakieś środki egzystencji oraz czy są one dla niego i dla jego rodziny wystarczające dla zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych w zakresie m.in. wyżywienia, ubrania, mieszkania itp.

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa: wina umyślna w formie zamiaru bezpośredniego i zamiaru ewentualnego.

§ 2 Strona przedmiotowa: zachowanie polegające na żebraniu w miejscu publicznym w sposób natarczywy lub oszukańczy.

Żebranie w sposób natarczywy - polega na wypraszaniu jałmużny, wielokrotnym zaczepianiu przechodniów, zatrzymywaniu przechodniów w celu otrzymania jałmużny, obrzucanie ich wyzwiskami, jeżeli nie ofiarowali jałmużny.

Żebranie w sposób oszukańczy - znamię to wskazuje na dodatkowy element oszustwa, który polega na tym, iż sprawca bez względu na to czy ma środki egzystencji czy też ich nie posiada, stara się wpłynąć na ewentualnych ofiarodawców poprzez takie działania oszukańcze, które mają wywołać uczucie litości np. udawanie kalectwa, otaczanie się dużą ilością dzieci , udawanie osoby ciężko chorej itp.

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa: wina umyślna tylko w formie zamiaru bezpośredniego.

Art. 60” k.w. prowadzenie działalności gospodarczej bez wymaganego zgłoszenia

§ 1 przedmiot ochrony : porządek publiczny w zakresie prawidłowości prowadzenia działalności gospodarczej

strona przedmiotowa: zachowanie alternatywne polegające na działalności gospodarczej bez wymaganego zgłoszenia lub bez wymaganej koncesji

Należy korzystać z ustawy z dnia 23 grudnia 1988r. o działalności gospodarczej ( Dz. U. nr 41 z 1988, poz. 324 ze zm.) Działalnością gospodarczą jest działalność wytwórcza, budowlana, handlowa i usługowa prowadzona w celach zarobkowych i na własny rachunek podmiotu prowadzącego taką działalność. Ustawa określa również co może być przedmiotem działalności gospodarczej, która nie wymaga zgłoszenia do ewidencji np. wytwarzanie przedmiotów użytku osobistego, domowego i gospodarczego oraz rękodzieła ludowego i artystycznego.

podmiot: powszechny

strona podmiotowa: wina umyślna lub nieumyślna

§2 strona przedmiotowa: zachowanie polegające na zaniechaniu w postaci nie dopełnienia obowiązku zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej zmian danych objętych wpisem.

Zgodnie z treścią cytowanej ustawy podmiot prowadzący działalność gospodarczą jest obowiązany zgłosić organowi ewidencyjnemu, w ciągu 14 dni zmiany stanu faktycznego i prawnego odnoszące się do podmiotu gospodarczego i działalności gospodarczej, powstałe po wpisie do ewidencji, objęte danymi zawartymi w zgłoszeniu. Sprawca będzie odpowiadał za nie dopełnienie terminu a nie za jego terminowość.

Podmiot: indywidualny

Strona podmiotowa: wina umyślna lub nieumyślna.

§ 3 strona przedmiotowa: zachowanie alternatywne polegające na nie oznaczaniu siedziby i miejsca prowadzenia działalności gospodarczej albo nie oznaczenie wprowadzonych do obrotu towarów.

Siedziba podmiotu gospodarczego i miejsce prowadzenia działalności gospodarczej powinny być oznaczone na zewnątrz, takie oznaczenie powinno zawierać nazwę firmy lub imię i nazwisko podmiotu gospodarczego oraz zwięzłe określenie rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej.

Ponadto podmiot gospodarczy, który prowadzi działalność wytwórczą jest obowiązany zamieszczać na wyrobach wprowadzonych do obrotu oznaczenia zawierające nazwę firmy lub imię i nazwisko producenta i jego adres oraz nazwę lub symbol wyrobu niezależnie od oznaczeń wymaganych na podstawie odrębnych przepisów.

podmiot : indywidualny

strona podmiotowa: wina umyślna lub wina nieumyślna

Art. 61 k.w. Wprowadzenie w błąd co do stanowiska, tytułu, stopnia, odznaczenia, odznak lub noszenia określonego munduru.

§1 przedmiot ochrony: porządek publiczny

strona przedmiotowa: zachowanie w postaci przywłaszczenia sobie stanowiska, tytułu lub stopnia polega na jego używaniu tzn. na podawaniu informacji innym osobom, że sprawca jest zatrudniony na danym stanowisku, że posiada określony tytuł naukowy, bądź posiada stopień naukowy doktora lub określone stopnie wojskowe czy policyjne.

Forma powyższego zachowania może być formą słowną bądź formą pisemną. Ponadto zachowanie sprawcy obejmuje bezprawne noszenie odznaczenia, odznaki, stroju lub munduru.

Należy korzystać z treści ustawy z dnia 17 lutego 1960 r. o orderach i odznaczeniach ( Dz. U. nr 10 z 1960r. poz. 66) oraz z ustawy z dnia 21 grudnia 1978 r. o odznakach i mundurach ( Dz. U. nr 31 z 1978 r. poz. 130)

Mundurem jest ubiór lub jego części służące oznaczeniu przynależności do określonej jednostki organizacyjnej lub jego części służące oznaczeniu przynależności do określonej jednostki organizacyjnej lub wykonywania określonych funkcji albo służby.

Osoba, która posiada legalnie mundur i używa go niezgodnie z przeznaczeniem np. będąc na wycieczce, dopuszcza się wykroczenia z art. 127 k.w.

skutek: wykroczenie formalne.

podmiot: powszechny

strona podmiotowa: wina umyślna

§2 Strona przedmiotowa: zachowanie polegające na ustanawianiu, wytwarzaniu, publicznym rozpowszechnianiu, używaniu lub noszeniu

a) godła, chorągwi albo innej odznaki lub munduru, co do których wydano zakaz

b) odznaki lub munduru organizacji prawnie nie istniejącej

c) odznaki lub munduru, na których ustanowienie lub noszenie nie uzyskano wymaganego zezwolenia.

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa: umyślność lub nieumyślność

Art. 65 k.w. Wprowadzenie w błąd organu państwowego

Podmiot: powszechny

Strona przedmiotowa: zachowanie się sprawcy polega na wprowadzeniu w błąd organu państwowego co do tożsamości własnej lub innej osoby, bądź

też co do swego obywatelstwa, zawodu, miejsca zatrudnienia lub zamieszkania.

Organ państwowy to część aparatu państwowego charakteryzująca się następującymi cechami:

1) sprawowanie funkcji państwa,

2) działanie ww imieniu państwa,

3) posiadanie określonych uprawnień,

4) wyposażenie we władzę państwową.

„ Jeżeli chodzi o zachowanie się opisane w art. 65 § 1 k.w. to z reguły sprawa jest oczywista gdy sprawca udziela celowo o fałszywych informacji. Potwierdzenie udzielenia fałszywych informacji w postępowaniu dowodowym przed kolegium do spraw wykroczeń najczęściej następuje w drodze porównania przewidzidanych dotyczących np. nazwiska czy miejsca zamieszkania z tymi, które wcześniej obwiniony przedstawił organowi państwowemu. Dane te są najczęściej zawarte w notatce służbowej. (...). Trudniejszy problem powstaje na tle art. 65 § 2 k.w., gdzie kolegium do spraw wykroczeń zawsze powinno badać czy nie udzielenie dokumentu tożsamości wynikało z faktu, iż obwiniony nie posiadał go przy sobie. W obecnym stanie prawnym nie ma bowiem obowiązku posiadania przy sobie dokumentu tożsamości. Nie posiadając takiego dokumentu przy sobie - nie popełnia się wykroczenia z art. 65 § 2 k.w. W przypadku takim na wezwanie organu państwowego obywatel ma obowiązek udzielić wiadomości co do swojej tożsamości, miejsca zamieszkania, obywatela, zawodu i miejsca pracy.

Odmowa udzielenia takich informacji stanowi również o istocie wykroczenia z art. 65 § 2 k.w. stąd też w notatce służbowej funkcjonariusza, któremu odmówiono okazania dowodu osobistego powinna znaleźć się również informacja czy w następstwie tego faktu obywatel został wezwany do podania swego nazwiska i innych danych.” M.Bojarski, W. Radecki Kodeks wykroczeń z komentarzem s. 150

Art. 66 k.w.

Przedmiotem ochrony przepisu art. 66 k.w. jest działalność instytucji przed podejmowaniem niepotrzebnych decyzji.

Strona przedmiotowa: zachowanie się sprawcy polega na tym, że ze złośliwości i swawoli, chcąc wywołać niepotrzebną czynność fałszywym alarmem, informacją lub innym sposobem, wprowadza w błąd instytucję użyteczności publicznej albo inny organ ochrony bezpieczeństwa, porządku publicznego lub zdrowia.

Instytucja użyteczności publicznej albo organ ochrony bezpieczeństwa , porządku publicznego lub zdrowia to np. pogotowie ratunkowe, pogotowie gazowe, Straż Pożarna, Policja.

Wykroczenie to ma charakter bezskutkowy. Jest dokonane niezależnie od tego czy instytucja użyteczności publicznej albo inny organ ochrony bezpieczeństwa, porządku publicznego lub zdrowia podjął czynność.

Wykroczenie to może być popełnione tylko z winy umyślnej w formie zamiaru bezpośredniego. Pobudką stojącą u podłoża psychicznego zachowania się sprawcy jest złośliwość lub swawola.

Art.68 k.w.

Zachowanie się sprawcy wykroczenia z art. 68 k.w. polega na wyrobieniu pieczęci, godła lub znaku instytucji państwowej albo organizacji społecznej bez właściwego zamówienia lub wydanie takiej pieczęci, godła lub znaku, osobie nie uprawnionej do odbioru.

Właściwe zamówienie pochodzi od uprawnionej instytucji państwowej lub organizacji społecznej tj. takiej której pieczęć, godło lub znak ma służyć, albo organu nadrzędnego tej instytucji lub organizacji.

§ 2 art. 68 k.w. przewiduje odpowiedzialność za bezprawne posiadanie, zamawianie lub nabywanie pieczęci instytucji państwowej lub organizacji społecznej.

Wykroczenie to można popełnić umyślnie lub nieumyślnie.

Art. 70 k.w.

Zachowanie sprawcy wykroczenia z art 70 § 1 k.w. polega na tym, że

1) będąc niezdolny do czynności, której nieumiejętne wykonanie może wywołać niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka, taką czynność przedsiębierze albo

2) porucza ją osobie do jej wykonania niezdolnej lub

3) wbrew obowiązkowi nadzoru dopuszcza do wykonania takiej czynności przez osobę niezdolną.

Natomiast § 2 wymienionego powyżej art,. przewiduje odpowiedzialność sprawcy, który podejmuje w stanie wskazującym na użycie alkoholu lub podobnie działającego środka czynności zawodowe wbrew obowiązkowi zachowania trzeźwości.

Czynność, której nieumiejętne wykonanie może wywołać niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka to „ czynność, która sama przez się niebezpieczna nie jest, ale która wykonywana nieumiejętnie może być niebezpieczna, przy czym to niebezpieczeństwo ogranicza się do życia lub zdrowia człowieka” M. Bojarski, W. Radecki Kodeks wykroczeń z komentarzem s. 158

Niezdolność do wykonania czynności może być wynikiem np. braku kwalifikacji, doświadczenia, dostatecznych sił fizycznych. Przy czym niezdolność ta może być zarówno czasowa jak i trwała.

„Czynności, o których mowa w § 1 k.w., mogą być różne; nie są one wcale związane z określonym zawodem, umiejętnością czy wiadomościami. Charakteryzuje je tylko to, że aczkolwiek wykonywane umiejętnie nie należą one do niebezpiecznych, jednakże w razie niewłaściwego wykonywania mogą wywołać niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka ( np. wykonywanie czynności tragarza, dźwigowego, pielęgniarki itp.).

Wykroczenie z art. 70 § 1 k.w. ma charakter formalny, zachodzi niezależnie od tego czy niebezpieczeństwo w wyniku działania sprawcy nastąpiło. Odpowiedzialność sprawcy następuje już z chwilą przedsięwzięcia wskazanej w art. 70 § 1 k.w. czynności lub poruczenia takiej czynności osobie niezdolnej do jej wykonania lub dopuszcza do jej wykonywania przez osobę niezdolną. Przy czym warunkiem odpowiedzialności za to wykroczenie jest zarówno wina umyślna jak i nieumyślna.

Art. 76 k.w.

Zachowanie się sprawcy polega na rzucaniu kamieniami lub innymi przedmiotami w pojazd mechaniczny.

Pojazdem mechanicznym jest każdy pojazd napędzany umieszczonym w nim silnikiem - bez względu na pojemność skokową silnika i maksymalną prędkość - jeżeli nie posiada cech konstrukcyjnych, które pozwalają na poruszanie go za pomocą siły mięśni ( będzie to więc np. maszyna samobieżna, motorower - niezależnie od parametrów technicznych, ale nie rower z doczepionym silnikiem).

Warunkiem odpowiedzialności za wykroczenie z art.76 k.w. jest to, że pojazd mechaniczny musi znajdować się w ruchu.

„ Pojazd jest w ruchu zarówno w czasie jazdy, w momencie poruszania się, jak i w czasie postoju na przystanku, gdy zatrzymał się on tylko chwilowo i gdy jest w nim obecna jakaś osoba( kierowca, pasażer). Nie dotyczy to więc np. pociągu stojącego na bocznym torze, samochodu stojącego na ulicy w nieobecności kierowcy lub pasażerów itp.” J.Bafia, D. Egierska, I.Śmietanka Kodeks wykroczeń. Komentarz . W-wa 1980 s. 187

Strona podmiotowa wyraża się w umyślności w formie zamiaru bezpośredniego.

Art. 107 k.w.

Zachowanie się sprawcy polega na złośliwym wprowadzeniu innej osoby w błąd lub w inny sposób złośliwym niepokojeniu.

Nie jest istotna dla popełnienia tego wykroczenia forma wprowadzenia w błąd. Może być ono osiągnięte poprzez słowo, gest, pismo itp.

Przy czym sprawca działa w celu dokuczenia innej osobie.

Koniecznym obok umyślności zachowania sprawcy jest wykazanie złośliwości sprawcy.

Przez złośliwe niepokojenie należy rozumieć bezprawne naruszenie spokoju i równowagi psychicznej innej osoby.

Art. 108 k.w.

Zachowanie się sprawcy polega na szczuciu psem człowieka. Dla popełnienia wykroczenia wystarczy sama czynność szczucia.

Dla popełnienia wykroczenia wystarczy sama czynność szczucia. W wypadku nastąpienia skutku np. w postaci uszkodzenia ciała lub uszkodzenia odzieży sprawca może odpowiadać za odpowiednio: wykroczenie z art. 124 k.w. lub przestępstwa z art. 156 k.k., 157 k.k. , 288 k.k.

Strona podmiotowa umyślność w zamiarze bezpośrednim.

Art. 109 k.w. Zanieczyszczenie wody

Przedmiot ochrony: przepis chroni czystość wody służącej do picia, pojenia zwierząt, kąpania się.

Strona przedmiotowa: zachowanie się sprawcy polega na zanieczyszczaniu wody:

służącej do picia lub pojenia zwierząt, znajdującej się poza urządzeniami przeznaczonymi do zaopatrzenia ludności w wodę ( § 1 ) w pływalni, kąpielisku lub innym obiekcie o podstawowym znaczeniu. Zanieczyszczanie wody może polegać na wlewaniu do niej nieczystości, odprowadzaniu ścieku, wyciekach z gnojowiska, czerpaniu jej brudnym naczyniem ( po oleju, smarach), wyrzucaniu padliny, wnętrzności zwierzęcych, urządzaniu w takiej wodzie prania, załatwianiu potrzeby fizjologicznej itp. Chodzi tu o takie zanieczyszczenie, które wpływa ujemnie na smak wody, jej zapach lub wygląd.

Przedmiotem czynu jest woda przeznaczona do picia lub pojenia zwierząt znajdująca się poza urządzeniami przeznaczonymi do zaopatrywania ludności w wodę tj. znajdująca się w źródle, strumieniu, rzece, sadzawce, stawie, jeziorze oraz w pływalni, kąpielisku lub innym obiekcie podobnym przeznaczeniu.

Zgodnie z art. 98 ustawy z 24.10 1974 r. prawo wodne ( Dz. U. Nr 38, poz. 230 ze zm. ) do urządzeń przeznaczonych do zaopatrzenia ludności w wodę zalicza się studnie publiczne oraz urządzenia wodne służące do ujęcia i poboru wody, jak również urządzenia służące do jej magazynowania, uzdatniania rozprowadzania.

Skutek: Jest nim chociażby jednorazowe zanieczyszczenie wody.

Chociaż art. 109 k.w. mówi o zanieczyszczaniu ( a nie o zanieczyszczeniu ) wody, to znamiona wykroczenia określonego w tym artykule wyczerpuje nie tylko zanieczyszczenie spowodowane powtarzającym się działaniem (np. gospodarz codziennie wlewa nieczystości do rzeki w miejscu pojenia zwierząt przez inne osoby), ale i wywołane jednym czynem, polegającym przykładowo na wrzuceniu padliny lub śmieci do wody.

Podmiot : powszechny.

Strona podmiotowa: Wykroczenie z art. 109 § 1 k.w. popełnić można zarówno umyślnie jak i nieumyślnie. Natomiast wykroczenie z art. 109 § 2 k.w. można popełnić tylko umyślnie.

Szkodliwe zanieczyszczanie wody tj. takie, że może zagrozić życiu lub zdrowiu wielu osób lub spowodować zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach jest przestępstwem z art. 182 k.k.

Art. 117 k.w. Nieprzestrzeganie czystości i porządku w obrębie nieruchomości i art. 10 ust. 2 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.

Przedmiot ochrony: przepis art. 117 k.w. chroni należyty stan i porządek w obrębie nieruchomości.

Strona przedmiotowa: zabronione zachowanie się polega na:

niewykonywaniu obowiązków w zakresie utrzymania czystości i porządku w obrębie nieruchomości,

niestosowaniu się do wskazań i nakazów wydanych przez właściwe organy w celu zabezpieczenia należytego stanu sanitarnego nieruchomości i zwalczania chorób zakaźnych.

Obowiązki w zakresie utrzymania czystości i porządku w obrębie nieruchomości określa ustawa z dnia 13.09.1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach ( Dz. U. Nr 132, poz. 622)

Art. 5 ust. 1 tej ustawy stanowi, że właściciele nieruchomości zapewniają utrzymanie czystości i porządku przez:

1) wyposażenie nieruchomości w urządzenia służące do gromadzenia odpadów komunalnych oraz utrzymywanie tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitarnym i porządkowym oraz przyłączenie do istniejącej kanalizacji sanitarnej,

2) gromadzenie powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych w urządzeniach, o których mowa w pkt 1.

3) usuwanie i unieszkodliwianie odpadów komunalnych,

4) oczyszczanie ze śniegu i lodu oraz usuwanie błota i innych zanieczyszczeń z chodników położonych wzdłuż nieruchomości.

Wykonywanie obowiązków określonych w ust. 1 na terenie budowy należy do kierownika budowy (art. 5 ust. 2).

Oczyszczanie przystanków komunikacyjnych oraz wydzielonych krawężnikiem lub oznakowaniem poziomym torowisk pojazdów szynowych ze śniegu i lodu oraz usuwanie odpadów komunalnych, błota i innych zanieczyszczeń na tych terenach należy do obowiązków jednostek użytkujących tereny służące komunikacji publicznej (art. 5 ust. 3)

Obowiązki utrzymania czystości i porządku na terenach wyżej nie wymienionych należą w odniesieniu do dróg publicznych - do zarządu drogi, a w odniesieniu do pozostałych terenów - do gminy.

Właściciele nieruchomości przy wykonywaniu obowiązku usuwania i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zobowiązani są do udokumentowania korzystania z usług ( okazanie umowy i dowodów płacenia za usługi lub okazanie, na żądanie wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, dowodów płacenia za składowanie odpadów na składowisku odpadów komunalnych) - art. 6 ust 1 ustawy.

Właścicielami nieruchomości, zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy, są także współwłaściciele, użytkownicy wieczyści, jednostki organizacyjne i osoby posiadające nieruchomości w zarządzie lub użytkowaniu, a także inne podmioty władające nieruchomościami.

Odpady komunalne to stałe lub ciekłe odpady powstające w gospodarstwach w obiektach użyteczności publicznej i obsługi ludności( np. szkołach, urzędach organów administracji, zakładach opieki zdrowotnej itp.) , w tym nieczystości gromadzone w zbiornikach bezodpływowych, porzucone wraki pojazdów mechanicznych oraz odpady uliczne, z wyjątkiem odpadów niebezpiecznych z zakładów opieki zdrowotnej i zakładów weterynaryjnych ( art. 2 ust.1 pkt 2 ustawy).

Nie wykonanie obowiązków, o których mowa w art. 5 ust. 1 ustawy jest wykroczeniem z art. 10 ust. 2 tej ustawy.

W związku z powyższym przepis art. 117 k.w. w zakresie uregulowanym art. 10 ust. 2 w zw. z art. 5 ust. 1 ustawy nie ma zastosowania.

Strona podmiotowa:

Powyższe wykroczenie można popełnić umyślnie lub nieumyślnie.

Problematyka postępowania z odpadami całościowo została uregulowana w ustawie z dnia 27.06.1997 r. o odpadach ( Dz.U. nr 96, poz. 592).

Naruszenia postanowień tej ustawy stanowią przestępstwa ( art. 46 -48) i wykroczenia ( art. 49 -54). Możliwy więc będzie zbieg przepisów art. 10 ust. 2 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach i art. 51 ustawy o odpadach, jeżeli właściciel nieruchomości jako użytkownik, nie zwraca opakowań po substancjach trujących, substancjach trujących przeterminowanych, w uszkodzonych opakowaniach lub innych opakowań i wyrobów, na które obowiązek ten został rozszerzony i przez to nie utrzymuje czystości i porządku w obrębie nieruchomości ( opakowania te zaśmiecają teren posesji).

Niewłaściwe postępowanie z odpadami mogące zagrozić życiu lub zdrowiu wielu osób lub spowodować zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach jest przestępstwem z art. 183 k.k.

art. 119 k.w. Kradzież lub przywłaszczenie

Wykroczenia z art. 119 k.w. są czynami przepołowionymi. Różni je od przestępstw generalnie wartość przedmiotu czynności wykonawczej ( do 250 zł).

Przedmiot ochrony: przepis art. 119 k.w. chroni prawo własności i inne prawa majątkowe, w szczególności posiadanie.

Strona przedmiotowa: odpowiedzialność z art. 119 k.w. zachodzi w stosunku do osoby, która dopuszcza się kradzieży lub przywłaszczenia cudzej rzeczy ruchomej.

Kradzież polega na zaborze cudzej rzeczy ruchomej w celu przywłaszczenia.

Przez zabór należy rozumieć wyjęcie rzeczy spod władztwa dotychczasowego posiadacza wbrew jego woli ( nie jest więc kradzieżą zawładnięcie rzeczą porzuconą) i przyjęcie jej we władztwo osoby sprawcy.

Przedmiotem czynu musi być rzecz ruchoma stanowiąca czyjąś własność przedstawiająca wartość majątkową ( wyrażoną w pieniądzu) i użytkową( służącą zaspokojeniu jakichś potrzeb), jeżeli wartość nie przekracza 250 zł bez względu na jej substancję ( przedmioty trwałe, ciekłe a także energia elektryczna lub gaz).

Rzeczą ruchomą lub przedmiotem w rozumieniu art. 115 § 9 k.k. jest także polski lub obcy pieniądz lub inny środek płatniczy oraz dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce.

Skutek: wykroczenie jest dokonane z chwilą zawładnięcia rzeczą, chociażby sprawca nie wyniósł jej ze sfery bytowania pokrzywdzonego i zawładnięcie było stosunkowo krótkotrwałe.

Podmiot: kradzież jest wykroczeniem ogólnosprawczym.

Strona podmiotowa: zabór cudzej rzeczy ruchomej tylko wówczas jest kradzieżą, jeżeli sprawca działa w celu przywłaszczenia. Jest to więc wykroczenie kierunkowe. Można je popełnić tylko umyślnie w zamiarze bezpośrednim. Jeżeli sprawca nie ma takiego celu, to kradzieży nie popełniono ale może wchodzić w grę odpowiedzialność z art. 127 k.w. (samowolne użycie mienia ruchomego) lub art. 191 k.k.

Przywłaszczenie polega na rozporządzeniu cudzą rzeczą ruchomą lub prawem majątkowym, znajdującą się legalnie w posiadaniu sprawcy wbrew woli osoby uprawnionej do dysponowania rzeczą z zamiarem pozbawienia tej osoby własności mienia i uczynienia z niego swojej własności.

Art. 119 k.w. przewidując karalność przywłaszczenia mówi o przywłaszczeniu ogólnie, obejmując więc karalność wszystkich znanych w prawie karnym postaci przywłaszczenia a mianowicie:

a) przywłaszczenie tzw. podstawowe ( gdy rzecz przypadkowo znalazła się w posiadaniu sprawcy),

b) przywłaszczenie rzeczy znalezionej ( chwilowo pozostawiona, a nie zgubiona może być przedmiotem kradzieży)

c) przywłaszczenie rzeczy powierzonej ( sprzeniewierzenie).

Przesłankami faktycznymi urzeczywistniającymi zamiar w celu przywłaszczenia mogą być:

bezprawne zatrzymanie cudzej rzeczy , prawa majątkowego na własność ( odmowa zwrotu, zaprzeczenie otrzymania, zapewnienie o zwrocie, ukrycie itp.),

przekazanie cudzej rzeczy, prawa majątkowego na własność osobie trzeciej ( sprzedaż, zamiana, darowizna), bezprawne zużycie, przerobienie itp.

Ze względu na ochronę lasów ustawodawca odrębnie penalizuje kradzież, przywłaszczenie, a także wyrąb drzewa z lasu ( art. 120 k.w.). Gdy czyn sprawcy jest skierowany na gałęzie, korzenie, krzewy lub pniaki to podlega kwalifikacji z art. 148 k.w.

Od przywłaszczenia należy odróżnić niezawiadomienie o znalezieniu cudzej rzeczy albo przybłąkaniu się cudzego zwierzęcia (art. 125 k.w.)

Karalność wykroczenia z art. 119 k.w. jest rozciągnięta na usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo ( art. 119 § 3 k.w.).

Jeżeli sprawca kradzieży lub przywłaszczenia rzeczy ruchomej na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje tylko na żądanie pokrzywdzonego.

Kradzież, przywłaszczenie cudzej rzeczy przedstawiającej wartość niemajątkową ( np. pamiątkowych zdjęć, listów, czy nawet zasuszonych kwiatów) jest wykroczeniem z art. 126 k.w.

Przepisu art. 119 k.w. nie stosuje się, gdy przedmiotem czynu jest:

• broń, amunicja, materiały lub przyrządy wybuchowe ( art.130 §1 pkt 2 k.w.), mleczko makowe, słoma makowa albo środki odurzające lub psychotropowe ( art. .... ...........)

• kradzież popełniono z włamaniem ( art. 279 k.k.) - art. 130 § 2 k.w.

• kradzież popełniono w warunkach rozboju ( art. 280 k.k.) lub kradzieży rozbójniczej ( art. 281 k.k.) - art. 130 § 3 k.w.

Art. 120 k.w.

Wykroczenie z art. 120 k.w. polega na wyrębie drzewa w lesie albo kradzieży lub przywłaszczeniu z lasu drzewa wyrąbanego lub powalonego jeżeli wartość drzewa nie przekracza 75 zł.

Warunkiem karalności zachowania polegającego na wyrębie drzewa w lesie jest cel przywłaszczenia.

Przy czym skutek tego zachowania wyraża się w rozpoczęciu czynności wyrębu.

Kradzież to zabór mienia w celu przywłaszczenia

Przywłaszczenie to zachowanie się sprawcy władającego cudzym mieniem ( w oparciu o czynność legalną) tak jak mieniem własnym( np. sprzedaż, przemalowanie).

Czyn polegający na wyrębie gałęzi, korzeni lub krzewów, karczowaniu pniaków stanowi wykroczenie z art. 148 k.w.

art. 121 k.w. Szalbierstwo

Przedmiot ochrony: przepis art. 121 k.w. chroni stosunki majątkowe przed wyłudzeniem świadczenia.

Strona przedmiotowa: kodeks wykroczeń przewiduje dwie postacie szalbierstwa.

Pierwsza postać tego wykroczenia określona w § 1 art. 121 k.w. polega na umyślnym wyłudzeniu przejazdu koleją lub innym środkiem lokomocji jeżeli miało to miejsce po raz trzeci w roku, a ponadto poprzedzone było dwukrotnym nieuiszczeniem nałożonej kary pieniężnej określonej w taryfie za wyłudzenie takiego przejazdu.

Druga postać szalbierstwa ( § 2 art. 121) polega na umyślnym jednokrotnym wyłudzeniu pożywienia lub napoju w zakładzie żywienia zbiorowego, wyłudzeniu przejazdu środkiem lokomocji należącym do przedsiębiorstwa nie dysponującego karami pieniężnymi określonymi w taryfie ( np. przedsiębiorstwa taksówkowego), wstępu na imprezę artystyczną, rozrywkową lub sportową, działanie automatu lub innego podobnego świadczenia, o którym wie, że jest płatne ( np. urządzeń wesołego miasteczka).

Wg.A.Marka : inne podobne świadczenia dotyczyć mogą np. usług fryzjerskich, szewskich itp ( Prawo wykroczeń Warszawa 1996, s. 153).

„Wyłudzenie przejazdu prywatną taksówką stanowi wykroczenie z art. 121 §2 k.w. bez względu na wysokość wyrządzonej tym czynem szkody” (OSNKW 1973, nr 4, poz.42 ). Sąd Najwyższy podkreślił ponadto, że „ zawarte w art. 121§ 2 k.w. określenie „wyłudza” (...) inne podobne świadczenie, o którym wie, że jest płatne”, nie obejmuje wyłudzenia mieszkania w hotelu bez zamiaru uiszczenia należności (OSNKW 1973, nr 2-3, poz. 27) oraz wypadku niewywiązywania się z zobowiązania zapłaty wynagrodzenia za zamówione dzieło (OSNKW 42/73).

W tym pierwszym wypadku sprawca może ponieść odpowiedzialność z art. 286 k.k.

Wyłączenie się do urządzenia telekomunikacyjnego i uruchomienie na cudzy rachunek impulsów telefonicznych jest przestępstwem z art. 285 k.k.

Wykroczenie z art. 121 k.w. zachodzi bez względu na wysokość wyrządzonej tym czynem szkody.

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa: wykroczenie z art. 121 k.w. można popełnić tylko umyślnie.

W razie popełnienia wykroczenia z art. 121§ 2 k.w. można orzec obowiązek zapłaty równowartości wyłudzonego mienia.

Art.124 k.w.

Zachowanie się sprawcy polega na umyślnym niszczeniu, uszkadzaniu lub czynieniu niezdatnym do użytku mienia społecznego lub cudzego mienia, jeżeli szkoda nie przekracza 250 zł.

Przez niszczenie należy rozumieć takie oddziaływanie na rzecz, które powoduje , iż rzecz przestaje istnieć.

Uszkodzenie to zmniejszenie wartości danej rzeczy np. poprzez zmianę wyglądu zewnętrznego lub kształtu, bądź to przez naruszenie całości.

Uczynienie rzeczy niezdatną do użytku następuje wtedy, gdy zachowaniem się swoim sprawca spowodował, iż nie nadaje się ona do wykorzystania w sposób zgodny ze swoim przeznaczeniem.

Wskazówką czy mamy do czynienia z przestępstwem czy wykroczeniem jest wysokość szkody będącej skutkiem czynu sprawcy.

Granicą jest szkoda, która nie przekracza 250 zł.

„W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że wysokość szkody wyrządzonej tym wykroczeniem może być wyższa niż wartość uczynionego niezdolnym do użytku mienia. Sąd Najwyższy stwierdził bowiem, że przestępstwo określone w art. 280 k.k. może polegać nie tylko na niszczeniu lub uszkodzeniu mienia społecznego albo cudzego, ale również na uczynieniu go niezdatnym do użytku, dlatego wartość mienia może być niższa od szkody wyrządzonej tym przestępstwem. Szkoda więc ma zasadnicze znaczenie, od jej bowiem wysokości zależy, czy określone we wspomnianym przepisie działanie lub zaniechanie stanowi występek czy też wykroczenie określone w art. 124 § 1 k.w. Wykroczeniem zaś jest wtedy, gdy szkoda nie przekracza 250 zł ( por. OSNKW 1973, nr1 , poz 4) M. Bojarski, W. Radecki Kodeks wykroczeń z komentarzem s. 259

Wykroczenie z art. 124 k.w. jest wykroczeniem skutkowym, które można popełnić jedynie umyślnie.

Art. 127 k.w. Samowolne używanie cudzego mienia ruchomego

Przedmiot ochrony: przepis art. 127 k.w. chroni prawo własności w zakresie wyłącznego dysponowania mieniem.

Strona przedmiotowa: wykroczenie to polega na samowolnym użyciu społecznego lub cudzego mienia ruchomego.

Samowolne użycie mienia nie zawsze musi polegać na jego zaborze np. korzystanie z urządzeń RTV innej osoby bez jej zgody, użycie do celów prywatnych pojazdu mechanicznego przez właściciela warsztatu, któremu pojazd ten powierzono do naprawy ( OSNKW 1975, nr 10 - 11. poz.140).

W przypadku, kiedy sprawca samowolnie używa cudze mienie w ten sposób, że bierze np. cudzy rower by dojechać do określonego celu, a następnie porzuca go przez co czyni niemożliwym odzyskanie go przez właściciela postępując z tym mieniem jak ze swoim, sprawca popełnia bądź wykroczenie bądź przestępstwo kradzieży.

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa: Wykroczenie to można popełnić tylko umyślnie ( samowolne użycie). Różni się ono od wykroczenia kradzieży z art. 119 k.w. w sferze strony podmiotowej - gdyż nie cechuje go zamiar przywłaszczenia. Sprawca czynu z art. 127 k.w. zabiera rzecz celem jej krótkotrwałego użycia z zamiarem jej zwrotu lecz dokonuje tego bez odpowiedniej na to zgody.

Art. 128 k.w. Urządzenie gry hazardowej

Przedmiot ochrony: przepis art. 128 k.w. chroni stosunki majątkowe przed grą hazardową.

Strona przedmiotowa: wykroczenie to polega na urządzaniu gry hazardowej albo użyczaniu do niej środków (kart, ruletki) lub pomieszczenia (lokalu). Sam udział w grze hazardowej nie stanowi wykroczenia.

Gra hazardowa to taka gra, w której wygrana lub przegrana zależy wyłącznie lub przeważnie od wypadku losowego, a nie umiejętności grających, np. poker,” oko”, ruletka.

W przypadku, kiedy wygrana urządzającego grę nie jest wynikiem jego umiejętności, lecz uzyskana została dzięki oszukańczym manipulacjom np. znaczone karty, czyn taki wyczerpuje znamiona przestępstwa z art. 286 k.k.

Urządzenie gry hazardowej o charakterze towarzyskim, wyłącznie dla rozrywki zarówno urządzającego jak i graczy (gdy nie ma chęci osiągnięcia korzyści majątkowej) nie stanowi wykroczenia z art. 128 k.w.

Według M. Bojarskiego, W. Radeckiego niezależnie od odpowiedzialności za wykroczenie z art. 128 k.w. czy przestępstwo oszustwa z art. 286 k.k. w stosunku do osoby urządzającej gry hazardowe (prowadzącej bezprawną działalność w zakresie gier losowych lub zakładów wzajemnych) może zachodzić odpowiedzialność z ustawy karnoskarbowej (art. 117 - 121 u.k.s.)

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa: wykroczenie umyślne, które może być popełnione z zamiarem bezpośrednim zabarwionym celem (dolus directus coloratus).

Pieniądze i inne przedmioty służące do gry, w myśl § 2 art. 128 k.w. podlegają przepadkowi, choćby nie stanowiły własności sprawcy.

Art. 129 Wyrabianie, posiadanie, nabywanie, dostarczanie narzędzi przeznaczonych do dokonywania kradzieży

Przedmiot ochrony: przepis art. 129 k.w. chroni stosunki majątkowe przed kradzieżą na etapie przygotowania do niej.

Strona przedmiotowa: wykroczenie to polega na:

1) wyrabianiu, posiadaniu lub nabywaniu wytrychów, dostarczaniu ich osobie nie trudniącej się zawodem, w którym są one potrzebne;

2) wyrabianiu, posiadaniu lub nabywaniu kluczy do cudzego domu, mieszkania lub innego pomieszczenia albo schowka bez zezwolenia osoby uprawnionej lub organu administracji;

3) wyrabianiu, posiadaniu, nabywaniu lub dostarczaniu innym osobom narzędzi przeznaczonych do dokonywania kradzieży.

Skutek: jeżeli wykroczenie polega na wyrabianiu, nabywaniu lub dostarczaniu w.w. przedmiotów jest wykroczeniem materialnym; jeżeli natomiast polega na ich posiadaniu, to jest wykroczeniem formalnym.

Okoliczności modalne: do znamion czynu określonego w art. 129 § 1 pkt 3 k.w. należy sytuacja - brak zezwolenia osoby dysponującej pomieszczeniem lub organu.

Podmiot: powszechny. Czynu z art. 129 § 1 pkt 1 i 2 k.w. może dopuścić się tylko ten, kto nie trudni się zawodem, w którym przedmioty wymienione w tym przepisie są potrzebne.

Strona podmiotowa: Wykroczenie to można popełnić umyślnie lub nieumyślnie.

Wytrychy, klucze lub narzędzia podlegają przepadkowi, choćby nie stanowiły własności sprawcy.

Art. 147 k.w. Niedopełnienie obowiązku meldunkowego

Przedmiot ochrony: przepis art. 147 k.w. chroni prawidłowość danych dotyczących ruchu ludności

Strona przedmiotowa: wykroczenie z art. 147 k.w. polega na:

1) niedopełnieniu przez osobę podlegającą zameldowaniu lub wymeldowaniu obowiązku meldunkowego ( § 1) albo

2) niezawiadomieniu, wbrew obowiązkowi właściwego organu o niedopełnieniu przez inną osobę ciążącego na niej obowiązku meldunkowego.

Przepis art. 147 k.w. ma charakter blankietowy, ponieważ obowiązki, o których tu mowa nakłada ustawa z 10. 04. 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych ( Dz.U. Nr 32/1984/174 ze zm.). Ustawa ta określa, iż każdy, kto przebywa w określonej miejscowości pod tym samym adresem dłużej niż 3 doby, jest obowiązany zameldować się na pobyt stały lub czasowy najpóźniej przed upływem czwartej doby licząc od dnia przybycia.

Można mieć tylko jedno miejsce stałego pobytu ( art. 5 ustawy).

Pobyt czasowy to przebywanie osoby bez zamiaru zmiany miejsca stałego pobytu w innej miejscowości lub w tej samej miejscowości pod oznaczonym numerem.

Osoba zameldowana na pobyt czasowy i przebywająca w tej samej miejscowości nieprzerwanie dłużej niż 2 miesiące jest obowiązana zameldować się na pobyt stały , chyba że zachodzą okoliczności wskazujące na to, iż pobyt ten nie utracił charakteru pobytu czasowego np. w związku z pracą poza miejscem stałego pobytu, kształceniem się, leczeniem, czynną służbą wojskową itp.

Osoby przebywające w zakładach hotelarskich zobowiązane są zameldować się w ciągu 24 godzin licząc od chwili przybycia.

Turyści przebywający w domach wczasowych, wypoczynkowych, schroniskach, campingach również powinni dopełnić obowiązku meldunkowego w terminie 24 godzin od chwili przybycia.

Poza wyżej wymienionymi obiektami są zwolnieni z tego obowiązku, jeżeli pobyt ich nie przekracza 30 dni.

Zwolnieni od obowiązku meldunkowego są rodzice przybywający do swoich dzieci, a dziadkowie do wnuków na czas nie przekraczający 30 dni.

Cudzoziemcy obowiązani są zameldować się w ciągu 48 godzin od chwili przybycia do danej miejscowości jednak nie później od

przekroczenia granicy ( art. 24 ustawy).

Obowiązek meldunkowy nie jest tożsamy z mieszkaniem bez zameldowania. Przepis art. 147 k.w. chroni interes administracji w zakresie informacji o ruchu ludności. Stąd został nałożony na obywateli obowiązek zgłoszenia się do urzędu celem podania informacji o pobycie stałym lub czasowym. Na tym kończy się obowiązek obywateli względem administracji.

Zdaniem M. Bojarskiego i W. Radeckiego obowiązek powyższy jest spełniony z chwilą zgłoszenia, choćby zgłaszający to nie spełniał wszystkich przesłanek warunkujących jego przyjęcie, np. w przypadku odmowy zameldowania osoby pod określonym adresem w przypadku braku uprawnień do zajmowania mieszkania.

Nie jest wykroczeniem z art. 147 k.w, posługiwanie się nieaktualnym wpisem o zameldowaniu na pobyt stały w dokumencie stwierdzającym tożsamość po uprawomocnieniu się decyzji o wymeldowaniu podjętej w trybie administracyjnym . Decyzja taka jest jednocześnie aktem przerywającym wykroczenie przeciwko obowiązkowi meldunkowemu polegającemu na wymeldowaniu się z tego pobytu. Obowiązek wymeldowania został spełniony przez inną osobę, niejako w sposób zastępczy przez uprawniony organ państwowy.

Dla przyjęcia odpowiedzialności za wykroczenie z art. 147 § 1 k.w. jest niezbędne ustalenie faktu niedopełnienia obowiązku meldunkowego oraz ustalenie czasokresu przebywania bez dopełnienia tego obowiązku.

Niedopełnienie obowiązku meldunkowego jest wykroczeniem trwałym.

Podmiot: Sprawca czynu z § 1 art. 147 k.w. może być każdy na kim ciąży obowiązek meldunkowy, a z 5§ 2 art. 147 k.w. ta osoba, na której spoczywa obowiązek zawiadomienia właściwego organu o niedopełnieniu przez inną osobę obowiązku meldunkowego tj. w zasadzie każdy dysponent lokalu, do którego wprowadza się zobowiązany do zameldowania się ( np. właściciel, administrator itp. osoby).

Strona podmiotowa: Wykroczenie z art. 147 k.w. można popełnić umyślnie lub nieumyślnie.

Art. 154 § 2 k.w. Zanieczyszczenie gruntu polnego

Przedmiot ochrony: Przepis art. 154 §2 k.w. chroni grunty polne przed ich zanieczyszczeniem

Strona przedmiotowa: wykroczenie to polega na wyrzucaniu na cudzy grunt polny kamieni, śmieci, padliny lub innych nieczystości.

Przepis ten mówi o gruncie „ polnym „ ( a nie rolnym). Nie musi to być więc grunt „ rolny” w rozumieniu ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, ale także np. nieużytek.

Zanieczyszczenie innych miejsc, w zależności od ich charakteru musi być kwalifikowane np. z art. 91, 145, 162 k.w.

Szczegółowe kwestie związane z postępowaniem z odpadami komunalnymi zostały uregulowane w ustawie o utrzymaniu porządku i czystości w gminach ( Dz. U. nr 132/1996/622) patrz uwagi do art. 112 k.w. , a z innymi odpadami w ustawie z 27.06. 1997 r. o odpadach ( Dz.U. nr 96, poz. 592).

Naruszenia postanowień ustawy o odpadach stanowią przestępstwa ( art. 46 -48) i wykroczenia ( art. 49 -54), np. składowanie odpadów w miejscu na ten cel nie wyznaczonym lub na powierzchni ziemi, poza obiektami i urządzeniami technicznymi służącymi do ich kompostowania lub termicznego przekształcania jest wykroczeniem z art. 50 w zw. z art. 20 ust. 3 tej ustawy.

Niewłaściwe postępowanie z odpadami mogące zagrozić życiu lub zdrowiu wielu osób albo spowodowanie zniszczenia w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach jest przestępstwem z art. 183 k.k.

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa: wykroczenie to można popełnić umyślnie lub nieumyślnie.

Jeżeli sprawca zanieczyścił prywatny grunt polny, ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego.

Art. 157 k.w. Nieopuszczenie lasu, pola oraz innych miejsc

Przedmiot ochrony: przepis art. 157 k.w. chroni wolność osoby uprawnionej do dysponowania lasem, polem, ogrodem, pastwiskiem łąką lub groblą, przy czym może to być nie tylko osoba prywatna ( z reguły właściciel, ale także jego domownik, pracownik itp.), ale także osoba reprezentująca instytucję dysponującą lasem, polem itp.

Strona przedmiotowa: zachowanie się sprawcy polega na nieopuszczeniu cudzego lasu, pola, ogrodu, pastwiska, łąki lub grobli mimo żądania osoby uprawnionej.

Nie ma wykroczenia, jeżeli sprawca z jakiegokolwiek tytułu jest uprawniony do przebywania w tym miejscu, np. każdy może przebywać w lesie w miejscu, w którym nie ma zakazu wstępu, ale dotyczy to lasów państwowych. Prywatny właściciel lasu może zabronić wejścia do swego lasu, a więc może osobę, która tam wejdzie wyprosić. Jeśli ta osoba nie posłucha wezwania, popełni wykroczenie z art. 157k.w.

Jest to wykroczenie formalne, trwałe.

Jeżeli przebywanie w danym miejscu jest zabronione na podstawie innych przepisów, np. ustawy o rybactwie śródlądowym ( art. 27 ust. 1) to przepisu art. 157 k.w. nie stosuje się.

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa: wykroczenie to można popełnić tylko umyślnie, gdyż sprawca musi wiedzieć, że osoba uprawniona żąda od niego opuszczenia miejsca .

Jeżeli czyn dotyczy miejsc stanowiących własność prywatną, ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego ( § 2 ).

Wykroczenia z ustawy z dnia 10.04.1974r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych ( Dz.U. nr 32/1984/174 ze zm.

Ustawa o ewidencji ludności i dowodach osobistych reguluje stosunki wynikające z ruchu ludności i stwierdzenia tożsamości obywateli. Dane z tego zakresu są niezbędne w planowaniu i organizowaniu wielu dziedzinach życia społecznego. Regulacje dotyczą dokumentów stwierdzających tożsamość spełniają istotną rolę w zapewnieniu szeroko rozumianego porządku prawnego, w tym również na użytek organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości.

Naruszenia niektórych postanowień ustawy stanowią wykroczenie z art. 55 tej ustawy.

Przedmiot ochrony: przepis art. 55 ustawy chroni prawidłowe, wolne od jakichkolwiek zakłóceń wykonywanie obowiązków w zakresie posiadania i posługiwania się dowodami osobistymi.

Strona przedmiotowa: przepis art. 55 ustawy określa kilka typów wykroczeń, a mianowicie:

1. Uchylanie się od obowiązku posiadania lub wymiany dowodu osobistego - art.55 pkt 1 w zw. z art.34 ust.1, art. 40 ustawy.

Obowiązek posiadania dowodu osobistego wynika z art. 34 ust.1 ustawy, w myśl którego osoba będąca obywatelem polskim i zamieszkała w Rzeczpospolitej Polskiej jest obowiązana posiadać dowód osobisty:

1) od ukończenia 18 roku życia,

2) od ukończenia 15 roku życia, jeżeli pozostaje w stosunku pracy lub nie zamieszkuje wspólnie z osobami pod których władzą rodzicielską lub opieką się znajduje, albo nie pozostaje pod władzą rodzicielską lub opieką..

W myśl art. 34 ust.2 ustawy osoba będąca obywatelem polskim ma prawo otrzymać dowód osobisty od ukończenia 13 roku życia.

Posiada dowodu osobistego wg. art. 40 ustawy, ma obowiązek wymienić ten dokument w razie:

1) zmiany danych, które zamieszczone są w dowodzie osobistym,

2) uszkodzenia dowodu osobistego lub zaistnienia innych okoliczności utrudniającej ustalenie tożsamości osoby,

3) upływu terminu ważności dowodu osobistego.

W świetle art. 36 ustawy, dowód osobisty jest ważny 10 lat od daty jego wydania (ust. 1).Gdy Dowód osobisty został wydany osobie, która nie ukończyła 18 roku życia, to jest ważny 5 lat od daty jego wydania (ust. 2). Dowód osobisty został wydany osobie, która ukończyła 65 rok życia, jest ważny na czas nieoznaczony, jeżeli osoba zwróciła się o wydanie dowodu osobistego z takim terminem ważności.

2. Zatrzymanie cudzego dowodu osobistego - art. 55 pkt 2 ustawy.

Treść pktu 2 art. 55 ustawy wskazuje, że wykroczeniem jest każde bezprawne zatrzymanie cudzego dokumentu osobistego niezależnie od okoliczności. Poprzednio tylko przy przyjmowaniu do pracy lub jako zabezpieczenie wykonania świadczenia.

3. Nie zwrócenie dowodu osobistego w razie utraty obywatelstwa polskiego - art. 55 pkt 3 w zw. z art. 43 pkt 1 ustawy.

Obowiązek zwrotu dowodu osobistego w razie utraty obywatelstwa polskiego wynika z art. 43 pkt 1 ustawy.

Dowód osobisty jest dokumentem stwierdzającym tożsamość obywatela polskiego. Stąd utrata obywatelstwa polskiego rodzi obowiązki zwrotu dowodu osobistego.

4. Nie zawiadomienie o znalezieniu Dowodu osobistego w przypadku, o którym mowa w art. 42 ust. 2 - art. 55 pkt 4 ustawy.

Przepis art. 42 ust.2 ustawy stanowi, że w razie znalezienia własnego dowodu osobistego, zgłoszonego jako utracony, należy niezwłocznie zawiadomić o tym organ gminy, któremu zgłoszono wniosek o wydanie nowego dowodu osobistego, jeżeli w miejsce zgłoszonego jako utracony nie został jeszcze wydany nowy dokument.

5. Nie zwrócenie znalezionego dowodu osobistego w przypadku, o którym mowa w art. 42 ust. 3 - art. 55 pkt 5 ustawy.

Obowiązek zwrotu znalezionego własnego lub cudzego dowodu osobistego, w miejsce którego wydano już nowy dowód osobisty lub cudzego dowodu osobistego, należy niezwłocznie złożyć znaleziony dokument najbliższemu organowi gminy.

Przywłaszczenie, znalezionego cudzego dowodu osobistego jest przestępstwem z art. 275 § 1 k.k.

Wszystkie wykroczenia z art. 55 ustawy są wykroczeniami formalnymi.

Podmiot: powszechny.

Strona podmiotowa : wykroczenie z art. 55 pkt 1 ustawy, polegające na uchylaniu się od obowiązku posiadania lub wymiany dowodu osobistego można popełnić tylko umyślnie, ponieważ ustawowe znamię „ uchyla się” zawiera w sobie element celowości a to decyduje o umyślności.

Pozostałe typy wykroczenia można popełnić również nieumyślnie.

Wykroczenie z art. 55 ustawy zagrożone jest karą ograniczenia wolności do 3 miesięcy albo karą grzywny

Wykroczenia z ustawy z dnia 22.04. 1959 r. o zwalczaniu niedozwolonego wyrobu spirytusu (Dz. U. nr 27, poz. 169 ze zm.

Przepisy ustawy chronią monopol na produkcję spirytusu przed nielegalnym jego wytworzeniem, zbywaniem i przechowywaniem. Nielegalne gorzelnictwo godzi w akcję antyalkoholową. Warunki pokątnej produkcji spirytusu zagrażają zdrowiu ludzi poprzez możliwość występowania w jego składzie szkodliwych dla zdrowia składników. Nielegalne gorzelnictwo godzi również w interesy fiskalne państwa. Z tych i innych powodów ustawodawca wprowadził szereg postanowień obwarowanych sankcją karną, czy sankcją prawa o wykroczeniach.

Wykroczenia zostały stypizowane w art. 6 i 8 ustawy.

1) odkażanie spirytusu skażonego - art. 6 ust. 2 ustawy.

Przedmiot ochrony: Przepis ten chroni społeczeństwo przed możliwością nabywania czy spożywania skażonego spirytusu, który był nielegalnie poddany zabiegom odkażającym.

Strona przedmiotowa: zachowanie się sprawcy polega na odkażaniu spirytusu skażonego lub na poddaniu takiego spirytusu działaniu środka osłabiającego to skażenie.

Spirytusem w myśl art. 11 ustawy jest wywar uzyskany w drodze fermentacji, destylacji lub w drodze chemicznej, zawierający alkohol etylowy.

Spirytus skażony to taki, do którego dodano środki powodujące zmianę zapachu, barwy, smaku a przede wszystkim takie, których spożycie jest szkodliwe dla zdrowia ludzkiego. Z tego też względu odróżnienie spirytusu skażonego musi być łatwo zauważalne np. przez odpowiednie jego zabarwienie (np. denaturat barwi się kolorem fioletowym). Skażony spirytus zachowuje swoje właściwości, a z tego względu, że jest przeznaczony do innych celów cena jego jest znacznie niższa, co właściwie może zachęcić do jego odkażania.

Sposób odkażania nie jest tu istotny. Może to być oddziaływanie mechaniczne lub chemiczne.

Gdy przedmiotem czynu jest większa ilość tego spirytusu mamy do czynienia z przestępstwem z art. 6 ust. 1 ustawy.

Wykroczeniem z ust. 2 art. 6 ustawy jest dopuszczenie się czynów polegających na odkażaniu spirytusu skażonego lub nie poddaniu takiego spirytusu działaniu środka osłabiającego to skażenie w nieznacznych rozmiarach.

W świetle § 1 wydanego na podstawie art. 6 ust. 4 ustawy rozporządzenia Ministra Przemysłu Spożywczego i Skupu z dnia 13. 04 1960 r. w sprawie określenia nieznacznej ilości spirytusu odkażonego lub osłabionego pod względem mocy działania środka skażającego ( dz. U. nr 24, poz. 136) „ za nieznaczną ilość odkażanego spirytusu lub osłabianego pod względem mocy działania środka skażającego uważa się w rozumieniu art. 6 ust. 2 ustawy - ilość nie przekraczającą 1 litra 100% spirytusu”.

Wykroczenie z art. 6 ust. 2 ustawy jest wykroczeniem formalnym.

Jest popełnione z chwilą podjęcia czynności odkażających.

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa: wykroczenie to można popełnić umyślnie lub nieumyślnie.

2) dopuszczenie do popełnienia wykroczenia z art. 6 ust. 2 w nieruchomości, gospodarstwie albo w pomieszczeniu będącym we władaniu sprawcy - art. 8 ustawy

Przepis art. 8 chroni te same dobra prawne w art. 6 ust. 1 i 2 ustawy.

Zachowanie się sprawcy wykroczenia z art. 8 ustawy polega na dopuszczeniu do popełnienia wykroczenia określonego w art. 6 ust. 2 ustawy w nieruchomości, gospodarstwie albo pomieszczeniu będącym we władaniu sprawcy.

Przez dopuszczenie należy rozumieć zarówno zachowanie się aktywne polegające na przygotowaniu takiego pomieszczenia.

Wykroczenia z ustawy o cudzoziemcach ( Dz. U. Nr 114/1997/739)

art. 104

Ustawa reguluje kompleks zagadnień związanych z cudzoziemcami, którymi są wszyscy nie posiadający obywatelstwa polskiego ( art. 2 ). Naruszenia niektórych postanowień ustawy stanowią przestępstwo ( art. 103 ) i wykroczenie ( art. 104).

Przedmiot ochrony: przepis art. 104 ustawy chroni porządek publiczny w zakresie przestrzegania szczegółowych regulacji dotyczących cudzoziemców.

Strona przedmiotowa: przepis ten określa kilka form zachowania się, które stanowią wykroczenie.

1) nieopuszczenie terytorium Rzeczpospolitej Polskiej przed upływem terminu ważności wizy pobytowej z prawem do pracy wydanej na czas określony w zezwoleniu (art. 9 ust. 3 i4), wizy tranzytowej (art. 11 ust.1 ) - art. 104 ust.1 w zw. z art. 12 ustawy.

2) niezwrócenie posiadanej przez cudzoziemca karty (stałego i czasowego) pobytu organowi, który ją wydał, w wypadku nabycia obywatelstwa polskiego, cofnięcia zezwolenia na osiedlenie się lub wyjazdu na stałe za granicę - art. 104 ust.1 w zw. z art. 21 ust.4 ustawy.

3) nie zwróci karty pobytu cudzoziemca w razie jego zgonu. Obowiązek spoczywa na osobach obowiązanych do zgłoszenia zgonu stosownie do przepisów o aktach stanu cywilnego (np. domownikach) - art. 104 ust.1 w zw. z art. 21 ust. 5 ustawy.

4) niezgłoszenie (niezwłoczne) utraty dokumentu paszportowego Policja - art. 104 ust. 1 w zw. z art. 27 ustawy.

5) naruszenie nakazów lub zakazów określonych w decyzji o wydaleniu cudzoziemca z terytorium Rzeczpospolitej Polskiej ( np. dotyczący trasy, miejsca przekroczenia granicy) - art. 104 ust. 1 w zw. z art. 54 ustawy.

6) nieopuszczenie terytorium Rzeczpospolitej Polskiej w terminie określonym w decyzji o odmowie udzielenia zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony lub o cofnięciu takiego zezwolenia (art. 22), o cofnięciu zezwolenia na osiedlenie się i o nakazaniu opuszczenia terytorium Rzeczpospolitej Polskiej z powodu:

- skazania prawomocnym wyrokiem w Rzeczpospolitej Polskiej za przestępstwo umyślne na karę co najmniej 3 lat pozbawienia wolności.

- wymagań ze względu na obowiązek lub bezpieczeństwo państwa albo ochronę porządku publicznego ( art. 24 ust.1)

art. 104 ust. 1 w zw. z art. 22, 24 ust. 1 ustawy.

Wykroczenie z art. 104 ust.1 ustawy popełniono w różnych formach przez niepodporządkowanie się postanowieniom ukazanych w tym przepisie artykułów jest wykroczeniem formalnym.

Strona podmiotowa: wykroczenie to można popełnić umyślnie lub nieumyślnie.

Podmiot: wykroczenie z art. 104 ust. 1 jest wykroczeniem indywidualnym. Może je popełnić tylko cudzoziemiec. W przypadku naruszenia przepisu art. 21 ust. 5 ustawy sprawcą może być osoba obowiązana do zgłoszenia zgonu.

Wykroczenie z art. 104 ust. 1 zagrożone jest karą grzywny.

Wykroczenia z ustawy z dnia 16.10.1997 r. o ochronie przyrody ( Dz. U. Nr 114, poz. 492 ze zm.)

Ochrona przyrody, jako jeden z ważniejszych kierunków ochrony środowiska przyrodniczego, oznacza zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników przyrody. W szczególności dziko występujących roślin i zwierząt oraz kompleksów przyrodniczych i ekosystemów ( art. 2 ustawy).

Naruszenia niektórych postanowień ustawy stanowią wykroczenia z art. 58 i 59

1. Naruszenie zakazów i ograniczeń ustawowych obowiązujących tylko w parkach narodowych i rezerwatach przyrody - art 58 ust. 1 w zw. z art. 36 ustawy.

Wykroczenie to może polegać na naruszeniu m.in.:

zakazu budowy lub rozbudowy obiektów i urządzeń w parku narodowym i rezerwacie przyrody z wyjątkiem obiektu i urządzeń służących celom parku lub rezerwatu oraz związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego i leśnego;

wymogu uzgodnienia z wojewodą (na terenie rezerwatu przyrody) lub dyrektorem parku narodowego (na terenie parku narodowego), gdyż zgodnie z art. 9 ust. 2 dyrektor parku wykonuje na terenie parku kompetencje wojewody, wydawania pozwoleń budowlanych na obiekty i urządzenia w parku narodowym lub rezerwacie przyrody, które tam w ogóle mogą być budowane lub rozbudowywane, a więc służą celom parku lub rezerwatu.

2. Naruszenie zakazów i ograniczeń wprowadzonych w akcie o objęciu ochroną obiektu lub terenu spośród określonych ramowo w art. 37 ust.1 - art. 58 ust.1 w zw. z art. 37 ust. 1 ustawy.

Mechanizm stosowania art.58 ust. 1 w zw. z art. 37 ust.1 ustawy przedstawia się w ten sposób, że najpierw trzeba sprawdzić, jakie zakazy i ograniczenia zostały wprowadzone na terenie chronionym lub w odniesieniu do obiektu chronionego. Następnie należy stwierdzić, że zakaz lub ograniczenie zostały naruszone, sprawcy można postawić zarzut winy co najmniej nieumyślnej, a czyn rzeczywiście jest wykroczeniem, a nie np. przestępstwem z art. 181 § 2-3, 5, art. 187, art. 188 k.k..

Wykaz takich zakazów i ograniczeń znajdować się będzie w akcie normatywnym o objęciu danego terenu lub obiektu ochroną, np. w rozporządzeniu Rady Ministrów o utworzeniu parku narodowego, w rozporządzeniu MOŚ, ZN i L o uznaniu za rezerwat przyrody, w rozporządzeniu wojewody o utworzeniu parku krajobrazowego itd.

Przykładowe zakazy i ograniczenia określone ramowo w art. 37 ust. 1 ustawy dotyczą m.in. :

poławiania, wędkowania, rybołówstwa, chwytania i zabijania dziko żyjących zwierząt, zbieraniu poroży zwierzyny płowej , niszczeniu nor i legowisk zwierzęcych, gniazd ptasich i wybierania jaj, pozyskiwania, niszczenia lub uszkadzania drzew i innych roślin, wysypywaniu, zakopywaniu i wylewaniu odpadów lub innych nieczystości, innego zanieczyszczania wód i gleby oraz powietrza, wydobywaniu skał, minerałów, torfu i bursztynu, paleniu tytoniu, zakłócenia ciszy, używania łodzi motorowych, pływaniu, żeglowaniu, uprawianiu sportów wodnych i motorowych, prowadzenia żeglugi pasażerskiej, używania motolotni i lotni oraz inne.

Wykroczenie z art. 58 ust. 1 ustawy jest wykroczeniem ogólnosprawczym. Można je popełnić umyślnie lub nieumyślnie. Jest ono zagrożone karą zasadniczą aresztu lub grzywny. Na podstawie art. 58 ust. 2 ustawy orzeka się przepadek narzędzi i przedmiotów służących do popełnienia wykroczenia oraz przedmiotów uzyskanych za pomocą wykroczenia jak też obowiązek odszkodowawczy ( przywrócenie do stanu poprzedniego albo nawiązkę).

Przepis art. 58 ust. 1 ustawy jest lex specialis w stosunku do art. 148,151,152,162,163,164,165 k.w.

Możliwy jest natomiast zbieg przepisów art. 58 ust. 1 ustawy i art. 120 k.w., gdyż wykroczenie z art. 120 k.w., to także a w praktyce przede wszystkim, zamach na mienie.

3. Wypalanie roślinności - art. 59 ustawy.

Przedmiot ochrony: dobrem chronionym jest tu życie biologiczne, które doznaje uszczerbku wskutek wypalania roślinności w miejscach w tym przepisie wskazanych.

Strona przedmiotowa: Wykroczenie to polega na wypalaniu roślinności na łąkach, pastwiskach, nieużytkach, rowach, pasach przydrożnych, szlakach kolejowych, w strefie oczeretów i trzcin.

Miejsca, o których tu mowa nie muszą być objęte szczególnymi formami ochrony przyrody przewidzianymi w rozdziale 3 ustawy.

Popełnia więc wykroczenie z art. 59 ustawy również ten, kto wypala roślinność na terenach nie objętych ochroną.

Przepis ten nie obejmuje swoją dyspozycją wypalania roślinności na polach uprawnych, np. słomy po kombajnie. Zachowanie takie, sprzeczne z postanowieniami ustawy o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. nr 49/1994/196) i wydanego na jego podstawie rozporządzenia MSW z 3.11.1992 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. nr 92, poz. 460) może być kwalifikowane jako wykroczenie z art. 8 k.w.

Ponieważ art. 59 ustawy nie chroni bezpieczeństwa przeciwpożarowego, możliwy jest zbieg przepisów art. 59 ustawy i art. 82 k.w. (art. 9§1 k.w.).

Natomiast jednoczynowy zbieg wykroczenia z art. 59 ustawy i przestępstwa z art. 163 § 1 pkt. 1k.k. , art. 164 § 2 k.k. jest zbiegiem pozornym (stosuje się zasadę konsumpcji).

Podmiot: Wykroczenie z art. 59 ustawy jest wykroczeniem powszechnym.

Strona podmiotowa: Wykroczenie to można popełnić umyślnie lub nieumyślnie.

Zagrożone jest ono karą aresztu albo grzywny.

Art. 51 ustawy z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie ( Dz.U. Nr 147 poz. 713)

art. 51 ust. 1

pkt 1

Przedmiot ochrony: Bezpieczeństwo i spokój ludzi znajdujących się na zebraniach publicznych lub mogących znajdować się w zabudowaniach mieszkalnych,

Strona przedmiotowa: zachowanie polegające na działaniu w postaci strzelania do zwierzyny ;

okoliczności modalne: miejsca - 500 m od miejsc zebrań publicznych, 100 m od zabudowań mieszkalnych czas - w czasie trwania zebrań publicznych.

skutek: wykroczenie formalne

Jednakże, gdy sprawca spowoduje skutki określone w art. 160 § 1 lub 3, 152, 155 §2 lub 156 § 3 ponosi odpowiedzialność tylko za przestępstwo, ponieważ wykroczenie z art. 51 ust. 1 pkt 1 cytowanej ustawy zostanie wówczas skonsumowany.

Podmiot: powszechny ( uprawniony, jak i nieuprawniony do polowania)

Jeżeli jednak powyższe wykroczenie popełnia osoba niuprawniona do wykonywania polowań, to jego czyn jest również przestępstwem z art. 53 pkt 6 cytowanej ustawy, i ponosi odpowiedzialność zgodnie z dyspozycją art. 10 k.w.

pkt 2

przedmiot ochrony:

jaja, pisklęta oraz gniazda ptaków łownych

strona przedmiotowa:

Zachowanie w postaci działania, polegającego na wybieraniu jaj, piskląt oraz gniazd ptaków łownych

Niszczenie gniazd ptaków, które nie są objęte ochroną łowną lub gatunkową jest wykroczeniem z art. 164 § 1-3 k.w.

Wykroczenie to jest wykroczeniem materialnym.

Strona podmiotowa: umyślność lub nieumyślność.

pkt 3

przedmiot ochrony: zwierzyna łowna

strona przedmiotowa:

Zachowanie sprawcy polega na przetrzymywaniu zwierzyny ( schwytanie i przetrzymywanie lub sytuacja, gdy zwierzę przybłąkało się) bez odpowiedniego zezwolenia.

Jest to wykroczenie materialne.

Zabrania się hodowli fermowej zwierząt łownych z wyjątkiem bażanta, ponadto dopuszcza się prowadzenie hodowli zagrodowej zwierząt łownych w celu badań naukowych, dydaktyki, zasiedleń gatunkami lub eksportu zwierzyny łownej.

Zezwolenie na hodowlę zwierząt łownych wydaje Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej.

Ponadto, w szczególnych przypadkach wojewoda może uprzednio wyrazić zgodę na chwytanie i przetrzymywanie zwierzyny ( art. 9 ust. 2 cyt. ustawy).

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa : wina umyślna i nieumyślna.

pkt 4

przedmiot ochrony: inna zwierzyna niż łowna oraz zwierzyna łowna w większej liczbie.

Strona przedmiotowa: zachowanie sprawcy polega na działaniu w postaci pozyskiwania zwierzyny innej lub w większej liczbie, niż przewidziano w upoważnieniu.

Wykroczenie to jest wykroczeniem formalnym.

Gdy sprawca pozyskał zwierzynę bez upoważnienia, to ponosi odpowiedzialność za przestępstwo z art. 53 ust. 4 cyt. ustawy.

pkt 5

przedmiot ochrony: urządzenia łowieckie

Urządzenia łowieckie to:

1) urządzenia służące do przygotowywania karmy ( np. wiaty, doły, piwnice ziemne).

2) urządzenia służące do dokarmiania zwierzyny grubej ( np. karmniki, lizawki, paśniki)

3) urządzenia ułatwiające odstrzał i odłów zwierzyny ( np. ambony)

Strona przedmiotowa:

Zachowanie sprawcy polega na działaniu w postaci niszczenia.

Wykroczenie to ma charakter materialny.

Podmiot: indywidualny ( tylko osoba upoważniona do łowiectwa)

Art. 21 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz.U. nr 106, poz. 680)

ust. 1

Przedmiot ochrony: prawidłowe organizowanie i przeprowadzanie imprez masowych.

Strona przedmiotowa: zachowanie polegające na działaniu w postaci organizowania imprezy masowej nie posiadając wymaganego zezwolenia lub przeprowadzanie takiej imprezy wbrew wydanemu zakazowi.

Impreza masowa - impreza sportowa, artystyczna lub rozrywkowa, na której może być obecnych - w przypadku stadionu, innego obiektu nie będącego budynkiem lub terenu umożliwiającego przeprowadzenie imprezy masowej - nie mniej niż 1000 osób, a w przypadku hali sportowej lub innego budynku umożliwiającego przeprowadzenie imprezy masowej - nie mniej niż 300 osób.

Nie są imprezami masowymi w rozumieniu niniejszej ustawy imprezy odbywające się w teatrach, operach, filharmoniach, kinach, muzeach, bibliotekach, galeriach sztuki, domach kultury, a także imprezy organizowane w placówkach oświatowych, imprezy sportowe z udziałem sportowców niepełnosprawnych, imprezy organizowane w ramach współzawodnictwa sportowego dzieci i młodzieży oraz imprezy rekreacyjne.

Organizator imprezy - osoba prawna, fizyczna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, przeprowadzająca imprezę masową.

Zezwolenie na przeprowadzenie imprezy masowej wydaje wójt, burmistrz albo prezydent miasta.

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa: wina umyślna lub wina nieumyślna

ust. 2

Przedmiot ochrony: prawidłowość przebiegu imprezy masowej

Strona przedmiotowa: zachowanie polegające na zaniechaniu w postaci nie wykonania polecenia porządkowego, które zostało wydane na podstawie ustawy przez organizatora imprezy lub służby porządkowe.

Służby porządkowe organizatora imprezy masowej, w tym pracownicy agencji ochrony osób lub mienia są uprawnieni do:

- sprawdzania uprawnień do przebywania na imprezie masowej

- legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości

- przeglądania zawartości bagaży, odzieży osób w przypadku podejrzenia, że osoby te wnoszą przedmioty, o których mowa w art. 14 ust. 2

- w przypadku stwierdzenia braku uprawnień osób do przebywania na imprezie masowej albo zakłócania przez te osoby porządku wezwania ich do opuszczenia imprezy masowej

- ujęcia w celu niezwłocznego przekazania Policji osób stwarzających bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także chronionego mienia.

Skutek: wykroczenie materialne.

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa: wina umyślna lub wina nieumyślna

Art. 43 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi ( Dz.U. nr 35 ze zm. tekst jednolity Dz.U. nr 127 z 29 października 1996 r. poz. 593)

Ust. 1

Strona przedmiotowa: zachowanie polegające na działaniu w postaci sprzedawania lub podawania napojów alkoholowych

Okoliczność modalna sytuacji: sprzedaż lub podawanie napojów alkoholowych kiedy to jest zabronione albo kiedy sprawca nie posiada wymaganego zezwolenia albo kiedy sprawca posiada zezwolenie, ale sprzedaż lub podawanie napojów alkoholowych odbywa się wbrew jego warunkom

Przedmiot czynu: napój alkoholowy

Napój alkoholowy jest to produkt przeznaczony do spożycia, zawierający alkohol etylowy w stężeniu przekraczającym 1,5 proc. ( art. 46 §1 cyt. ustawy).

Jest to wykroczenie formalne.

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa: wina umyślna lub nieumyślna.

Ust. 2

Podmiot: indywidualny

Sprawcą tego wykroczenia może być tylko kierownik zakładu handlowego lub gastronomicznego niedopełniający obowiązku nadzoru.

Skutek: wykroczenie materialne.

Ust. 3

Strona przedmiotowa: zachowanie polegające na działaniu w postaci spożywania napojów alkoholowych:

1) na terenie szkół oraz innych zakładów i placówek oświatowo - wychowawczych, opiekuńczych i domów studenckich

2) na terenie zakładów pracy oraz miejsc zbiorowego żywienia pracowników

3) w miejscu i czasie masowych zgromadzeń

4) w ośrodkach i obiektach komunikacji krajowej

5) w obiektach zajmowanych przez organy wojskowe i spraw wewnętrznych, jak również w rejonie obiektów koszarowych i zakwaterowania przejściowego jednostek wojskowych

6) w ośrodkach szkoleniowych, jeżeli napoje zawierają więcej niż 18 proc. alkoholu

7) w domach wypoczynkowych jeżeli napoje zawierają więcej niż 18 proc. alkoholu

8) na imprezach na otwartym powietrzu, jeżeli napoje zawierają więcej niż 4,5 proc. alkoholu, jedynie po uzyskaniu zezwolenia

9) w innych nie wymienionych wyżej miejscach, obiektach lub na określonych obszarach gminy, ze względu na ich charakter, rada gminy może czasowo wprowadzić zakaz spożywania napojów alkoholowych.

Wykroczenie formalne

Strona podmiotowa: wina umyślna lub nieumyślna

Podmiot: powszechny

Ust. 4 Usiłowanie wykroczenia określonego w ust. 1 i 3 jest karalne

Zgodnie z dyspozycją art. 11§ 2 k.w. odpowiedzialność za usiłowanie dokonania wykroczenia zachodzi, gdy ustawa tak stanowi.

Ust. 5

W razie popełnienia wykroczenia określonego w ust. 1 lub 3 można orzec przepadek napoju alkoholowego, chociażby nie był własnością sprawcy.

Art. 27 ustawy z dnia 31 stycznia 1961 r. o broni, amunicji i materiałach wybuchowych ( Dz.U. nr 6 poz. 43, z późn. zm.)

Ust. 1 Bezprawny wyrób, posiadanie lub pozbywanie broni działającej na zasadzie sprężonego powietrza

Przedmiot ochrony: bezpieczeństwo osób oraz porządek publiczny przed takim postępowaniem z bronią, które może zagrozić osobie oraz porządkowi publicznemu.

Strona przedmiotowa: zachowanie polegające na działaniu w postaci bezprawnego wyrabiania lub posiadania lub pozbywania wiatrówki lub innej broni sportowej, która działa na zasadzie sprężonego powietrza

wyrabianie: jest to proces wytwarzania broni lub jej istotnych elementów, nawet metodą zupełnie prymitywną .

Na wykonywaniu broni wymagane jest uzyskanie koncesji.

Posiadanie: jest to faktyczne dysponowanie rzeczą niezależnie od czasu trwania, tytułu własności i celu posiadania.

Na posiadanie broni działającej na zasadzie sprężonego powietrza również wymagane jest pozwolenie.

Pozbycie broni: zachowania w postaci : sprzedaży, zamiany, darowizny lub nawet porzucenie broni

Broń można zbyć tylko osobie posiadającej zezwolenie na dany rodzaj broni, bądź sprzedaż za pośrednictwem podmiotu uprawnionego do handlu bronią i amunicją

podmiot: powszechny

strona podmiotowa: wina umyślna lub wina nieumyślna

Ust. 2

Przepis normujący naruszenie następujących zakazów:

1) naruszenie zakazu noszenia broni (art. 4 ust. 2)

2) niezawiadomienie Policji o zmianie miejsca zamieszkania (art. 10) przez osobę, która posiada pozwolenie na broń

3) odstąpienie i oddawanie w zastaw broni (art. 13 ust. 1 i 2)

4) niezawiadomienie i oddawanie w zastaw broni (art. 13 ust. 3)

5) niezdeponowanie posiadanej broni lub naruszenie zakazu jej noszenia ( art.15 ust. 1)

6) sprzeczne z przepisami przewożenie i przesyłanie broni, amunicji i materiałów wybuchowych (art. 21 i 25 ust. 4)

7) naruszenie przepisów o niektórych rodzajach broni białej i innych przedmiotów niebezpiecznych (art. 32)

Skutek: przestępstwo formalne

Podmiot: indywidualny

Strona podmiotowa: wina umyślna lub nieumyślna

Art. 27 ustawy z 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym ( Dz. U. nr 21 poz. 91 ze z.)

pkt 1 Kłusownictwo wędkarskie

Przedmiot ochrony: zasoby ryb

Strona przedmiotowa: zachowanie polegające na działaniu w postaci amatorskiego połowu ryb, nie posiadając wymaganych dokumentów - karty wędkarskiej lub karty łowiectwa podwodnego albo bez zezwolenia uprawnionego do rybactwa, jeżeli połów następuje na jego wodach.

Z obowiązku posiadania karty wędkarskiej są zwolnione osoby do lat 14 z tym, że mogą one uprawiać amatorski połów ryb wyłącznie pod opieką osoby pełnoletniej.

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa: umyślność lub nieumyślność

pkt 2 Naruszenie zakazów ochronnych

Przedmiot ochrony: bezpieczeństwo osób i mienia, środowisko wodne

Strona przedmiotowa: zachowanie polegające na amatorskim połowie ryb i jednoczesnym naruszeniem zakazów ochronnych określonych w samej ustawie oraz przepisach wykonawczych i związanych z ustawą:

- połów ryb pozostających pod ochroną gatunkową,

- połów ryb niewymiarowych ( o wymiarach ochronnych patrz. - rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej o wykładni niektórych przepisów ustawy o rybactwie śródlądowym Dz. U. nr 60 z 1997 r. poz. 372),

- połów ryb w okresie ochronnym

- połów ryb w odległości mniejszej niż 50 m od budowli i urządzeń hydrotechnicznych piętrzących wodę,

- połów ryb więcej niż dwiema wędkami jednocześnie, a w wypadku ryb łososiowatych i lipieni - więcej niż jedną wędką

- łowienie ryb wędką w odległości mniejszej niż 50 m od rozstawionych w wodzie narzędzi i narzędzi połowowych uprawnionych do rybactwa ; w odległości mniejszej niż 75 m od znaku oznaczającego dokonywanie podwodnego połowu ryb kuszą; przez podnoszenie i opuszczanie przynęty w sposób ciągły, z wyjątkiem łowienia ryb pod lodem,

- łowienie kuszą ryb: łososiowatych, na szlaku żaglowym od dnia 15. 10 do 15.05., przy użyciu specjalnych aparatów do oddychania w wodzie, a ponadto w odległości mniejszej niż 75 m od innych osób oraz ustawionych w wodzie narzędzi połowowych.

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa: wina umyślna lub wina nieumyślna

pkt 3 Naruszenie przepisów ochronnych i porządkowych

Przedmiot ochrony: bezpieczeństwo osób i mienia, środowisko wodne, zasady prawidłowej gospodarki rybackiej

Strona przedmiotowa: zachowanie polegające na naruszeniu przepisów ochronnych i porządkowych

1) amatorski połów raka błotnego i szlachetnego ( art.2)

2) wprowadzenie do wód gatunków ryb nie występujących w Polsce bez zezwolenia Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w porozumieniu z MOŚZN i L i po zasięgnięciu opinii Państwowej Rady Ochrony Przyrody ( art. 3)

3) nie wypuszczanie niezwłocznie i z zachowaniem niezbędnej staranności ryb złowionych z naruszeniem przepisu art. 8 ust. 1 pkt 1-3 ( art. 9)

4) nie posiadanie dokumentu stwierdzającego pochodzenie ryb przez osobę fizyczną lub prawną przetwarzającą lub wprowadzającą ryby do obrotu ( art. 10 ust. 2)

5) połów ryb i raków przez wyciąganie ich z nor oraz naruszanie nor ( art. 11)

6) wstęp do obrębu hodowlanego bez wymaganego uzgodnienia z uprawnionym do rybactwa ( art. 13 ust.2 )

7) zaniechanie obowiązku oznakowania obrębu hodowlanego i ochronnego przez uprawnionego do rybactwa (art. 16)

8) bezprawne posiadanie narzędzi i urządzeń połowowych (art. 20 ust. 1)

9) nieoznakowanie i niezarejestrowanie sprzętu pływającego służącego do połowu ryb (art. 20 ust. 2)

10) nieoznakowanie w sposób trwały, umożliwiający ustalenie właściciela narzędzi rybackich i narzędzi połowowych ( art. 20 ust. 4)

11) podejmowanie z wody narzędzi rybackich i narzędzi połowowych przez osoby nieuprawnione (art. 20 ust. 5)

Podmiot: powszechny

Strona podmiotowa: wina umyślna lub wina nieumyślna

pkt 4 Naruszenie lub bezprawne umieszczenie oznakowań obrębów hodowlanych lub ochronnych

Przedmiot ochrony: należyty stan oznakowań obrębów hodowlanych lub ochronnych

Strona przedmiotowa: zachowanie polegające na dwojakiej formie działania

1) naruszenie oznakowań obrębów hodowlanych i ochronnych - usunięcie, zniesienie, uszkodzenie, uczynienie nieczytelnymi itp.

2) bezprawne umieszczenie takich oznakowań

Podmiot: powszechny (przy czym w formie działania określonym w pkt 2 z wyjątkiem uprawnionego do rybactwa, który zobowiązany jest do oznakowania obrębów).

Strona podmiotowa: wina umyślna lub wina nieumyślna.

Zasady i uczestnicy postępowania w sprawach o wykroczenia

Wiadomości wstępne

Procesowe prawo wykroczeń jest to ogół norm prawnych regulujących postępowanie w sprawach o wykroczenia.

Postępowanie w sprawach o wykroczenia ( proces) to oparta na prawie procesowym działalność organów orzekających ( kolegium do spraw wykroczeń lub innych organów ), stron ( oskarżyciela publicznego, pokrzywdzonego, obwinionego) i innych uczestników postępowania ( świadków, biegłych itp.) mająca na celu realizację norm prawa materialnego.

Postępowanie w sprawach o wykroczenia toczyć się winno w sposób określony w prawie procesowym. Prawo to w szczególności określa :

_ podstawowe ( naczelne ) zasady postępowania ,

przesłanki jego dopuszczalności,

obowiązki i uprawnienia organów orzekających, stron i innych uczestników postępowania,

dopuszczalność, formę i tryb oraz skutki czynności procesowych.

Przedmiot postępowania - kwestia prawna , a mianowicie kwestia odpowiedzialności obwinionego za zarzucane mu wykroczenia Funkcje procesowe - oskarżenia ( obwinienia)

obrony

rozstrzygania ( orzekania)

Kumulacja tych funkcji procesowych następuje w postępowaniu mandatowym, a mianowicie funkcjonariusz Policji sam stwierdza fakt wykroczenia, stawia zarzut i wydaje rozstrzygnięcie nakładając na sprawcę odpowiednią karę.

Rodzaje postępowań ( art.2 §2, 64-74 k.p.w.)

przed kolegium

postępowanie zwyczajne

postępowania szczególne

postępowanie przyspieszone

nakazowe

mandatowe

Zasady procesowe charakterystyczne dla postępowania w sprawach o wykroczenia

Pojęcie zasady procesowej i jej znaczenie w procesie

Każde postępowanie prawne opiera się na pewnych podstawowych założeniach ( zasadach).

Zasadą procesową jest idea prawna mająca podstawowe znaczenie w postępowaniu, np. zasada skargowości.

Zasady procesowe:

• w sensie abstrakcyjnym - nie wiążą się z żadnym systemem procesowym, lecz określają ogólnie sposób nawiązania określonego zagadnienia procesowego;

• w sensie konkretnym - stanowią odbicie zasady abstrakcyjnej w danym systemie procesowym, mają charakter norm prawnych, reguł postępowania ( zasady w danym systemie procesowym to nie tylko założenia, idee prawne, ale to obowiązujące normy prawne).

Zasady postępowania w sprawach o wykroczenia to wynikające z ustawy dyrektywy nakazujące określony sposób rozwiązania jakichś zagadnień ( np. wszczynania postępowania, przeprowadzania dowodów, ich oceny itd.)

Przy czym przez dyrektywę należy rozumieć normę zobowiązującą np. zasada ciężaru dowodowego.

Rodzaje zasad:

• ogólnoprawne ( równości wobec prawa, praworządności, humanizmu itd.)

• ściśle procesowe

• skodyfikowane ( wyrażone wprost w przepisie ustawy)

• prawa do obrony ( art. 8 k.p.w.)

• domniemania niewinności ( art. 74 k.p.w.)

• prawdy materialnej ( art. 6 k.p.w., art. 2 § 1 pkt 2 k.p.w.)

• nieskodyfikowane ( wynikające z ustawy, ale nie są wyraźnie określone w żadnym przepisie)

• kontardyktoryjności,

• szybkości

Zasady te wyprowadza się w drodze interpretacji.

Znaczenie zasad procesowych:

• wskazują kierunek wykładni przepisów prawa wykroczeń

• wskazują kierunek rozwiązania danego problemu, np. jak należy postępować, gdy wyłonią się wątpliwości natury faktycznej czy prawnej

• określają, co w danym postępowaniu stanowi regułę ( wniosek o ukaranie należy sporządzić w formie pisemnej) a co wyjątek ( tenże wniosek w postępowaniu przyspieszonym można sporządzić ustnie)

Zasady charakterystyczne dla postępowania w sprawach o wykroczenia

1) celowości

2) szybkości

3) ekonomiki

4) preferencji środków pozakarnych

Mają tu zastosowanie i obowiązują również zasady, na których opiera się proces karny: niezawisłości organów orzekających ( kolegiów i sądów) ( art. 3, 34 §3 k.p.w.), prawdy materialnej ( art. 6,57 k.p.w., art. 2 §1 pkt 2 k.p.k., obiektywizmu ( art. 6, 50 §1 k.p.w.), domniemania niewinności ( art. 7 §1 k.p.w., art. 3 §2 k.p.k.), prawa do obrony ( art. 8 k.p.w., art. 96 k.p.k.), skargowości ( art. 20 k.p.w., art. 6, 457 §1 k.p.k.), informacji prawnej ( art. 9 k.p.w.), szybkości i ekonomiki postępowania ( art. 45 k.w., art. 16 §3, 50§2, 51, 64-74 k.p.w., art. 261 pkt 5,313 §2 k.p.k.)

Zasada celowości ( nieskodyfikowana) ( art. 4 k.p.w. w zw. z art. 40 - 41k.w., art. 20,22 §2, 24, 25 pkt 2, 60 k.p.w.)

Dyrektywa w myśl, której uprawniony podmiot ze względu na wagę wykroczenia i osobowość sprawcy jest obowiązany rozważyć czy:

• poprzestać na zastosowaniu środków oddziaływania wychowawczego ( art. 40 - 41 k.w.)

• zastosować środki przewidziane w postępowaniu egzekucyjnym w administracji ( art. 22 k.p.w.)

• wdrożyć postępowanie mandatowe

• wystąpić z wnioskiem o ukaranie.

Przeciwną do niej jest obowiązująca w procesie karnym zasada legalizmu - art. 5 k.p.k. : §1 oskarżyciel publiczny ma obowiązek wszcząć postępowanie o przestępstwo ścigane z urzędu, ten sam obowiązek dotyczy organów Policji”

Zasada szybkości i ekonomiki postępowania ( nieskodyfikowana ):

Idea tych zasad opiera się na założeniu, że wychowawczy wpływ orzeczenia jest większy, im szybciej ono zapada i jest wykonane, chodzi również o zachowanie jak najniższych społecznych kosztów postępowania - ale nigdy kosztem dotarcia do prawdy materialnej.

Wykroczenie jest czynem o niewielkim ciężarze gatunkowym w porównaniu do przestępstwa. Po upływie pewnego czasu zanika poczucie „doznanej krzywdy”. Potrzeba szybkiej reakcji zachodzi również dlatego iż przedawnienie ścigania i orzekania następuje już po roku czasu od popełnienia wykroczenia ( art. 45 k.w.).

Dalsze przejawy funkcjonowania zasady szybkości i ekonomiki postępowania to:

możliwość przesłuchania świadków, którzy stawili się na rozprawę, gdy zajdzie potrzeba jej odroczenia ( art. 51 k.p.w.),

• obowiązek kierowania rozprawą w taki sposób, aby rozstrzygnięcie w miarę możności zapadało na I rozprawie ( art. 50§2 k.p.w.),

• przekazanie sprawy innemu kolegium właściwemu rzeczowo ( art. 16 §3 k.p.w.), gdy większość osób, które należy wezwać na rozprawę, zamieszkuje blisko tego kolegium, a z dala od kolegium właściwego miejscowo;

• stosowanie postępowań uproszczonych ( nakazowego, mandatowego) art. 46 k.p.w.

Termin do wszczęcia postępowania przez kolegium po wpłynięciu skargi wynosi 21 dni ( wynikał z wytycznych MSW, które obecnie nie obowiązują - patrz nowela z 8.06 1990 r. Dz.U. Nr 43, poz. 251)

Zasada preferencji środków pozakarnych ( art. 40 -41 k.w., art. 22 §1 k.p.w.)

Dyrektywa , w myśl której chodzi o oddziaływanie na sprawców nie tylko poprzez środki karne przewidziane prawem, ale i pozakarne. Chodzi o środki oddziaływania społecznego ( art. 39 §4 k.w. - można je stosować w razie odstąpienia od wymierzenia kary; mają one na celu przywrócenie naruszonego porządku prawnego lub naprawienie wyrządzonej krzywdy, a polegają zwłaszcza na przeproszeniu pokrzywdzonego, uroczystym zapewnieniu niepopełniania więcej takiego czynu albo zobowiązaniu sprawcy do przywrócenia stanu poprzedniego) i oddziaływania wychowawczego ( art. 40 -41 k.w.), aby włączyć otoczenie , środowisko pracy, działania, miejsca zamieszkania do wprowadzenia pieczy nad sprawcą i wywarcia na niego presji moralnej.

Podstawową przesłanką zastosowania tych środków jest pozytywna prognoza co do osoby sprawcy.

Rodzaje środków oddziaływania wychowawczego:

1) środki przewidziane w regulaminie pracy,

2) środki przewidziane w postępowaniu dyscyplinarnym

3) środki przewidziane w statutach organizacji społecznych zwłaszcza gdy naruszono - obowiązki pracownicze, postanowienia statutu danej organizacji

4) inne środki oddziaływania wychowawczego (pouczenie, upomnienie z jednoczesnym zagrożeniem ukarania w razie ponownego popełnienia wykroczenia stosować powinien funkcjonariusz Policji w czasie pełnienia służby patrolowo-obchodowej - pouczyć o niestosowaniu postępowania i zwrócić uwagę, aby więcej tego nie robił).

Według § 12 zarządzenia 172/71 MSW Policja może stosować:

• pouczenie lub upomnienie

• zobowiązanie sprawcy do przywrócenia naruszonego porządku do stanu poprzedniego, np. usunięcia nieczystości wyrzuconych na cudzy grunt ( art. 154 §2 k.w.), uprzątnięcia wyrzuconych przez sprawcę przedmiotów zaśmiecających miejsce publiczne ( art. 145 k.w.)

• przekazanie sprawy w trybie art, 40 k.w.

Tryb stosowania środków oddziaływania wychowawczego:

1) odstąpienie od skierowania sprawy do organu orzekającego w trybie art. 40 k.w.

2) przekazanie sprawy przez organ orzekający ( art. 41 k.w.):

Decyzję może podjąć:

- przewodniczący kolegium (art. 10 §1 pkt8 ) nie wszczyna postępowania, wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania (art. 26 §2 k.p.w.)

- skład orzekający (po wszczęciu postępowania) , na rozprawie lub na posiedzeniu wydając postanowienie o umorzeniu postępowania (art. 26 §3 k.p.w.) i po uprawomocnieniu się postanowienia przekazuje na ręce kierownika zakładu pracy, organizacji społecznej.

Zasady procesowe:

1) Niezawisłości kolegiów (skodyfikowana - art. 3,34 §3 k.p.w.). Zgodnie z tą zasadą członkowie kolegiów w zakresie orzekania są niezawiśli i podlegają tylko ustawie .

Nikt nie jest uprawniony do wywierania wpływu na członków kolegium w zakresie orzekania.

Gwarancje niezawisłości:

procesowe:

a) orzekanie następuje na podstawie przekonania wysnutego z przeprowadzonych dowodów na rozprawie (zasada swobodnej oceny dowodów)

b) tajność narady ,

c) dwóch członków składu orzekającego nie będących pracownikami sądu rejonowego, przy którym działa kolegium (art. 17 §3 k.p.w.)

d) możliwość zgłaszania zdania odrębnego

ustrojowe:

ochrona prawna w tym znaczeniu, że nie zagrażają członkom kolegium konsekwencje służbowe w związku z orzekaniem, chroniony jest ich stosunek pracy, podlegają ochronie prawnej i odpowiedzialności tak jak funkcjonariusze publiczni.

Zasada prawdy materialnej (obiektywnej) - (art. 6 , 57 k.p.w., art. 2 §1 pkt 2 k.p.k.)

Dyrektywa, w myśl której proces winien być tak ukształtowany, aby podstawą wszelkich rozstrzygnięć stanowiły ustalenia faktyczne odpowiadające prawdzie .

Na organie procesowym spoczywa obowiązek uczynienia wszystkiego (dołożenia wszelkich starań), aby wszelkie decyzje procesowe podejmowane były w oparciu o dowody (ustalenia faktyczne). Przez ustalenia faktyczne należy rozumieć udowodnione twierdzenia o faktach dające podstawę do rozstrzygnięć.

Organa procesowe muszą przejawiać (aktywność) inicjatywę w zbieraniu dowodów, a następnie poddać je wnikliwej ocenie, aby podjąć decyzje, np. o skierowaniu wniosku o ukaranie uznaniu sprawcy winnym popełnionego czynu, a następnie ukaraniu, o odmowie wszczęcia postępowania przez przewodniczącego kolegium.

Gwarancje dotarcia do prawdy materialnej:

a) ścisłe przestrzeganie wszystkich zasad procesowych,

b) cały system środków zaskarżenia,

c) nadzór służbowy i sądowy

d) środki przymuszające ( art. 136 i n. k.p.w.)

e) zakazy dowodowe

Zasada obiektywizmu ( art. 6 k.p.w.)

Dyrektywa, w myśl której organy procesowe powinny badać i uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść obwinionego.

Zasada zobowiązuje organy do:

1) obiektywnego stosunku do sprawy i jej uczestników,

2) wyczerpującego zbierania materiałów dowodowych i sumiennej analizy

3) uwzględniania okoliczności przemawiających za wyłączeniem uczestnika członka kolegium, oskarżyciela, biegłego (art. 18 k.p.w.) z urzędu lub na wniosek strony kiedy:

• sprawa dotyczy go bezpośrednio ,

• brał udział w wydaniu zaskarżonego lub uchylonego rozstrzygnięcia (w tym również wydał nakaz karny),

• zeznawał w tej sprawie jako świadek,

• pomiędzy nim a obwinionym, pokrzywdzonym lub oskarżycielem publicznym zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że mógłby wywołać wątpliwości co do bezstronności tego członka

4) nie rozstrzygania na niekorzyść obwinionego w przypadku nie dających się usunąć wątpliwości (art. 7 §2 k.p.w.)

Zasada domniemania niewinności - (art. 7 §1 k.p.w.)

Dyrektywa, w myśl której obwinionego nie należy uważać za winnego dopóki jego wina nie zostanie udowodniona prawomocnym orzeczeniem. Jest to jednakże domniemanie prawne względne, które może być obalone poprzez uznanie go winnym

Żadna decyzja procesowa nie przesądza o winie. Nawet prawomocne orzeczenie może być uchylone i sytuacja procesowa ukaranego może ulec zmianie zwłaszcza, gdy orzeczenie to jest :

pozbawione podstawy prawnej lub

oczywiście niesłuszne

Obwiniony nie jest obowiązany do udowodnienia swojej niewinności.

Zasada prawa do obrony - (art. 8 k.p.w.)

Obwiniony ma prawo bronić się w toku postępowania, jak też korzystać z pomocy obrońcy.

Przez obronę należy rozumieć całokształt czynności zmierzających do: odparcia zarzutu lub złagodzenia odpowiedzialności. Obrona może przybrać formę obrony - formalnej, kiedy obwiniony korzysta z pomocy obrońcy i - materialnej, kiedy broni się sam.

Legitymację do działania w procesie będzie miał :

obrońca , gdy uzyska pełnomocnictwo na piśmie lub ustnie

osoba godna zaufania - dopuszczona przez przewodniczącego kolegium lub składu orzekającego

Zasada skargowości - (art. 20 k.p.w., art. 6 i 457 §1 k.p.k.)

Dyrektywa, w myśl której kolegium wszczyna postępowanie o wykroczenie, gdy wpłynie wniosek o ukaranie (skarga) od uprawnionego podmiotu. Wiąże się to w sposób istotny z rozdziałem funkcji procesowych.

Kolegium nie może z własnej inicjatywy wszcząć postępowania, chociażby wiedziało o popełnionym wykroczeniu przez osobę „X” , np. nawet, gdy toczy się postępowanie przeciwko „X”,

a okazuje się, że współsprawcą jest „Y”, to nie można rozszerzyć oskarżenie.

Gdyby kolegium z własnej inicjatywy wszczęło postępowanie przeciwko „X”, to byłoby zaangażowane, aby dowieść zasadność wszczęcia i dowiedzenia

Wniosek (skarga ) zakreśla ramy podmiotowe i przedmiotowe oskarżenia , tj. co do osoby i czynu. Kolegium, ujawniając w toku rozprawy czyn, może powiadomić o zaistniałej sytuacji oskarżyciela publicznego.

Uprawnionym do złożenia skargi jest każdy („actio popularis”) z wyjątkiem wykroczeń ściganych na żądanie pokrzywdzonego, (art. 103 a) - na wniosek właściwych organów kontroli i organów udzielających uprawnień przewozowych oraz jeżeli przemawia za tym uzasadniony interes społeczny, prokurator może skierować do organu orzekającego sprawę, w której poprzestano na zastosowaniu do sprawcy środków oddziaływania wychowawczego (art. 40 §2 k.w.)

Zasada kontradyktoryjności (nieskodyfikowana)

Wyprowadza się ją w drodze interpretacji przepisów ( prawa do obrony , ciężaru dowodzenia, domniemania niewinności, składania wniosków dowodowych, prawa do składania wyjaśnień przez obwinionego).

Nakazuje ona, aby postępowanie miało charakter sporu między stronami.

W myśl tej zasady strony mają prawo do walki o jak najkorzystniejsze rozstrzygnięcie.

Strony toczą spór w procesie trójfunkcyjnym, trójpodmiotowym przed niezawisłym organem , który go rozstrzyga.

Spór rozpoczynał się będzie od momentu przedstawienia zarzutu, zapoznania z kwalifikacją prawną, sankcją grożącą za popełnienie danego wykroczenia.

Strony uczestniczą w przesłuchaniu osób przed kolegium, mogą ustosunkować się do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu, zadawać pytania świadkom.

Główne przejawy zasady kontradyktoryjności to:

• składanie wniosków dowodowych,

• wypowiadanie się w kwestiach podlegających rozstrzygnięciu,

• ustosunkowanie się do wypowiedzi innej strony,

• aktywny udział w czynnościach procesowych,

• zaskarżanie zapadłych rozstrzygnięć.

Zasada jawności - ( art. 49 k.p.w.)

Rozprawa odbywa się ustnie i jawnie.

Występuje w dwóch postaciach:

a) zewnętrznej

b) wewnętrznej

Ad. a) - każdy obywatel może być obecny na rozprawie, istnieje możliwość filmowania, fotografowania rozprawy za zgodą przewodniczącego kolegium, gdy wymaga tego interes społeczny

Cele:

• kontrola społeczna nad orzecznictwem

• oddziaływanie wychowawcze rozprawy :

• wystąpienie oskarżyciela publicznego

• ogłoszenie orzeczenia

• oddziaływanie na społeczeństwo,

• kształtowanie kultury prawnej,

• stworzenie osobie niewinnej możliwości publicznej rehabilitacji

• podanie orzeczenia do publicznej wiadomości

Ad. b - postępowanie toczy się w obecności stron. Pokrzywdzony może pozostać na sali rozpraw chociażby miał zeznawać w charakterze świadka

strony mają możliwość toczenia sporu, korzystania z uprawnień

Zasada informacji prawnej -( art. 9 k.p.w.)

Dyrektywa, w myśl której na organie procesowym ciąży obowiązek czuwania, aby w toku postępowania jego uczestnicy nie ponieśli szkody z powodu nieznajomości prawa. Wobec nich istnieje obowiązek - udzielenia niezbędnej informacji i udzielenia niezbędnych wyjaśnień

Świadka należy np. pouczyć o skutkach niestawiennictwa ( patrz art. 136 k.p.w.). Przy doręczeniu wezwania obwinionemu celem stawiennictwa na rozprawie ( art. 47 k.p.w.) poucza się go o możliwości przymusowego doprowadzenia lub przeprowadzenia rozprawy zaocznie , możliwości sprowadzenia świadków i innych dowodów, prawa do korzystania z pomocy obrońcy, o treści art. 124 i 132 k.p.w., prawa do wglądu do akt sprawy, obowiązku podania nowego adresu , jeżeli uległ on zmianie po otrzymaniu pierwszego wezwania.

Przesłanki procesowe

Aby postępowanie w sprawach o wykroczenia mogło się toczyć muszą być spełnione określone warunki nazywane przesłankami procesowymi ( postępowania)

Przesłanka procesowa - okoliczność, która sprawia, że proces jest prawnie dopuszczalny, od niej zależy byt procesu.

Przesłanki procesowe - ogół warunków, od których zależy dopuszczalność wszczęcia postępowania i rozstrzygania kwestii odpowiedzialności karnej lub pozakarnej sprawcy za zarzucany mu czyn ( wykroczenie).

Podział przesłanek:

a) ze względu na funkcje jakie spełniają w procesie : dodatnie i ujemne

b) ze względu na skutki związane z przeszkodą procesową, jaką wywołują :

bezwzględne i względne

c) ze względu na zakres obowiązywania szczególne i ogólne

Przesłanki dodatnie ( pozytywne ) to takie sytuacje, które muszą wystąpić, by można było wszcząć postępowanie i orzekać.

Rodzaje przesłanek dodatnich:

a) istnienie czynu będącego wykroczeniem

b) podległość sprawy orzecznictwu kolegiów

c) właściwość kolegium

d) wniosek o ukaranie ( skarga )

Podległość sprawy orzecznictwu kolegiów.

Postępowanie w sprawach o wykroczenia jest dopuszczalne wtedy, gdy będzie się toczyć przed właściwym organem.

Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia i ustawa o ustroju kolegiów stanowią (odpowiednio w art. 2 i 1), że do orzekania w sprawach o wykroczenia kompetentne są kolegia do spraw wykroczeń. Kwestia odpowiedzialności sprawcy nie jest jednak wyłącznie rozstrzygana przed kolegium, gdyż ustawa pozwala na orzekanie także innym organom ( sądowi, inspektorom pracy, organom postępowania mandatowego).

Nie wszystkie sprawy podlegają orzecznictwu kolegiów czy też innych organów.

Podległość sprawy ulega ograniczeniu czasowo lub na stałe zależnie od tego kim jest sprawca wykroczenia.

Ograniczają ją immunitety ( przywileje):

A bezwzględne: nie pozwalają na pociągnięcie do odpowiedzialności, gdy:

1) immunitet wynika z prawa narodów. Objęci są nim:

szefowie państw obcych ( prezydenci, premierzy)

członkowie komisji,

członkowie organizacji międzynarodowych

funkcjonariusze ONZ

2) immunitety dyplomatyczne ( art. 10 §1 pkt 5 k.p.w. lit.a-d):

szefowie przedstawiciele dyplomatyczni państw obcych

osoby należące do personelu dyplomatycznego

osoby należące do personelu administracyjnego lub technicznego

członkowie rodzin tych osób, gdy pozostają we wspólnocie domowej.

3) immunitety konsularne ( art. 10 § 1 pkt 5 lit. f):

kierownicy urzędów konsularnych i inni urzędnicy konsularni państw obcych ( tylko w zakresie czynności pełnionych w toku i w wykonaniu ich funkcji urzędowych)

Przepisów immunitetów nie stosuje się, gdy pracownicy dyplomatyczni , konsularni są:

• obywatelami polskimi

• mieszkają na stałe w Polsce

• Można nie stosować tych przepisów

• gdy państwo obce nie zapewnia wzajemności

• gdy brak jest umowy z państwem obcym

4) immunitety krajowe ( art. 10 §1 pkt 6 k.p.w.):

a) sędziowski

b) prokuratorski

5) immunitet prezydenta RP

6) immunitet Członków Trybunału Konstytucyjnego

B względne

Sprawca może być pociągnięty do odpowiedzialności za wykroczenie po spełnieniu pewnych warunków. Odpowiedzialność uzależniona jest od wyrażenia zgody właściwego organu lub w poszczególnych rodzajach postępowania w sprawach o wykroczenia, np. poseł, funkcjonariusz Policji w postępowaniu mandatowym

1) immunitet senatorski

2) immunitet poselski

Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karno sądowej bez zgody Sejmu ( 2/3 głosów 1/2 ogólnej liczby posłów ( szczegółowy tryb postępowania określa regulamin Sejmu. Wnioski w sprawie wyrażania zgody rozpoznaje sejm na posiedzeniu plenarnym.

3) immunitet pracowników NIK

Odpowiedzialność vice prezesów, dyrektora generalnego oraz pracowników nadzorujących lub wykonujących czynności kontrolne) uzależniona jest od zgody Kolegium NIK. Ogranicza się do czynów popełnionych w związku z wykonywaniem czynności kontrolnych. W przypadku prezesa NIK obowiązuje zgoda Sejmu, nawet po ustaniu stosunku pracy

4) immunitet Rzecznika Praw Obywatelskich - istotna jest zgoda Sejmu

Ponadto nie podlegają orzecznictwu kolegiów ( art. 10 §1 pkt 6 k.p.w.)

1) żołnierze w służbie czynnej

2) funkcjonariusze Policji

3) funkcjonariusze Służby więziennej

4) funkcjonariusze Straży Granicznej

5) inspektorzy Kontroli Skarbowej w zakresie wykroczeń związanych bezpośrednim wykonywaniem obowiązków służbowych

Właściwość kolegium.

Przez właściwość należy rozumieć zakres kompetencji do dokonywania czynności procesowych. Określa ono, które kolegium będzie władne do rozpoznania sprawy ze względu na: rodzaj wykroczenia, miejsce popełnienia wykroczenia.

Właściwość badania jest z urzędu, a w razie stwierdzenia swej niewłaściwości przed rozpoczęciem postępowania dowodowego przekazuje sprawę właściwemu kolegium. Kolegium nie uwzględnia zarzutu niewłaściwości miejscowej podniesionego przez uczestników postępowania po rozpoczęciu postępowania dowodowego. ( §14 regulaminu).

Właściwymi do orzekania w sprawach o wykroczenia powszechne są kolegia do spraw wykroczeń przy Sądach Rejonowych ( art. 14 §1 k.p.w.)

Właściwość rzeczowa określa, które kolegium jest uprawnione do rozpoznania sprawy ze względu na rodzaj wykroczenia ( art. 13 k.p.w. kolegia nie rozstrzygają w sprawach zastrzeżonych orzecznictwu innych organów)

Właściwość miejscowa określa, które spośród kolegiów właściwych rzeczowo powinno rozpoznać sprawę ze względu na miejsce popełnienia wykroczenia - art. 16 §1 k.p.w. Właściwym miejscowo jest kolegium, na terenie którego wykroczenie popełniono. Miejscem popełnienia wykroczenia jest miejsce gdzie sprawca działał lub zaniechał działania albo

gdzie skutek nastąpił lub miał nastąpić. Jeżeli do chwili złożenia wniosku o ukaranie nie można ustalić miejsca popełnienia wykroczenia, to właściwe jest to kolegium, na którego terenie je ujawniono.

Właściwe kolegium może wystąpić do sądu z wnioskiem o przekazanie sprawy innemu kolegium, jeżeli większość osób, które należy wezwać na rozprawę, zamieszkuje blisko tego kolegium, a z dala od kolegium właściwego.( art. 16 k.p.w.)

Kwestię właściwości miejscowej określają także przepisy regulaminu kolegium :

§9 Jeżeli wykroczenie popełniono na statku wodnym lub powietrznym, kolegium właściwym w rozumieniu art. 16 k.p.w. jest kolegium, na którego terenie działania znajduje się macierzysty port statku.

§ 10 Jeżeli wykroczenie popełniono za granicą, właściwym do rozpoznania sprawy jest kolegium, na którego terenie działania ujawniono wykroczenie lub sprawca wykroczenia przed popełnieniem wykroczenia stale mieszkał lub czasowo przebywał - zależnie od tego, w którym z tych kolegiów najpierw wszczęto postępowanie.

§11 Jeżeli nie można ustalić właściwości według zasad ustalonych w art. 16 k.p.w. i §10 sprawę rozpoznaje kolegium dla dzielnicy Warszawa - Śródmieście.

§12.1. Jeżeli wykroczenie popełniono na terenie kilku kolegiów, sprawę rozpoznaje kolegium, w którym wszczęto najpierw postępowanie. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli tę samą osobę obwiniono o kilka wykroczeń należących do właściwości różnych kolegiów tego samego stopnia. Jeżeli sprawy należą do właściwości rzeczowej kolegiów różnego stopnia, sprawę rozpoznaje kolegium wyższego stopnia.

§13. Kolegium rozpoznające sprawę sprawcy wykroczenia jest również właściwe dla podżegacza, pomocnika oraz innych osób, których wykroczenie pozostaje w ścisłym związku z wykroczeniem sprawcy, jeżeli postępowanie przeciwko nim toczy się jednocześnie.

Spór o właściwość rozstrzyga Sąd Rejonowy, w obrębie którego działa kolegium, które pierwsze wszczęło spór.

Wniosek o ukaranie ( skarga)

Ma charakter skargi powszechnej (actio popularis), czyli skargi dostępnej każdemu. Zgodnie z art. 20§ 1 k.p.w. wniosek o ukaranie w zasadzie powinien być złożony na piśmie przez oskarżyciela publicznego, pokrzywdzonego, instytucję państwową lub społeczną albo osobę fizyczną.

§2 W następujących sprawach wniosek o ukaranie pochodzący od osoby fizycznej stanowi podstawę do wszczęcia postępowania tylko wówczas, gdy został złożony do kolegium za pośrednictwem właściwych organów ścigania:

1) o wykroczenia określone w art. 119,120,122,124,132 i 134 k.w. - za pośrednictwem Policji,

2) w sprawach o wykroczenia określone w art. 120,122 i 124 k.w., popełnione na obszarze lasów państwowych lub parku narodowego albo nadleśnictwa państwowego,

3) w sprawach o wykroczenia określone w art. 132 i 134 k.w. - za pośrednictwem Państwowej Inspekcji Handlowej, jeżeli czyn popełniony został w miejscowości będącej siedzibą tego organu.

Występują także wykroczenia, co do których koniecznym jest wniosek złożony przez pokrzywdzonego ( art. 119 §4, 123 §2,124 §3, 126, 127§2, 148 §2,150 §2, 151 §4, 154 §2, 156 §2, 157 §2 k.w.)

Wniosek o ukaranie powinien odpowiadać warunkom wskazanym w art. 21 k.p.w.

Przesłanki ujemne

Przesłanki ujemne ( przeszkody procesowe) to takie sytuacje, które nie mogą występować, aby proces był prawnie dopuszczalny. Ich zaistnienie powoduje zakaz wszczęcia lub nakaz umorzenia wszczętego postępowania.

Rodzaje przesłanek ujemnych:

• w zarzucanym czynie brak znamion wykroczenia ( art. 10 par. 1 pkt 1 k.p.w.),

• przedawnienie orzekania ( art. 10 par. 1 pkt 2 k.p.w.),

• obwiniony zmarł ( art. 10 par. 1 pkt 3 k.p.w.),

• prawomocne rozstrzygnięcie ( art. 10 par. 1 pkt 7 k.p.w.),

• zawisłość sprawy ( art. 10 par. 1 pkt. 7 k.p.w.)

• stosuje się przepis art. 41 k.w. ( art. 10 par. 1 pkt 8 k.p.w.)

• inne okoliczność wyłączająca z mocy ustawy orzekanie.

Ad. 1) „ Brak znamion wykroczenia, o którym mowa w pkt. 1 par. 1 art. 10 w czynie zarzucanym zachodzi wówczas, gdy przypisywane obwinionemu zachowanie się nie wypełnia wszystkich znamion wykroczenia, wskazanych w dyspozycji danego przepisu karnego materialnego (...)

Pojęcie braku znamion wykroczenia należy rozumieć szeroko. (...) Według art. 1 k.w. wykroczeniem jest tylko czyn społecznie niebezpieczny ( szkodliwy), brak więc tej cechy odbiera czynowi charakter wykroczenia . Podobnie brak bezprawności odbiera czynowi charakter wykroczenia. (...) Ujemna przesłanka procesowa zachodzi dopiero wówczas, gdy czyn nie zawiera znamion żadnego z wykroczeń należących do właściwości innych organów karzących albo też nosi znamiona przestępstwa, to należy przekazać sprawę według właściwości temu organowi lub też prokuratorowi jako właściwemu oskarżycielowi w sprawach o przestępstwa, wydając jednocześnie postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania lub o umorzeniu postępowania zależnie od stadium postępowania.

Jeżeli zaś kolegium dojdzie do przekonania, że czyn nosi jednocześnie znamiona wykroczenia i przestępstwa, to postępowanie o wykroczenie jest nadal dopuszczalne, ponieważ kolegium orzeka w granicach swej właściwości, niezależnie od postępowania karnego toczącego się o przestępstwo ( art. 10 k.w. ( ...) Niekaralność czynu, aczkolwiek potraktowana jest jako ujemna przesłanka procesowa, wypływa z norm materialnoprawnych . Niekaralność ta może być zarówno następstwem braku niektórych znamion wykroczenia, jak i istnienia okoliczności wyłączających bezprawność lub przestępczość czynu m.in. na skutek spełnienia warunku uchylającego karalność czynu m.in. na skutek spełnienia warunku uchylającego karalność czynu ( zamieszczonego w danym przepisie ustawy materialnej). jak np. w razie dobrowolnego odstąpienia sprawcy od zamierzonego czynu ( art. 11 par. 4 k.w.). Wyłączenie możności ukarania powoduje, że postępowanie jest bezcelowe, a prowadzenie takiego postępowania byłoby dla obywatela po prostu krzywdą .” M. Siewierski, J.Lewiński, Z. Leoński, J. Gościcki, Komentarz do kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia oraz ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, W-wa 1979 r., s. 18 i n.

Ad. 2) Kwestię przedawnienia orzekania normuje art. 45 par. 1 „ Karalność wykroczenia ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynął jeden rok. Termin ten jest w zasadzie nieprzekraczalny i po jego upływie należy odmówić wszczęcia postępowania a wszczęte umorzyć. Jedynym wyjątkiem jest sytuacja omówiona w par. 2 art. 45 iż „ w razie uchylenia rozstrzygnięcia w trybie nadzoru przedawnienie biegnie od daty uchylenia rozstrzygnięcia. Jest to przesłanka o podwójnym charakterze - materialnym i procesowym.

Ad. 3) Śmierć obwinionego jest przesłanką o charakterze procesowym . „ Powoduje ona umorzenie toczącego się postępowania, choćby w sprawie zapadło już orzeczenie, które w chwili śmierci jeszcze nie uprawomocniło się. Postępowanie należy także umorzyć, choćby kolegium do spraw wykroczeń dowiedziało się o śmierci obwinionego nawet po bezskutecznym upływie terminu do złożenia żądania skierowania postępowania na drogę sądową „ M. Bojarski, W. Radecki, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z komentarzem, W-wa 1992 r. , s. 25

Brak innych stron ( oskarżyciela publicznego - jego odstąpienie od popierania wniosku o ukaranie nie wiąże kolegium , pokrzywdzonego) nie stanowi bezwzględnej przeszkody w prowadzeniu postępowania jeżeli wpłynął wniosek o ukaranie.

Ad. 4 i 5) „ Z pkt 7 par. 1 art. 10 wyraźnie wynika, że popełnione wykroczenie może być przedmiotem tylko jednego postępowania toczącego się na podstawie niniejszego kodeksu. Istniejące prawomocne rozstrzygnięcie wydane w tym postępowaniu, obejmujące dany czyn zakwalifikowany jako wykroczenie, stanowi przeszkodę do ponownego wszczęcia postępowania o ten sam czyn popełniony przez tego samego sprawcę. To samo dotyczy wypadku, gdy w chwili wszczęcia danego postępowania toczyło się już inne postępowanie o to samo wykroczenie, przeciwko temu samemu obwinionemu. Przepis art. 10 pkt 7 wyraźnie zastrzega, że zamknięcie drogi do ukarania nie zachodzi, gdy zapadło postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania. W razie ujawnienia nowych faktów lub dowodów przed upływem okresu przedawnienia może po prostu wszcząć postępowanie, ponieważ poprzednio nie toczyło się ono w ogóle na skutek odmowy jego wszczęcia.

Zaznaczyć trzeba, że toczące się jednocześnie sądowe postępowanie karne lub przygotowawcze przeciwko temu samemu sprawcy i o ten sam czyn ( zakwalifikowany jako przestępstwo ) nie stanowi przeszkody procesowej, ponieważ art. 10 k.w. dopuszcza równoległy bieg obu postępowań, a dopiero w stadium wykonania wymierzonych kar występują konsekwencje karne dwóch ukarań za ten sam czyn, jako za przestępstwo i jako za wykroczenie. Kara wymierzona za wykroczenie nie podlega wykonaniu, w razie zaś jej poprzedniego wykonania zalicza się ją na poczet kary wymierzonej za przestępstwo.

Przepis art. 25 pkt 1. pozwala natomiast na odmowę wszczęcia postępowania lub na umorzenie postępowania już wszczętego, jeżeli o ten sam czyn, mający jednocześnie znamiona przestępstwa i wykroczenia, toczy się postępowanie karne przed sądem na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela publicznego ( nie dotyczy to spraw toczących się z oskarżenia prywatnego. Wówczas akta sprawy przekazuje się sądowi. „ M. Siewierski, J. Lewiński, Z. Leoński, J. Gościcki, Komentarz do postępowania w sprawach o wykroczenia oraz do ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń , W-wa 1979 r. s.21 i n.

Ad. 6) „ Kolegium może również odmówić wszczęcia lub umorzyć wszczęte postępowanie uznając za wystarczające zastosowanie wobec sprawcy środków egzekucji administracyjnej, jeżeli wykroczenie stanowi jednocześnie niewykonanie obowiązku podlegającego takiej egzekucji ( art. 24 k.p.w.). Można wreszcie poprzestać na zastosowaniu wobec sprawcy środków oddziaływania wychowawczego , przewidzianych w art. 40 k.w. ( art. 25 ust. 2 k.p.w.), albo przekazać sprawę w trybie aart 41 k.w. z wnioskiem o zastosowaniu takich środków. A. Marek, Prawo wykroczeń, W-wa 1996 r.s.191.

Zadania postępowania w sprawach o wykroczenia

Art. 4 k.p.w.

Ustalenie sprawców wykroczeń (czy czyn miał miejsce, czy jest wykroczeniem, kto jest sprawcą, czy osoba ta może ponosić odpowiedzialność prawną za swój czyn)

Stosowanie do sprawców wykroczeń środków przewidzianych w materialnym prawie wykroczeń w celu wdrożenia do poszanowania prawa i przestrzegania zasad współżycia społecznego

Ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnianiu wykroczeń

Obowiązek tzw. sygnalizacji (art. 5 k.p.w.) - w razie stwierdzenia w toku postępowania istotnego uchybienia w czynnościach instytucji państwowej lub społecznej, sprzyjającego naruszaniu prawa lub zasad współżycia społecznego, organ orzekający zawiadamia o stwierdzonym uchybieniu tę instytucję bądź organ powołany do sprawowania nad nim nadzoru, bądź właściwą komisję rady gminy.

Organy procesowe

Organy państwowe lub społeczne powołane do pełnienia określonej funkcji w postępowaniu.

• organy ścigania: Policja i inne organy uprawnione do dokonywania czynności sprawdzających ( art. 19 k.p.w.),

• organy orzekające:

• ogólne - kolegia do spraw wykroczeń przy sądach rejonowych ( art. 2 §1 k.p.w., art.2 u.u.k.)

• szczególne - sądy ( art. 431 k.p.k., art. 86 k.p.w. w zw. z art. 455-461 k.p.k.), inspektorzy pracy ( art. 284-290 k.p.), organy postępowania mandatowego ( art. 66-68 k.p.w.),

• finansowe organy orzekające ( art. 129-134 u.k.s.)

• organy wykonawcze ( art. 93-109 k.p.w.)

Kolegia do spraw wykroczeń

Kolegia do spraw wykroczeń przy sądach rejonowych powołuje rozporządzeniem Minister Sprawiedliwości ( Rozp. Min. Spr. z 13 lipca 1990 r. Dz. U. nr 50 poz. 296 z późn. zm.).

Przy sądzie rejonowym może działać więcej niż jedno kolegium. Właściwość miejscowa kolegium odpowiada właściwości miejscowej sądu, przy którym działa kolegium. W wypadku gdy przy sądzie działa więcej niż jedno kolegium, zakres właściwości miejscowej ustala w drodze rozporządzenia Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw administracji. (art. 3 u.u.k.)

Kolegium tworzą: przewodniczący kolegium, jeden lub dwaj zastępcy i pozostali członkowie kolegium. ( art. 5 u.k.k.)

Członków kolegium - w liczbie określonej przez prezesa sądu rejonowego - wybierają rady gmin, których obszar jest objęty właściwością kolegium, spośród kandydatów zamieszkałych na terenie gminy.

Prezes sądu rejonowego podaje liczbę członków kolegium do wiadomości poszczególnym radom gmin najpóźniej na 30 dni przed upływem terminu zgłaszania kandydatów . Członków kolegium wybiera się w liczbie niezbędnej do zapewnienia jego prawidłowego działania, na okres 4 lat. ( art. 6 u.k.k.).

Na członków kolegium wybiera się osoby, które:

• posiadają obywatelstwo polskie i korzystają z pełni praw publicznych;

• mają dobrą opinię obywatelską ;

• ukończyły 24 lata ;

• wyraziły zgodę na kandydowanie.

Na członków kolegium nie wybiera się sędziów, ławników ludowych, prokuratorów, adwokatów wykonujących zawód, aplikantów adwokackich oraz żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariuszy Policji i funkcjonariuszy Urzędu Ochrony Państwa. ( art. 7 u.k.k.)

Przewodniczącego i zastępców przewodniczącego kolegium, na wniosek prezesa sądu rejonowego, wybierają ze swego grona jego członkowie spośród osób mających wyższe wykształcenie prawnicze lub administracyjne ( art. 8 u.k.k.)

Art.17 par. 2 k.p.w. wskazuje, iż przewodniczący kolegium może powierzyć przewodniczenie na rozprawie lub posiedzeniu członkowi kolegium. Należy zatem przyjąć, aby przewodniczenie składom orzekającym powierzane było osobom posiadającym wyższe wykształcenie prawnicze lub administracyjne.

Kandydatów na członków zgłaszają radom gmin prezesi sądów wojewódzkich, prokuratorzy wojewódzcy, stowarzyszenia, organizacje i związki zawodowe, zarejestrowane na podstawie przepisów prawa, oraz co najmniej 25 obywateli mających czynne prawo wyborcze, zamieszkujących na danym terenie w terminie do dnia 31 lipca ostatniego roku kadencji, w trybie, który określi Prezydent Rp.( art. 9 u.k.k.)

Zakład pracy, w którym zatrudniony jest członek kolegium, obowiązany jest zwolnić go z pracy na czas rozprawy i szkolenia. Łączny czas nieobecności w zakładzie pracy nie może przekraczać dwunastu dni w ciągu roku. Członkowie kolegium zwolnieni na czas rozprawy i szkolenia zachowuja za czas nieobecności w pracy prawo do wynagrodzenia, które ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego. ( art. 13 u.k.k.)

Członkowie kolegium korzystają z ochrony przewidzianej w Kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych. Za przestępstwa popełnione w związku ze sprawowaną funkcją w kolegium członek kolegium ponosi odpowiedzialność jak funkcjonariusz publiczny. ( art. 14 u.k.k.). W razie zmniejszenia się w czasie trwania kadencji liczby członków, dokonuje się w miarę potrzeby uzupełnienia tej liczby w trybie przewidzianym do wyboru członków kolegium. Mandat tak wybranego członka wygasa z upływem kadencji ogółu członków kolegium. ( art. 16a u.k.k.)

Obsługę organizacyjno - prawną kolegium oraz inne funkcje związane z pracami kolegium wykonuje radca kolegium do spraw wykroczeń. Radca kolegium do spraw wykroczeń jest pracownikiem sądu rejonowego, przy którym działa kolegium. Radcą kolegium może być tylko osoba, która ma wyższe wykształcenie prawnicze lub administracyjne. Zakres czynności radcy kolegium do spraw wykroczeń określi Minister Sprawiedliwości. (art. 17 u.k.k.)

Strony i ich sytuacja procesowa

1) uczestnicy postępowania w sprawach o wykroczenia

Osoba fizyczna lub prawna, a także instytucja lub organizacja nie mająca osobowości prawnej, która bierze udział w postępowaniu przed odpowiednim jego organem w charakterze określonym przez procesowe prawo wykroczeń.

Uczestnikami postępowania w sprawach o wykroczenia są :

• organy procesowe ( patrz temat poprzedni)

• strony procesowe : czynna - pokrzywdzony ( art. 32 k.p.w.),

• oskarżyciel publiczny ( art. 27 k.p.w)

• bierna - obwiniony ( art. 29 k.p.w.)

• inni uczestnicy postępowania - rzecznicy interesu społecznego ( art. 27,44 §3 k.p.w.)

• przedstawiciele ustawowi stron ( art. 31,33§2 k.p.w.),

• przedstawiciele procesowi stron: obrońca obwinionego ( art.30 k.p.w.) : zawodowy lub społeczny ; pełnomocnik pokrzywdzonego.

• pomocnicy procesowi ( art. 4, 17 u.u.k., art. 56, 121 -122 k.p.w., art. 8 ustawy z 8.06.1990r.)

• pozostali uczestnicy postępowania dowodowego : świadkowie ( art. 35 -37 k.p.w.), biegli ( art. 38 k.p.w.)

2. Strony procesowe:

Mianem strony procesowej określa się osobę będącą podmiotem sporu w postępowaniu czyli taką, która występuje z określonym żądaniem opartym na prawie materialnym a skierowanym przeciwko innej osobie oraz osobę, przeciwko której żądanie to jest skierowane.

Kodeks nie używa określenia „strona”, ale pozycja procesowa, jaką posiadają niektórzy uczestnicy postępowania w sprawach o wykroczenia, pozwala na wyodrębnienie podmiotów będących stronami tego procesu.

Zasadniczo strony dzielą się na:

• czynną (ofensywną) - podmiot występujący z określonym żądaniem opartym na prawie materialnym, a skierowanym przeciwko innej osobie :* pokrzywdzony (art. 32 k.p.w.)

• oskarżyciel publiczny (art.27 k.p.w.)

• prokurator, któremu przysługują uprawnienia oskarżyciela (ma prawo brania udziału w sprawie na prawach strony - art. 45 ustawy z 20 XI 1985 r. o Prokuraturze)

• bierną (defensywną) - podmiot przeciwko któremu żądanie jest skierowane: obwiniony (art. 29 k.p.w.)

Uprawnienia procesowe stron:

• składanie wniosków dowodowych ,

• wypowiadanie się co do wszystkich kwestii podlegających rozstrzygnięciu,

• zadawanie pytań świadkom, biegłym,

• ustosunkowanie się do przedmiotu postępowania (kwestii odpowiedzialności obwinionego za zarzucane mu wykroczenie ,

• składanie środków zaskarżenia od wydanych rozstrzygnięć (art. 80,86,87 -92 k.p.w.).

Obwiniony (art. 29 k.p.w.) - osoba fizyczna, przeciwko której złożono wniosek o ukaranie zdolna do ponoszenia odpowiedzialności z wykroczenie, tj. poczytalna i w „zasadzie” pełnoletnia w chwili czynu (ukończone 17 lat).

Gwarancje procesowe, które maj go chronić przed bezpodstawnym obwinieniem i niesłusznym ukaraniem np.:

• zasada domniemania niewinności obwinionego (art. 7 k.p.w.),

• zasada prawa do obrony (art. 8 k.p.w.),

• materialnej - obwiniony sam zwalcza stawiane mu zarzuty dotyczące popełnienia wykroczenia, jak również dowodzi okoliczności korzystne dla siebie

• formalnej - polegającej na możliwości korzystania z pomocy obrońcy,

Uprawnienia:

• prawo do obrony materialnej i formalnej (art.8 k.p.w.),

• prawo do składania wyjaśnień albo odmowy ich składania lub odmowy odpowiedzi na pytania (art. 53 k.p.w.),

• prawo do składania wniosków dowodowych (art. 34 § 1 k.p.w.) ,

• prawo do przeglądania akt sprawy, sporządzenia notatek i odpisów (art. 124 k.p.w.)

• prawo żądania dostarczenia rozstrzygnięcia kolegium (art. 61 §2 k.p.w.),

• prawo do składania środków zaskarżenia (art. 86-92, 105 §2, 112-117 k.p.w., art. 90 ust. 5 p.r.d.)

Obowiązki uprawnionego:

• obowiązek stawienia się na wezwania kolegium pod rygorem przymusowego doprowadzenia albo przeprowadzenia rozprawy zaocznie (art. 52 §2 k.p.w.),

• obowiązek zawiadomienia kolegium o zmianie miejsca zamieszkania lub pracy (art. 132 k.p.w.)

• obowiązek poddania się oględzinom zewnętrznym i badaniom ciała oraz innym niezbędnym czynnościom dowodowym (art. 34 §2 pkt 4 i art. 39 §1 k.p.w. w zw. z art. 65 k.p.k.)

• obowiązek poddania się czynności pobrania krwi lub wydalin organizmu do badań na zawartość alkoholu lub innego podobnie działającego środka (art. 47 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z art. 182 Rozp. MZ i OS w sprawie warunków i sposobu dokonywania badań na zawartość alkoholu w organizmie z 1983 r., Wytyczne Nr 3/93 KGPol. z 28.07.1993 r.

Pokrzywdzony (art. 32 k.p.w.) - podmiot, którego dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez wykroczenie.

Pokrzywdzonym może być:

• osoba fizyczna

• pokrzywdzony podmiot zbiorowy (osoba prawna , instytucja państwowa lub społeczna chociażby nie posiadała osobowości prawnej )

Pokrzywdzonym jest ten, kto znalazł się w zasięgu działania sprawcy, odnosi z tego działania ujemne doznania, np. zakłócenie spoczynku nocnego, utrata rzeczy o charakterze niemajątkowym, utrata, uszkodzenie, zniszczenie mienia, urządzeń użyteczności publicznej.

Pojęcie pokrzywdzonego należy łączyć raczej z działaniem skierowanym przeciwko dobru indywidualnemu ( art. 119 k.w. - własność i posiadanie mienia) nie zaś ogólno - społecznemu ( art. 51 k.w. - zakłócenie spokoju i porządku publicznego)

Czynności pokrzywdzonego - podmiotu zbiorowego dokonuje organ uprawniony do działania w jego imieniu ( art. 33 §1 k.p.w.) a więc

• dyrektor,

• przedstawiciel zarządu albo

• upoważniony radca prawny itp.

Gdy pokrzywdzony, osoba fizyczna nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo który a skutek wad fizycznych lub psychicznych nie jest w sanie bronić swych interesów, to jego prawa wykonuje przedstawiciel ustawowy (rodzice) albo osoba pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje (art. 33 §2 k.p.w.).

Pokrzywdzony lub jego przedstawiciel ustawowy może ustanowić pełnomocnika .

W sytuacji, gdy pokrzywdzony nie składał wniosku o ukaranie może być dopuszczony do udziału w rozprawie w charakterze strony.

W przypadku, gdy w danej sprawi jest kilku pokrzywdzonych, to każdy może uzyskać uprawnienia strony (tzw. współuczestnictwo czynne)

W procesie karnym sądowym pokrzywdzony może występować z powództwem cywilnym ( tzw. proces adhezyjny), sąd może go dopuścić do udziału w sprawie z oskarżenia publicznego - obok prokuratora - jako oskarżyciela posiłkowego, wreszcie - w sprawach o niektóre przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym może on działać jako oskarżyciel prywatny ( rozdz. 4 -7 k.p.k.)

Gwarancje rzeczywistego i skutecznego korzystania z prawa do obrony:

• doręczenie wezwania na rozprawę co najmniej na 7 dni przed jej terminem ( art. 48 k.p.w.), aby mógł się on przygotować do obrony,

• zawarcie w nim oznaczenia zarzucanego czynu oraz pouczenia o skutkach niestawiennictwa ( możność przymusowego doprowadzenia, orzekania zaocznego),prawo do sprowadzenia na rozprawę świadków, przedstawienia innych dowodów, korzystania z pomocy obrońcy ( art. 47 k.p.w. i w treści art. 124 i 132 k.p.w.,

• poinformowanie co najmniej na 7 dni wcześniej o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu poza rozprawą ( art. 48 k.p.w.),

• prawo a nie obowiązek składania wyjaśnień, które stanowią środek dowodowy ( art. 34 §2 pkt 3 k.p.w.)

• prawo zadawania pytań świadkom, biegłym, wypowiadania się co do innych dowodów i kwestii podlegających rozstrzygnięciu,

• głos ostatni ( tzw. favor defensionis) ( art. 56 k.p.w.)

Obrońcą pokrzywdzonego może być osoba uprawniona do wykonywania zawodowo tej funkcji na podstawie przepisów o ustroju adwokatury tj. adwokat lub z jego upoważnienia aplikant adwokacki, jak również każda osoba zdolna do czynności prawnych i godna zaufania, a w szczególności przedstawiciel związku zawodowego lub innej organizacji społecznej, której członkiem jest obwiniony. O dopuszczeniu takiego obrońcy decyduje przewodniczący kolegium lub składu orzekającego ( art. 30 §1 k.p.w.).

Podstawę obrony jest upoważnienie udzielone przez obwinionego pisemnie lub ustnie do protokołu rozprawy ( art. 30 §2 k.p.w.) jest to upoważnienie ogólne na mocy którego obrońca może podejmować wszystkie czynności procesowe przewidziane dla obwinionego i tylko na jego korzyść, obwiniony nie może krępować obrońcy, nakazywać mu wykonania poszczególnych czynności albo je cofnąć. Jeżeli nie odpowiada mu kierunek obrony może cofnąć pełnomocnictwo. Może natomiast skutecznie cofnąć środek zaskarżenia rozstrzygnięcia złożony przez obrońcę ( sam ocenia co jest dla niego korzystne) gdy obwiniony i obrońca składają sprzeczne wnioski kolegium je ocenia i bierze pod uwagę bardziej korzystny dla obwinionego.

Różnice w obronie formalnej w kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia i kodeksie postępowania karnego:

1) kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia:

- obrona fakultatywna

- obrońca z wyboru,

- jeden obrońca

- bez ograniczeń adwokaci, a pozostali tylko w postępowaniu przed kolegium

- obrońcą niezawodowym ( społecznym ) jest - osoba godna zaufania.

2) Kodeks postępowania karnego

- obrona obowiązkowa

- obrońca z urzędu

- jednocześnie nie może występować więcej niż 3 obrońców

Jeżeli obwiniony jest ubezwłasnowolniony, to przedstawiciel ustawowy lub osoba godna zaufania lub osoba, pod której pieczą obwiniony pozostaje, mogą ustanowić dla niego :

obrońcę, a także podejmować czynności procesowe z tym ograniczeniem, że skuteczne są tylko czynności na korzyść obwinionego ( art. 31 k.p.a.).

Jeżeli obwiniony lub pokrzywdzony po otrzymaniu pierwszego wezwania do udziału w sprawie zmienił miejsce zamieszkania lub pracy i nie podał kolegium nowego adresu, pismo wysłane pod dotychczasowym adresem uważa się za doręczone” art. 132 k.p.w.)

Inni uczestnicy postępowania:

1) rzecznicy interesu społecznego

a) oskarżyciel publiczny ( art. 27

b) przedstawiciel społeczny ( art. 44 §3 k.p.w.)

uprawnieni do ustanowienia są : przewodniczący kolegium oraz przewodniczący składu orzekającego.

W celu ustanowienia przedstawiciela społecznego zawiadamia się związki zawodowe lub inną organizację społeczną, że pożądany byłby udział w rozprawie ich przedstawiciela celem udzielenia informacji o dotychczasowym zachowaniu się i osobie obwinionego

wyżej wymienieni mogą zwrócić się do tych organizacji ( instytucji) o udzielenie takich informacji na piśmie.

2) przedstawiciele ustawowi:

1. obwinionego ( art. 31 k.p.w.)

2. pokrzywdzonego ( art. 33 k.p.w.)

3) przedstawiciele procesowi:

1. pokrzywdzonego - pełnomocnik ( adwokat zgodnie z zasadą „ równości broni”

2. obwinionego - obrońca ( zawodowy lub społeczny ( art. 30 k.p.w.)

4) pomocnicy procesowi:

1. protokolanci

2. tłumacze (art. 4 ustawy o ustroju kolegium do spraw wykroczeń - językiem urzędowym w kolegium jest język polski. Osoby nie władające tym językiem mają prawo korzystania z pomocy tłumacza (§ 40 .3.regulaminu kolegium , jak również prawo używania języka ojczystego.

W sprawach należności tłumaczy w postępowaniu przed kolegium stosuje się odpowiednio przepisy o należnościach świadków, biegłych i tłumaczy w postępowaniu karnym sądowym.

3. personel kancelaryjny - pracownicy Sądów Rejonowych (kolegia powszechne) - obsługa biurowa kolegium do spraw wykroczeń ( art. 8 ustawy z 8.06.1990 o zmianie ustaw). Tworzą sekretariat kolegium, którym kieruje radca prawny kolegium. Zakres czynności radcy kolegium i zakres działania sekretariatu kolegium określi Minister Sprawiedliwości (art. 17 a §2 n.u.u.k.).

5. Pozostali uczestnicy postępowania dowodowego

a) świadkowie - osoby składające zeznania („świadczące”) o okolicznościach sprawy przed organem procesowym.

• złożenie zeznań zgodnych z prawdą jest prawnym obowiązkiem każdej osoby wezwanej w charakterze świadka (art. 35 §1 k.p.w.)

• obowiązek stawienia się we wskazanym miejscu i terminie

• obowiązek złożenia zeznania

• gdy świadek nie może stawić się na wezwanie ( choroba, kalectwo, inna trudna do pokonania przeszkoda) skład orzekający lub wyznaczony członek składu orzekającego może przesłuchać go w miejscu przebywania tego świadka ( art. 35 §2 k.p.w.)

Osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy państwowej, służbowej lub zawodowej można przesłuchiwać co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, tylko po zwolnieniu tych osób od obowiązku zachowani tajemnicy w trybie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach ( art. 36 k.p.w.).

(Art. 37 k.p.w.) Prawo do odmowy zeznań ma osoba najbliższa dla obwinionego §1 ( stosunek ten trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia §2 ).

Świadek może odmówić udzielenia odpowiedzi na pytania, jeżeli odpowiedź mogłaby narazić jego samego lub osobę mu najbliższą

na odpowiedzialność za przestępstwo lub wykroczenie §3 .

Przed rozpoczęciem przesłuchania należy świadka :

pouczyć o prawie odmowy złożenia zeznań i udzielenia odpowiedzi na pytania ;

uprzedzić o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego zeznania.

Zakazy dowodowe :

Bezwzględne ( art. 161 k.p.k.) - zakazem bezwzględnym jest objęte przesłuchanie świadka :

1) obrońcy co do faktów, o których dowiedział się przy udzielaniu porady prawnej lub przy prowadzeniu sprawy'

2) duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi.

Zakaz obowiązuje nawet wtedy, gdy obrońca został skreślony z listy adwokatów lub zrzekł się wykonywania funkcji, a duchowny przestał wykonywać swe obowiązki chociażby wyraził zgodę na ujawnienie tajemnicy spowiedzi.

Względne dotyczą świadków, którzy odmawiają zeznań z uwagi na tajemnicę państwową, służbową, zawodową.

W zależności od rodzaju tajemnicy odpowiedzi urząd, sąd lub prokurator mogą zakaz uchylić, zobowiązując tym samym świadka do zeznań składnych z wyłączeniem jawności.

Nie są obowiązane do składania zeznań w charakterze świadka lub do wystąpienia w charakterze biegłego osoby wymienione w art. 10 §1 pkt 5 lit. a-e k.p.w. ( można zwrócić się o wyrażenie zgody na złożenie zeznań ( art. 45 §1 k.p.w.).

Podobnie w stosunku do osób wymienionych w art. 10 §1 pkt 5 lit. f k.p.w. jeżeli okoliczności, których zeznania lub opinie mają dotyczyć, związane są z wykonywaniem przez te osoby funkcji urzędowych lub służbowych ( art. 45 § 2 k.p.w.) ( kierownicy urzędu konsularnego lub inni urzędnicy konsularni albo inne osoby zrównane z nimi na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych).

Wobec świadka można stosować środki przymusu procesowego ( art. 136 § 1,3 i 4 k.p.w.). Nie stosuje się takich środków wobec osoby korzystającej z immunitetu dyplomatycznego lub konsularnego ( art. 45 k.p.w.)

Art. 167 k.p.k. Można zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytanie osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie.

Art. 166 § 2 k.p.k. Świadek może żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą.

Art. 168 k.p.k. Jeżeli osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznania albo zwolnienia od tego na podstawie art. 167 oświadczy nie później niż przed rozpoczęciem zeznania na rozprawie przed sądem I instancji, że chce z tego prawa skorzystać, poprzednio złożone zeznanie tej osoby nie może ani służyć za dowód, ani być odtworzone.

Art. 174 § 1 Jeżeli jest to konieczne dla celów dowodowych, można świadka za jego zgodą poddać oględzinom ciała i badaniu lekarskiemu.

§ 2 Jeżeli karalność czynu zależy od stanu zdrowia pokrzywdzonego, nie może on sprzeciwić się oględzinom i badaniom nie połączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym. Nie dotyczy to osób, które odmówiły zeznań lub zostały od nich zwolnione na podstawie art. 165 lub 167.

§3 Jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego spostrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa.

Art. 175 Sporządzone w postępowaniu karnym protokoły oględzin ciała podlegaj ujawnieniu n rozprawie, choćby osoba poddana oględzinom odmówiła wyjaśnień lub zeznań albo została od nich zwolniona na podstawie art. 165 lub 167

Zakazy dowodowe

zupełne- zakazy dowodzenia określonych okoliczności

niezupełne - zakazy posługiwania się określonymi dowodami

b) biegli ( art. 38 k.p.w.)

Jeżeli do rozstrzygania sprawy wymagane są fachowe wiadomości specjalne ( np. z dziedziny rachunkowości, komunikacji itp.) organ prowadzący postępowanie może zwrócić się o wydanie opinii do:

• odpowiedniego urzędu powołanego do wydawania opinii

• instytutu, zakładu specjalistycznego ( np. zakładu ekspertyz, instytutu naukowego albo

do indywidualnego biegłego.

Do biegłego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące świadków i wyłączania członka kolegium od udziału w rozpoznawaniu sprawy ( §2) . Nie można stosować środków przymusu procesowego ( wskazania art. 136 k.p.w. należy wykładać ściśle; nie można tu stosować wykładni rozszerzającej .

Oskarżyciel publiczny w postępowaniu przed kolegium do spraw wykroczeń

I Organa uprawnione do pełnienia funkcji oskarżenia

1) Pojęcie i podstawy prawne

Oskarżyciel publiczny - ta strona postępowania w sprawach o wykroczenia, której zadaniem jest popieranie wniosku o ukaranie i doprowadzenie do ukarania obwinionego

organ państwowy lub społeczny, który na podstawie przysługujących mu uprawnień procesowych występuje przed kolegium z zadaniem ukarania obwinionego,

organ państwowy lub społeczny z mocy ustawy uprawniony do występowania przed kolegium w charakterze strony procesowej wypełniający funkcję oskarżenia,

organ państwowy lub społeczny z mocy ustawy uprawniony do występowania w charakterze strony procesowej wypełniającej funkcję oskarżenia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia przed kolegium do spraw wykroczeń.

Oskarżyciel publiczny:

Jest samoistnym organem, któremu ustawodawca powierzył funkcję ścigania i oskarżania

Ma obowiązek dostarczenia dowodu winy, aby wytoczyć proces przed organem orzekającym

Winien kierować się zasadą bezstronności przy wnoszeniu oskarżenia i popieraniu wniosku o ukaranie

Winien kierować się względami interesu społecznego

Działa w imieniu państwa, społeczeństwa, aby dać wyraz publicznego potępienia czynu sprawcy

Jest organem działającym w imię interesu publicznego, a nie w imię interesu prywatnego osoby pokrzywdzonej; Nie działa więc on we własnym interesie, ani jednostkowym interesie pokrzywdzonego, ale w interesie publicznym

Wykonuje tylko funkcje strony, nie jest natomiast stroną w ścisłym tego słowa znaczeniu ponieważ nie ma własnego interesu w toczącym się postępowaniu, a stoi na straży interesu społecznego.

Podstawę prawną instytucji oskarżyciela publicznego stanowi art. 27 - 28k.p.w., 118 k.p.w.

Organa uprawnione do występowania przed kolegium w charakterze oskarżyciela publicznego

Oskarżyciel ogólny:

1) Policja we wszystkich sprawach ( art. 27 §1 k.p.w.)

2) Prokurator ( art. 118 k.p.w.)

„ Wśród prawników podzielone były stanowiska co do uprawnień prokuratora jako oskarżyciela publicznego przed kolegium. Według jednych ( zwłaszcza przedstawicieli prokuratury ), prokurator nie jest w sprawach o wykroczenia oskarżycielem publicznym i nie może składać wniosków o ukaranie, ani podejmować innych decyzji merytorycznych, lecz jego zadaniem jest tylko czuwanie nad przestrzeganiem prawa ( Pracki, Grzeszczyk) ( M. Bojarski, W.Radecki - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z komentarzem art. 118 k.p.w. s196-197, W-wa 1992 r.)

Z tym stwierdzeniem nie zgadza się Grzeszczyk , który uważa, że prokurator z mocy przepisów ustawy o prokuraturze, jak i pozycji ustrojowej prokuratora, który jest oskarżycielem publicznym , ma prawo występować w roli oskarżyciela publicznego przed kolegium i podejmować wszelkie czynności prawne przysługujące oskarżycielowi. Z poglądem tym należy się zgodzić, gdyż art. 118 k.p.w. odsyła do działu IV k.p.a., którego przepisy art. 183§1, 188 stosuje się nie wprost, lecz odpowiednio, a więc w sposób odpowiadający istocie postępowania w sprawach o wykroczenia. W konsekwencji prokurator może złożyć wniosek o ukaranie, może wnosić środki zaskarżenia od rozstrzygnięć kolegium. Idąc dalej tym tokiem rozumowania należy stwierdzić, że w przypadku zasady generalnej wynikającej z art. 28 §1 k.p.w., iż w rozprawie może brać udział tylko jeden oskarżyciel publiczny i wyjątków od tego się nie przewiduje, to udział prokuratora wyłącza od udziału każdego innego oskarżyciela, tak ogólnego jak i szczególnego „. M. Bojarski, W. Radecki - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z komentarzem art. 118 k.p.w., s. 196-197, W-wa 1992 r.

Projekt ustawy o zmianie m.in. kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia w art. pkt 40 wskazuje na pozycję jaką ma uzyskać w postępowaniu prokurator:

„ Prokurator i podlegli mu prokuratorzy, czuwając nad przestrzeganiem prawa mogą:

1) występować w każdej sprawie z wnioskiem o ukaranie,

2) brać udział w postępowaniu w charakterze oskarżyciela publicznego; w takich wypadkach udział prokuratora wyłącza udział innego oskarżyciela,

3) składać wnioski odwoławcze zarówno na korzyść jak i na niekorzyść obwinionego na zasadach określonych w niniejszym kodeksie,

4) występować z wnioskiem o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w trybie określonym w Dziale X „. ( Projekt ustawy o zmianie kodeksu wykroczeń, kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegium - redakcja 19.09.1996 r. )

Oskarżyciele szczególni:

1) Organy administracji państwowej oraz właściwe organy gminy, straż gminna ( miejska) tylko w sprawach, w których w zakresie swego działania złożyły one wnioski o ukaranie. ( art. 27 §2 k.p.w.)

2) Inne instytucje państwowe lub społeczne, którym w rozporządzeniu wykonawczym Rady Ministrów z 12.11.1971 r. nadano uprawnienia oskarżyciela publicznego ( art. 27 §3 k.p.w.), a mianowicie:

organy służby ochronnej lasów państwowych,

wojewódzcy inspektorzy Straży Ochrony Przyrody,

Państwowy Związek Łowiecki i koła łowieckie,

Zarząd Główny, zarządy okręgowe i zarządy kół Polskiego Związku Wędkarskiego,

Zarząd Główny i zarządy terenowe Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami

ale tylko w tych sprawach, w których w zakresie swego działania złożył wniosek o ukaranie np. zarząd oddziału terenowego Towarzystwa Opieki nad zwierzętami składa wniosek o ukaranie za znęcanie się nad zwierzętami ( art. 37 ustawy z dnia 21.08.97 r. o ochronie zwierząt Dz.U. Nr 111 poz. 724) 3) Inne organy państwowe i samorządowe uprawnione do oskarżania na mocy ustaw szczególnych ( np. Państwowa Straż Rybacka, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Dyrektorzy Parków Narodowych oraz funkcjonariusze Straży Parku, Służba Leśna, Państwowa Straż Łowiecka, Straż Gminna ( Miejska).

Przypadki obowiązkowego udziału oskarżyciela publicznego w rozprawie ze strony Policji ( §113 Zarz. 172/71)

1) Wykroczenie zagrożone jest zasadniczą karą aresztu lub karą aresztu lub karą ograniczenia wolności .

2) Wykroczenie zawiera wysoki stopień społecznego niebezpieczeństwa ( zwłaszcza o charakterze chuligańskim, popełnione w warunkach recydywy, pod wpływem alkoholu lub innego podobnie działającego środka)

3) Sprawa jest rozpoznawana w postępowaniu przyspieszonym,

wykroczenie popełnione przez sprawców stale uchylających się od pracy, nie mających stałego miejsca zamieszkania lub stale zmieniających miejsce pobytu bez zameldowania.

4) W sprawach, w których uczestniczy zawodowy obrońca ( adwokat).

Zgodnie z art. 28 k.p.w. w rozprawie może brać udział tylko jeden oskarżyciel publiczny ( §1)

Udział organu, który złożył wniosek o ukaranie, wyłącza od udziału Policję ( §2) jeżeli jednak podmiot, który w zakresie swego działania złożył wniosek o ukaranie, nie stawi się na rozprawę, uprawnienia oskarżyciela publicznego będą przysługiwały Policji.

„ Od zasad art. 28 §1 i 2 k.p.w. wyjątek wprowadza (...) art. 15 ustawy o Państwowej Inspekcji Środowiska. W każdej sprawie o wykroczenie przeciwko środowisku uprawnienia oskarżyciela publicznego przysługują tej inspekcji.

Wobec tego jeśli nawet wniosek o ukaranie za wykroczenie przeciwko środowisku składa Policja albo inny oskarżyciel publiczny lub w ogóle inny podmiot, to Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska musi być powiadomiona o terminie rozprawy i jeśli jej przedstawiciel na rozprawę zgłosi się, to obowiązuje zasada ogólna i jako oskarżyciel publiczny może wystąpić np. Policja albo organ administracji, który złożył wniosek o ukaranie.

„ Takie uregulowanie kwestii wyłączenia prawa do oskarżania organu, który złożył wniosek o ukaraniu jest ze wszech miar słuszne. Niejednokrotnie bowiem w dziedzinach objętych zakresem działania wyspecjalizowanych organów administracji państwowej ( np. PIH, PIS) wymagane są wiadomości szczególne. Niesłusznie byłoby zatem, aby Policja poprzez udział w charakterze oskarżyciela publicznego wyłączała od oskarżania organy posiadające specjalistyczną wiedzę w nadzorowanych przez nich dziedzinach porządku publicznego. Oznacza to jednocześnie, że w sprawach w których wniosek o ukaranie złożył organ administracyjny lub inna instytucja państwowa albo społeczna, uprawniona do występowania w charakterze oskarżyciela, organ ten lub właściwa instytucja powinny zapewnić udział oskarżyciela w postępowaniu przed kolegium. ( R. Pocztarek, E. Kurowski - wykonywanie funkcji oskarżyciela publicznego przez funkcjonariuszy MO w postępowaniu przed kolegium - Zagadnienia wykroczeń 1-2 /82 s.16

Odstąpienie oskarżyciela publicznego od popierania wniosku o ukaranie nie wiąże kolegium ( §3) ma natomiast charakter opinii, z którą w sposób istotny kolegium musi się liczyć.

Dla wyłączenia oskarżyciela publicznego stosuje się przepisy dotyczące wyłączenia członka kolegium.( art. 18 k.p.w.) Poza rozprawą o wyłączeniu oskarżyciela publicznego rozstrzyga przewodniczący kolegium, a na rozprawie - przewodniczący składu orzekającego w sytuacjach gdy:

1) sprawa dotyczy tego członka bezpośrednio lub brał on udział w wydaniu zaskarżonego lub uchylonego rozstrzygnięcia albo zeznawał w tej sprawie jako świadek,

2) pomiędzy nim a obwinionym, pokrzywdzonym lub oskarżycielem publicznym zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że mógłby wywołać wątpliwość co do bezstronności tego członka.

Wniosku o wyłączenie oskarżyciela publicznego nie uwzględnia się po rozpoczęciu postępowania dowodowego, chyba że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się wnioskodawcy wiadoma dopiero po rozpoczęciu tego postępowania ( §16 ust. 3 regulaminu kolegium)

O wyłączeniu się z postępowania w charakterze oskarżyciela publicznego funkcjonariusz obowiązany jest zameldować przełożonemu, który wyznacza innego oskarżyciela.

Przygotowanie się policjanta do występowania w roli oskarżyciela publicznego.

Przygotowanie jest bardzo ważnym elementem sprawnego działania. Dobre przygotowanie gwarantuje :

powodzenie, sukces, osiągnięcie celu, spełnienie funkcji, zadań.

Jest jednym z etapów cyklu zorganizowanego w świetle organizacji i zarządzania.

Udział oskarżyciela zapewnia ta jednostka Policji na terenie której funkcjonuje kolegium.

Etapy przygotowania

1) Czynności przygotowawcze w jednostce Policji:

a) zapoznanie się z wokandą

b) zapoznanie się z Rejestrem Spraw o Wykroczenia

c) kontakt z dzielnicowym ( aktualne dane o obwinionym, tryb życia, karalność, rozmowy ostrzegawcze itp.)

d) wgląd do książki zatrzymań

e) zapoznanie się ze świadkami

f) sporządzenie tezowo rozpracowanego planu przemówienia ( weryfikacja i ewentualne uzupełnienie w toku toczącej się rozprawy)

g) ustalenie rodzaju i wysokości kary

2) Czynności w siedzibie kolegium

a) kontakt z przewodniczącym, zastępcą przewodniczącego, radcą prawnym

b) zapoznanie się z aktami sprawy

c) przygotowanie ewentualnych pytań

d) interesowanie się stawiennictwem obwinionego, świadków, pokrzywdzonego

Sytuacja procesowa oskarżyciela publicznego przed kolegium

1) Zadania i uprawnienia:

a) Dążyć do obiektywnego i wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy

b) Popierać wniosek o ukaranie, gdy będzie przemawiał za tym uzasadniony interes społeczny .

Oskarżyciel publiczny może odstąpić od popierania wniosku o ukaranie, co jednakże nie wiąże kolegium ( art. 28 § 3 k.p.w.)

c) Wywierać aktywny wpływ na tok rozprawy:

zadawać pytania osobom przesłuchiwanym ( świadkom, obwinionemu, biegłym) po pytaniach przewodniczącego i członków składu orzekającego w celu wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy i wykrycia prawdy ( zwracać uwagę, by wszyscy świadkowie wykonywali polecenie przewodniczącego o opuszczeniu sali rozpraw, zwłaszcza świadkowie oskarżenia, w przeciwnym wypadku należy odstąpić od ich przesłuchania);

składać wnioski dowodowe np. bezpośredniego przesłuchania świadka

składać wnioski o odroczenie rozprawy

wypowiadać się co do wszystkich kwestii podlegających rozstrzygnięciu ( ustosunkować się do wniosków strony przeciwnej; argumentować o ich oddalenie w wypadku dążenia do zbędnego gmatwania sprawy lub jej niepotrzebnego opóźniania );

zwracać uwagę na protokołowanie przebiegu rozprawy ( zwracać uwagę na lakoniczne formułowanie zapisów, a nawet pomijanie całych fragmentów zeznań i wystąpień uczestników postępowania; powinien zaznaczyć , że prosi o dosłowne lub dokładne zaprotokołowanie wypowiedzi własnej lub innego uczestnika postępowania, zwracać się z prośbą o spowodowanie odczytania fragmentu protokołu przez protokolanta - w wypadku niewłaściwego zapisu wnosić o jego poprawienie lub uzupełnienie ( § 58 regulaminu kolegiów)

d) Prawo do korzystania ze środków zaskarżenia ( w tym żądanie doręczenia odpisu orzeczenia - art. 61 §2 k.p.w.)

e) Ujawniać uchybienia i nieprawidłowości w zakresie :

przygotowania spraw ( odnosi się to do formułowania zarzutu, kwalifikacji prawnej itp. )

terminowość przesyłania

zachowanie się funkcjonariusza Policji na rozprawie ( stawiennictwo, niewykonanie zarządzeń w sprawie przymusowego doprowadzenia, niewłaściwe składanie zeznania np. „ ... że nie pamięta zdarzenia” , naruszenie powagi kolegium, matactwo);

Ujawnione uchybienia oskarżyciel publiczny winien dokumentować w notatce służbowej z obsługi wokandy ...............

f) prawo do zabrania głosu oskarżycielskiego ( art. 56 k.p.w.)

Treść i układ przemówienia oskarżycielskiego

1) funkcje przemówienia oskarżycielskiego:

a) analityczna - wyraża się w ukazaniu stanu faktycznego sprawcy na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego oraz w krótkim przedstawieniu osobowości obwinionego ( tryb życia, stosunki rodzinne, majątkowe zachowanie się przed i po popełnieniu wykroczenia itp.)

b) postulatywna - odnosi się do problemu wskazania :

kwalifikacji prawnej czynu obwinionego oraz rodzaju i wymiaru kary, której żąda oskarżyciel publiczny

c) wychowawcza - wyraża się poprzez jawność rozprawy, która daje wyraz publicznego potępienia czynu sprawcy. Przemówienie

ma przekonać o nieuchronności kary za popełniony czy zabroniony ( wykroczenie). Oskarżyciel publiczny przemawia przede wszystkim do składu orzekającego, dla którego przemówienie stanowi pewien materiał do przemyśleń. Musi pamiętać, że słuchają go pozostałe strony oraz publiczność zgromadzona na sali rozpraw.

2) Treść i układ przemówienia oskarżycielskiego

Ogólne cechy: krótkie, rzeczowe, odnoszące się dokładnie do problemu, stanowcze.

„ Nie jest korzystne popadanie w przesadę i żądanie wymierzenia kar oczywiście zbyt surowych, które nie tylko nie będą miały szansy uwzględnienia przez skład orzekający, ale i nie uzyskają aprobaty publiczności uczestniczącej w rozprawie. Jeśli natomiast uda się powiązać treść wniosku o karę z przekonującą siłą argumentacji przemówienia oskarżycielskiego, jeśli wniosek ten należycie wyważy proporcje pomiędzy okolicznościami przedmiotowymi oraz prawidłowo uwzględni dyrektywę społecznego oddziaływania kary, jeśli wreszcie oskarżyciel publiczny dokona właściwego wyboru kary, to wniosek taki, niezależnie od stopnia jego w orzeczeniu kolegium, oddziaływać będzie zarówno na obwinionego i jego otoczenie, jak i na publiczność. Oskarżyciel publiczny powinien zatem dokonać pełnej oceny przeprowadzonego postępowania dowodowego, w której nie tylko powinien unikać kwestii wątpliwych czy przemawiających na korzyść obwinionego, ale właściwie analizować je z oskarżycielskiego punktu. Tylko takie przemówienie oskarżyciela publicznego będzie oddziaływać wychowawczo, dodatnio. Natomiast przemówienie powierzchowne, dobierające fakty do z góry przyjętej tezy, a pomijające ustalenia ją podważające, czy też wystąpienie zdawkowe, ograniczające się, jak się to niekiedy zdarza, do „ popierania” wniosku o ukaranie - wychowawczo dodatnio oddziaływać nie będzie. Z drugiej strony zbyt obszerne, przesadne przemówienie oskarżyciela, wygłoszone w prostej i pozbawionej wątpliwych kwestii sprawie nie tylko nie spełni zamierzonych celów wychowawczych, ale może wywołać wręcz odwrotny skutek w postaci przekonania o braku realizmu oskarżyciela publicznego, o jego wadliwej ocenie zjawisk społecznych i błędnym wartościowaniu skutków wywołanych przez czyn obwinionego. Jest oczywiste, że na rozprawie oskarżyciel publiczny przemawia przede wszystkim do składu orzekającego, dla którego przemówienie stanowi materiał do przemyśleń. Oskarżyciel publiczny musi pamiętać, że słuchają go również pozostałe strony procesowe oraz publiczność zgromadzona na sali. Dlatego też przemówienie oskarżycielskie musi być dostosowane do rodzaju i wagi sprawy, w której toku jest ono wygłaszane ( S. Stachowiak , Udział oskarżyciela publicznego w rozprawie przed kolegium I instancji, Zagadnienia wykroczeń 4-5/88 a. 24 -25.

Oskarżyciele z długoletnią praktyką postulują sporządzenie tezowo rozpracowanego planu, który w toku rozprawy może być weryfikowany ewentualnie uzupełniany.

1) wstęp

a) popieranie wniosku o ukaranie : w całości

w części

b) Odstąpienie od popierania wniosku o ukaranie

bezzasadność wniesienia wniosku o ukaranie * brak dowodów na popełnienie wykroczenia

czyn wypełnia znamiona przestępstwa

czyn popełniła inna osoba

brak dowodów winy wobec stwierdzenia, że obwiniony nie popełnił zarzuconego mu czynu

okoliczności wyłączające orzekanie w danej sprawie: przedawnienie, brak znamion wykroczenia, sprawca działał w obronie koniecznej.

2. Rozwinięcie Ustosunkowanie się do przebiegu postępowania dowodowego.

Przedstawić stan faktyczny w oparciu o dowody przeprowadzone na rozprawie, a mianowicie:

omówić okoliczności popełnienia wykroczenia, pobudki i sposób działania obwinionego i w konsekwencji społeczne niebezpieczeństwo czynu,

scharakteryzować sylwetkę obwinionego ( tryb życia, karalność, zachowanie się po popełnieniu czynu, sytuacja rodzinna i majątkowa),

omówić naruszony przepis prawny,

ustosunkować się do dowodów

3) zakończenie

Precyzowanie wniosków co do - rodzaju

wysokości kary zasadniczej, dodatkowej, innych środków karnych ( nawiązki, odszkodowania).

W sprawach spornych oskarżyciel publiczny nie może ograniczyć się do stwierdzenia, że popiera skargę. Powinien rozprawić się z argumentami obrony, starając się przekonać skład orzekający o wyższości argumentów oskarżenia.

Gdy nie jest przekonany o wyższości swojej argumentacji winien „ pozostawić sprawę do uznania kolegium”.

W przypadku uznania wyższości argumentów obrony powinien stwierdzić, że oskarżenie nie podtrzymuje wniosku o ukaranie i odstąpić od jej popierania.

Takie postawienie sprawy przez oskarżyciela jest dowodem na to, że rozumie swoją rolę jako podmiotu, który jest rzecznikiem interesu społecznego.

Nadzór nad pracą oskarżyciela publicznego.

Koordynację i nadzór nad wykonywaniem funkcji oskarżyciela publicznego sprawują specjaliści do spraw wykroczeń, którzy w tym zakresie uprawnieni są w szczególności do :

wyznaczenia oskarżyciela do udziału w rozprawach oraz czuwania nad należytym przygotowaniem się ich do rozpraw.

kontrolowania pracy oskarżycieli bezpośrednio w toku rozpraw oraz wysłuchiwaniu ich sprawozdań z przebiegu i wyniku rozpraw,

badania zasadności wnoszonych środków zaskarżania oraz wniosków o uchylenie prawomocnych rozstrzygnięć kolegiów,

okresowego analizowania i oceniania pracy poszczególnych oskarżycieli

organizowania i prowadzenia szkolenia oskarżycieli.

Do wykonywania funkcji oskarżyciela publicznego w zależności od liczby spraw o wykroczenia kierowanych do kolegiów działających na danym terenie, można wyznaczyć:

jednego policjanta jako stałego oskarżyciela albo

kilku policjantów jako zespół oskarżycieli ( w takim wypadku można wprowadzić specjalizację w oskarżaniu według katalogu wykroczeń.

Do wykonywania funkcji oskarżyciela publicznego wyznacza się policjantów posiadających odpowiednią wiedzę ogólną zawodową w tym specjalistyczną z zakresem zadań organów Policji w postępowaniu przed kolegium.

W celu zapewnienia sprawnej organizacji oskarżania należy w porozumieniu z przewodniczącym kolegium spowodować, by wokandy, w miarę możności, zawierały sprawy o wykroczenia tego samego rodzaju ( np. alkoholowe, chuligańskie czy drogowe) i pochodziły z jednego rejonu służbowego oraz przesłane były w terminie pozwalającym na przygotowanie się policjantów do udziału w rozprawie.

Organizowanie zespołu oskarżycielskiego winno obejmować : typowanie policjantów mających również odpowiednie predyspozycje osobiste ( wymowa, umiejętność przekonywania, spostrzegawczość, ostrość widzenia spraw, inteligencja, szybkość w rozwiązywaniu nagłych sytuacji problemowych), prowadzenie szkolenia przez Naczelnika Wydziału Prewencji i Ruchu Drogowego z zakresu prawa wykroczeń; uczestniczenie w kilku rozprawach w charakterze obserwatora; przeprowadzenie rozmowy kwalifikacyjnej przez Naczelnika Wydziału Prewencji i Ruchu Drogowego oraz specjalistę do spraw Kadr i Szkolenia; wyznaczenie decyzją Komendanta Rejonowego Policji do zespołu oskarżycielskiego, np. decyzją nr 5/97 KRP w S. został powołany taki zespól w składzie: specjalista do spraw prewencji, RD...., kierownik zespołu dzielnicowych, dowódca Plutonu Patrolowo - Interwencyjnego, czterech dzielnicowych.

Prowadzenie szkoleń z zespołem oskarżycieli organizowanych przez Wydział Prewencji KWP i Wydział Prewencji i Ruchu Drogowego KRP.

Zadania oskarżyciela publicznego w zakresie przygotowania i przesyłania spraw do kolegium

Wewnątrzorganizacyjne unormowanie postępowania winno przybrać taką postać aby specjalista do spraw prewencji mógł w codziennej praktyce należycie spełniać funkcję nadzoru i kontroli, a mianowicie:

Funkcjonariusz, który ujawnił wykroczenie zobowiązany jest wykonać niezbędne czynności wraz z wnioskiem o ukaranie ( umożliwiające przekazanie sprawy do kolegium do spraw wykroczeń ( ustalić i udokumentować wszystkie dane, które wymagane są do wniosku o ukaranie zgodnie z art. 21 k.p.w.)

Bezpośredni przełożony zobowiązany jest do zweryfikowania przedstawionych mu materiałów i złożenia podpisu na wniosku o ukaranie jeżeli stwierdził, że nie występują żadne braki formalne i merytoryczne.

Jeżeli kierownik ogniwa służbowego lub jednostki podporządkowanej podpisał wniosek o ukaranie , to powinien niezwłocznie przekazać go specjaliście do spraw prewencji, który dokonuje ostatecznej weryfikacji wniosku oraz załączonych do niego materiałów.

Specjalista ów, w zależności od wyników kontroli wniosku przesyła go do kolegium ( przez sekretariat, pocztą, wskazane byłoby przekazywanie wniosków na ręce radcy kolegium przez specjalistę ze względu na możliwość dokonania wspólnej weryfikacji wniosków

ocena zasadności wystąpienia z wnioskiem o ukaranie w konkretnych sprawach,

omawianie wartości zebranego materiału dowodowego ,

ustalenie sposobu dokonywania ewentualnych uzupełnień oraz omówienia spraw związanych z przygotowaniem wokand ( grupowanie spraw z jednej dziedziny wykroczeń lub z terenem działania poszczególnych jednostek policji) lub zwraca do uzupełnienia.

Funkcjonariusz Policji występujący w charakterze oskarżyciela publicznego powinien pamiętać o zarejestrowaniu spraw o wykroczenia w Rejestrze Spraw o Wykroczenia w terminie 3 dni od wszczęcia postępowania, a przed przekazaniem do organu orzekającego wyrejestrować.

Braki i niedomagania w pracy oskarżycieli

1) Słabe przygotowanie się do rozpraw

2) Przypadkowe i nietrafne- zadawanie pytań

wnioskowanie,

uzupełnienie materiału dowodowego

3) Niewłaściwy układ i treść przemówienia oskarżycielskiego.

Czynności Policji poprzedzające postępowanie przed kolegium do spraw wykroczeń

Pojęcie i znaczenie wniosku o ukaranie

1) Wniosek o ukaranie jest podstawą wszczęcia postępowania przed kolegium ( zwyczajnego, przyspieszonego oraz nakazowego)

Skarga zakreśla ramy oskarżenia tak podmiotowe jak i przedmiotowe. Kolegium może orzekać tylko o czyny wskazane we wniosku. Nie może rozszerzyć oskarżenia na inne czyny i sprawców. Na osoby współdziałające ze sprawcą ( współsprawców, podżegaczy, pomocników ) należy sporządzić podobne wnioski.

Wniosek w zasadzie powinien mieć formę pisemną ( art. 119 par. 1 k.p.w. , 20 par,. 1 k.p.w.). Istnieje możliwość formy ustnej wniosku o ukaranie w postępowaniu przyspieszonym ( art. 73 pkt 1 w zw. z art. 119 k.p.w.)

Wniosek o ukaranie jest aktem woli w przedmiocie ścigania i ukarania sprawcy wykroczenia .

Z wnioskiem może wystąpić ( art. 20 k.p.w.) :

1) oskarżyciel publiczny

2) pokrzywdzony

3) instytucja państwowa lub społeczna

4) osoba fizyczna nawet wtedy gdyby nie była dotknięta przez wykroczenie ( nie dotyczy to wykroczeń ściganych na żądanie pokrzywdzonego ( art. 10 par. 2 k.w., art. 103apar. 2 k.w.)

Wnioskodawca nie będący pokrzywdzonym :

nie zyskuje praw strony,

jest uczestnikiem postępowania

przysługuje mu środek zaskarżenia na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania ( art. 87 k.p.w.)

Wniosek o ukaranie dotyczy tylko jednego sprawcy. Natomiast aktem oskarżenia w sprawach karnych można objąć kilku oskarżonych.

Wniosek o ukaranie jest oskarżeniem ze skutkami wynikającymi z art. 248 k.k. ( 234 n.k.k.)

W świetle uchylonych ( par. 98 Zarz. 172/71 MSW ) i projektowanych unormowań wewnątrzresortowych ( Instrukcja do zarządzenia Komendanta Głównego Policji o szczegółowym postępowaniu policjantów w sprawach o wykroczenia - redakcja z 20. 02.1997 r.) czynności związane ze sporządzeniem i wniesieniem do kolegium wniosku o ukaranie powinny być ukończone w ciągu 30 dni od ujawnienia wykroczenia.

Wpis do Rejestru Spraw o Wykroczenia ( par. 123 w/w projektu Instrukcji )- „ najpóźniej w ciągu 3 dni od wszczęcia tej sprawy a po jej zakończeniu przedłożyć ją prowadzącemu rejestr celem odnotowania w nim sposobu ostatecznego załatwienia „. Powyższe uwagi dotyczą Policji.

2) Przypadki sporządzania wniosków o ukaranie

Kiedy uprawniony podmiot ma wystąpić z wnioskiem o ukaranie ustawodawca nie określa . Można zatem wystąpić zawsze, w przypadku naruszenia norm prawa materialnego ( kierując się zasadą celowości)

.............

Wymogi ustawowe wniosku o ukaranie ( art. 21 k.p.w.)

Wniosek o ukaranie ze względu na swoją rolę musi spełniać określone wymagania ustawowe, a mianowicie:

A) od osoby fizycznej ( art. 21 par. 1 k.p.w.)

B) od osoby prawnej ( art. 21 par. 2 k.p.w.)

Każdy wniosek o ukaranie powinien zawierać:

1) imię i nazwisko obwinionego:

od osoby fizycznej dodatkowo adres , aby można było go wezwać

od instytucji dodatkowo imiona rodziców, datę i miejsce urodzenia, miejsce pracy i zarobki, warunki ( materialne, rodzinne - ilość osób na utrzymaniu, osobiste - stan zdrowia)

2) określenie zarzucanego obwinionemu czynu ze wskazaniem - czasu

miejsca

sposobu i okoliczności jego popełnienia

aby można było ocenić i zakwalifikować czyn

Jeżeli wniosek pochodzi od instytucji :

kwalifikacja prawna ( wskazać naruszony przepis)

3) wskazanie dowodów : - świadków ( nazwisko, imię, adres)

zaświadczeń,

protokołów

osoba fizyczna wskazuje tylko dowody

instytucja podaje dane pokrzywdzonego ( imię, nazwisko, adres)

dane o wysokości wyrządzonej szkody - w protokole

wycena

pokwitowanie

w notatce

4) dane o wnioskodawcy

osoba fizyczna ( imię i nazwisko, adres)

osoba prawna ( pieczątka z nazwą i adresem instytucji), numer rejestru, liczba dziennika)

podpisy

kto sporządził - dla celów rejestracyjnych Ponadto wniosek o ukaranie od instytucji powinien zawierać :

informacje o stosowaniu postępowania mandatowego ( np. wzmianka o tym , że obwiniony odmówił przyjęcia mandatu karnego w wysokości )

informacje o stosowaniu postępowania egzekucyjnego dotyczy to wykroczeń przeciwpożarowych, czystości i estetyki miast, meldunkowe czyli wykroczeń stanowiących jednocześnie niewykonanie obowiązku podlegającego egzekucji administracyjnej

informacje o zachowaniu się sprawcy po popełnieniu wykroczenia np. przeprosił pokrzywdzonego, naprawił wyrządzoną szkodę, okazał skruchę, groził zemstą

dane na podstawie, których ustalono tożsamość sprawcy

dane o karalności sprawcy - za przestępstwo

za wykroczenie

Do wniosku o ukaranie należy dołączyć ( art. 21 par. 3 k.p.w.)

1) Akta dochodzenia ( gdy sprawę karną umorzono z braku cech przestępstwa)

2) Materiały z czynności sprawdzających ( gdy były prowadzone)

3) Notatki urzędowe z:

przebiegu zdarzenia,

danych charakteryzujących osobowość sprawcy, jego warunki materialne, osobiste ( warunkuje to trafność represji)

4) Odpis wniosku o zatrzymanie prawa jazdy ( dotyczy to wykroczeń drogowych)

5) Odpis wystąpienia sygnalizacyjnego) - jeżeli ujawniono okoliczności sprzyjające naruszaniu prawa lub zasad współżycia społecznego wynikające z istotnych uchybień w czynnościach instytucji państwowej lub społecznej - art. 5 par. 1 k.p.w.

Cofnięcie wniosku o ukaranie po wszczęciu postępowania nie wiąże kolegium - art. 23 par. 3 k.p.w.

Postępowanie z wnioskami o ukaranie wnoszonymi przez osoby fizyczne za pośrednictwem Policji

1) Przypadki obligatoryjnego składania skarg ( art. 20 par. 2 k.p.w) :

za pośrednictwem Policji w sprawach o wykroczenia z art. 119, 120, 122, 124,132 i 134 k.w.

za pośrednictwem PIH - w sprawach o wykroczenia z art. 132 i 134 k.w., jeżeli czyn popełniono w miejscowości będącej siedzibą tego organu.

za pośrednictwem organów służby ochrony lasów państwowych - w sprawach o wykroczenia z art. 120, 122. 124 k.w. popełnione na obszarze lasów państwowych.

W tych sprawach zachodzi potrzeba dokonania czynności sprawdzających.

Sposób dokumentowania zawiadomień:

protokół ustnego zawiadomienia o wykroczeniu

gdy zawiadomienie złożono na piśmie, to braki należy uzupełnić w protokole ( gdy wniosek nie jest pełny, traktować go jako zawiadomienie i uzupełnić w wyżej podany sposób)

2) Ocena wniosku o ukaranie od osoby fizycznej przed przesłaniem do kolegium

Czy wniosek odpowiada wymogom formalnym ( art. 21 par. 1 k.p.w.)

Sprawdzić zasadność zarzutu pod względem :

a) prawnym - czy opisany czyn stanowi wykroczenie

b) faktycznym - jakie dowody są w sprawie wystarczające i należycie udokumentowane

Czy określono wartość materialną przedmiotu wykroczenia, wysokość wyrządzonej szkody

Czy określona jest kwalifikacja prawna czynu ( jest to wymóg ustawowy, jeżeli brak jest kwalifikacji prawnej należy jej dokonać)

Ustalić uprzednią karalność sprawcy ( nie jest to wymóg bezwzględny)

Wniosek o ukaranie składany do organu orzekającego za pośrednictwem Policji :

wpisuje się do Rejestru Spraw o Wykroczenia w terminie 3 dni od wszczęcia

przesyła się go z pismem przewodnim do właściwego kolegium,

gdy wniosek jest bezzasadny ( np. przedawnienie, abolicja, sprawca nie podlega orzecznictwu) w piśmie przewodnim zaznacza się, że wniosek o ukaranie uważa się za pozbawiony podstaw,

gdy wniosek wyczerpuje znamiona przestępstwa potraktować go jako zawiadomienie o przestępstwie

Uwagi:

1)Jeżeli w sprawie o wykroczenie poprzestano na zastosowaniu wobec jego sprawcy środków oddziaływania wychowawczego w trybie art. 40 par. 1 k.w., to tylko prokurator, jeżeli uzna, iż przemawia za tym uzasadniony interes społeczny, może skierować sprawę do organu orzekającego ( sporządzić wniosek o ukaranie ( art. 40 par. 2 k.w.). W tej sytuacji tracą uprawnienia do składania wniosku o ukaranie podmioty ogólno legitymowane, wymienione w art. 20 par. 1 k.p.w.

2) art. 23 par. 3 k.p.w. - cofnięcie wniosku o ukaranie po wszczęciu postępowania nie wiąże kolegium,

od tego momentu postępowanie toczy się w interesie publicznym , a nie prywatnym wnioskodawcy,

unormowanie to zapobiega wszelkim porozumieniom co do warunków, od których spełnienia strona skarżąca uzależniałaby cofnięcie wniosku.

3) ani przewodniczący kolegium do spraw wykroczeń , ani skład orzekający nie są związani kwalifikacją prawną czynu wskazaną we wniosku, ani podanym we wniosku opisem czynu. Orzeczenie o ukaraniu może mieć odmienną kwalifikację prawną, jak i opis czynu, pod warunkiem, że dotyczy tego samego zdarzenia faktycznego ( art. 59 §1 pkt 4 i 5 k.p.w.)

Czynności sprawdzające w sprawach o wykroczenia - art. 19 k.p.w.

Pojęcie czynności sprawdzających w sprawach o wykroczenia według T. Grzegorczyka to :

Czynności procesowe dokonywane przez uprawnione do tego organy w celu ustalenia czy istnieją podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie i zebrania danych niezbędnych do sporządzenia takiego wniosku albo jego uzupełnienia lub sprawdzenia faktów podanych we wniosku złożonym przez inny podmiot ( art. 19 §1 k.p.w.)

Chodzi o - uprawdopodobnienie faktu popełnienia wykroczenia,

uprawdopodobnienie podstawy faktycznej wszczęcia procesu

Czynności sprawdzające według kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia i kodeksu postępowania karnego

art. 19 k.p.w.

wyprzedzają wszczęcie postępowania,

chodzi o ustalenie, czy istnieje podstawa do wszczęcia postępowania

dokonuje się ich w miarę możności na miejscu popełniania czynu, bezpośrednio po jego ujawnieniu

mają charakter dowodowy ( wolno wzywać do złożenia wyjaśnień, zeznań, opinii itp.)

mogą zakończyć się:

skierowaniem skargi do organów : orzekających ( kolegium)

zakładu pracy,

organizacji społecznej

odstąpieniem od skierowania sprawy do organu orzekającego

mają charakter fakultatywny , można je prowadzić w każdej sprawie , z wyjątkiem niektórych czynności procesowych, np. przeszukanie ( art. 40 § 1 k.p.w.)

Art. 258 §2 k.p.k.( art. 307 n.k.p.k.)

wyprzedzają wszczęcie postępowania ,

chodzi o ustalenie, czy istnieje podstawa do wszczęcia postępowania przygotowawczego,

ograniczone terminem 30 - dniowym ( przy sprawdzeniu np. anonimu, wiadomości konfidencjonalnej itp. termin ten nie obowiązuje i nie kończą się odmową wszczęcia postępowania),

mają charakter nieprocesowy, tzn., że nie wolno w ich toku przeprowadzać dowodów ( dopuszczalne jest jedynie protokolarne przyjęcie zawiadomienia o przestępstwie i tzw. wniosku o ściganie, zakazane są natomiast wszelkie protokolarne przesłuchania świadków, osób podejrzanych lub biegłych, choć możliwe jest dokonywanie przeszukania czy zatrzymania osoby podejrzanej jako , że czynności te, choć procesowe mogą być przeprowadzane nawet jeżeli żaden proces karny jeszcze się nie toczy

uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie może nastąpić również przez przesłuchanie osoby zawiadamiającej w charakterze świadka bezpośrednio po złożeniu ustnego zawiadomienia,

mogą zakończyć się :

wydaniem postanowienia o wszczęciu postępowania

wydaniem postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania

Reasumując : Wspólne dla czynności sprawdzających przewidzianych w k.p.k. i k.p.w. to, że prowadzone są one przed wszczęciem postępowania . Różni je natomiast zarówno:

cel

jak i charakter

Ten ostatni w tym sensie, że czynności, o których mowa w art. 19 §1 k.p.w., mają charakter czynności dowodowych, a sporządzone w ich toku protokoły mogą być następnie wykorzystywane w rozprawie.

Zakres czynności sprawdzających

podmiotowy:

pełny ( w każdej sprawie) - Policja

ograniczony ( w granicach swojej właściwości) - PIH, Służba leśna , inne organy na mocy ustaw szczególnych np. straż gminna ( miejska)

przedmiotowy:

praktycznie każda czynność dowodowa z ograniczeniami wynikającymi z ich celu, rodzaju i uprawnień podmiotowych ( art. 19 §1, 34-43, 121 k.p.w.)

Nie są zatem czynnościami sprawdzającymi sprawdzenia powodowane przez inne organy, organizacje i instytucje, które mogą występować do kolegium z wnioskiem o ukaranie i nawet pełnić rolę oskarżyciela publicznego przed kolegium. Można tu mówić o swoistym postępowaniu wyjaśniającym, którego cel jest podobny do czynności sprawdzających tzn. chodzi o uzyskanie danych, które pozwoliłyby na sporządzenie wniosku o ukaranie .

Ma to znaczenie dla dalszego postępowania w kolegium. Jeżeli czynności nie mają charakteru czynności sprawdzających w rozumieniu art. 19 §1 k.p.w. to niedopuszczalne jest uznanie określonego oświadczenia tam złożonego za wyjaśnienie lub zeznanie. Wolno natomiast potraktować to jako swoisty dokument, który jako dowód samoistny podlega odczytaniu na rozprawie ( art. 55 §1 in fine k.p.w.) . Jedyny wyjątek w tym zakresie uczyniono w postępowaniu nakazowym, pozwalając na wydanie nakazu karnego na podstawie materiałów zgromadzonych w postępowaniu nie będącym czynnościami sprawdzającymi ( art. 64 §2 k.p.w.)

2) Zakres czynności sprawdzających :

Chodzi o uprawnienia organu procesowego do dokonywania czynności procesowych

Art. 19 k.p.w. daje prawo wzywać osoby do:

1) składania wyjaśnień - przesłuchania sprawcy wykroczenia

2) składania zeznań - przesłuchania świadków, biegłych

3) składania opinii - wydanie opinii przez biegłych ( urzędy powołane do wydawania opinii, instytuty, zakłady specjalistyczne a w wyjątkowych wypadkach, indywidualnych biegłych)

4) wydania, okazania przedmiotu lub dokumentu mającego stanowić niezbędny dowód w sprawie, np. zaświadczenie o wysokości wyrządzonej szkody

Zakres czynności sprawdzających wskazany w art. 19 §1 k.p.w. jest przykładowy i niepełny.

Nakaz, by czynności sprawdzające dokonywane były w miarę możliwości na miejscu zdarzenia wskazuje na dopuszczalność ;

5) przeprowadzenia oględzin miejsca, rzeczy ( przedmiotu),osoby ( art. 39 k.p.w.)

6) przeszukanie pomieszczeń i innych miejsc, a także osoby i rzeczy ( art. 40 k.p.w.) ( co wiąże się z uprawnieniem przewidzianym w art. 19 §1 k.p.w. do wzywania do okazania dokumentu lub rzeczy, a jednocześnie pozwala na przeprowadzenie oględzin rzeczy odebranych ( PIH i Służba Ochrony Lasów Państwowych tylko w ramach czynności sprawdzających ( art. 40 §1 k.p.w.);

Ponieważ miejsce zdarzenia może być utrwalone na fotografii lub taśmie filmowej, przeto nic nie stoi na przeszkodzie dokonania i takich czynności dowodowych :

7) przeprowadzenie konfrontacji ( celem wyjaśnienia sprzeczności)

8) przeprowadzenie okazania ( osoby, rzeczy itp.)

9) przeprowadzenie eksperymentu ( art. 121 k.p.w.);

W konsekwencji praktycznie każda czynność dowodowa może być przeprowadzana w ramach sprawdzeń. Ograniczenia wynikaj jedynie z celu ). Nie należy przekształcać czynności sprawdzających w swoiste dochodzenie, zmierzając do zebrania wszystkich dowodów i wyczerpującego zbadania sprawy.

Czas trwania

Ustawa w art. 19 §1 k.p.w. podaje, iż czynności sprawdzające winny być dokonane w mirę możności na miejscu popełnienia czynu, bezpośrednio po jego ujawnieniu

kilka, kilkanaście godzin, do kilku dni maksimum , są to czynności stosunkowo krótkotrwałe.

wydłużenie terminu nie rodzi konsekwencji procesowych ( pewne typy czynności mają wyraźnie określony czas trwania, np. zatrzymanie tylko na 48 godzin.)

Przeszukanie - art. 40 - 43 k.p.w. jako czynność procesowa w celu znalezienia przedmiotów, dowodów rzeczowych lub dokumentów mających istotne znaczenie dla sprawy

podstawa faktyczna : uzasadnione przypuszczenie ....

podstawa prawna : art. 40 k.p.w. - określone kategorie wykroczeń

pisemne polecenie prokuratora

nakaz kierownika jednostki Policji

sytuacja nie cierpiąca zwłoki

legitymacja służbowa

w godzinach 21 -6 tylko w wypadkach nie cierpiących zwłoki

przeszukanie osoby i odzieży przez osobę może nastąpić tylko przez osobę tej samej płci ( art. 41 par. 2 k.p.w.)

obecność osoby, u której dokonuje się przeszukania, a gdy jej nie ma - dorosłego domownika, sąsiada i ponadto osoby przybranej przez przeprowadzającego czynności ( art. 42 par. 2 k.p.w.);

przed dokonaniem przeszukania należy wezwać do wydania lub okazania przedmiotu przeszukania i okazać postanowienie lub nakaz lub legitymację ( art. 42 par. 1 k.p.w.)

na zgłoszone do protokołu żądanie danej osoby - doręczyć jej postanowienie o przeszukaniu lub zatwierdzeniu tej czynności, przy czym o prawie takiego żądania należy ją pouczyć ( art. 40 §3 in fine k.p.w.)

Przeszukanie, które odbyło się na podstawie nakazu kierownika jednostki Policji lub legitymacji służbowej musi być zatwierdzone przez prokuratora w ciągu 7 dni od zakończenia tej czynności ( art. 197 §3 k.p.k. - 230 § 1 n.k.p.k.)

Kontrola osobista

podejmowana jest w wyniku własnej decyzji Policji - podstawą jest uzasadnione podejrzenie, czyli coś więcej niż „ uzasadnione przypuszczenie”... popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary.

następuje przeglądanie zawartości bagażu i sprawdzenie ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego

3. Dokumentowanie czynności sprawdzających

Podstawowe:

1) Protokół ( art. 121 - 122k.p.w., art. 119 k.p.k.)

przesłuchania świadka

przesłuchania sprawcy

oględzin

przeszukania

użycia probierza trzeźwości lub pobrania krwi

zajęcia przedmiotów w celu zabezpieczenia przepadku

Protokół ( art. 121 k.p.w.) spisuje się z każdej czynności mającej istotne znaczenie dla sprawy, a w szczególności z rozprawy i posiedzenia, a także z dokonanych przed rozprawą oględzin, eksperymentów oraz przesłuchań obwinionych, pokrzywdzonych i świadków.

Funkcje protokołu:

utrwalenie faktów mających istotne znaczenie dla sprawy,

zabezpieczenie źródła dowodu przed deformacją ( upływ czasu, nakłanianie)

umożliwienie kontroli przebiegu czynności procesowych ( czy przestrzegano reguł - uprzedzenie z art. 247 k.k., o prawie odmowy zeznań z uwagi na stosunki rodzinne).

Przesłuchanie świadków w sprawach o wykroczenia .....( instrukcja §69 )

zachodzi wątpliwość co do faktu popełnienia wykroczenia i osoby sprawcy

nieznany sprawca wykroczenia

sprawca nie przyznaje się do popełnienia zarzucanego mu wykroczenia

wykroczenie ma skomplikowany stan faktyczny i zachodzi potrzeba wyjaśnienia okoliczności istotnych dla sprawy.

Przesłuchanie sprawcy wykroczenia ( §79 instrukcji

gdy jego osobiste wyjaśnienia są niezbędne do sporządzenia wniosku o ukaranie lub uzupełnienia bądź sprawdzenia danych zawartych we wniosku.

2) Notatka urzędowa ( §97 ust. 2 instrukcji, art. 123 k.p.w., 64 §2 k.p.w.)

Wykroczenie ma skomplikowany stan faktyczny, zachodzi potrzeba powołania się na oświadczenia i wyjaśnienia sprawcy wykroczenia lub świadków, wskazania dowodów lub gdy zachodzi konieczność szczegółowego przedstawienia okoliczności w jakich popełniono wykroczenie oraz zachowania się sprawcy.

Notatka powinna zawierać

Okoliczności ujawnienia wykroczenia ( czas, źródło informacji, miejsce...)

Podjęte czynności i wyniki ustaleń ( rozmowy, oględziny, pościg, zatrzymanie... )

Dane o sprawcy wykroczenia :

personalia ,

stosunki rodzinne i majątkowe,

zachowanie się po popełnieniu wykroczenia

stan trzeźwości

uprzednia karalność ( za co i kiedy)

Źródła dowodowe ( świadkowie, ich adresy)

Wnioski co do merytorycznego załatwienia sprawy

Data sporządzenia, personalia, nazwa jednostki i podpis sporządzającego.

3) szkice i dokumentacja fotograficzna np. miejsca kolizji

4) taśma magnetofonowa ( filmowa ) - jako uzupełnienie do protokołu

Środki przymusu procesowego ( art. 136 - 141 k.p.w.)

Są to przewidziane przez prawo procesowe środki, których celem jest wymuszenie określonego zachowania się uczestników postępowania lub zabezpieczenie grożącej obwinionemu kary. Stosuje się je w celu zabezpieczenia uzyskania dowodów w postępowaniu.

Uprawnienia do stosowania środków przymusu procesowego, o których mowa w art. 136 k.p.w. są:

przewodniczący składu orzekającego,

organ dokonujący czynności sprawdzających

1) Kara pieniężna porządkowa ( art. 136 § 1-3 k.p.w.)

nieusprawiedliwione niestawiennictwo świadka

nieusprawiedliwiona odmowa złożenia zeznań przez świadka

odmowa okazania albo wydania przedmiotu oględzin lub dowodu rzeczowego

......

2) Przymusowe doprowadzenie ( art. 136 § 4 k.p.w., art. 52 §2 k.p.w.)

świadka niezależnie od ukarania ( art. 136 §4 k.p.w.)

obwinionego ( art. 52 §2 k.p.w.)

3) Zarządzenie odebrania przedmiotu ( art. 136 §5 k.p.w.)

odmowa okazania, wydania przedmiotu oględzin lub dowodu rzeczowego

4) Zarządzenie ustalenia miejsca pobytu sprawcy wykroczenia , gdy jest ono znane ( art. 140 k.p.w.)

5) Zatrzymanie osoby ( art. 139 k.p.w.) - przez organy służby ochronnej lasów państwowych

art. 72 §1 k.p.w. w zw. z art. 141 k.p.w.

6) Zajęcie przedmiotów w celu zabezpieczenia przepadku ( art. 138 k.p.w.)

przez organ państwowy, który ujawnił wykroczenie lub dowiedział się o popełnieniu takiego wykroczenia

pokwitowanie

zajęte przedmioty składane są do depozytu właściwego sądu rejonowego

wartościowe - do depozytu Narodowego Banku Polskiego

szybkopsujące się - jednostki handlu uspołecznionego w celu sprzedaży ( pieniądze przekazywane są na rachunek sum depozytowych)

7) Zatrzymanie prawa jazdy ( art. 135 ustawy z 20. 06. 1997 r. Prawo o ruchu drogowym )

celem zabezpieczenia przyszłej kary zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych.

Sposoby zakończenia czynności sprawdzających

1) skierowanie sprawy do organu orzekającego

2) Odstąpienie od skierowania sprawy do organu orzekającego

Może nastąpić

z przyczyn faktycznych

sprawca nieznany

stwierdzenie, że obwiniony nie popełnił zarzucanego mu czynu

z przyczyn prawnych ( zachodzą okoliczności wyłączające ściganie, występują przesłanki stosowania art. 40 k.w. np.

abolicja

śmierć sprawcy

brak żądania pokrzywdzonego

zachodzą przesłanki do stosowania środków oddziaływania wychowawczego w trybie art. 40 k.w. ( decyzja kierownika jednostki Policji)

Decyzję podejmuje kierownik ogniwa służbowego w formie adnotacji w aktach sprawy podając przyczynę nieskierowania jej do kolegium ( art. 123 k.p.w.)

Przechowuje się do czasu upływu przedawnienia ścigania, a następnie przekazuje się do składnicy akt ( organizacja procesu wykrywczego - 1 rok)

Należy :

zawiadomić pokrzywdzonego ( forma pisemna, dopuszczalna forma ustna § 109 instrukcji ...0

dokonać odpowiedniej adnotacji w Rejestrze Spraw o Wykroczenia §112 instrukcji)

Nadzór bezpośredni przełożonego w ramach nadzoru bieżącego

§118 projektu instrukcji o szczegółowym sposobie postępowania policjantów w sprawach o wykroczenia

1) Instruować policjantów co do zakresu, sposobu i środków zapobiegania wykroczeniom i zwalczania ich oraz realizacji wytycznych w sprawie polityki karania za wykroczenia, czuwając nad prawidłowym wykonywaniem tych zadań.

2) Przeprowadzać systematyczne kontrole w formie bezpośredniego uczestniczenia w czynnościach wykonywanych przez policjantów, a w szczególności w czynnościach związanych z:

a) przeprowadzaniem kontroli przestrzegania przepisów prawa,

b) ujawnianiem wykroczeń i stosowaniem do sprawców przewidzianych prawem środków,

c) nakładaniem i ściąganiem grzywien w drodze mandatów karnych

d) ustalaniem, zbieraniem i sprawdzaniem danych niezbędnych do sporządzania wniosków o ukaranie.

(...)

5) Żądać przedstawienia sobie dokumentów i materiałów zbieranych w toku czynności wykonywanych w związku z prowadzeniem spraw o wykroczenia, udzielać wskazówek i wytycznych co do postępowania w tych sprawach

6) Czuwać nad prawidłowym i terminowym sporządzaniem wniosków o ukaranie, sprawdzać zasadność faktyczną i prawną wniosków, zatwierdzać wnioski przed przesłaniem do kolegium lub zwracać je w celu uzupełnienia bądź poprawienia

7) Badać zasadność faktyczną i prawną przedkładanych przez policjantów wniosków o odstąpienie od skierowania sprawy do organu orzekającego

8) Okresowo analizować i oceniać działalność policjantów w przedmiocie zapobiegania wykroczeniom i zwalczania ich, biorąc za podstawę tej oceny faktyczny stan porządku i bezpieczeństwa w rejonach pełnionej służby , ilość, formy , prawidłowość i zasadność reakcji na wykroczenia oraz zastosowanych środków pozakarnych i represyjnych.

Postępowania szczególne w sprawach o wykroczenia

Postępowanie nakazowe

Warunki dopuszczalności postępowania nakazowego

Postępowanie nakazowe jest jednym z rodzajów postępowań szczególnych w sprawach o wykroczenia. Jest postępowaniem uproszczonym, w którym można orzec tylko karę grzywny w wysokości od ........ Leży ono w kompetencji przewodniczącego kolegium do spraw wykroczeń.

Może ono toczyć się, gdy zostaną spełnione dodatnie przesłanki procesowe szczególne, a mianowicie :

sporządzenie ( złożenie ) wniosku o ukaranie ( skargi) przez instytucję państwową lub społeczną ( art. 64 §2 k.p.w.),

sporządzenie tego wniosku w wyniku ustaleń dokonanych przez wnioskodawcę popartych załączonymi do wniosku dowodami albo protokołami lub notatkami służbowymi ( §2 )

brak wątpliwości co do faktu wykroczenia i osoby sprawcy

uznanie przez przewodniczącego kolegium za wystarczającą karę grzywny w wymiarze od 5 zł. do 625 zł.

Ujemne szczególne przesłanki postępowania nakazowego:

Zakwestionowanie przez obwinionego popełnienia czynu zarzucanego mu we wniosku o ukaranie

Zachodzi potrzeba wymierzenia innej kary zasadniczej - surowszej lub łagodniejszej, np. nagany

Zachodzi potrzeba lub obowiązek orzeczenia kary dodatkowej, nawiązki lub odszkodowania ( §3)

Zaistnienie przesłanek odstąpienia od wymierzenia kary ( art. 39 k.w.) i stosowania środków oddziaływania wychowawczego ( art. 41 k.w.)

Nakaz karny powinien zawierać wszystkie elementy orzeczenia o ukaraniu poza uzasadnieniem ( art. 59 §1 pkt 1-8 k.p.w.). Rzecz jasna sporządzenie uzasadnienia uznać trzeba zawsze za wskazane, aczkolwiek - w świetle unormowań art. 65 §1 k.p.w. - nie jest ono obowiązkowe.

Nakaz karny doręcza się z urzędu - obwinionemu oraz

wnioskodawcy ( instytucji..)

Uprawomocnia się on z upływem 7 dni od daty doręczenia obu wyżej wymienionym podmiotom.

Środki zaskarżenia:

od nakazu karnego przewodniczącego kolegium do spraw wykroczeń przy sądzie rejonowym - żądanie skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego ( art. 86 k.p.w.)

w projekcie k.p.w. - sprzeciw ( środek o charakterze kasacyjnym powodujący utratę mocy prawnej...)

Zalety: - szybkość i ekonomika postępowania

Wady: - ograniczenie prawa do obrony

prawie żadne oddziaływanie wychowawcze

Postacie i przesłanki postępowania przyspieszonego

Postępowanie przyspieszone jest szczególnym rodzajem postępowania przed kolegium, które cechuje dążność do znacznego przyspieszenia postępowania i wykonania wydanych w nim rozstrzygnięć. Może być wdrożone ze względu na rodzaj wykroczenia bądź osobę sprawcy. Z tym zaś wiążą się postacie postępowania przyspieszonego.

1) Postacie postępowania przyspieszonego

A Postać zasadnicza ( art. 70 k.p.w.)

Zasadniczym celem postępowania przyspieszonego jest skuteczne zwalczanie wykroczeń szerzących się na danym terenie, a więc

stwarzających stan znacznego zagrożenia dla bezpieczeństwa i porządku publicznego ( ... bądź wzrasta liczba wykroczeń, bądź zmienia się ich ciężar gatunkowy w ten sposób, że w stopniu poważnym zagraża to porządkowi prawnemu).

Wprowadzić postępowanie w sprawach o takie wykroczenia może na czas określony:

Minister Sprawiedliwości dla obszaru całego Państwa,

a dla obszaru województwa lub jego części wojewoda w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości.

Wprowadzenie postępowania przyspieszonego powinna poprzedzać gruntowna analiza i ocena stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego na obszarze Państwa oraz na terenie województw i ich części ( dynamika i struktura wykroczeń, nasilenie wykroczeń np. w okresie sezonu letniego na terenie o wzmożonym ruchu turystycznym).

Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości ( wojewody) o wprowadzeniu postępowania przyspieszonego powinno określać :

kategorie wykroczeń objęte tym postępowaniem ( z reguły wykroczenia, które przybierają formy chuligańskie albo godzą w bezpieczeństwo osób i mienia ( z wyłączeniem wykroczeń określonych w art. 119,120,122,124,132 i 134 k.w., gdyż ich ciężar gatunkowy wymaga rozpoznania spraw o nie w postępowaniu zwyczajnym, z zachowaniem wszystkich zasad i gwarancji procesowych;

czas obowiązywania tego trybu postępowania ( np. od 1.07.do 30. 09. )

B Postać obligatoryjna z mocy ustawy ( art. 74 §1 k.p.w.)

Postępowanie przyspieszone stosuje się do:

osób stale uchylających się od pracy, nie mających stałego miejsca zamieszkania lub stale zmieniających miejsce pobytu bez zameldowania również w sprawach nie objętych postępowaniem przyspieszonym w rozumieniu art. 70 k.p.w.;

jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że rozpoznanie sprawy w postępowaniu zwyczajnym będzie niemożliwe lub znacznie utrudnione.

C. Postać fakultatywna z mocy ustawy ( art. 74 par. 2 k.p.w.)

Postępowanie przyspieszone można zastosować do

osób przebywających jedynie czasowo na terenie Państwa Polskiego,

jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że rozpoznanie sprawy w postępowaniu zwyczajnym będzie niemożliwe lub znacznie utrudnione.

„ Uzasadniona obawa „ jako jedna z przesłanek obu postaci postępowania przyspieszonego wynikających z art. 74 k.p.w. oznacza, że postępowania przyspieszonego do wymienionych osób nie stosuje się automatycznie, ale tylko wtedy, gdy z zachowania się sprawcy i z okoliczności sprawy wynika, że rozpoznanie jej w zwyczajnym trybie, będzie niemożliwe ( np. przewidywany wyjazd za granicę osoby przebywającej czasowo w Polsce ) lub znacznie utrudnione gdy chodzi o osoby zmieniające stale miejsce pobytu bez zameldowania).

Postępowanie przyspieszone stosowane na zasadzie art. 74 k.p.w. dotyczy wszystkich rodzajów wykroczeń. Nie ma tutaj zastosowania klauzula z art. 70 par. 1 k.p.w., iż nie można tym postępowaniem obejmować niektórych kategorii wykroczeń ( art. 119,120,122,124,132,134 k.w.). W literaturze przedmiotu twierdzi się, iż jest to pewnego rodzaju niekonsekwencja.

Nie ma ono charakteru czasowego, lecz stały. Podstawą jego stosowania jest przepis ustawy ( art. 74 k.p.w.), a nie zarządzenie Ministra Sprawiedliwości, czy wojewody ( art. 70 par. 2 k.p.w.).

Jeżeli na danym terenie wprowadzono tryb przyspieszony i sprawca popełnił wykroczenie objęte tym trybem, to nie stosuje się przepisu art. 74 k.p.w. nawet gdyby sprawca odpowiadał warunkom określonym w tym przepisie.

W wypadku rzeczywistego zbiegu przepisów ustawy, z których jeden jest objęty postępowaniem przyspieszonym , a drugi nie, należy sporządzić wniosek o ukaranie i skierować go do rozpoznania w trybie zwyczajnym, gdyż w postępowaniu przyspieszonym mogą być rozpatrywane sprawy o czyny w całości objęte tym trybem.

2) Przesłanki postępowania przyspieszonego:

popełnienie wykroczenia objętego postępowaniem przyspieszonym ( art. 70 k.p.w.) albo innego wykroczenia, gdy zachodzą warunki określone w art. 74 k.p.w.

schwycenie ( ujęcie ) sprawcy wykroczenia na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem( np. w pościgu długotrwałym ale podjętym bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia , między czynem zabronionym a pościgiem musi zachodzić nieprzerwana ciągłość czasowa ; nie może tu chodzić o pościg kilkudniowy ( art. 71 k.p.w.)

zatrzymanie sprawcy wykroczenia i doprowadzenie go do kolegium ( art. 72 par. 1 k.p.w.) w ciągu 48 godzin.

Zatrzymanie to traktować należy jako środek przymusu procesowego w rozumieniu art. 141 k.p.w. ( .. tylko w niezbędnych wypadkach i na czas konieczny do wykonania zarządzenia”.

Stosowanie tego środka przymusu musi być ograniczone celem działania tj. do doprowadzenia na rozprawę.

Środek ten nie jest tożsamy z zatrzymaniem na 48 godzin w oparciu o przepisy k.p.k.

Organa uprawnione do doprowadzania sprawców wykroczeń do kolegium na tryb przyspieszony to zgodnie z art. 72 § k.p.w. :- Policja lub

inny organ, któremu ustawy szczególne powierzają zadania w zakresie ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego np. straż miejska, SOK, Służba ochrony lasów państwowych itp.

Zadania policjanta stosującego ten tryb:

ujawnić wykroczenie i zatrzymać sprawcę (... pozostaje do dyspozycji organu procesowego)

( * sporządza protokół zatrzymania,

poucza o uprawnieniach

powiadamia właściwe osoby , zakład pracy,

umożliwia kontakt z obrońcą).

ustalić świadków ; doręczyć im wezwania ; pouczyć o skutkach niestawiennictwa ( art. 72 §2 k.p.w.)

uzyskać zgodę przełożonego na wdrożenie tego trybu („ namiastka” nadzoru )

sporządzić wniosek o ukaranie ( ... nie jest to obowiązkowe - patrz art. 73 pkt 1 k.p.w.)

3) Przebieg postępowania przyspieszonego

Podstawą wszczęcia postępowania przed kolegium stanowi ustny wniosek o ukaranie, złożony przez funkcjonariusza organu ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego do protokołu rozprawy ( art. 73 pkt 1 k.p.w.). Przewodniczący kolegium poddaje go do kontroli i w zależności od jej wyników kieruje go na rozprawę lub odmawia wszczęcia...).

Na tej podstawie kolegium bezzwłocznie przystępuje do rozpoznania sprawy, w szczególności do przesłuchania obwinionego i wezwanych świadków ( pkt 2).

Termin do wniesienia środka zaskarżenia wynosi 3 dni od dnia ogłoszenia orzeczenia ( pkt 3 ). Nie ma tutaj zastosowania zasada z art. 61 §2 k.p.w. czyli nie można żądać doręczenia rozstrzygnięcia .

W myśl art. 457 §5 k.p.k. ( 513 n.k.p.k. sąd rozpoznaje sprawę najpóźniej w ciągu miesiąca od otrzymania akt. Naruszenie tego terminu nie rodzi skutków procesowych ( nie jest on terminem zawitym). Powyższe naruszenie może stanowić podstawę wytknięcia służbowego.

Jeżeli ukarany jest osobą przebywającą czasowo na obszarze Państwa Polskiego, to skład orzekający może orzec, że orzeczenie o ukaraniu jest natychmiast wykonalne ( art. 59 § 2 k.p.w.). Przypominam , że ta klauzula może być stosowana w każdym rodzaju postępowania przed kolegium oraz w postępowaniu nakazowym wobec cudzoziemca. Nie stosuje się zaś jej wobec pozostałych kategorii osób ukaranych przez kolegium do spraw wykroczeń.

3) Postępowanie mandatowe ( art. 66-68 k.p.w.)

Jest najbardziej uproszczonym trybem postępowania w sprawach o wykroczenia przewidzianym we wszystkich systemach orzecznictwa. Pozwala na załatwienie sprawy „ od ręki” w przypadkach drobnych naruszeń prawa. Dzięki temu odciąża się właściwe organy orzecznictwa ( naszym systemie kolegia , w innych sądy ), co pozwala im na skoncentrowanie się na sprawach poważniejszych. Nie bez znaczenia są tu społeczne koszty postępowania ( nie wzywa się świadków, nie odrywa się ich od pracy), a także interes obwinionego, dla którego taki sposób załatwienia sprawy jest korzystny . Dzięki natychmiastowej reakcji na wykroczenie postępowanie to spełnia istotne funkcje zapobiegawcze i wychowawcze . Dominującą rolę odgrywają tu zasady szybkości i ekonomiki postępowania oraz jego wychowawczy charakter.

Nie ma tu zasady skargowości, kontradyktoryjności i rozdziału funkcji procesowych, a całe postępowanie oparte jest na zasadzie inkwizycyjności.

Postępowanie mandatowe ma jednocześnie charakter zastępczy, jest to postępowanie warunkowe ( wymagana jest zgoda sprawcy na przyjęcie mandatu karnego)

1) Przesłanki szczególne postępowania mandatowego

popełnienie wykroczenia, które ustawa i wydane na jej podstawie przepisy wykonawcze obejmują tym trybem postępowania ( Rozp. MSW z 18.12. 1971 r. określające wykroczenia, za które funkcjonariusze MO ( Policja ) upoważnieni są do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego ) art. 67 k.p.w.

Brak wątpliwości co do faktu wykroczenia i osoby sprawcy, który może wynikać ( art. 66§1 pkt 1 i 2 k.p.w.) :

a) ze schwytania sprawcy na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem ( np. w pościgu),

b) z naocznego lub za pomocą urządzenia pomiarowo - kontrolnego stwierdzenia wykroczenia przez funkcjonariusza stosującego to postępowanie pod nieobecność sprawcy, gdy nie ma wątpliwości co do osoby sprawcy.

dopuszczalność wymierzenia za dane wykroczenie kary grzywny i uznanie ze względu na niewielką wagę wykroczenia - za wystarczające - wymierzenie tej kary w wysokości od 5 zł do 500 zł ( art. 66 §1 k.p.w.)

orzeczenie kary dodatkowej, nawiązki lub odszkodowania nie jest obligatoryjne, ani uzasadnione okolicznościami

zgoda sprawcy wykroczenia na przyjęcie mandatu karnego ( art. 66 § 2 k.p.w.)

Postępowania mandatowego ni stosuje się:

jeżeli wykroczenie ma charakter chuligański lub gdy sprawca dopuścił się wykroczenia o charakterze chuligańskim

sprawca znajduje się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka.

Rodzaje mandatów karnych :

tradycyjny mandat karny ( gotówkowy) wręczany sprawcy, który niezwłocznie uiszcza grzywnę ( gotówką) bezpośrednio funkcjonariuszowi, który ją nałożył ( §4 ust. 1 pkt 2) jeżeli wysokość grzywny nie przekroczy 100 zł;

kredytowany ( §4 ust. 1 pkt 1 ) wręczany bezpośrednio sprawcy za pokwitowaniem odbioru;

kredytowany zaoczny ( nałożony zaocznie, np. przesłany pocztą za nieprawidłowe zaparkowanie samochodu) §4 ust. 2)

Mandat karny uprawomacnia się ( staje się prawomocny):

gotówkowy z chwilą uiszczenia grzywny bezpośrednio sprawcy wykroczenia z chwilą pokwitowania jego odbioru przez ukaranego;

kredytowany zaoczny - z chwilą uiszczenia grzywny we wskazanym miejscu i terminie.

Prawomocne mandaty karne nie podlegają wzruszeniu ( uchyleniu w trybie nadzoru ( art. 112 - 117 k.p.w.)

Ukaranie mandatem karnym za wykroczenie nie objęte postępowaniem mandatowym stanowi prawomocne rozstrzygnięcie sprawy ( powaga rzeczy osądzonej - art. 10 §1 pkt 7 k.p.w.)

W razie ukarania grzywną w drodze mandatu karnego za czyn nie będący wykroczeniem należy zwrócić uiszczoną grzywnę ( §6 ust. 2)

W innych wypadkach bezprawnego nałożenia mandatu karnego pozostaje :

droga cywilno - prawna oparta na roszczeniu z czynu niedozwolonego

skarga złożona w trybie administracyjnym do przełożonego funkcjonariusza , który nałożył mandat karny , w celu odzyskania wpłaconej kwoty grzywny.

Do nakładania kar grzywny w drodze mandatu karnego upoważnieni są:

z mocy ustawy funkcjonariusze Policji ( art. 66 §1 k.p.w.)

zgodnie z delegacją ustawową ( art. 66 §3 k.p.w.) ( na mocy rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 20. 02.1987 r. funkcjonariusze innych organów , np.

- ............

Postępowanie policjanta stosującego tryb mandatowy

Policjant wszczynający tryb mandatowy winien podać swój stopień służbowy, nazwisko i imię oraz jednostkę organizacyjną Policji, w której pełni służbę ( §2 Rozp. MSW z dnia 17 września 1990 r.). Następnie interweniujący podaje powód interwencji i określa przepis prawny. Przeprowadza czynności wyjaśniająco - sprawdzające, a w szczególności ustala:

1) dane personalne sprawcy,

2) rodzaj i rozmiar szkody wyrządzonej wykroczeniem,

3) rodzaj i stopień winy, pobudki działania,

4) sposób działania ,

5) stosunek do pokrzywdzonego,

6) warunki materialne, osobiste i rodzinne sprawcy,

7) zachowanie się sprawcy po popełnieniu wykroczenia,

8) zrozumienie przez sprawcę tego na czym polega popełnione wykroczenie

Takie postępowanie funkcjonariusz Policji ma na celu uwzględnienie dyrektyw wymiaru kary określonych w art. 33 §1 i 2 k.w.. Dyrektywy te zmierzają do tego. aby kara wymierzona w postępowaniu mandatowym :

a) była współmierna do stopnia społecznego niebezpieczeństwa czynu ( dyrektywa sprawiedliwościowa),

b) spełniła rolę wychowawczą w stosunku do sprawcy i powstrzymywała go od popełniania kolejnych wykroczeń (dyrektywa prewencji szczególnej),

c) kształtowała poczucie sprawiedliwości i praworządności także u innych osób oraz wdrażała je do poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego ( dyrektywa prewencji ogólnej).

Po uzyskaniu tych informacji policjant podaje podstawę prawną nałożonego mandatu karnego, jego wysokość oraz informuje sprawcę o możliwości odmowy jego przyjęcia i ewentualnych konsekwencjach takiej decyzji.

Z chwilą uzyskania zgody na przyjęcie mandatu karnego gotówkowego, policjant powinien przyjąć pieniądze, a dopiero potem wręczyć odpowiadający grzywnie odcinek mandatu, po jego uprzednim wypełnieniu( jest to mandat gotówkowy wymierzany w wysokości od 5 do 100 zł). Po drugiej stronie blankietu mandatu karnego gotówkowego wypisuje nazwisko i imię ukaranego, datę ukarania, określa za jakie wykroczenie nałożony jest mandat karny oraz składa swój podpis. Uprawomocnienie się tego mandatu następuje z chwilą wpłacenia pieniędzy.

W sytuacji natomiast gdy sprawca stwierdzi, iż przyjmuje mandat i zgadza się na jego zapłacenie, lecz nie ma przy sobie pieniędzy, bądź wybiera formę mandatu kredytowanego - policjant powinien poinformować go o obowiązku wpłacenia grzywny w ciągu 7 dni za pośrednictwem blankietu mandatu karnego oraz o tym, że jeżeli przyjętego mandatu karnego kredytowanego nie wpłaci w terminie - grzywna zostanie ściągnięta w drodze egzekucji administracyjnej wraz z kosztami postępowania.

Następnie policjant powinien wykonać następujące czynności:

1) wypełnić blankiet mandatu karnego kredytowanego wpisując na wszystkich odcinkach wysokość wymierzonej grzywny. Na odcinku „ dla organu egzekucyjnego „ należy odnotować dane personalne sprawcy, jego miejsce zamieszkania i zatrudnienia oraz numer dowodu osobistego,

2) podać mandat ukaranemu, by podpisał go, wpisać datę ukarania oraz podać krótki opis popełnionego wykroczenia - na drugiej stronie odcinka „ dla organu egzekucyjnego”,

3) na drugiej stronie odcinka „ dla wpłacającego” wpisać imię i nazwisko ukaranego, datę, za jakie wykroczenie nałożono mandat karny kredytowany oraz złożyć swój podpis,

4) wręczyć mandat,

5) na odcinku „ grzbiet „dokonać skreśleń dla zaznaczenia rodzaju wykroczenia i własnego stanowiska służbowego, ewentualnie wpisać bliższe dane o wykroczeniu.

Mandat ten uprawomocnia się z chwilą podpisu i od tego momentu jest podstawą do ściągnięcia grzywny w postępowaniu egzekucyjnym, jeżeli nie zostanie zapłacony w terminie. Policjant następnie powinien niezwłocznie przesłać odcinek „ dla organu egzekucyjnego” czyli do urzędu wojewódzkiego właściwego terytorialnie ze względu na miejsce nałożenia mandatu.

W sytuacji gdy, sprawca początkowo wyrazi zgodę na przyjęcie mandatu karnego kredytowanego a potem odmawia podpisania wypełnionego mandatu i przyjęcia blankietu policjant sporządza wniosek o ukaranie sprawcy za popełnione wykroczenie, dołączając do wniosku nie podpisany blankiet mandatu. W notatce urzędowej oraz w rubryce „ uwagi” wniosku o ukaranie wzmiankuje o zaistniałej sytuacji.

W przypadku odmowy przyjęcia przez sprawcę wykroczenia mandatu karnego funkcjonariusz Policji uzupełnia posiadane informacje o dalsze, niezbędne do sporządzenia wniosku o ukaranie do kolegium do spraw wykroczeń.

Ponownie informuje sprawcę, że wobec skorzystania przez niego z prawa odmowy przyjęcia mandatu karnego orzeczenie w tej sprawie zostanie wydane przez kolegium do spraw wykroczeń po skierowaniu wniosku o ukaranie.

Przeprowadzenie interwencji i nałożenie mandatu karnego winno odbyć się sprawnie, w miarę możliwości dyskretnie, celem uniknięcia tworzenia się zbiegowiska. Postawa policjanta wymaga od niego działania sprawnego, konsekwentnego i skutecznego, kulturalnego . Po wykonaniu czynności związanych z nałożeniem mandatu karnego, policjant zwraca otrzymane dokumenty, poleca sprawdzić czy mandat wypełniony jest prawidłowo, czy reszta grzywny została wydana zgodnie z wyliczeniem matematycznym.

Kończąc te czynności, oddaje honor, dziękuje i po odejściu ( odjechaniu ) sprawcy udaje się do dalszego pełnienia służby.

W razie stwierdzenia pod nieobecność sprawcy naocznie lub za pomocą urządzenia pomiarowo - kontrolnego popełnienia wykroczenia, jeżeli nie zachodzi wątpliwość co do osoby sprawcy - funkcjonariusz Policji może nałożyć grzywnę w drodze mandatu karnego kredytowanego zaocznego. Wypełniony mandat należy zostawić w widocznym miejscu. W tej sytuacji ukarany nie potwierdził przyjęcia mandatu, nie ma więc możliwości ściągnięcia grzywny w drodze egzekucji administracyjnej, jeżeli nie zostanie wpłacona. Stąd też po upływie 14 dni policjant powinien sprawdzić czy do kasy urzędu wojewódzkiego wpłynęły pieniądze z tytułu nałożonego przezeń mandatu. Mandat kredytowany zaoczny uprawomocnia się z chwilą uiszczenia grzywny przez ukaranego we wskazanym terminie.

Jeżeli pieniądze wpłynęły - należy na podstawie posiadanych przez policjanta informacji ustalić dokładne dane personalne sprawcy, sporządzić wniosek o ukaranie za popełnienie danego wykroczenia, a w rubryce „ uwagi” tego wniosku zaznaczyć fakt zaocznego stosowania mandatu kredytowanego i nie zapłacenia go w terminie.

Do stosowania mandatu karnego kredytowanego i mandatu kredytowanego zaocznego używa się tych samych blankietów mandatowych karnych kredytowanych.

Kwoty pieniężne uzyskane z grzywien nałożonych w drodze mandatu karnego przez policjantów wpłaca się do kasy lub na rachunek bankowy właściwego urzędu wojewódzkiego za pośrednictwem właściwej jednostki Policji

........

W wypadku utraty mandatów :

należy niezwłocznie złożyć pisemny raport

podając okoliczności utraty,

oraz numery i ilość mandatów, które znajdowały się w utraconym bloczku

Nadzór i kontrola nad postępowaniem mandatowym

funkcjonalny ( przełożonych)

instytucjonalny sprawowany przez wyodrębnione organizacyjnie komórki kontroli.

Nadzór zwierzchni nad postępowaniem mandatowym został powierzony ustawowo Ministrowi Spraw Wewnętrznych art.110 par. 1 k.p.w. Przepis ten stanowi, że Minister Spraw Wewnętrznych sprawuje nadzór nad postępowaniem mandatowym w sprawach o wykroczenia poddane orzecznictwu kolegiów przy sądach rejonowych.

Jest to nadzór nad postępowaniem wszystkich podmiotów uprawnionych do nakładania kar w trybie mandatu, a nie jedynie nad postępowaniem mandatowym stosowanym przez Policję. Minister Spraw Wewnętrznych w ramach swoich uprawnień może wnioskować do Prezesa Rady Ministrów o nadanie uprawnień do stosowania trybu mandatowego innym organom, uczestniczyć przy określaniu wykroczeń, za które pracownicy tych organów mogą nakładać grzywnę w drodze mandatu karnego oraz przy określaniu zasad i sposobu wydawania upoważnień tym pracownikom.

W stosunku do funkcjonariuszy Policji Minister Spraw Wewnętrznych określa rodzaje wykroczeń sankcjonowanych w tym postępowaniu. Określa także zasady i sposób nakładania przez funkcjonariuszy Policji oraz innych upoważnionych do tego organów grzywien w drodze mandatu karnego. W ramach sprawowanego nadzoru Minister Spraw Wewnętrznych może domagać się stosownych sprawozdań w zakresie trybu mandatowego jak i wyjaśnień co do określonego postępowania ( np. w wyniku skargi obywatela) oraz nakazywać podległym sobie organom organizację szkoleń funkcjonariuszy stosujących tryb mandatowy. Może też domagać się stosownych kroków od ministrów , którym podlegają niepolicyjne organy postępowania mandatowego.

Kodeks wykroczeń wyróżnia także nadzór bezpośredni. Jest on uregulowany w art.110 § 2 k.p.w., który mówi :

„ Prezesi sądów rejonowych sprawują bezpośredni nadzór nad działalnością kolegiów istniejących przy nich oraz nad postępowaniem mandatowym w sprawach o wykroczenia poddane orzecznictwu tych kolegiów „ ( T. Grzegorczyk, Komentarz do kodeksów normujących rozstrzyganie w sprawach o wykroczenia , Poznań 1994 r., s.244)

T. Grzegorczyk stwierdza, że „ nadzór bezpośredni nad trybem mandatowym leży w gestii wojewody, jako organu administracji rządowej”. Wojewoda jest jednak pozbawiony efektywnych środków nadzorczych. Może jedynie domagać się stosownych sprawozdań od organów stosujacych tryb mandatowy, żądać wyjaśnień, zalecać szkolenie podmiotów nakładających mandaty.” Tamże

Działalność organów Policji stosujących tryb mandatowy objęta jest kontrolą i nadzorem służbowym. W ramach tego nadzoru służbowego możemy wyróżnić nadzór bezpośredni, sprawowany przez poszczególnych przełożonych oraz nadzór zwierzchni sprawowany przez wyższych przełożonych. Bezpośredni przełożony policjantów stosujących tryb mandatowy zobowiązany jest do sprawowania tego nadzoru. Przedmiotem jego zainteresowania, w zakresie postępowania mandatowego, powinno być badanie zgodności stosowanej polityki represjonowania osób w drodze mandatów karnych oraz przedsiębranie środków, mających na celu udoskonalanie tej polityki.

Szczególną uwagę powinien zwrócić na takie aspekty, jak:

1)znajomość przez funkcjonariuszy przepisów postępowania mandatowego,

2) zasadność karania mandatami oraz wysokość wymierzonej grzywny w stosunku do wagi popełnionego czynu,

3) sposób sporządzania dokumentacji związanej z ukaraniem mandatem karnym ,

4) postępowanie funkcjonariusza w przypadku odmowy przyjęciem mandatu karnego,

5) terminowe rozliczanie się funkcjonariuszy z nałożonych mandatów,

6) skargi obywateli na stosowanie trybu mandatowego przez funkcjonariuszy Policji ( Z. Jakubowski, Nadzór i kontrola funkcjonariuszy pionu prewencji Milicji Obywatelskiej. Organizacja działalności prewencyjnej MO, cz. I, Warszawa 1987, s. 88.

Postępowanie przed kolegium do spraw wykroczeń

Stadia procesu :

1.Wstępne :

Celem tego stadium jest przygotowanie sprawy do rozpoznania przez kolegium.

Rozpoczyna się pierwszą czynnością procesową tj. z chwilą zawiadomienia ( ujawnienia) o zdarzeniu lub z chwilą wpłynięcia wniosku do kolegium do spraw wykroczeń.

Kończy się natomiast:

skierowaniem wniosku o ukaranie ( skargi) do kolegium do spraw wykroczeń przez Policję, PIH, Służbę Ochronną Lasów Państwowych lub inny uprawniony podmiot.

odstąpieniem od skierowania wniosku o ukaranie do organu orzekającego np. sprawca jest nieznany, zastosowano art. 40 k.w.

odmową wszczęcia ......

zastosowano art. 40 k.w.

stosuje się art. 41 k.w.

wydaniem nakazu karnego

skierowaniem na rozprawę.

2 Główne :

Rozpoczyna się : wywołaniem sprawy

Kończy się : wydaniem orzeczenia np. o ukaraniu , uniewinnieniu , odstąpieniu od ukarania

3. Kontrolne :

Rozpoczyna się : wniesieniem środka zaskarżenia

Kończy się: uprawomocnieniem się orzeczenia ( uchylenie prawomocnych rozstrzygnięć przez sąd wojewódzki następuje w trybie art. 112 -117 k.p.w. w sytuacji braku podstawy prawnej rozstrzygnięcia lub rozstrzygnięcie było oczywiście niesłuszne.

4. Wykonawcze:

Rozpoczyna się : skierowaniem orzeczenia do wykonania

Kończy się : zatarciem ukarania po 2 latach od * wykonania

darowania kary,

przedawnienia wykonania kary

Wykonanie rozstrzygnięć kolegium do spraw wykroczeń przy sądach Rejonowych należy do kompetencji Sądu Rejonowego.

Do zadań Policji w ramach tego stadium procesu należy ( art. 96 §2 k.p.w.) :

doprowadzenie ukaranego do zakładu karnego na koszt ukaranego, jeżeli dobrowolnie nie stawi się celem odbycia kary aresztu ( zasadniczego lub zastępczego).

Należy zwrócić uwagę na to, że nie w każdym postępowaniu muszą wystąpić wszystkie stadia.

Czynności przewodniczącego kolegium po wpłynięciu wniosku o ukarania

Najważniejszy etap ( stadium postępowania przed kolegium - - rozprawa - poprzedzony jest pewnymi czynnościami mającymi zróżnicowany charakter. Dokonuje ich przewodniczący kolegium po wpłynięciu wniosku o ukaranie, a mianowicie: 1) Bada, czy skarga odpowiada warunkom formalnym ( prawnym) i faktycznym ( merytorycznym):

Przez warunki formalne należy rozumieć to :

czy wniosek pochodzi od właściwego wnioskodawcy,

czy odpowiada warunkom określonym w art. 21 k.p.w.

czy do wniosku są załączone materiały dochodzenia lub z postępowania sprawdzającego , jeżeli było ono przeprowadzone w sprawach o wykroczenia określone w art. 119, 120, 122,124,132 i 134 k.w.

czy wskazuje sprawcę wykroczenia

czy wskazuje czas popełnienia wykroczenia

czy wskazuje miejsce popełnienia wykroczenia

czy wskazuje sposób popełnienia wykroczenia.

Warunkami faktycznymi jest natomiast stwierdzenie : czy są dostateczne „ dowody” ( przesłanki), wskazujące, że zostało popełnione wykroczenie i dopuściły się go osoby wskazane we wniosku,

czy nie zachodzi konieczność uzupełnienia wniosku lub dokonania czynności sprawdzających.

Reasumując : Po wpłynięciu skargi przewodniczący kolegium musi uzyskać pozytywne odpowiedzi na następujące pytania ( aby postępowanie było prawnie dopuszczalne):

_ czy wniosek odpowiada warunkom formalnym

czy postępowanie jest dopuszczalne

czy można wydać nakaz karny lub stosować środki określone w art. 41 k.w.

W stadium wstępnym przewodniczący kolegium może podjąć następujące decyzje procesowe:

1. Uzupełnić wniosek o ukaranie ( art. 21 §4 k.p.w.)

osobiście np. dane o karalności ( notowane w kolegium)

przekazać go do uzupełnienia ( art. 21 §4 k.p.w.)

wnioskodawcy

Policji

2. Odmówić wszczęcia postępowania ( art. 10, 24, 25 i 26 §2 k.p.w.) gdy :

nastąpiło przedawnienie ( w tym wypadku wnoszącemu skargę przysługują środki zaskarżenia ( zażalenie) - art. 87 §1 k.p.w. - choćby nie był pokrzywdzonym,

pp + AO wniesiony przez oskarżyciela publicznego , zastosowano już do sprawcy środek oddziaływania wychowawczego ( art. 25 k.p.w. w zw. z art. 40 k.w.).

3. Wdać nakaz karny ( rozstrzygnięcie kwestii odpowiedzialności sprawcy za zarzucane mu wykroczenie), gdy zachodzić będą warunki określone w art. 64 k.p.w.

4. Wydać postanowienie o skierowaniu sprawy na rozprawę ( art. 23 k.p.w.)

gdy zachodzą warunki do wszczęcia postępowania

aby kolegialnie rozstrzygnąć sprawę i osądzić sprawcę

Czynności przewodniczącego kolegium związane z przygotowaniem rozprawy :

ustalenie wokandy ( terminu, ilości spraw, kolejności rozpoznawanych spraw )

wyznaczenie składu orzekającego, któremu przewodniczy : sam lub jeden z jego zastępców albo wyznaczony przez niego członek kolegium

zarządzenie wysłania wezwań ( obwinionemu, świadkom, biegłym) i zawiadomień ( oskarżycielowi publicznemu pokrzywdzonemu, obrońcy obwinionego oraz na podstawie art. 44 §3 k.p.w. może zawiadomić przedstawiciela społecznego aby osobiście lub pisemnie udzielił informacji o dotychczasowym zachowaniu się i osobie obwinionego)

zarządzenie niezbędności i sprowadzenie innych niż obwiniony i niezbędni świadkowie dowodów na rozprawę ( dowody rzeczowe ) ( art. 44 §1 k.p.w.)

Przebieg rozprawy przed kolegium

Celem rozprawy jest rozstrzygnięcie o przedmiocie postępowania. W jej trakcie dokonywanych jest wiele czynności procesowych wszystkich uczestników postępowania. Ze względu na złożoność czynności dokonywanych w jej trakcie konieczne jest wprowadzenie pewnego uporządkowania. Uporządkowanie to przebiega niejako w dwu płaszczyznach:

normatywnej ( porządek czynności procesowych określonych przez przepisy prawa procesowego.

faktycznej ( zapewnienie porządku rozprawy)

Kierownictwo nad rozprawą ( art. 50 §1 k.p.w.) sprawuje przewodniczący składu orzekającego. Posiada on w związku z tym określone uprawnienia i obowiązki:

a) formalne tj. czuwanie nad prawidłowym i sprawnym przebiegiem rozprawy za pomocą prawnych środków określonych jako policja sesyjna ( zarządzenia niezbędne do utrzymania porządku wydawane są na mocy art. 63 §1 k.p.w.)np. uchylanie niestosownych pytań, ostrzeżenia, nakładanie kar porządkowych ( pieniężnych), wydalenie osoby z sali rozpraw.

b) materialne tj. doprowadzenie do wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy * decydowanie o dopuszczeniu lub zabezpieczeniu dowodów zgłaszanych poza rozprawą,* uchylanie nieistotnych pytań, * decydowanie o zamknięciu postępowania dowodowego,* decydowanie o wznowieniu postępowania dowodowego

dążenie do tego, aby rozstrzygnięcie nastąpiło na I rozprawie ( art. 50 §2 k.w. co stwarza podstawę wydania trafnych rozstrzygnięć.

Fazy rozprawy przed kolegium:

Rozprawa odbywa się ustnie i jawnie. Skład orzekający może wyłączyć jawność całości lub części rozprawy, jeżeli jawność mogłaby wywołać zakłócenie spokoju lub porządku publicznego ( art. 49 k.w.)

Fazy rozprawy :

1. wstępna

2. postępowanie dowodowe

3. głosy stron

4. rozstrzygnięcie ( orzeczenie)

Ad. 1

a) wywołanie sprawy ( polega to na głośnym oznajmieniu w miejscu, w którym oczekują na rozprawę jej uczestnicy, że będzie rozpatrywana sprawa z wymienieniem imienia i nazwiska obwinionego oraz kwalifikację prawną wykroczenia, o którego popełnienie jest oskarżony obwiniony).

b) sprawdzenie obecności ( obwiniony, świadkowie, biegli, oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony, przedstawiciel społeczny itd)

c) sprawdzenie tożsamości wyżej wymienionych osób

d) podejmowanie rozstrzygnięć i ustosunkowanie się do wniosków dowodowych

e) podjęcie decyzji o:

odroczeniu rozprawy ( art. 51, 52 k.p.w. i 35 regulaminu kolegium) - celem sprowadzenia dowodu lub innej przyczyny np.

nie stawili się : obwiniony ( nieobecność usprawiedliwiona tzn. w aktach sprawy brak jest dowodu doręczenia wezwania na rozprawę albo obwiniony nadesłał usprawiedliwienie ( art. 51 k.p.w.),

świadkowie ( nieobecność nieusprawiedliwiona ;w razie konieczności wobec tych świadków można stosować środki przymusu w postaci kary porządkowej lub przymusowego doprowadzenia ( art. 136 k.p.w.)

zachodzi potrzeba uzupełnienia materiału dowodowego ( również w trakcie postępowania dowodowego ( art. 55 §2 k.p.w.)

na prośbę obwinionego ( obwiniony- nie może się bronić, - chce sprowadzić świadków ; § 35 regulaminu działania kolegiów do spraw wykroczeń wskazuj, iż jeżeli pomiędzy doręczeniem obwinionemu wezwania a terminem rozprawy nie upłynęło 7 dni ( art. 48) na wniosek obwinionego rozprawę odracza się.)

zachodzi konieczność wyłączenia członka kolegium, oskarżyciela publicznego, biegłego (art. 18 k.p.w.)

Ad. 2. Postępowanie dowodowe

Rozstrzygnięcia, które mają być wydane w sprawach o wykroczenia winny opierać się na ustaleniach faktycznych wynikających ze swobody oceny całokształtu zebranego materiału dowodowego.

Dowodem jest każdy przewidziany przez prawo procesowe środek służący do ustalenia okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia. Przedmiotem dowodu są fakty ( fakt główny - przedstawiony w konkluzji wniosku o ukaranie i fakty dowodowe - jako poszlaki wskazują na drodze logicznego rozumowania fakt główny) po ustaleniu których możliwe staje się rozstrzygnięcie danej kwestii procesowej.

Sama nazwa „ dowód” używana jest w przepisach prawa w różnym znaczeniu, choć za każdym razem chodzi o procesowy środek służący ustaleniu faktów . Istotnego znaczenia nabierają zwłaszcza trzy rozumienia słowa „ dowód” a mianowicie jako:

a)źródła dowodowego, czyli źródła informacji o faktach, np. osoba świadka, obwinionego, biegłego, rzecz, miejsce, dokument, fotografia....

b) środka dowodowego, czyli informacji o faktach płynących ze źródeł dowodowych w sposób ustalony przez prawo procesowe, np. zeznania świadka, opinia biegłego, wyjaśnienia obwinionego, właściwość miejsca, treść dokumentu.

c) czynności dowodowej, czyli sposobu przeprowadzenia , uzyskania , wydobycia środka dowodowego ze źródła dowodowego.

Ze względu na rodzaj źródła dowodowego oraz sposób przeprowadzenia, dowody można podzielić na:

1) dowody osobowe:

źródło - obwiniony, świadek, biegły,

czynność dowodowa - przesłuchanie obwinionego, świadka, biegłego,

środek dowodowy - wyjaśnienie obwinionego , zeznanie świadka, opinia, zeznanie biegłego.

2) dowody rzeczowe :

źródło: rzecz, miejsce, ciało ( osoba),

czynność dowodowa : oględziny rzeczy, oględziny miejsca, oględziny ciała ( osoby),

środek dowodowy: właściwość, cechy przedmiotu, właściwość miejsca, właściwość ciała.

3) inne samoistne dowody

Dowody samoistne mogą niekiedy stać się dowodem rzeczowym i podlegać oględzinom. wówczas, gdy przedmiotem zainteresowania są ich autentyczność lub fałszerstwo. po ustaleniu ich autentyczności wracają do roli dowodów samoistnych.

źródła dowodowe: dokument, fotografia, taśma filmowa, taśma magnetofonowa

środki dowodowe : treść

czynności dowodowe: odczytanie treści dokumentu

Do najistotniejszych dowodów ustawa zalicza ( art. 34 §2 k.p.w.) :

zeznania świadków, wyjaśnienia obwinionego, opinie urzędów, opinie instytucji lub zakładów specjalnych albo biegłych indywidualnych,

oględziny miejsca, rzeczy lub osoby ( ciała),

dokumenty.

Należą one do dowodów w sensie ścisłym tzn. takich, na których opierają się rozstrzygnięcia . Ich przeprowadzenie wymaga więc protokołowania ( art. 121 k.p.w.).

Rozstrzygnięcia organów procesowych opierają się na postępowaniu dowodowym mającym na celu ustalenie pewnych faktów i związków między nimi, stanowiących podstawę rozstrzygnięć procesowych.

Zgodnie z art. 34§1 k.p.w. dowody przeprowadza się z urzędu lub na wniosek.

Wnioskiem dowodowym jest żądanie przeprowadzenia określonego środka dowodowego, skierowane przez stronę do organu procesowego.

powinien wskazywać jakie okoliczności jakimi środkami dowodowymi powinny być udowodnione ( winien w nim być określony środek i źródło dowodu, np. rzecz, której właściwości należy stwierdzić oględzinami, imię, nazwisko i w miarę możliwości adres świadka.

Może być złożony na piśmie lub ustnie do protokołu.

Mogą składać przede wszystkim strony i ich przedstawiciele ( np. oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony, obwiniony i jego obrońca ...)

O przyjęciu lub oddaleniu wniosku dowodowego decyduje:

przed rozprawą - przewodniczący kolegium lub składu orzekającego,

na rozprawie - skład orzekający

Skład orzekający może w każdym stadium postępowania zmienić, uzupełnić lub uchylić postanowienie dotyczące przeprowadzenia dowodu ( art. 54 §2 k.p.w.)

Wnioski dowodowe oddala się, jeżeli:

okoliczność jest dla sprawcy nieistotna

okoliczność jest już wyjaśniona na podstawie innych dowodów zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy ( art. 54 §1 k.p.w.)

przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne

dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności lub nie da się przeprowadzić ( § 28 regulaminu działania kolegiów do spraw wykroczeń)

Nie można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, że dotychczasowe dowody wykazały przeciwieństwo tego, co wnioskodawca chce udowodnić.

Postępowanie dowodowe ma na celu wskazanie m.in.

czy popełniono wykroczenie

czy popełnił go obwiniony

czy będzie można uznać go winnym

Zgodnie z §36 regulaminu Po sprawdzeniu obecności przewodniczący składu orzekającego zarządza opuszczenie sali rozpraw przez świadków; pokrzywdzony może pozostać na sali, choćby nawet miał składać zeznanie jako świadek. Biegli pozostają na sali, jeżeli przewodniczący nie zarządzi inaczej.

Postępowanie dowodowe rozpoczyna się od przesłuchania obwinionego. Przewodniczący składu orzekającego informuje ( art. 53 §1 k.p.w.):

kto jest wnioskodawcą

odczytuje sentencję konkluzji z wniosku o ukaranie wraz z kwalifikacją prawną

poucza o prawie odmowy składania wyjaśnień

pyta obwinionego , czy ten :

zrozumiał treść zarzutu,

czy przyznaje się do winy

czy chce złożyć wyjaśnienia

Ograniczenie postępowania dowodowego ( art. 53 §2 k.p.w.) następuje gdy: * obwiniony samorzutnie przyznaje się do winy,

wyjaśnienia nie budzą wątpliwości

okoliczności popełnienia wykroczenia są jasne ( czyn popełniono, popełnił go obwiniony, można uznać go winnym)

Jeżeli obwiniony nie składa wyjaśnień, to przeprowadza się postępowanie dowodowe:

przesłuchanie świadków,

przeprowadzenie innych dowodów

Z § 40 regulaminu wynika, iż w pierwszej kolejności przedstawione powinny być dowody oskarżenia, a następnie obrony

Zasad bezpośredniości i jej ograniczenia

Zasadą jest bezpośrednie zetknięcie się kolegium z dowodem, gdyż skład orzekający rozstrzyga na podstawie całokształtu materiału dowodowego ujawnionego na rozprawie ( art. 57 §1 k.p.w.). Od zasady tej jednak możliwe są odstępstwa ( art. 55 k.pw.) : na rozprawie można odczytywać protokoły przesłuchań obwinionego , świadków i biegłych, chyba że bezpośrednie przeprowadzenie dowodu jest niezbędne, jak również odczytywać lub ujawniać wszelkie dokumenty i adnotacje znajdujące się w aktach.

Jeżeli zachodzi potrzeba uzupełnienia materiału dowodowego w sprawie, a nie można tego uczynić na prowadzonej rozprawie, to należy rozprawę odroczyć, Postanowienie o odroczeniu rozprawy powinno wskazywać, w jaki sposób materiał dowodowy ma być uzupełniony. ( art. 55 §2 k.p.w.)

Jeżeli przewodniczący składu orzekającego uzna, że wyjaśniono sprawę, to zwraca się do stron z zapytaniem , czy wnoszą o uzupełnienie postępowania dowodowego. W razie negatywnej odpowiedzi , oświadcza, że zamyka postępowanie dowodowe, co zostaje zaprotokołowane w protokole rozprawy.( § 45 regulaminu). Zaznaczyć należy, że zgodnie z §47 regulaminu,, aż do ogłoszenia rozstrzygnięcia przewodniczący składu orzekającego może udzielić dodatkowego głosu lub wznowić postępowanie dowodowe.

Ad. 3 Przemówienia ( głosy ) stron.

Po zamknięciu postępowania dowodowego przewodniczący składu orzekającego udziela głosu stronom w kolejności wskazanej w art. 56 k.p.w. ( oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony, obrońca obwinionego, obwiniony).

Przysługujący obwinionemu głos ostatni uważa się za jego przywilej obrony ( favor defensionis).

Przewodniczący składu orzekającego zwraca się do obwinionego z pytaniem : „ Co obwiniony chce powiedzieć w ostatnim słowie ?” Inne pytania są niewłaściwie.

Stronom natomiast przysługuje prawo repliki w takiej samej kolejności.

Przemówienia stron winny sprowadzać się do:

podsumowania wyników postępowania dowodowego ( jakie dowody przyjąć za wiarygodne, jakie odrzucić uznając je za niewiarygodne)

przedstawienie wniosków ( postulatów pod adresem kolegium)

Ad. 4 Rozstrzygnięcie ( orzekanie)

Rozstrzyganie następuje na tajnej naradzie, na której oprócz składu orzekającego może być tylko protokolant ( art. 56 k.p.w.)

1) narada dotyczy tego : * czy rzeczywiście popełniono wykroczenie

czy popełnił go obwiniony

jaki przepis prawa naruszył

czy nie zachodzi okoliczność uchylająca odpowiedzialność karną

z jakiej winy popełnione zostało wykroczenie,

jakie dowody uznaje się za wiarygodne, jakim zaś nie daje się wiary. Każdy uczestnik składu orzekającego wypowiada się w każdej z powyżej wymienionych kwestii, w kolejności od osoby najmłodszej. Jako ostatni wypowiada się przewodniczący. ( § 48. 1 i 2 regulaminu)

2) Głosowanie

Skład orzekający na podstawie całokształtu materiału dowodowego ujawnionego na rozprawie rozstrzyga większością głosów w kwestii winy i kary oraz innych kwestiach przewidzianych w przepisach prawa ( np. kosztów postępowania). Tak więc rozstrzygnięcie zapada większością głosów. Sprzyja temu trzyosobowy skład orzekający ( art. 57 §1 k.p.w.).

Nie zostały uregulowane w k.p.w. tak istotne kwestie, jak :

przebieg głosowania ( §48.1i2 regulaminu

a także sposób ustalania większości głosów w wypadku braku większości naturalnej ( gdy zdania poszczególnych członków składu orzekającego są podzielone ( §48 3. regulaminu Członek kolegium, który głosował przeciwko uznaniu obwinionego za winnego, może wstrzymać się od głosowania nad karą; wówczas głos jego przyłącza się do zdania najprzychylniejszego dla obwinionego . §48.4. regulaminu wskazuj, iż jeżeli zdania tak się podzielą, że żadne z nich nie uzyska większości, zdanie najmniej korzystne dla obwinionego przyłącza się do zdania najbardziej doń zbliżonego, aż do uzyskania większości.

Rozstrzygnięcie podpisują przewodniczący i członkowie składu orzekającego nie wyłączając przegłosowanego, który podpisując rozstrzygnięcie ma prawo zaznaczyć na nim swoje zdanie odrębne ( art. 57 §2 k.p.w.). Zaznacza to przy podpisie na rozstrzygnięciu przez zamieszczenie odpowiedniej wzmianki ( np. „ zdanie odrębne”. „ votum separatum” lub „ zd.odr.”, „v.s.”).Zdanie odrębne składa się na osobnej karcie z podaniem jego treści i uzasadnienia.

Zdania odrębnego nie wygłasza się. Oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony i obwiniony mogą zapoznać się ze zdaniem odrębnym i jego uzasadnieniem oraz robić z nich odpisy; nie mogą jednak otrzymać odpisów uwierzytelnionych. ( §49 regulaminu)

Rodzaje rozstrzygnięć kolegium:

1) merytoryczne :

orzeczenie o ukaraniu,

orzeczenie o odstąpieniu od wymierzenia kary ( art. 39 k.w.)

orzeczenie o uniewinnieniu ( art. 10 §1 k.p.w.)

2) formalne :

postanowienie o umorzeniu postępowania ( art. 10 §1 pkt 2-9 k.p.w.)

Forma orzeczenia została przewidziana tylko dla rozstrzygnięć merytorycznych. Natomiast rozstrzygnięcia formalne jakim jest umorzenie postępowania, zapada w formie postanowienia.

Poszczególne rodzaje rozstrzygnięć muszą odpowiadać wymogom formalnym określonym w art. 59 -60 k.p.w.

Zgodnie z § 50 regulaminu w uzasadnieniu rozstrzygnięcia należy:

1) wskazać, jakie fakty kolegium uznało za udowodnione lub nie udowodnione, na jakich w tej mierze oparło się dowodach i dlaczego nie uznało dowodów przeciwnych,

2) wyjaśnić podstawę prawną rozstrzygnięcia.

3) przytoczyć okoliczności, które kolegium miało na względzie wymierzając karę oraz podejmując decyzję co do innych kwestii.

Rozstrzygnięcie wydane w wyniku rozprawy ogłasza się niezwłocznie po zakończeniu narady ( art. 61 §1 k.p.w.). Ogłoszenie następuje zawsze jawnie, chociażby nawet uprzednio wyłączono jawność rozprawy.

Jeżeli rozstrzygnięcie ogłoszono na rozprawie, to uprawnieni do wnoszenia środków zaskarżenia mogą żądać bezpośrednio po jego ogłoszeniu doręczenia im tego rozstrzygnięcia. W tym wypadku termin do wniesienia środka zaskarżenia liczy się od dnia doręczenia ( art. 61 §2 k.p.w.).

Wydane zaocznie rozstrzygnięcie doręcza się niezwłocznie obwinionemu i jego obrońcy. Nie doręcza się rozstrzygnięcia obwinionemu, gdy ten po złożeniu wyjaśnień samowolnie opuścił miejsce rozprawy przed jej zakończeniem ( art. 61 §3 k.p.w.)

Nadzór nad postępowaniem w sprawach o wykroczenia

I Znaczenie nadzoru i jego rodzaje

Nadzór - bardzo ściśle łączy się z kontrolą , a kontrola jest nierozłącznym elementem nadzoru. Kontrola polega na obserwowaniu działalności, ocenianiu jej.

podmiot nadzorujący ma uprawnienia władne wobec nadzorowanego ;

nadzorujący ściśle współdziała z nadzorowanym i czuje się odpowiedzialny za podjęte decyzje;

jest pojęciem szerszym niż kontrola, obejmuje także prawo do stosowania środków wpływających na działalność organu pożądaną przez organ nadzorujący , które są dla organu nadzorowanego wiążące.

1) Zwierzchni - Ministra Sprawiedliwości ( art. 110 § k.p.w.)

Ministra Spraw Wewnętrznych ( art. 110 §1 k.p.w.)

Głównego Inspektora Pracy ( art. 287 k.p.)

Nadzór zwierzchni nad działalnością kolegiów do spraw wykroczeń przy Sądach Rejonowych sprawuje Minister Sprawiedliwości ( art. 110 §1 k.p.w.)

wyłącznie w sferze administracyjnej działalności kolegiów ( bez wnikania w sferę, w której są one niezawisłe ( orzekanie) ;

taki sam, jaki Minister Sprawiedliwości posiada nad sądami Niektóre uprawnienia Ministra Sprawiedliwości związane z funkcjonowaniem kolegiów:

powoływanie kolegiów ( art. 2 §1 ustawy o ustroju kolegiów)

ustalenie właściwości miejscowej, gdy przy sądzie działa więcej niż jedno kolegium, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw administracji ( art. 2 §3 ustawy o ustroju kolegium)

wydawanie regulaminu działania kolegiów

określenie zakresu czynności radcy kolegium do spraw wykroczeń

badanie praktyki orzecznictwa i sygnalizowanie zjawisk o charakterze ogólnym.

W myśl art. 110 §1 k.p.w. Minister Spraw Wewnętrznych sprawuje nadzór zwierzchni nad postępowaniem mandatowym w sprawach o wykroczenia poddane orzecznictwu kolegiów przy sądach rejonowych. Zachowuje uprawnienia wynikające z art. 67 - 68 k.p.w.

Główny Inspektor Pracy ( art. 287 § 1 k.p.) sprawuje nadzór nad działalnością inspektorów pracy w zakresie orzekania

2) bezpośredni

a) nad działalnością kolegiów do spraw wykroczeń przy sądach rejonowych - prezes tych sądów ( art. 5 ust. 6 ustawy z 8.06 1990 r.)

b) nad postępowaniem mandatowym - wojewoda * funkcjonalny ( nadzór przełożonych )

instytucjonalny ( wyodrębnione organizacyjnie komórki kontroli)

służbowy - nadzór ogólny - komendant jednostki Policji , jednostki nadrzędnej

nadzór bieżący - bezpośredni przełożony

c) wybór i odwołanie członka kolegium - Rada Gminy ( art. 15 § 2 ustawy o ustroju kolegiów)

3) Nadzór ( judykacyjny) sądowy i prokuratorski

Sąd- prezesi sądów rejonowych sprawują nadzór bezpośredni nad działalnością kolegiów;

w ramach rozpatrywania środków zaskarżenia ( art. 86 i 148 a k.p.w.)

Sąd wojewódzki - uchylanie prawomocnych rozstrzygnięć kolegiów do spraw wykroczeń przy sądach rejonowych oraz prawomocnych orzeczeń inspektora pracy.

Prokurator w trybie art. 118 k.p.w.

w wyniku nowelizacji z 22.03. 1990 r. ( Dz.U. Nr 20 poz. 121) przyjęto, że w sprawach o wykroczenia prokurator czuwając nad przestrzeganiem prawa posiada uprawnienia wskazane w dziale VI k.p.a. ( art. 2 wyżej wymienionej ustawy).

Dział ten normuje udział prokuratora w postępowaniu administracyjnym . Postępowanie o wykroczenia zwłaszcza po reformie dokonanej ustawą z 8. 06. 1990 r. nie ma cech postępowania administracyjnego. Użyte zaś w przepisach k.p.a. określenia nie przystają do konstrukcji, jakie zawarte są w kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia. K.p.a. np. upoważnia prokuratora do domagania się wszczęcia postępowania, tymczasem w sprawach o wykroczenia nie ma postępowania wszczynanego z urzędu i dla wszczęcia potrzebna jest skarga, którą musi złożyć w takiej sytuacji prokurator, chyba że wystąpi do policji , aby ta wytoczyła skargę ( wniosek o ukaranie) . Inny przykład to możliwość wnoszenia sprzeciwu od decyzji ostatecznych ( art. 184 k.p.a.), podczas gdy na gruncie spraw o wykroczenia znamy jedynie wniosek o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia przekazywany do sądu wojewódzkiego. W konsekwencji rozwiązanie przyjęte w marcu 1990 r. nie przystaje już do kodyfikacji w sprawach o wykroczenia , po jej nowelizacji czerwcowej . Dlatego projekt k.p.w. sugeruje wprowadzenie wyraźnych zapisów określających uprawnienia prokuratora m.in. - do występowania z wnioskiem o ukaranie ,

wstępowanie do postępowania w roli oskarżyciela,

zaskarżenie rozstrzygnięć kolegiów,

wnioskowanie o uchylenie prawomocnych rozstrzygnięć kolegiów.

Rodzaje środków zaskarżenia

1) Pojęcie i cechy środków zaskarżenia

W postępowaniu w sprawach o wykroczenia - tak jak i w innych postępowaniach prawnych - szczególnie doniosłą rolę odgrywa kontrola decyzji podejmowanych przez organy procesowe. Narzędziami tej kontroli są określone w prawie procesowym środki zaskarżenia.

Środki zaskarżenia - to przewidziane w ustawie środki prawne za pomocą, których strony ( oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony , obwiniony) albo inny wskazany w ustawie uczestnik postępowania ( np. instytucja państwowa lub społeczna, która złożyła wniosek o ukaranie ( niezadowolone z zapadłego rozstrzygnięcia mogą domagać się jego zmiany lub uchylenia przez organ wyższej instancji.

Cechy środków zaskarżenia

1) skargowość - postępowanie kontrolne jest wdrożone gdy wpływa skarga ( zostanie zaskarżone rozstrzygnięcie kolegium)

2) dewolutywność - przejęcie kompetencji do rozpatrywania sprawy przez organ wyższy na wniosek stron

Należy przy tym pamięta, że sąd w stosunku do kolegium jest organem zewnętrznym, a nie wyższą instancją.

bezwzględna - przeniesienie rozpoznania sprawy do wyższej instancji

względna - w tej samej instancji, np. zażalenie na postanowienie o odmowie przywrócenia terminu ( art. 92 k.p.w.)

3) suspensywność - wstrzymanie wykonalności zaskarżonego rozstrzygnięcia ( ale klauzula .......)

2. Rodzaje środków zaskarżenia

W zależności od rodzaju rozstrzygnięcia przysługują inne środki

a) od orzeczeń i nakazów karnych ( rozstrzygnięć merytorycznych)

żądanie skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego ( art. 86 k.p.w. i art. 285 §2 k.p.) b) od postanowień ( rozstrzygnięć formalnych ):

zażalenie ( art. 87 - 92 k.p.w.)

W k.p.w. oprócz środków nazywanych przez ustawę środkami zaskarżenia ( art. 77 §1 k.p.w.) występują także inne środki, które mają wszystkie cechy środków zaskarżenia , nie zostały oficjalnie do nich zaliczone. Należy tutaj wymienić zarówno takie środki - znane procedurze karnej i traktowane przez doktrynę prawa karnego jako środki zaskarżenia- jak :

wniosek o uchylenie kary porządkowej ( art. 136 §3 k.p.w.)

wniosek o przywrócenie terminu ( art. 134 §2 k.p.w.);

a także środki charakterystyczne dla postępowania w sprawach o wykroczenia, a mianowicie :

odmowa przyjęcia mandatu karnego ( art. 66 §2 k.p.w.)

wniosek o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w trybie nadzoru ( art. 116 §1 k.p.w.)( zbliżony charakterem do kasacji)

W tym stanie rzeczy mógłby nasuwać się wniosek, że wyliczenie zawarte w art. 77 §1 k.p.w. nie jest wyczerpujące. Redukcja tego przepisu zdaje się jednak wykluczać taką interpretację , ponieważ posłużenie się wyrażeniem „ środkami zaskarżenia „, po którym następuje wyliczenie , wyraźnie wskazuje na to, że ustawodawca traktuje jako środki zaskarżenia wyłącznie: żądanie skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego i zażalenie.

Biorąc powyższe pod uwagę, nie pozostaje nic innego, jak wyodrębnić system środków zaskarżenia sensu stricto ( w znaczeniu ustawowym ) i sensu largo ( w znaczeniu doktrynalnym).

System tych środków ( sensu stricto) realizuje zasadę kontroli rozstrzygnięć. Opiera się ona na tym , że wydane rozstrzygnięcia mogą okazać się nietrafne lub wadliwe pod względem prawnym, wobec czego w interesie nie tylko strony niezadowolonej z rozstrzygnięcia ale i właściwego , zgodnego z zasadą praworządności orzecznictwa w sprawach o wykroczenia , musi być przewidziany system ich kontroli przez wyższą instancję . W ten sposób środki zaskarżenia stanowią instrument sprzyjający realizacji zasad : prawdy materialnej oraz trafnej represji i stosowania środków profilaktyczno - wychowawczych.

Warunki i podstawy wnoszenia środków zaskarżenia

1) podstawy wnoszenia środków zaskarżenia .

Ustawa nie określa przyczyn uchylenia lub zmiany rozstrzygnięć. Konieczne staje się w tym wypadku sięgnięcie do przepisów k.p.k. Stosując je odpowiednio w postępowaniu w sprawach o wykroczenia można przyjąć że podstawami wnoszenia środków zaskarżenia są:

a) obraza przepisów prawa materialnego np. uniewinnienie wbrew dowodom winy,

ukaranie mimo braku dowodów winy,

wymierzenie kary powyżej lub poniżej ustawowych granic, choć nie było podstaw do nadzwyczajnego zaostrzenia lub złagodzenia kary,

wymierzenie kary nie przewidzianej za dane wykroczenie lub kary nie znanej ustawie,

nieorzeczenie nawiązki , odszkodowania albo kary dodatkowej, mimo że były one obligatoryjne.

Obraza może przy tym dotyczyć nie tylko materialnego prawa wykroczeń, ale i innych dziedzin prawa stosowanych przez kolegium, np. prawa cywilnego przy „zasądzaniu” odszkodowania solidarnie od kilku obwinionych . ( art. 366 - 383 k.c.)

b) obraza przepisów postępowania - o ile mogło to mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia np.

przez naruszenie zakazów dowodowych,

bezzasadne oddalenie wniosków dowodowych,

naruszenie prawa do obrony,

dopuszczenie do udziału w orzekaniu osoby podlegającej wyłączeniu

c) błąd w ustaleniach faktycznych - gdy mógł mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia , np.

przez pominięcie niektórych dowodów,

naruszenie swobody oceny i nadanie jej cech dowolności,

nieliczenie się z zasadami logicznego rozumowania i wskazaniami wiedzy ,

wysnucie niewłaściwych wniosków z prawidłowo ustalonych faktów,

danie wiary świadkom nie zasługującym na wiarygodność.

d) rażąca niewspółmierność kary lub innego środka polegająca na poważnej dysproporcji między stopniem społecznego niebezpieczeństwa czynu a zastosowaną karą lub innym środkiem np. zła ocena elementów społecznego niebezpieczeństwa czynu, nieuwzględnienie warunków materialnych sprawcy - liczna rodzina, małe zarobki

2. Warunki dopuszczalności środków zaskarżenia

Są to wymogi, jakie musi spełnić środek zaskarżenia, aby w ogóle doszło do postępowania kontrolnego. W świetle k.p.w. skuteczność środka zaskarżenia zależy od:

a) dopuszczalności środka - ustawa zezwala na zaskarżenie wszystkich orzeczeń kolegiów i inspektora pracy, ale tylko niektórych postanowień i zarządzeń organów procesowych. Złożenie środka zaskarżenia w sytuacji, gdy on nie służy , np. od mandatu karnego lub niezaskarżalnego postanowienia , powoduje odmowę przyjęcia. Nie jest natomiast istotne oznaczenie środka zaskarżenia ( decyduje treść a nie forma ).

b) wniesienie środka przez osobę uprawnioną - w zależności od rodzaju środka, do wniesienia go, kodeks upoważnia różne podmioty np. na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania - tego kto złożył wniosek o ukaranie ( art. 87 §1 k.p.w.). Złożenie środka przez osobę nie upoważnioną do tego, czyni środek bezskutecznym. Pamiętać trzeba, że osoba skarżąca musi mieć interes prawny w zaskarżeniu tzn. może złożyć środek tylko, gdy rozstrzygnięcie narusza jej prawa lub interesy. W konsekwencji, wystąpienie ze środkiem na korzyść przeciwnika procesowego jest zawsze nieskuteczne . Nie odnosi się to jednak do oskarżyciela publicznego ( działając w interesie społecznym może zaskarżać rozstrzygnięcia także na korzyść obwinionego).

c) zachowanie terminu do wniesienia środka - termin ten dla wszystkich środków wynosi 7 dni od daty ogłoszenia rozstrzygnięcia , a gdy podlega ono doręczeniu - od daty doręczenia ( art. 77 §2 k.p.w.);

Jedynie w postępowaniu przyspieszonym środek powinien być wniesiony w terminie 3 dni od ogłoszenia orzeczenia ( art. 73 pkt 3 k.p.w.)

W przypadku uchybienia terminu można wmieść o jego przywrócenie dokonując jednocześnie czynności, która miała być wykonana w terminie uchybionym ( art. 134 k.p.w.)

Do przywrócenia terminu uprawniony jest przewodniczący kolegium, a na jego postanowienie odmawiające przywrócenia terminu służy zażalenie ( art. 90 i 92 k.p.w.)

d) można złożyć na piśmie lub ustnie do protokołu ( art. 119 § 1 k.p.w. ) Nie jest wymagane wskazanie zarzutów wysuwanych pod adresem zaskarżonego rozstrzygnięcia . Wystarczy, by ze środka wynikało, że wnoszący jest niezadowolony z rozstrzygnięcia i domaga się jego uchylenia lub zmiany.

Jednak, jeżeli środek składa oskarżyciel publiczny ( policja) to należy:

powołać się na podstawę prawną oraz

wskazać powody wniesienia środka zaskarżenia :

z jakim rozstrzygnięciem nie zgadza się ?

wskazać okoliczności uzasadniające żądanie zmiany lub uchylenia orzeczenia ( innego rozstrzygnięcia

czego domaga się od organu kontrolnego * wskazać granice zaskarżenia i jego kierunek

wskazać zarzuty ( jakie uchybienia wystąpiły w zaskarżonym rozstrzygnięciu)

e) środek zaskarżenia składa się za pośrednictwem przewodniczącego kolegium, które wydało zaskarżone rozstrzygnięcie.

On też dokonuje wstępnej kontroli, która polega na zbadaniu warunków skuteczności środka. Odmawia przyjęcia środka jeżeli choć jeden ze wskazanych wcześniej warunków nie zostanie spełniony:

środek zaskarżenia jest niedopuszczalny z mocy ustawy

wniesiony przez osobę nieuprawnioną

niezachowany został termin wniesienia środka

Jeżeli środek odpowiada warunkom i jest prawnie skuteczny, przewodniczący powinien przekazać niezwłocznie akta sprawy w raz z tym środkiem do organu uprawnionego do merytorycznego rozpoznawania danego typu środków zaskarżenia ( art. 78 k.p.w.)

W myśl noweli z 8.06.1990 r. „ środki zaskarżenia od rozstrzygnięć kolegium do spraw wykroczeń rozpoznaje sąd rejonowy, stosując przepisy rozdziału ____46 k.p.k., a w zakresie

rozpatrywania zażalenia - także odpowiednio inne przepisy tego kodeksu”.

Środek zaskarżenia może być cofnięty:

Środek wniesiony na korzyść obwinionego może cofnąć zawsze sam obwiniony, jeżeli wniósł on lub jego obrońca do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego ( art. 86 k.p.w. w zw. z art. 458 k.p.k.) Przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania aktu oskarżenia ( 332 §1 k.p.k.)

Cofnięcie środka przez osobę, która wniosła go na korzyść obwinionego nie będąc sama obwinionym ( np. obrońca ), jest możliwe tylko za zgodą obwinionego ( per analogiam z art. 380 §2 i 3 k.p.k.)

Cofnięcie środka zaskarżenia powoduje umorzenie postępowania sądowego w sprawach o wykroczenia, a orzeczenie wydane w postępowaniu w sprawach o wykroczenia staje się prawomocne ( art. 458 §1 k.p.k.)

Powyższe reguły nie dotyczą jednak cofania żądania skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego przez oskarżyciela publicznego. W tym wypadku przyjmuje się ze cofnięcie takie nie wiąże sądu i środek pozostaje skuteczny ( art. 458 § 2 k.p.k.

Środki zaskarżenia rozpoznają organa kontrolne :

1) środki zaskarżenia zwyczajne ( art. 77 §1 k.p.w.):

sądy rejonowe od rozstrzygnięć

kolegiów do spraw wykroczeń przy sądach rejonowych ( art. 86 k.p.w.)

orzeczeń inspektora pracy ( art. 285 § 2 k.p.)

skład orzekający kolegium przy zażaleniach na postanowienia przewodniczącego składu o nałożeniu kary porządkowej za zakłócenie porządku rozprawy lub powagi kolegium ( art. 89 k.p.w.) oraz na zarządzenie tego przewodniczącego o uchyleniu pytania zadanego przez strony ( §41 ust. 2 regulaminu kolegiów). Oba te zażalenia składa się niezwłocznie po zapadnięciu rozstrzygnięcia.

2) Środki zaskarżenia nadzwyczajne - uchylanie prawomocnych rozstrzygnięć ( art 112 - 117 k.p.w,)

Sąd wojewódzki - prawomocne rozstrzygnięcia kolegiów do spraw wykroczeń przy sądach rejonowych ( prawomocne orzeczenia, nakazy karne, postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzenia postępowania oraz postanowienia wydane na podstawie art. 63 §2, art. 105 i art. 136 §1 k.p.w.;

prawomocne orzeczenia inspektora pracy ( art. 285 §2 k.p.

Podmioty uprawnione do złożenia żądania

Od rozstrzygnięć kolegium do spraw wykroczeń przy sądzie rejonowym

obwiniony,

oskarżyciel publiczny,

pokrzywdzony,

instytucja państwowa lub społeczna, która złożyła wniosek o ukaranie Od orzeczeń inspektora pracy:

obwiniony,

jego obrońca,

prokurator

Żądanie podlega wstępnej kontroli przewodniczącego kolegium do spraw wykroczeń, za pośrednictwem którego wnosi się je do sądu ( art. 78 pkt 2 k.p.w.)

Po przekazaniu sprawy sądowi żądanie to podlega ponownej kontroli prezesa sądu.

Gdy uzna bezzasadność przekazania sprawy ( niespełnienie warunków skuteczności żądania , niezasadne przywrócenie terminu) zasądza posiedzenie sądu i jeżeli sąd podzieli ten pogląd

przekazuje sprawę do kolegium. Postanowienie o zwrocie sprawy jest dla kolegium wiążące ( art. 456 §1 k.p.k.) . Nie może zatem być podmiotem dalszego sporu. Na postanowienie to - co podkreślił Sąd Najwyższy w postanowieniu z 26.08. 1981 r. - jako zamykające drogę do wydania wyroku przysługuje zażalenie na podstawie art. 409 k.p.k. ( OSNPG 1982, nr 2, poz. 28)

Żądanie skuteczne powoduje wyznaczenie przez prezesa rozprawy składu orzekającego.( Jeżeli kolegium rozpoznało sprawę w trybie przyspieszonym - sąd zobowiązany jest rozpoznać żądanie w ciągu 1 miesiąca od przekazania mu akt sprawy - art. 457 §5 k.p.k.)

Rozpoznając ten środek zaskarżenia sąd stosuje przepisy rozdziału 46 k.p.k. ( art. 455- 461 k.p.k.)

Wniosek o ukaranie zastępuje akt oskarżenia,

sąd nie jest związany treścią orzeczenia wydanego w postępowaniu w sprawach o wykroczenia ( art. 460 k.p.k.) Postępowanie toczy się jak gdyby „ od nowa” .

zarządzając rozprawę prezes sądu może jednak - w imię szybkości i ekonomiki postępowania - dokonać selekcji materiału dowodowego, który ma być bezpośrednio przeprowadzony na rozprawie ( art. 459 k.p.k.).

postępowanie prowadzone jest w trybie uproszczonym

kończy się wyrokiem własnym sądu ( sąd nie utrzymuje w mocy ani nie uchyla orzeczenia ( wyrok sądu jest orzeczeniem:

merytorycznym ( skazanie, uniewinnienie, odstąpienie od ukarania)

lub formalnym ( umorzenie postępowania)

sąd nie jest związany zakazem reformationis in peius ( zakaz pogarszania sytuacji obwinionego ) i może orzec karę surowszą niż kolegium, choćby orzeczenie zaskarżono wyłącznie na korzyść obwinionego.

wyrok nie podlega zaskarżeniu . Nie dotyczy to wypadku, gdy sąd orzekł na niekorzyść obwinionego. ( art. 461 k.p.k.)

Prawomocny wyrok sądu może być wzruszony w drodze kasacji ( do 1999r.)( art. 463 §1 k.p.k.) lub wznowienia procesu ( art. 474 k.p.k.)

2) Zażalenie ( art. 87 -92 k.p.w., art. 137 ust. 3 ustawy o ruchu drogowym)

W postępowaniu w sprawach o wykroczenia zażalenie przysługuje jedynie w następujących sytuacjach:

a) do sądu rejonowego

na postępowanie o odmowie wszczęcia postępowania

na postanowienie o zatrzymaniu dokumentu stwierdzającego uprawnienie do kierowania pojazdem ( art. 137 ust. 3 ustawy o ruchu drogowym)

b) do sądu rejonowego ( kolegium II instancji ):

na postanowienie umarzające postępowanie ( jako, że jest to rozstrzygnięcie kolegium wobec tego przysługuje od niego nie zażalenie lecz żądanie skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego ( art. 86 k.w.)

na postanowienie odmawiające przyjęcia żądania skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego ( art. 92 k.p.w.)

na postanowienie odmawiające przywrócenia terminu do wniesienia powyższego środka zaskarżenia (art. 92 k.p.w.)

na zapadające w postępowaniu wykonawczym postanowienia o odmowie odstąpienia od wykonania kar, zamianie kary ograniczenia wolności na zastępczą karę grzywny lub aresztu oraz postanowienia zarządzające wykonanie kary aresztu warunkowo zawieszonego ( art. 105 §2 k.p.w.) - ukaranemu i jego obrońcy

c) do składu orzekającego kolegium:

na postanowienie przewodniczącego składu o ukaraniu karą pieniężną za zakłócenie porządku rozprawy lub naruszenie powagi kolegium ( art.89 k.p.w.);

na zarządzenie tegoż podmiotu o uchyleniu pytania zadanego przez strony osobom przesłuchiwanym ( § 41 ust. 2 regulaminu kolegiów)

Zażalenie rozpatrywane jest na posiedzeniu.

Wynikiem tego jest:

utrzymanie w mocy zaskarżonego rozstrzygnięcia ,

uchylenie go i zmiana ( np. łagodzi karę pieniężną lub uwalnia od niej, przywraca termin itd.) albo przekazanie sprawy organowi I instancji, w zależności od sytuacji, w celu:

ponownego rozpatrzenia - art. 88 §2 k.p.w.

wszczęcia postępowania - art. 87 §2 k.p.w.

wykonania orzeczenia według dotychczasowych reguł - art. 105 §2 i 3 k.p.w.

Obowiązuje zakaz reformationis in peius. Strony i skarżący nie uczestniczą w rozpoznawaniu zażalenia ( na posiedzeniu).

Wzorem k.p.k. należy przyjąć, że organ I instancji, za pośrednictwem którego wnoszone jest zażalenie może przychylić się do niego i zmienić swą decyzję z wyjątkiem tych sytuacji, które dotyczą zażaleń na postanowienia kończące postępowanie ( np. o umorzeniu ), np. przewodniczący kolegium, który odmówił przywrócenia terminu do złożenia zażalenia , może przychylić się do zażalenia na tę decyzję i termin przywrócić.

3) Uchylanie prawomocnych rozstrzygnięć kolegium ( art. 112 -117 k.p.w.)

Rozstrzygnięcia prawomocne ( art. 79 §2 k.p.w.) - nie zaskarżone oraz

podjęte w wyniku rozpoznania środka zaskarżenia

Rozstrzygnięcia prawomocne nie zaskarżone podlegają wzruszeniu w ramach nadzoru judykacyjnego ( pozainstancyjnego)

sprawowanego przez sądy wojewódzkie.

Uchyleniu podlegają następujące rozstrzygnięcia ( art. 112 k.p.w.):

a) orzeczenia o : - ukaraniu

odstąpieniu od ukarania

uniewinnieniu b) nakazy karne c) postanowienia o:

odmowie wszczęcia ( art. 26 §2 k.p.w. z uwagi na nie doręczenie wnioskodawcy)

umorzeniu postępowania ( art. 26 §3 k.p.w.)

zamianie kary ograniczenia wolności na zastępczą karę grzywny lub aresztu ( art. 105 k.p.w.)

nałożeniu kary porządkowej ( art. 63 §2 i 136 §1 k.p.w.)

d) orzeczenia inspektora pracy ( art. 63 ustawy z 8.06.1990 r. o zmianie ustaw )

wtedy gdy:

A pozbawione są podstawy prawnej ( naruszają przepisy prawa materialnego , procesowego, np.:

ukaranie za czyn, który nie wypełnia znamion wykroczenia ,

orzeczenie środka nie przewidzianego w obowiązujących przepisach,

orzeczenie zastępczej kary aresztu za grzywnę do 100 zł.

orzeczenie w postępowaniu nakazowym innej kary niż grzywna,

nieorzeczenie kary dodatkowej w przypadku wykroczeń z art. 87 k.w.,

pozbawienie obwinionego możliwości obrony ,

rozpatrzenie sprawy o wykroczenia przez nieuprawniony do tego organ,

wydanie orzeczenia w trybie, który w danym wypadku nie mógł być zastosowany;

b) lub są oczywiście niesłuszne ( niezgodność orzeczenia ze społecznym poczuciem słuszności ( sprawiedliwości ), w rozumieniu powszechnym krzywdzące ):

ukarano przy wątpliwych dowodach,

uniewinniono przy dowodach oczywistych,

ukarano aresztem zasadniczym przy braku dowodów wskazujących na winę umyślną ,

rażąca niewspółmierność kary - naruszenie dyrektyw z art. 33 §1 i 2 k.w.

Uchylenie może nastąpić w oparciu o fakty i dowody zarówno znane jak i nieznane w chwili wydawania rozstrzygnięcia.

Sąd na posiedzeniu w składzie 3 - osobowym, w terminie 2 miesięcy od złożenia wniosku o uchylenie zaskarżonego rozstrzygnięcia podejmuje decyzję ( postanowienie) :

o uchyleniu rozstrzygnięcia ( wyrok)

o odmowie uchylenia rozstrzygnięcia ( postanowienie)

którą wraz z uzasadnieniem doręcza temu kto złożył wniosek o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia. Decyzję o uchyleniu rozstrzygnięcia doręcza się również obwinionemu. Od tej decyzji nie przysługuje środek zaskarżenia ( art. 116 §3 i 4 k.p.w.)

Sąd stosuje przepisy art. 112 - 117 k.p.w., a w zakresie nie unormowanym w tych przepisach - przepisy k.p.k.

Rozpoznanie może nastąpić na wniosek zainteresowanego ( do złożenia wniosku, podobnie jak wniosku o ukaranie, uprawniony jest każdy):

oskarżyciela publicznego,

pokrzywdzonego,

wnioskodawcy,

obwinionego,

organu procesowego ...

W razie uchylenia rozstrzygnięcia przedawnienie biegnie od daty uchylenia rozstrzygnięcia ( art. 45 §2 k.w.)

Uchylenie :

na korzyść obwinionego ( takie, które nie pogarsza sytuacji prawnej obwinionego)

może nastąpić w każdym czasie ( do czasu zatarcia ukarania, a nawet po, w sytuacji rehabilitacji obwinionego)

na niekorzyść obwinionego

przed upływem terminu przedawnienia karalności ( art. 45 §2 k.w.)

tylko w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia ( art. 113 k.p.w.).

Jest to termin prekluzyjny ( nie może być przedłużony ). Gwarancja procesowa obwinionego.

Sąd uchylając prawomocne rozstrzygnięcie:

przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi ( kolegium do spraw wykroczeń, inspektorowi pracy), który orzekł w I instancji czyli temu kto ostatnio rozpoznał sprawę i wydał wadliwe rozstrzygnięcie ( art. 117 §1 k.p.w.)

W tym stadium postępowania obowiązuje również zakaz reformationis in peius ( art. 117 §2 k.p.w.)

Jeżeli uchylenie nastąpiło wyłącznie na korzyść obwinionego, to nie można go ukarać ani zaostrzyć mu kary,

nie można rozpoznać sprawy w postępowaniu nakazowym

Obsługa organizacyjno - prawna kolegium

W myśl art. 17 ustawy o ustroju kolegium do spraw wykroczeń obsługę organizacyjno - prawną oraz inne funkcje związane z pracami kolegium wykonuje radca kolegium do spraw wykroczeń.

Radca kolegium do spraw wykroczeń jest pracownikiem sądu rejonowego, przy którym działa kolegium. Radcą kolegium do spraw wykroczeń może być tylko osoba mająca wyższe wykształcenie prawnicze lub administracyjne.

Zakres czynności radcy kolegium do spraw wykroczeń określi minister Sprawiedliwości. Nadal obowiązuje Zarządzenie MSW Nr 134 z dnia 30.09. 1971 r. o zakresie czynności radcy kolegium ( Dz.Urz. MSW Nr 9. poz. 30).

W myśl tego zarządzenia do zakresu czynności radcy kolegium w szczególności należy:

organizowanie rozpraw kolegium,

omawianie przed rozprawą z członkami składu orzekającego przepisów mogących mieć zastosowanie przy rozpatrywaniu spraw wyznaczonych na dany termin,

udzielanie członkom kolegium pomocy w rozstrzyganiu wątpliwości prawnych,

zapoznawanie się z rozstrzygnięciami kolegium i omawianie uchybień

przedstawienie rozstrzygnięć w trybie art. 112 k.p.w.

organizowanie szkoleń członków kolegium i protokolantów,

sporządzanie analiz oraz opracowywanie sprawozdań i informacji dotyczących orzecznictwa w sprawach o wykroczenia oraz wykonanie kar,

prowadzenie zbioru przepisów i kompletowanie literatury fachowej, pomocnych w pracy kolegium,

współpraca z Policją, prokuratorem, sądami,

inicjowanie działalności profilaktyczno- wychowawczej

Do zakresu zadań radcy kolegium należy przedstawienie przewodniczącemu wniosków o ukaranie wraz ze swoją opinią co do dalszego postępowania.

Postępowanie sądowe w sprawach o wykroczenia

Art. 508 - 517 k.p.k.

I Sąd jako organ orzekający

1) Jeżeli po rozpoczęciu przewodu sądowego ( przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania przez oskarżyciela aktu oskarżenia - art. 385 §1 k.p.k.) ujawni się, że czyn oskarżającego stanowi wykroczenie, sąd nie przekazuje sprawy kolegium do spraw wykroczeń rozpoznaje je na zasadach ogólnych ( art. 400 k.p.k.)

2) Sąd rozpoznaje sprawę o wykroczenie jeżeli kolegium do spraw wykroczeń albo przed rozprawą przewodniczący kolegium, przekaże mu sprawę, uznając że należy orzec ( art. 508 § 1 k.p.k.:

1. karę aresztu,

2. zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres powyżej roku.

Jeżeli sąd uzna przed rozprawą, że przekazanie sprawy nie było zasadne, zwraca sprawę kolegium lub przewodniczącemu kolegium od którego ją otrzymał. Orzeczenie sądu jest wiążące ( art. 508 §2 k.p.k.).

W sprawie przekazanej na podstawie art. 508 §1 k.p.k. stosuje się przepisy o postępowaniu uproszczonym , z wyjątkiem art. 469 - 474 ( art. 509 §1 k.p.k.)

Wniosek o ukaranie zastępuje akt oskarżenia ( art. 508 §2 k.p.k.)

Organ oskarżycielski w postępowaniu przed kolegium, jeżeli złożył wniosek o ukaranie, może brać udział w postępowaniu sądowym w tym samym charakterze, chyba, że bierze w nim udział prokurator art. 509 §3 k.p.k.).

Pokrzywdzony może do rozpoczęcia przewodu sądowego przyłączyć się do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Przepisy art. 53 -58 stosuje się odpowiednio ( art. 509 § 4 k.p.k.)

Upoważnienie do obrony i pełnomocnictwo udzielone w postępowaniu przed kolegium osobie uprawnionej do obrony według przepisów o ustroju adwokatury ( art. 82 ), radcy prawnemu ( art. 88) zachowują swoją moc ( art. 509 § 5 k.p.k.).

Nie jest dopuszczalne powództwo cywilne zasądzenie odszkodowania z urzędu . Sąd może jednak zobowiązać oskarżonego do naprawienia szkody lub przywrócenia stanu poprzedniego albo orzec nawiązkę, jeżeli przewidują to przepisy prawa o wykroczeniach ( art. 509 §6 k.p.k.)

Sądem właściwym do rozpoznawania sprawy w myśl art. 508 §1 -4 k.p.k. jest sąd rejonowy, który orzeka jednoosobowo.

Sąd jako organ odwoławczy.

Zgodnie z art. 508 §3 k.p.k. sąd rozpoznaje środki zaskarżenia od rozstrzygnięć kolegium.

W postępowaniu toczącym się na skutek wniesienia środka zaskarżenia od rozstrzygnięcia kolegium , stosuje się przepisy o postępowaniu odwoławczym, jeżeli przepisy rozdziału 54 k.p.k. nie stanowią inaczej ( art. 510 k.p.k.)

Na odmowę przyjęcia odwołania do sądu przysługuje zażalenie. Jeżeli przewodniczący kolegium nie przychyli się do zażalenia, przekazuje je do sądu, sąd rozpoznaje zażalenie na zasadach ogólnych ( art. 511 k.p.k.).

Do odwołania od orzeczenia kolegium, stosuje się odpowiednio przepisy o apelacji ( art. 512 §1 k.p.k.)

Strony, które brały udział w postępowaniu przed kolegium, zachowują swe prawa w postępowaniu odwoławczym z tym , że pokrzywdzony korzysta wówczas z praw oskarżyciela posiłkowego. Jeżeli działa prokurator, inni oskarżyciele publiczni nie biorą udziału w tym postępowaniu ( art. 512 §2 k.p.k.).

Niestawiennictwo stron w postępowaniu nie tamuje rozpoznania sprawcy. Udział obrońcy jest obowiązkowy w rozprawie oraz w tych posiedzeniach, w których obowiązkowy jest udział oskarżonego ( w postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli jest nieletni, głuchy i, niemy lub niewidomy, zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności, nie włada językiem polskim ( art. 79 § 1 ), gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę ( art. 79 §2 ) - art. 512 §3 k.p.k.

Selekcja materiału dowodowego - art. 512 §4 k.p.k.

Odwołane powoduje kontrolę całości zaskarżonego orzeczenia wobec osoby, której dotyczy ( art. 512 §5 k.p.k.)

Jeżeli sąd orzeka karę aresztu lub zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, oskarżony może wnieść od takiego wyroku apelację na zasadach ogólnych ( art. 512 §6 k.p.k.)

O utrzymaniu w mocy, uchyleniu lub zmianie orzeczenia kolegium sąd orzeka wyrokiem ( art. 514 k.p.k.

Uchylanie prawomocnych orzeczeń kolegium oraz prawomocnych postanowień o umorzeniu postępowania, a także prawomocnych nakazów karnych ( art. 515 § 1 k.p.k.)

Prawomocne orzeczenia kolegium, postanowienia o umorzeniu postępowania oraz nakazy karne mogą być uchylone w wypadku wystąpienia uchybienia określonego w art. 112 k.p.w. tj. gdy są pozbawione podstawy prawnej lub są oczywiście niesłuszne.

Wniosek o uchylenie mogą złożyć osoby, którym w postępowaniu w sprawach o wykroczenia przysługiwały prawa stron, a ponadto prezes sądu rejonowego lub wojewódzkiego w okręgu którego zapadło rozstrzygnięcie oraz prokurator Rzecznik Praw Obywatelskich podpisany przez adwokata.

Uznanie orzeczenia \, postanowienia lub nakazu karnego za nieważne może nastąpić także z urzędu ( art. 515 §2 k.p.k.)

O uchyleniu prawomocnego rozstrzygnięcia orzeka na posiedzeniu sąd wojewódzki w składzie trzech sędziów. W posiedzeniu może wziąć udział wnioskodawca i osoba, której wniosek dotyczy ( art. 515 §3 k.p.k.)

Wniosek ów powinien być rozpoznany w ciągu dwóch miesięcy od jego wniesienia ( §4 )

W miarę potrzeby sąd zasądza sprawdzenie okoliczności w trybie art. 97 k.p.k. Mogą w nich wziąć udział osoby, o których mowa w §2 ( wnioskodawca ) ( art. 515 §5 k.p.k.)

Uchylenie rozstrzygnięcia na niekorzyść obwinionego jest niedopuszczalne po upływie 3 miesięcy od daty jego uprawomocnienia się lub upływie terminu, o którym mowa w art. 45 §1 k.w.

Jeżeli przy rozpoznawaniu środka odwoławczego wyłoni się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, sąd może odroczyć rozpoznanie sprawy i przekazać zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Uchwała SN jest w danej sprawie wiążąca. Sąd Najwyższy może przejąć sprawę do swego rozpoznana ( art. 515 §7 w zw. z art. 441 §5 k.p.k.)

Wyrok o uchyleniu prawomocnego rozstrzygnięcia :

o uniewinnieniu, o umorzeniu postępowania albo o przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania sądowi lub kolegium do spraw wykroczeń według właściwości ( art. 516 § 1-2 k.p.k.)

O odmowę uchylenia prawomocnego rozstrzygnięcia, sąd orzeka postanowieniem ( art. 516 §2 k.p.k.)

Na orzeczenie sądu środek odwoławczy nie przysługuje ( art. 516 §3 k.p.k.)

77

---