EPIDEMIOLOGIA - DANE, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki


Na czym polega łączność higieny z epidemiologią

Higiena jest nauką, która bada wpływ środowiska na zdrowie ludności w celu ustalenia związków przyczynowych pomiędzy czynnikami środowiskowymi a zdrowiem i opracowania na tej podstawie metod i środków profilaktycznych

  1. identyfikacja i określenie czynników środowiska

  1. ocena stanu zdrowia ludności

  1. wykrywanie związków przyczynowych pomiędzy czynnikami środowiskowymi i zdrowiem populacji ludzkich

Do oceny stanu zdrowia i wykrywania związków przyczynowych higiena posługuje się metodami epidemiologicznymi

Epidemiologia - definicja, cele

Nauka o częstości występowania różnych stanów zdrowotnych w populacji (fizjologicznych i patologicznych) oraz o czynnikach i warunkach związanych z ich występowaniem

Cele epidemiologii:

  1. ocena częstości występowania stanów zdrowotnych

  1. poszukiwanie czynników etiologicznych ryzyka

  1. opracowanie zasad profilaktyki

  1. wprowadzenie w życie

  1. monitorowanie

Jak się rozwijała epidemiologia

Okres I = nadnaturalne przyczyny, w nauce koniec wraz z poglądami Hipokratesa, potocznie istneje

Okres II - epidemiologia środowiskowa

Okres III - epidemiologia bakteryjna

Początek XX w

Lata powojenne

Koniec XX w

Metody badań epidemiologicznych

  1. opisowa

  1. analityczna: prospektywna, retrospektywna

  1. eksperymentalna

Epidemiologia opisowa

  1. Osoba: płeć, wiek, zawód, wykształcenie, stan cywilny, sytuacja ekonomiczna

  1. Miejsce: zakłady przemysłowe, kataklizm, tereny endemiczne

  1. Czas: regularność pojawiania się i wygaszania: „zmienność zjawisk epidemiologicznych w czasie”

Rodzaje zmienności zjawisk zdrowotnych w czasie

  1. Zmienność sekularna - zmiany w występowaniu chorób, zgonów lub innych zjawisk zdrowotnych na przestrzeni długiego okresu czasu - np. zmienność poziomu umieralności, w zakresie mierników rozwoju fizycznego i dojrzewania dzieci

  1. Zmienność okresowa - charakterystyczne cykliczne zmiany w występowaniu choroby - okres od kilku do kilkunastu lat: występowanie płonicy, odry, grypy

  1. Zmienność sezonowa - głównie dla chorób zakaźnych, choroby przewlekłe wiążą się z zaostrzeniem objawów - wrzody żołądka

  1. Epidemia - nagły wzrost ilości zachorowań na danym terenie w danym czasie

Epidemiologia analityczna

Epidemiologia eksperymentalna

Badania retrospektywne i prospektywne

  1. Badanie retrospektywne

  1. Badanie prospektywne

Mierniki zdrowia populacji:

Zdrowie

Pozytywne mierniki zdrowia

  1. Rozwój fizyczny:

  1. Sprawność fizyczna:

  1. Wydolność fizyczna:

Negatywne mierniki zdrowia populacji

a)natężenie zgonów

umieralność

a) ogólny: liczba zgonów/ liczba ludność * L

  1. szczegółowy

- wg wieku: liczba zgonów <40 rż/ liczby ludności < 40 rż *L

śmiertelność

  1. ogólny liczba zgonów / liczby chorych * L

  1. szczegółowy

b)natężenie chorób

zapadalność

  1. ogólny liczba nowych zachorowań/ liczby ludności *L

  1. szczegółowy

chorobowość

  1. ogólny liczba chorych / liczby ludności * L

  1. szczególowy

Mierniki ryzyka

  1. środowisko pracy

  1. środowisko życia: papierosy, nadwaga, brak snu, alkoholizm itd.

Współczynnik

Wskaźnik

Współczynniki umieralności niemowląt

Współczynnik zgonów:

  1. okres niemowlęcy liczba zgonów(0-364(365))/liczba zywych urodzeń z danego okresu

sprawozdawczego (m) *L

  1. okres wczesnoniemowlęcy liczba zgonów(0-27)/ m *L

  1. okres późnoniemowlęcy liczba zgonów (28-364-(365))/ m*L

Współczynnik zgonów okołoporodowych: ur. Martwe+zgon do 6 dnia/ (ur żywe+ur martwe)*L

Współczynnik martwo urodzonych: (ur. Martwe)/( ur. Żywych + ur Martwych) * L

Inne współczynniki

  1. Przyrost naturalny (l. Urodzeń - l. Zgonów)/l. Ludności * 1000 = (Wur-Wzg) *1000

  1. Rodność: l.urodzeń/ l. Ludności * 1000

  1. Płodność l. Urodzeń/ l. Kobiet(15-49 lat) * 1000

Urodzenie żywe: (wg WHO) - całkowite wydobycie/wydalenie z ustroju matki noworodka niezależnie od czasu trwania ciąży, wykazującego >=1z poniższych cech:

  1. skurcze mm szkieletowych

  1. akcja serca

  1. tętnienie pępowiny

niezależnie od tego czy sznur pępowiny został odcięty i czy łożysko zostało wydalone

  1. waga > 500g

  1. długość >25 cm

  1. ciąża trwa minimum 22 tygodnie

Jaki jest cel i jak się przeprowadza standaryzację współczynników epidemiologicznych

a)oczekiwaną liczbę zdarzeń (OLZ)

b)standaryzowany współczynnik zdarzeń (Suma OLZ)/l. Ludności populacji standardowej *L

Rodzaje standaryzacji:

Źródła informacji o zdrowiu populacji i ich wartość

  1. bezpośrednie:

  1. pośrednie:

Co to są badania skriningowe

  1. okres I - zimnica, robaczyce, trąd, jaglice

  1. okres II - gruźlica, choroby weneryczne

  1. okres III - cukrzyca, choroba wieńcowa serca, niedokrwistość z niedoboru żelaza

  1. osoby po dalszych badaniach zdrowe - do okresu rescreeningowego

  1. osoby chore - do leczenia

  1. osoby niepewne - do obserwacji

Jakimi cechami powinien cechować się test skriningowy

  1. Czułość - ilość osobników rzeczywiście chorych z wynikiem (+)

  1. Swoistość - możliwość jak najmniejszej ilości wyników (+), które w rzeczywistości są ujemne = zdolność rozdzielcza testu

  1. Powtarzalność - możliwość wielokrotnego zastosowania i otrzymywania podobnych wyników = stałość testu

  1. Sprawność - przydatność testu w warunkach terenowych

  1. Akceptacja - przez badaną populację

Wyjaśnić pojęcia:

Epidemia - gwałtowny wzrost występowania choroby w danym miejscu i danym czasie pod wpływem tego samego i zwykle pojedynczego czynnika sprawczego

Endemia - stałe występowanie choroby na danym terenie o stałej liczbie chorych

Pandemia - wielka epidemia obejmująca cały kraj a niekiedy kilka krajów, kontynent

źródło zakażenia - człowiek lub zwierze, od którego pochodzi nawy przypadek tej samej choroby

ognisko epidemiczne - miejsce, w którym znajduje się rezerwuar zarazka wraz z całym otoczeniem

stan epidemiczny - czas, kiedy zostaje ogłoszona epidemia

Zakażenie pokarmowe (1) a zatrucie pokarmowe (2)

  1. czynnik etiologiczny : bakteria (1), toksyna (2)

  1. okres wylęgania: długi (1), krótki (2)

  1. początki i przebieg choroby: narastający (1), ostry (2)

  1. wzrost temperatury: tak (1), zwykle nie(2)

  1. konieczność leczenia: tak (1), nie(2)

Ustalenie nośnika zakażenia w zatruciu pokarmowym

Rodzaje dezynfekcji i sposoby jej wykonywania

  1. zapobiegawcza - choroba jeszcze się nie szerzy , ale istnieją już ku temu powody: poczekalnie, umywalnie, ustępy

  1. ogniskowa - przy istniejącym źródle zakażenia (chory, nosiciel)

  1. bieżąca - w środowisku nosicieli zarazków oraz przez cały czas trwania choroby zakaźnej,

  1. końcowa - po usunięciu źródeł zakażeń np. po hospitalizacji chorego lub po wyzdrowieniu

Sposoby przeprowadzenia dezynfekcji:

  1. Środki fizyczne: czyszczenie mechanicznewysoka temperatura, UV,

  1. Środki chemiczne: roztwory wapna chlorowanego, chloraminy, lizolu, sterynolu

  1. odpowiednie stężenie

  1. zetknąć się bezpośrednio z dezynfekowanym przedmiotem

  1. działać określony czas

  1. Dezynfekcja kombinowana: stosowanie środków chemicznych i fizycznych

  1. Dezynfekcja biologiczna - oczyszczanie wód ściekowych w dołach fermentacyjnych i na złożach biologicznych; samooczyszczanie gleby i wody

Struktura chorób zawodowych w Polsce wg głównych przyczyn u obu płci

Mężczyźni:

  1. zawodowe uszkodzenie słuchu

  1. Pylica

  1. Przewlekłe choroby narządu głosu

  1. Zespół wibracyjny: (postać stawowa, naczyniowa, neurologiczna)

Kobiety:

  1. przewlekłe choroby narządu głosu

  1. choroby zakaźne i inwazyjne

  1. choroby skóry

  1. zawodowe uszkodzenie słuchu

Rozpoczęcie procedury wymaga potwierdzenia:

  1. czy choroba, którą rozpoznajemy jest w spisie chorób zawodowych

  1. minimum 10 lat przebywania w niekorzystnych warunkach

  1. nie dawniej niż 5 lat temu zaprzestana praca

Struktura przyczyn zgonów w Polsce z uwzględnieniem różnic pomiędzy płciami

  1. Choroby układu krążenia ~50%

  1. Nowotwory złośliwe ~20%

  1. Wypadki, urazy, zatrucia ~7%

Karta zgonu:

1. przyczyna wyjściowa : np. miażdzyca

2. przyczyna bezpośrednia np. migotanie komór

3. przyczyna wtórna np. zawał

Nowotwory

Mężczyźni:

  1. płuco

  1. żołądek

  1. pęcherz moczowy

  1. prostata

  1. okręznica

Kobiety

  1. sutek

  1. szyjka macicy

  1. płuco

  1. jajnik

  1. trzon macicy

  1. okrężnica

Ryzyko względne :

Stosowane w badaniach prospektywnych lub ekperymentalnych ( porównanie zapadalności na daną chorobę w grupie eksponowanej na domniemany czynnik etiologiczny i w grupie nieeksponowanej)

(wsp. zapadalności w grupie eksponowanej)

Ryzyko względne = -----------------------------------------------------

(wsp. zapadalności w grupie nieeksponowanej)

lub

chory zdrowy

kontakt z czynnikiem

wywołującym a b

brak kontaktu z

czynnikiem c d

a c a*(c+d)

RW=-------- : ---------=------------------

a+b c+d c*(a+b)

iloraz szans :

Inaczej “ryzyko względne przybliżone “, stosowane w bad. retrospektywnych

chory zdrowy

kontakt z czynnikiem

wywołującym a b

brak kontaktu z

czynnikiem c d

a*b

iloraz szans=---------

c*d

ryzyko przypisane

Mówi o ile zmniejszy sie zapadalność na daną chorobę po usunięciu danego czynnika sprawczego.

p*(RW-1)

RPp=-----------------

p*(RW-1)+1

RPp - ryzyko przypisane

p - proporcja osób w pop. narażonych na dany czynnik

RW- ryzyko względne

Mierniki fizycznego rozwoju dzieci i młodzieży

- tabele norm

- siatki centylowe

- wskaźniki proporcji

- morfogramy

Czynniki wpływające na nadumieralność mężczyzn do kobiet

- szybszy spadek umieralności kobiet na gruźlice i ch. reumatyczną po II w. św.

- większy odsetek wypadków wśród młodzieży męskiej

- większa umieralność okołoporodowa (częstsze wady wrodzone

Opracowanie ogniska epidemicznego choroby zakaźnej

  1. Zebranie informacji o chorych i ich zbadanie,

  1. poszukiwanie czynnika etiologicznego przy pomocy badań labolatoryjnych (badanie pokarmów, wody...

  1. Gromadzenie informacji o nowych zachorowaniach

  1. Zgromadzenie informacji o charakterze podejrzanej choroby (droga przenoszenia, czas inkubacji)

  1. Uporządkowanie zachorowań chronologicznie (najwcześniejsze mogą być w ognisku) i oznaczenie przypadków na mapie ( z zaznaczoną siecią kanalizacyjną, wodociągową, sklepami z żywnością)

  1. Podział zachorowań w zal. od grupy narażonej na dany czynnik

  1. Działanie przyczynowe (usuwanie zakażonej żywności, dezynfekcja, dezynsekcja, deratyzacja )

=> określenie źródła zakażenia, drogi przenoszenia, osobnikó wrażliwych

Profilaktyka ZP

- zapobieganie przedwczesnym porodom

- podawanie wcześniakom wit. E (właściwości antyoksydacyjne

- zapobieganie posocznicom

- ograniczanie czasu trwania tlenoterapi

- ograniczanie ilości transfuzji

- zapobieganie podawaniu związków ksantynowych

Czynniki ryzyka

  1. niski ciężar urodzeniowy

  1. niski wiek ciążowy

  1. hiperkapnia

  1. czas trwania tlenoterapii

  1. transfuzje krwi

  1. epizoty hipoksemii

  1. związki ksantynowe

  1. krwawienie w czasie ciąży

  1. światło, posocznica

Czynniki usposabiające do raka płuc

- palenie papierosów (gł. węglowodory policykliczne)

- azbest

- chrom, nikiel, PVC, guma (w przemyśle)

- oleje mineralne

Wnioskowanie o zależności przyczynowej na podstawie związku statystycznego:

- zgodność związku : (różne i metody i sposoby mają prowadzić do podobnych wniosków)

- moc związku : (na ile mocno zadziałanie czynnika ma wpływ na zaistnienie danego stanu)

- swoistość związku : (precyzja z jaką można na podstawie jednej składowej przewidzieć drugą)

- zależność czasowa : ( zal. między zadziałaniem czynnika a pojawieniem się objawów)

- logiczna spoistość związku :( zgodność związku statystycznego z informacjami z innych dziedzin na dany temat)

Powietrza

Przez monitoring środowiska rozumiemy badanie, analizę i ocenę stanu środowiska w celu rejestrowania zachodzących w nim zmian.
Proces generujący degradację środowiska naturalnego jest procesem złożonym, a do jego najważniejszych czynników należą:
· urbanizacja, która ma miejsce na całym świecie i jest procesem nieodwracalnym,
· nowe technologie zwłaszcza te, które są źródłem emisji do atmosfery produktów szkodliwych dla środowiska w wyniku pewnych reakcji,
· intensywna eksploatacja zasobów naturalnych,
· produkcja odpadów deponowanych na wysypiskach powodujących skażenie gleby i wód podziemnych będących źródłem emisji do atmosfery szerokiej gamy szkodliwych gazów,
· katastrofy techniczne i naturalne jak powodzie i huragany mające także przyczyny antropogeniczne,
· rolnictwo oparte w coraz w większym stopniu na chemizacji w celu zwiększenia plonów oraz szerokiego stosowania środków ochrony roślin,
· coraz szersze stosowanie urządzeń i materiałów generujących pole elektrostatyczne, magnetyczne i jonizujące.
W tej sytuacji coraz szerzej stosuje się monitoring ekologiczny powietrza szczególnie w dużych skupiskach ludzkich.
Celem takiego monitoringu skażeń powietrza jest:
Ř rejestracja parametrów określających rzeczywiste skażenie powietrza i porównanie ich ze stężeniami określonymi normami,
Ř rejestracja aktualnych warunków meteorologicznych i przewidywanie ich w najbliższym czasie,
Ř określenie związków przyczynowo-skutkowych uwzględniających źródła i wielkości emisji, kierunki ich napływu uwarunkowane warunkami topograficznymi i meteorologicznymi itp.,
Ř ocena, czy nie zachodzi groźba przekroczenia dopuszczalnych norm i podjęcia pewnych kroków zaradczych, aby do tego nie dopuścić, a także informowanie społeczeństwa o zagrożeniach jeśli nie będzie można im zaradzić i podanie odpowiednich zaleceń organizacyjnych.
Monitoring środowiska może obejmować: zanieczyszczenie powietrza gazami i pyłami, zanieczyszczenia wód i gleb, poziom hałasu, ilość i skład ścieków, wielkość i charakterystykę nagromadzonych opadów oraz szereg innych elementów przyrody ożywionej, stosownie do aktualnych warunków.
Rejestracja parametrów może odbywać się na drodze manualnej i automatycznej.
Monitoring może obejmować także prognozowanie stanu środowiska w określonym czasie. Prognozy te mogą być podstawą do podejmowania decyzji o charakterze administracyjnym, mających na celu ograniczenie stężeń środowiskowych pochodzących z różnych źródeł zagrożeń, tak o charakterze doraźnym jak i długofalowym.
Ograniczenie nadmiernego stężenia szkodliwych gazów i pyłów do atmosfery można uzyskać na drodze:
¨ prawnej,
¨ konsensusu między producentem emisji przekraczających dopuszczalne stężenia, a służbami ochrony środowiska i władzami terenowymi,
¨ tworzenie modeli matematycznych - algorytmów ujmujących współzależność między źródłami emisji i szeregiem innych czynników z wymogami prawnymi,


¨ nakazu administracyjnego władz terenowych jeśli zajdzie taka konieczność.
Przykładem wdrożenia powyższych zasad jest monitoring ekologiczny skażeń powietrza w Krakowie, który funkcjonuje od 1991 r.
Monitoring skażeń powietrza w Krakowie jest o tyle ważny, że nasze województwo znajduje się w jednym z 27 obszarów ekologicznego zagrożenia w Polsce.
System automatycznego monitoringu zanieczyszczeń powietrza składa się z 7 stacji stałych i jednej ruchomej. Pozwala mierzyć stężenie: SO2, NO2, NOx, CO, O3 oraz pyłu zawieszonego (śr. pyłu <10 mm). W 5 stacjach pobiera się także pył zawieszony do analizy chemicznej, a 3 stacje dokonują stałych pomiarów meteorologicznych. W ostatnich latach prowadzi się także rejestrację metali ciężkich takich jak: Fe, Zn, Cu, Pb, Cr, Ni i Cd, a w planach jest także okresowy pomiar dioksyn w okresie zimy .
Aparatura jest darem Stanów Zjednoczonych Ameryki, natomiast organizacja, montaż i uruchomienie sieci jest dziełem krakowskich służb ochrony środowiska.
Stacje zlokalizowano w miejscach starannie wybranych, by uzyskać maksymalnie czytelny obraz skali i pochodzenie zanieczyszczeń. Stacje wspiera stacja mobilna. Pozwala to zmieniać co pewien czas teren badań, a przez to uzyskiwać jeszcze czytelniejszy obraz przestrzenny powstawania i rozchodzenia się zanieczyszczeń.
Poziom zanieczyszczeń powietrza na przestrzeni miesiąca w powiązaniu z najważniejszymi zjawiskami meteorologicznymi jest przekazywany do ogólnej wiadomości.
Stacje automatycznego systemu pomiaru zanieczyszczeń tworzą sieć połączoną modemami z centralnym komputerem, który rejestruje mierzone wartości. Wyniki są następnie analizowane i opracowywane. Uzyskiwane dane pozwalają m.in. prognozować stany zagrożenia smogowego. Sieć automatycznego monitoringu zanieczyszczeń powietrza wspierana jest urządzeniami pomiarowymi Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, które uzupełniają te badania danymi meteorologicznymi o prędkości i kierunku wiatru, ilości i rodzajach opadów, temperaturze powietrza, występowaniu zjawisk inwersji, ciśnienia, itd.
Dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń powietrza wyrażone w mm/m3 określa się
jako:
- stężenie chwilowe (30 min) - D30

- stężenie średnio dobowe (24 godz.) - D24

- stężenie średnio miesięczne (ĺD24 : ilość dni w m-cu) - Dm

- stężenie średnio roczne (1 rok) - DA.

Dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń powietrza zarówno dla obszaru chronionego tj. miejsca zamieszkania człowieka jak i obszaru specjalnie chronionego, określają normy. Między wartościami powyższych stężeń zachodzi następującą prawidłowość:


D30 > D24 > Dm > DA


Schemat systemu monitoringu - patrz załącznik

Znajomość prognozy pogody oraz algorytmu, tj. pewnego przepisu matematycznego odpowiadającego na pytanie o prawdopodobny stan skażenia powietrza na najbliższą dobę w oparciu o aktualny stan powietrza i znane tendencje środowiskowe pozwalają na odpowiedź o spodziewanym poziomie skażenia powietrza.
W wyniku porównania spodziewanego skażenia powietrza z dopuszczalną normą, centralny komputer daje odpowiedź czy skażenie to jest w normie, czy też jest w zakresie stanu ostrzegawczego lub alarmowego. Jest to podstawą do wydania ewentualnych decyzji administracyjnych jak np. ograniczenie ruchu kołowego, wstrzymanie produkcji we wskazanych zakładach, wprowadzenie zmiany technologii, zmiany gatunków paliw itp., a także ochrony mieszkańców, szczególnie dzieci, przez zamykanie żłobków, przedszkoli, szkół, pozostawienie w domach pewnych grup ludności (ludzi starych, chorych), ewakuacja itp.
Informacja o prawdopodobnym przekroczeniu dopuszczalnych norm jest podstawą do podjęcia pewnych kroków organizacyjnych, aby do tego nie dopuścić.
Działania zarówno doraźne jak i długofalowe wynikające z proekologicznej polityki przedsiębiorstw i innych przedsięwzięć organizacyjnych, mają swoje źródło także w monitoringu skażeń powietrza.
Pozytywnym przykładem ustępowania ponadnormatywnych stężeń jest udział w powietrzu dwutlenku siarki. Rok 1997 należy odnotować jako historyczną datę - nareszcie po wielu latach w Krakowie została dotrzymana norma średnioroczna wynosząca 32 mg/m3. Obserwując korzystny spadek koncentracji tego zanieczyszczenia należy przypuszczać, że nowe, aktualnie obowiązujące normy nie będą przekraczane.
Norma średnioroczna dla dwutlenku azotu jest przekraczana jedynie na Alejach Krasińskiego. Na pozostałych stacjach, jest ona dotrzymywana. Zachodzi obawa, że będzie coraz trudniej ją dotrzymać, ze względu na zagrożenia ze strony rosnącego ruchu pojazdów samochodowych oraz z uwagi na fakt zaostrzenia dotychczas obowiązującej normy.
Obserwuje się mniejsze niż w latach poprzednich stężenia tlenku węgla. Natomiast normy średniodobowe prawdopodobnie będą przekraczane w okresach „smogowych”, szczególnie przy arteriach komunikacyjnych.
Chociaż w roku 1997 zanotowano na obszarze miasta mniej pyłu zawieszonego niż w latach poprzednich, zanieczyszczenie to stwarza nadal problemy, szczególnie w okresie zimowym, w dniach charakteryzujących się niekorzystnymi warunkami meteorologicznymi (inwersja temperatury, brak wiatrów). Praktycznie do dotrzymania normy średniorocznej brakuje bardzo mało, bo tylko 3mg/m3.
Bardzo niepokojącym zjawiskiem wiążącym się bezpośrednio z zanieczyszczeniem powietrza pyłem zawieszonym, jest obecność znacznych ilości benzo-a-pirenu występującego w spalinach pojazdów samochodowych (także w dymie papierosowym), wykazującego silne działanie rakotwórcze. Normy dla tej substancji są nawet kilkunastokrotnie przekraczane, szczególnie na stacjach zlokalizowanych w pobliżu tras komunikacyjnych.
Obowiązująca norma na zawartość ołowiu jest nieznacznie przekraczana. Fakt znacznego spadku koncentracji ołowiu w roku 1997 w porównaniu do lat poprzednich jest prawdopodobnie efektem zwiększonej ilości samochodów wyposażonych w katalizatory i używających benzyn bezołowiowych.
W ostatnich latach stan powietrza w Krakowie ulega dalszej stopniowej poprawie, choć poprawa ta nie dotyczy wszystkich badanych substancji. Coraz częściej jednak dopuszczalne wielkości stężeń zanieczyszczeń są dotrzymywane. Dotyczy to w większości obszaru miasta objętego siecią automatycznego monitoringu powietrza.
Krakowskie powietrze w ciągu ostatnich 2 lat stało się czystsze o:
459 ton pyłu/rok
430 ton SO2/rok
116 ton NOx/rok
650 ton CO/rok
64.932 ton CO2/rok
W dalszym ciągu kontynuowany jest program mający na celu poznanie mechanizmów powstawania i propagacji smogu fotochemicznego w sezonie letnim w celu ustalenia możliwości przeciwdziałania temu zjawisku.
Niepokojącym zjawiskiem jest natomiast rosnąca w powietrzu ilość dioksyn i furanów. Jeśli związki te zawsze występowały w środowisku naturalnym człowieka i pochodziły z pożarów lasów, wybuchów wulkanów czy uderzeń piorunów, ale utrzymywały się w granicach 1 ng/kg masy ciała człowieka, to obecnie ilość ta jest przekraczana ok. 40 razy.
Dioksyny należą do najbardziej toksycznych i rakotwórczych związków chemicznych. Powstają w wyniku stosowania pewnych technologii przemysłowych, ale także w wyniku spalania odpadów w piecach domowych, resztek organicznych na działkach, traw na łąkach, papieru zawierającego chlor i wszelkich procesów przebiegających z niedoborem tlenu w zbyt niskich temperaturach oraz z emisji spalin silników samochodowych.
Przeprowadzone w Krakowie wyrywkowe badania składu chemicznego sadzy pobranej z przewodów kominowych kamienic ogrzewanych piecami węglowymi, wykazały wyjątkowo duże stężenie dioksyn, co wskazuje na powszechny zwyczaj spalania w nich odpadów z gospodarstw domowych, odpadków kuchennych, tworzyw sztucznych itd.
Stężenie np. dioksyn w Krakowie jest ok. 17 x większe niż w krajach Europy Zachodniej i jest 10 - krotnie większe w m-cach zimowych niż w m-cach letnich.
Za zdecydowaną większość emisji tych wybitnie toksycznych zanieczyszczeń odpowiadamy my sami i od indywidualnych zachowań mieszkańców Krakowa zależy, czy stężenie dioksyn w powietrzu zmaleje.

Szczegółowy opis zanieczyszczeń środowiska

Zanieczyszczenia powietrza to główne przyczyny światowych zagrożeń środowiska. Dwutlenek siarki (SO2), tlenki azotu (NOx) i pyły to najczęstsze z zanieczyszczeń występujących w naszej atmosferze.

Przez zanieczyszczenie powietrza rozumie się obecność w powietrzu substancji stałych, ciekłych lub gazowych w ilościach przekraczających ich średnią zawartość.

Źródła zanieczyszczeń dzielimy na antropogeniczne i naturalne. Do antropogenicznych zaliczamy przemysł, przerost liczby ludności, energetyka i motoryzacja. Naturalne źródła to erupcje wulkanów, wietrzenie skał, pył kosmiczny i pożary lasów.

Konsekwencją zanieczyszczeń są choroby układu oddechowego, zaburzenia reprodukcji i alergie u ludzi. Korozje metali i materiałów budowlanych to również skutki zanieczyszczeń.

R E K L A M A

0x01 graphic
Problem zanieczyszczeń towarzyszy nam od dawien dawna. Ich ilość stale rośnie. Sami nieświadomi się do tego przyczyniamy paląc węglem, czy używając farb w aerozolu. Jednak najpoważniejszym zagrożeniem są ogromne składowiska odpadów, których trudno nie zauważyć. Zajmują one ogromne połacie terenu na których jedynymi przedstawicielami fauny są szczury, bądź też mewy. Wszystkie toksyczne substancje (lotne i stałe) wydostając się z terenu wysypiska przenikają do wody, podłoża i powietrza szkodząc organizmom żywym. Alternatywnym rozwiązaniem jest dokładniejsze zabezpieczanie wysypisk, spalarnie śmieci lub przeróbka wtórna śmieci, tzw. recykling.

Liczebność ludzi ma niezwykle duży wpływ na degradację środowiska, dotyczy to zwłaszcza krajów wysoko rozwiniętych. Pod względem wielkości zanieczyszczania środowiska jednemu dziecku z bogatego kraju, odpowiada około dwudziestu z krajów ubogich. To świadczy o tym jaką presję wywierają takie kraje jak Stany Zjednoczone.

W przypadku Polski najbardziej zanieczyszczonym obszarem jest Wyżyna Śląska. Dominuje tam przemysł metalurgiczny oraz energetyczny. Kumulacja tych gałęzi przemysłu spowodowała znaczne pogorszenie stanu tamtejszego środowiska. Jest to obszar klęski ekologicznej. Szacuje się, że jedynie 20% ścieków pochodzenia przemysłowego oraz 10% komunalnych podlega oczyszczaniu na tym terenie. Ponadto notuje się tam dużą emisję różnych szkodliwych gazów, np. dwutlenku siarki (SO2), dwutlenku i tlenku węgla (CO2, CO), tlenków azotu (NOx) i innych. Występują również liczne zanieczyszczenia pyłowe, które niosą ze sobą duże ilości metali ciężkich takich jak: ołów (Pb), cynk (Zn), rtęć (Hg), kadm (Cd) i miedź (Cu).

Zanieczyszczenia strefy glebowej

Cechą charakterystyczną dla zanieczyszczeń gleby jest ich długotrwała w niej kumulacja. Trwa ona nawet przez setki lat. Jest to dodatkowo przerażające, ponieważ znajdują w niej ujście również zanieczyszczenia opadające z powietrza i wsiąkające z wodą. Glebie zagraża niezorganizowane rolnictwo. Sztuczne nawozy i środki ochrony roślin stosowane w sposób niewłaściwy, są przyczyną bardzo negatywnych skutków. Jak wiemy nawozy wzbogacają ziemie w pierwiastki biogenne, takie jak azot (N), fosfor (P) i potas (K), niestety stosowane w nadmiarze dają odwrotny do pożądanego efekt, mianowicie przyczyniają się do degradacji gleb i eutrofizacji wód gruntowych. Nie można ich stosować w nadmiarze. Również stosowanie środków ochrony rośli to zabieg nie do końca pożyteczny, ponieważ tylko 10-20% tych substancji osiada na pryskanej roślinie. Reszta przedostaje się do gleby i kumuluje się w niej lub krąży w całej biosferze. Innym zagrożeniem są metale ciężkie (motoryzacja, przemysł), które przenikają do upraw. Również kwaśne deszcze to kolosalny problem. Jeśli deszcz ma wartość pH poniżej 5,65 to zaliczamy go do kwaśnych. Ich źródłem są zanieczyszczenia atmosfery takie jak: tlenki: azotu (NOx), siarki (SOx), dwutlenek węgla (CO2) i kwasy beztlenowe: siarkowodór (H2S) i chlorowodór (HCl). Ich źródłem mogą być wulkany (naturalne) lub działalność różnych gałęzi przemysłu, np. energetycznego (antropogeniczne), czy komunikacja. Elektrownie i elektrociepłownie napędzane paliwem zawierającym siarkę i jej związki (zasiarczonym), najczęściej węglem, produkują spaliny zawierające ogrom tych substancji. W wyniku reakcji wody (H2O) zawartej w atmosferze z pochłoniętymi substancjami (H2S, HCl, CO2, SOx, NOx) powstają kwasy nieorganiczne, a dokładniej rozcieńczony kwas siarkowy (IV) - H2SO3, znacznie bardziej niebezpieczny i szkodliwy kwas siarkowy (VI) - H2SO4, kwas azotowy (V) HNO3, kwas fosforowy (V) H3PO4, kwas solny HCl i kwas fluorowodorowy HF. Wszystkie te związki dostają się do gleby zakwaszając ją. Efektem jest utrata jakości przez glebę. Objawia się brakiem składników biogennych, które są niezbędne dla życia i rozwoju rośli, giną lasy. Również jeziora nie pozostają bez szkód, giną w nich ryby.

Takie tereny nie można zostawić samy sobie, należy je rekultywować. Jedną z form takiego zabiegu jest wapnowanie gleby. Polega ono na dostarczaniu do gleby wapienia, czy dolomitu, które zobojętniają odczyn gleby. Inną formą jest mieszanie gleb niskiej jakości z tymi czystymi. Stosuje się również tzw. wypłukiwanie substancji toksycznych.

Zanieczyszczenia opadów

Opad atmosferyczny to efekt jednego z dwóch procesów zachodzących w atmosferze: krystalizacji lub kondensacji pary wodnej zawartej w atmosferze. Występuje on w dowolnej postaci: deszczu, mżawki, mgły, rosy, śniegu, szronu czy gradu. Opad pochłania z powietrza gazy i wypłukuje zawieszone w atmosferze cząstki materii tzw. aerozole atmosferyczne. Znajdują się wśród nich tlenki azotu (NOx), siarki (SOx) i węgla (CO i CO2). Ponadto mogą występować w nich metale ciężkie, takie jak: ołów (Pb), kadm (Cd), a nawet substancje radioaktywne. Związki te to nie tylko twory antropogeniczne. Mogą pochodzić z naturalnych źródeł, np. wydostawać się w czasie erupcji wulkanów lub trzęsień ziemi. Rozprzestrzenianie się tych zanieczyszczeń na dalsze odległości zależy od dwóch czynników:

- wysokości emitora, np. komina (im wyższy tym na dalszą odległość)

- warunków meteorologicznych (kierunek i prędkość wiatru, temperatura powietrza, wilgotność powietrza)

Zanieczyszczenia wód podziemnych

Wodociągi, a zatem społeczeństwo zaopatruje się w wodę korzystając między innymi z zasobów wód podziemnych. Jeśli zawierają one zbyt dużo żelaza (norma to 35 mg/dm3), przed użyciem należy tę zawartość obniżyć. Poza presją jakie wywiera rolnictwo, nie należy zapominać o produktach ropopochodnych, dostających się do wód podziemnych wyciekami z rurociągów i bezpośrednio ze zbiorników fabryk, a także ze stacji benzynowych, myjni, stacji obsługi pojazdów, czy też bezmyślnie wylewanych przez ludzi. Wody podziemne są zasilane zanieczyszczeniami także przez ścieki przemysłowe i zanieczyszczoną atmosferę. Często są to związki toksyczne stanowiące wielkie zagrożenie dla wód podziemnych.

Zanieczyszczenia wód powierzchniowych

Wody powierzchniowe dzielimy na śródlądowe, morskie i oceaniczne. Wszystkie padają ofiarą zanieczyszczeń przemysłowych, bytowo-gospodarczych i rolniczych. Proces ten zaszedł już tak daleko, że środowisko nie nadąża z ich oczyszczaniem. Zachwiana równowaga zakłóca proces samooczyszczania się wód. Analiza czystości rzek w Polsce wykazała, iż z 40 zbadanych rzek, ani jedna (według kryterium biologicznego) nie kwalifikuje się do wód I klasy czystości. Do II klasy kwalifikuje się tylko 1,6%, a do III 9,7%. Reszta to wody zlej jakości. Jest to rezultat bardzo niepokojący. Taki stan rzek polskich jest wynikiem zasilania ich substancjami nie ulegającymi redukcji i ściekami komunalnymi. Przy słabo funkcjonującym systemie oczyszczania rzek w naszym kraju otrzymujemy takie, a nie inne rezultaty. Z 845 miast w Polsce tylko w 526 funkcjonują oczyszczalnie ścieków, do tego 141 z nich to mało efektywne oczyszczalnie mechaniczne.

Dwie największe rzeki w Polsce - Wisła i Odra, są zanieczyszczone niemalże w całej długości swego biegu. Głównym źródłem tych zanieczyszczeń są wody kopalniane o znacznym stopniu zasolenia. Niosą z sobą 9 tysięcy ton soli na dobę. Zasolenie wody jest bardzo niekorzystnym zjawiskiem, jego skutkiem jest wstrzymywanie procesów samooczyszczania się rzek, korozje obiektów wodnych, instalacji i podzespołów wodociągowych.

Wody pitnej, a nawet tej względnie czystej wciąż ubywa. Zaburzone zostają wszystkie czynności i procesy, do których jest ona niezbędna. Czystej wody brakuje w rolnictwie, w przemyśle, a zwłaszcza w naszych domach. Wciąż ubywa miejsc idealnych na wczasy lub weekendowy wypoczynek. Chyba nie ma osoby, która chciałaby wypoczywać nad brudnym jeziorem, czy rzeką. Generalnie na świecie tylko 25% społeczeństwa ma dostęp do czystej wody. W krajach biednych zanieczyszczona woda jest źródłem zarazków i pomaga roznosić się choroba i wirusom.

Głównym powodem zanieczyszczenia wód są ścieki. Zawierają w sobie różne szkodliwe substancje. Najgroźniejsze z nich to detergenty. Stanowią składnik środków piorących, płynów do mycia naczyń, czy płynów zwilżających. Zaliczamy je do związków powierzchniowo czynnych, ułatwiających proces rozpuszczania innym substancjom. Same bezpośrednio nie stanowią zagrożenia, ale dzięki nim w wodzie mogą rozpuszczać się substancje toksyczne i rakotwórcze. Umożliwiają rozpuszczanie się substancjom trudno lub w ogóle nie rozpuszczalnym.

Oczyszczanie ścieków

Oczyszczanie wody składa się z szeregu następujących po sobie procesów. Do najważniejszych zaliczamy: sedymentację, sorpcję, utlenianie chemiczne oraz biochemiczne, mineralizację związków organicznych. Te same procesy stanowią podstawy utylizacji ścieków, którą przeprowadza się w zakładach oczyszczania ścieków. Wyróżniamy trzy różne metody oczyszczania ścieków:

Jak widać żadna z metod nie daje 100% czystej wody. Jest to problem na skalę globalną. Często woda z kranu nie spełnia wymogów czystości, nie mówiąc o wodach z rzek i wód gruntowych, których skażenie wciąż rośnie. Woda pitna, w naszych domach jest czerpana właśnie z rzek i wód podziemnych. Jest ona oczywiście oczyszczana ale jak wynika z wcześniejszej analizy żadna z metod oczyszczania nie daje w 100% zadowalających rezultatów, a ścieków wciąż przybywa. Rolnictwo, przemysł, czy my sami produkujemy je w niebagatelnych ilościach, które następnie trafiają do wód. Przykładowo Ren, będący największą europejską rzeką, dostarczający wody 20mln mieszkańców jest uznawany za najbardziej zanieczyszczoną rzekę Europy. Corocznie trafia do niej blisko 10 tysięcy ton odpadów. Te dane mówią same za siebie. Metale ciężkie, azotany, cyjanki i inne szkodliwe substancje to wytwór przemysłu i rolnictwa. Wszystkie dostają się do wody, następnie do organizmów żywych (w tym człowieka) i bezpośrednio lub pośrednio im szkodzą. Właśnie ze względu na otaczającą nas naturę i zdrowie nas samych, powinniśmy zatroszczyć się o zmniejszenie, a kiedyś całkowite wyeliminowanie tego rodzaju postępowania. Należy zastanowić się nad nowymi lepszymi metodami oczyszczania i uzdatniania wody tak, by procent zanieczyszczonych wód zaczął maleć. Ludzie od niepamiętnych czasów pozbywają się ścieków odprowadzając je do rzek. Te zanieczyszczenia trafiają następnie do mórz i oceanów. Jednak wszystkie one do nas wracają, np. w pożywieniu. W Japonii (lata 50) doszło do masowego zatrucia rtęcią, właśnie przez spożycie ryb zawierających rtęć. Człowiek się nie zastanawia nad ewentualnymi konsekwencjami swoich działań i takie są skutki. Dopiero kiedy jest bardzo źle, szuka się alternatywnych rozwiązań.

Zanieczyszczenia powietrza

Przez zanieczyszczenia powietrza rozumiemy wszystkie jego składniki (stale, gazowe i ciekle), które nie występują w nim pierwotnie, lub substancje naturalnie występujące, ale których ilości w powietrzu odbiegają od normy. Zanieczyszczenia powietrza dzielimy na:

Zanieczyszczenia powietrza maja negatywny wpływ na każdy element środowiska naturalnego, a także na martwą materię, np. powodują korozję budowli. Często mają one nieprzyjemny zapach co również jest bardzo uciążliwe.

Przez wielkość emitowanych zanieczyszczeń rozumiemy ich całkowita ilość przyjmowaną przez atmosferę w określonym czasie. Wyraża się ją w następujących jednostkach: g/s, kg/h, bądź też w t/rok.

Rozróżniamy dwa rodzaje źródeł zanieczyszczeń: naturalne i antropogeniczne (spowodowane działalnością człowieka). Naturalnymi mogą być wybuchy wulkaniczne, trzęsienia ziemi, pożary, czy obszary bagienne produkujące metan (CH4), sól pochodząca z mórz i oceanów, erozja gleb, erozja skał i burze piaskowe. Wśród antropogenicznych wyróżniamy cztery zasadnicze grupy:

Źródła emisji mogą być: punktowe (np. kominy), liniowe (np. autostrada) i powierzchniowe ( np. otwarty zbiornik lub obszar z którego ulatnia się szkodliwa substancja).

Zanieczyszczenia powietrza dzielimy na pierwotne, które nie zmieniły swej struktury i właściwości od momentu uwolnienia ich do atmosfery, oraz zanieczyszczenia wtórne, powstałe wskutek ich reakcji ze składnikami atmosfery oraz substancjami pyłowymi, które zalegając na powierzchni ziemi zostały ponownie uniesione w powietrze, np. przez wiatr.

Powietrze jest specyficzną strefą. Zanieczyszczenia w niej będące mogą się z łatwością przemieszczać. Zależne jest to od wysokości emitora (np. komina) i panujących warunków meteorologicznych. Unoszone zanieczyszczenia po pewnym czasie ulegają sorpcji (osiadają na powierzchni ziemi) lub są sprowadzane na nią wraz z opadem. Te których średnica jest poniżej 200mm unoszą się dłużej przyjmując postać aerozoli. Te o średnicy nie przekraczającej 20mm zazwyczaj usuwa opad, cięższe przyciąga siła ciężkości. Powietrze podlega ciągłemu mieszaniu; jeśli ukształtowanie terenu jest niekorzystne, na dodatkowo niewielkim terenie (np. miasto), a dzień bezwietrzny może dojść do kumulacji zanieczyszczeń i powstania tzw. smogu.

Jednym ze składników atmosfery są gazy absorbujące promieniowanie IR (podczerwone), odbijające się od ziemi. Do związków tych zaliczamy: wodę w postaci pary wodnej, dwutlenek węgla (CO2), metan (CH4), podtlenek azotu (N2O2) i freony. Związki te sprzyjają efektowi cieplarnianemu (nazywamy je gazami cieplarnianymi) i powiększaniu się dziury ozonowej. Szacuje się że roczna emisja dwutlenku węgla wynosi 1011 t. Jego stężenie na początku XX wieku wynosiło 270ppm, w latach 80-tych badania wykazały jego wzrost do 360ppm. Dwutlenek węgla występuje w tak dużych ilościach, że choć jego wpływ na efekt cieplarniany jest dużo mniejszy, niż np. nadtlenku azotu (jest bardzo groźny ale występuje w stosunkowo małych ilościach), jest on większym zagrożeniem. Związki takie jak freony docierające do ozonosfery i wchodzące z ozonem w reakcje są przyczyną zwiększania się dziury ozonowej, wykrytej w 1983 roku nad Antarktydą. Ozonosfera ma właściwości zatrzymujące promieniowanie UV (ultrafioletowe). Jej brak przynosi wzrost promieniowania UV, oddziałującego na wszystkie organizmy w sposób bardzo negatywy.

Bardzo istotny jest skład powietrza w budynkach i pomieszczeniach halowych. Zależy od jakości powietrza na tym obszarze, czy przeprowadzane są w nim jakieś procesy technologiczne i od sprawności działania systemu wentylacyjnego. Źródłem zanieczyszczeń w pomieszczeniach są:

W przemyśle górniczym, odlewniczym, materiałowym, spawalniczym, przetwórczym (azbestu) zagrożeniem są pyły. Powodują one wiele chorób, m.in. pylicę płuc. Dodatkowo notuje się emisję związków powodujących zatrucia (np. ołów (Pb) lub tlenek węgla(CO)).

Zanieczyszczenie może oddziaływać na środowisko w dużej ilości i krótkotrwale lub długo ale małym stężeniem. Najczęściej dochodzi do współdziałania zanieczyszczeń. Ich jednoczesne działanie może dać dużo gorsze konsekwencje, niż gdyby każda z tych substancji działała osobno.

Bardzo groźną substancją dla ludzi jest dwutlenek siarki. Oddziaływuje na błony śluzowe, efektem może być nawet skurcz mięśni oskrzelowych. Przy stężeniu 10-500 mg/m3 wpływa także na rośliny. Uszkadza liście pszenicy, tytoniu, lucerny, owsa i wielu innych roślin. Zagraża również lasom. Wraz z związkami azotu, fluoru, ołowiu, chloru, cynku, miedzi i węglowodorów wpływa na ich co raz szybszą degradację.

Wszystkie szkodliwe substancje mają ustalone swoje najwyższe dopuszczane stężenia. Są one inne dla obszarów takich jak uzdrowiska, parki narodowe i krajobrazowe, rezerwaty przyrody. Również inne stosuje się w odniesieniu do powietrza stanowisk pracy. W przypadku Polski ponad 20% jej obszarów jest o zanieczyszczonym powietrzu (głównie dotyczy to dużych miast i aglomeracji). Dane statystyczne z 1993 roku donoszą, iż emisja gazów wynosiła wtedy około 10mln ton. Obejmowała 4,4mln ton tlenku węgla (CO), 2,7mln ton dwutlenku siarki (SO2) (w 1991 roku wynosiła 3,0mln ton, a w 1989 roku 3,9mln ton), tlenków azotu (NOx) 1,1mln ton (w 1991 roku wynosiła 1,2mln ton, a w 1989 roku 1,5mln ton), substancji lotnych (organicznych) 1,7mln ton, dwusiarczek węgla (CS2) 20 tys. ton, siarkowodór (H2S) 9 tys. ton, pochodnych fluoru 4 tys. ton. Roczna emisja dwutlenku węgla (CO2) wynosi około 400mln ton. W przypadku pyłów od roku 1989 do 1993 emisja uległa zmniejszeniu z 2,4mln ton/rok do 1,5mln ton/rok. Efektem tak dużego zanieczyszczenia jest degradacja lasów (np. w Górach Izerskich, czy Rybniku).

Zanieczyszczenia środowiska naturalnego

Jest to stan środowiska, który jest efektem wprowadzenia doń substancji w stanie lotnym, ciekłym lub stałym, bądź też energii w ilościach lub składzie ujemnie wpływającym na nasze zdrowie, faunę, florę, klimat, jakość gleby i wody lub wartości materialne człowieka (np. korozja budynków). W wyniku wprowadzenia zanieczyszczeń do środowiska cierpi cała biosfera i biotop. Jak wiadomo źródłem tych zanieczyszczeń jest człowiek, a konkretnie jego rozwój lub natura. Człowiek w sposób ciągły, systematyczny degraduje elementy środowiska. Często są to działania niezamierzone, będące wynikiem np. jakiejś nieprzewidzianej awarii.

Ocena aktualnego stanu środowiska jest dokonywana w oparciu o naturalny jego stan (czysty). Nie ma znaczenia, czy poddany analizie stan środowiska wynika z działania substancji o sprecyzowanych normach (stężeniach lub natężeniach), czy też jest efektem oddziaływania czynników nieokreślonych przez prawne normatywy dopuszczalnych stężeń. Czasem jako zanieczyszczenie traktuje się przekroczenie norm prawnych odnośnie jakości środowiska lub tolerowanych wskaźników wielkości emisji zanieczyszczeń, przykładowo fluor i jego związki nie należą do składników powietrza i w związku z tym są traktowane jako zanieczyszczenia ,natomiast zgodnie z prawem NDS, czyli najwyższe dopuszczalne stężenie tych związków wynosi: NDS chwilowe - 30mg/m3, NDS średniodobowe - 10mg/m3 i NDS średnioroczne 1,6mg/m3.

Niegdyś zanieczyszczenia miały charakter lokalny. Rozwój przemysłu i aglomeracji społecznych w drugiej połowie XX wieku spowodował ewolucję zakresu zanieczyszczeń z lokalnego, przez regionalny (np. zanieczyszczenie morza Bałtyckiego), aż do globalnego (np. efekt cieplarniany, dziura ozonowa, kwaśne deszcze). W związku z powyższym UNESCO uznało za najgroźniejsze substancje:

Oczywiście multum zagrożeń człowieka jest wynikiem zanieczyszczenia powietrza, wody, czy żywności znajdującej się w jego bezpośrednim otoczeniu. Reasumując badania odnośnie zanieczyszczeń i aktualnego stanu środowiska należy prowadzić zarówno na skalę światową jak i lokalną. Te informacje pomogą nam znaleźć wiele alternatywnych rozwiązań odnośnie ochrony środowiska i zapobiec nie jednemu zagrożeniu.

Stan środowiska w Polsce

W Polsce istnieje 22 parki narodowe, 1368 rezerwatów przyrody (dane z 31 grudnia 2003), wiele parków krajobrazowych, obszarów o chronionym krajobrazie, oraz mające międzynarodowy charakter rezerwaty biosfery ( utworzone na mocy UNESCO). Równocześnie na terenie naszego kraju występuje 27 obszarów klęski ekologicznej. Są to obszary na których dopuszczalne normy występowanie niektórych zanieczyszczeń zostały znacznie przekroczone. Należą do nich GOP (Górnośląski Okręg Przemysłowy), Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy, obszar Zatoki Gdańskiej i Gór Izerskich.

Badania przeprowadzone pomiędzy 1990, a 1993 rokiem dowodzą, że zgodnie z dopuszczalnymi normami dla poszczególnych zanieczyszczeń, na terenie naszego kraju więcej niż 10% jednostek administracyjnych kraju przedstawiało niekorzystną sytuację środowiskową. Pogarszała się w miastach i okręgach przemysłowych (obszar Śląska i Małopolski). Najczęściej normy przekraczało stężenie pyłów, aldehydu mrówkowego (HCHO), ołowiu (Pb) i fluoru (F).

Zgodnie z rozporządzeniem ministra z 11 lutego 2004 roku rozróżnia się 5 klas czystości wód powierzchniowych w Polsce. Każdej klasie odpowiadają odpowiednie parametry i normy. Klasą najczystszą jest klasa I. Najczęstszymi zanieczyszczeniami wód są łatwo utlenialne substancje organiczne, związki azotu, związki fosforu i rozpuszczalne sole, których źródłem są wody pokopalniane. Odnośnie wód podziemnych dokładnych informacji brak, natomiast przypuszcza się, że zanieczyszczonych jest około 25% zasobów, będących do dyspozycji. Główną presje wywiera rolnictwo, skażona atmosfera, brak kanalizacji na obszarach wiejskich i wielu miejskich oraz źródła punktowe, takie jak: stacje paliw, czy składowiska odpadów funkcjonujące sprzecznie z normami i wymogami, o technologii i organizacji stwarzających poważne zagrożenie. Wszystkie te źródła oddziałują także na glebę. Jej rekultywacja to proces długotrwały i drogi. Natomiast w przypadku klimatu akustycznego główny udział ma hałas komunikacyjny, pochodzący z dróg, dworców i lotnisk. W większych miastach taki poziom wynosi od 65 do 75dB, w mniejszych 62 - 73dB, na wsiach 45 - 62dB.

Aby poprawić stan środowiska naturalnego potrzebne są natychmiastowe działania dotyczące modernizacji stosowanych technologii, w celu zmniejszenia zużycia surowców naturalnych i energii. Ponadto niezbędna jest rekultywacja terenów już zniszczonych.

Zanieczyszczenia gleb

Przez zanieczyszczenie gleby rozumie się przekroczenie normy określającej zawartość danej radioaktywnej substancji, a także mikroorganizmów zamieszkujących glebę. Obecność tych substancji i mikroorganizmów we właściwych ilościach jest niezbędna, gdyż zapewniają one obieg materii i energii w ekosystemach. Zanieczyszczenia pochodzą z odpadów, pyłów i substancji lotnych emitowanych przez przemysł, z komunikacji samochodowej i innej, a także z rolnictwa (nawozy azotowe i fosforowe, pestycydy). Konsekwencją wpływu zanieczyszczeń jest pogorszenie urodzajności gleby (co mści się obniżeniem wielkości i jakości plonów), zaburzeniem okresu wegetacji u roślin, degradacja szaty roślinnej oraz konsekwencje w postaci korozji budynków i innych obiektów, np. wodociągów. Najczęstszymi zanieczyszczeniami gleby są: związki organiczne (np. pestycydy), metale ciężkie (np. rtęć, cynk), i związki azotu.

Chemiczne właściwości gleby mogą zostać przekształcone w wyniku zmiany jej pH (odczynu) na bardziej kwaśny (zakwaszenie) lub zasadowy (alkalizacja), może to być jej zasolenie lub inna forma antropopresji, niezamierzonej lub celowej. Odczyn to podstawowa cecha gleby. Ma wpływ na procesy glebowe, erozje wietrzną skał macierzystych, proces mineralizacji oraz humifikacji szczątków organicznych, proces wzrostu roślin, proces nitryfikacji (w wyniku tego procesu powstają azotany) i proces denitryfikacji (z azotanów powstaje amoniak, azot). Ma także wpływ na organizmy, które żyją w glebie. Organizmy te nazywamy edafonem. Zakwaszenie to rezultat zachodzących w glebie reakcji rozkładu związków organicznych, a także życiowych przemian organizmów roślinnych. Produktami tych przemian są kwasy organiczne i nieorganiczne. Ponadto na zakwaszenie wpływa nitryfikacja i proces hydrolizy soli pierwiastków glinu (Al) i żelaza (Fe). Dodatkowo proces napędzają kwaśne opady, niosące jony siarczkowe, chlorowe oraz azotanowe, a także inną materię wymywaną z powietrza atmosferycznego. Kwaśne opady mają tak negatywny wpływ, ponieważ powodują rozkładanie się pierwotnej oraz wtórnej substancji mineralnej, uwalnianie z kompleksów glinokrzemianowych glinu (w takiej formie ma on właściwości toksyczne), wypłukiwanie cząstek mineralnych będących jednostką strukturalną kompleksu sorpcyjnego, a także spadek aktywności organizmów glebowych. w przypadku alkalizacji najważniejszym procesem jest wypłukiwanie pyłów zawieszonych w atmosferze. Są to pyły pochodzące z cementowni, a także będące efektem nadmiernego wapniowania.

Związkami bardzo niebezpiecznymi dla gleby są azotany. Ich źródłem jest przede wszystkim rolnictwo, a konkretnie stosowane w nim nawozy sztuczne. Roślina wchłania tylko 50% stosowanego nawozu. Reszta przedostaje się do gleby i wód gruntowych, bezpośrednio im szkodząc. Azotany mogą się dostawać do gleby także ze ściekami i lub z zanieczyszczonej atmosfery. Azotany mają bezpośredni wpływ na rośliny:

- opóźniają ich dojrzewanie

- zmniejszają odporność na patogeny

- dają początek kancerogennym i teratogennych nitrozoamin

- zwiększają fitotoksyczność

- powodują niedobór miedzi w organizmie roślinnym

Nie tylko roślina ponosi konsekwencje, także człowiek i zwierzęta, które ją spożywają są narażone na jej negatywne działanie.

Żyzność gleby zostaje poważnie naruszona w wyniku działania nawozów i zanieczyszczeń, które bezpośrednio zmniejszają jej poziom akumulacyjny i naruszają próchnicę. Jak wiemy próchnica jest miejscem w glebie, w którym gromadzą się minerały i związki organiczne tak istotne dla właściwości gleby. Wpływając negatywnie na próchnice zmniejszamy jej ilość i jakość, zakwaszamy ją, a wapń, magnez, czy potas (kationy zasadowe) w niej zawarte są wymywane. Gleba zostaje zdegradowana, a jej stopień bonitacji (żyzności) obniżony. Wszelkie zabiegi rolnicze począwszy od stosowania nawozów sztucznych, a skończywszy na pestycydach, działają degradująco na glebę i ogólnie na środowisko.

Istnieje wiele czynników negatywnie oddziaływujących na glebę, np. klimat, wylesienie, czy obniżenie poziomu naszych wód gruntowych. Z wylesieniem bezpośrednio wiąże się proces denudacji. Polega on na zaburzeniu struktury profilu glebowego, i bezpośrednim oddziaływaniu erozji zarówno wodnej, jak i wietrznej. Innymi destrukcyjnymi procesami są: tzw. zmęczeni gleby, wyczerpywanie biogenów roślinnych, zanik powierzchni uprawnych. Poprzez zmęczenie gleby należy rozumieć spadek żyzności gleby, wynikający z zaburzeń równowagi dynamicznej gleby, które z kolei jest efektem zanieczyszczeń lub nierozsądnego nawożenia. Gdy gleba jest zanieczyszczona wpływa również na zanieczyszczenie wód. Poziom eluwialny gleby zostaje wypłukany i wszystkie zanieczyszczenia do stają się do wód podziemnych oraz powierzchniowych.

Zanieczyszczenia powietrza

Największe zagrożenie dla środowiska stanowią zanieczyszczenia powietrza, a najczęściej zanieczyszczającymi je substancjami są dwutlenek siarki (SO2), tlenki azotu (NOx) i pyły. Przypomnę, że za zanieczyszczenie powietrza uważa się każdą substancję (stałą, ciekłą, gazową), której ilość w powietrzu przekracza jej średnią zawartość, lub taką, która pierwotnie w składzie powietrza w ogóle nie występuje. Natomiast Światowa Organizacja Zdrowia traktuje powietrze zanieczyszczone, jako powietrze o składzie chemicznym mogącym negatywnie oddziaływać na zdrowie i funkcjonowanie człowieka, zwierząt i roślin.

Generalnie zanieczyszczenia powietrza możemy podzielić na pyły i związki lotne (gazy). Tak wielkie niebezpieczeństwo, jakie z nich wynika jest determinowane zdolnością przenoszenia się tych związków na praktycznie nieograniczone odległości (są wysoce mobilne). Przykładowo Skandynawia to obszar pod wpływem zanieczyszczeń europejskich, chociaż jest oddalony tysiącami kilometrów. Zanieczyszczenia powietrza degradują wszystkie elementy środowiska. Ich głównymi źródłami są:

- uprzemysłowienie, a zwłaszcza rozwój energetyki i branży motoryzacyjnej

- przyrost ludności

Spalanie paliw stanowi podstawowe źródło energii w naszym społeczeństwie, niestety równocześnie z tego powodu jest głównym dostarczycielem zanieczyszczeń antropogenicznych. Dwutlenek siarki (SO2), tlenki azotu (NOx), tlenek węgla (CO), ozon troposferyczny (O3), ołów (Pb) i pyły to tylko najważniejsze z zanieczyszczeń, jest ich dużo więcej.

Erupcje wulkanów, trzęsienia ziemi, erozje, opad pyłu kosmicznego, pożary lasów i inne zjawiska w przyrodzie to naturalne źródła zanieczyszczeń.

Szkodliwe substancje wchłaniane przez nasz organizm w trakcie procesu oddychania, są przyczyną wielu chorób układu oddechowego. Ich negatywny wpływ przejawia się również poprzez zaburzenia w reprodukcji i wystąpienie alergii. Cierpią również materialne dobra człowieka, takie jak budowle, czy metalowe konstrukcje. Stanowią zagrożenie dla obiektów zabytkowych, a także maszyn, tworzyw sztucznych, witraży, a nawet dla metali, powodując ich korozję. Jeśli skażona jest woda pitna to zniszczeniu ulegają również instalacje wodociągowe, zachodzi ich korozja. W wodzie tej wzrasta ilość ołowiu (Pb), cynku (Zn), miedzi (Cu), a nawet tak szkodliwego kadmu (Cd). Podobnie jest z instalacjami klimatycznymi. W skali światowej zanieczyszczenia powietrza mają wielki wpływ także na klimat.

Wyróżniamy trzy zasadnicze źródła emisji:

- Punktowe - stanowi je przemysł emitujący takie związki jak: dwutlenek siarki (SO2), tlenki azotu (NOx), tlenek węgla (CO), metale ciężkie i pyły.

- Powierzchniowe (rozproszone) - paleniska domowe, kotłownie, zakłady przemysłowe małej wielkości emitujące zanieczyszczenia pyłowe i dwutlenek siarki (SO2).

- Liniowe - zanieczyszczenia komunikacyjne emitujące tlenki azotu (NOx), tlenki węgla (COx), metale ciężkie (zwłaszcza ołów).

Poniżej wypisano główne następstwa zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego:

Kwaśny deszcz:

Kwaśne deszcze są najlepszym i najbardziej znanym przykładem oddziaływania kwasów na przyrodę. Ich występowanie ma bardzo szkodliwy wpływ na środowisko naturalne. Powstają one gdy opad atmosferyczny w dowolnej postaci (deszczu mżawki, mgły, rosy, śniegu, szronu czy gradu) pochłania z powietrza gazy i wypłukuje zawieszone w atmosferze cząstki materii tzw. aerozole atmosferyczne, które następnie w wyniku reakcji przechodzą w kwasy. Kwaśne deszcze mają szereg negatywnych oddziaływań:

Smog:

Smog powstaje przez skumulowanie się znacznej ilości zanieczyszczeń na niewielkim obszarze (np. w mieście). Muszą temu sprzyjać bezwietrzne warunki pogodowe. Jest groźnym zjawiskiem dlatego w miastach i okręgach przemysłowych prowadzi się ciągły monitoring stopnia zanieczyszczenia powietrza.

Dziura ozonowa:

Największy spadek ozonu notuje się nad biegunem południowym naszego globu. Wywołany on jest obecnością w atmosferze związków docierających do ozonosfery i wchodzących z ozonem w reakcje. Zaliczamy do nich freony, zawierające w swej strukturze chlor (Cl), który po uwolnieniu reaguje z ozonem (O3). Oszacowano, że rocznie ubywa 0,4 - 0,8% ozonosfery w północnych szerokościach geograficznych i około 0,2% w strefie równikowej. Jest to efekt działalności człowieka.

Freony - są to pochodne chlorowcowe węglowodorów nasyconych, które w swej cząsteczce zawierają atomy fluoru (F), chloru (Cl) i czasem także bromu (Br). Niższe z freony mają następujące właściwości:

Zarówno Europę Wschodnią, jak i kraje wysoko rozwinięte cechuje znaczne zanieczyszczenie powietrza. Dodatkowo nie jest widoczna poprawa tego stanu na przestrzeni lat. Niestety kraje Europy Wschodniej, w których przemysł ciężki funkcjonuje na wysoką skale, nie posiadają odpowiednich przepisów chroniących środowisko przed jego negatywnym wpływem. W dużych miastach tzw. "czarnego trójkąta" emisja SO2 pozostaje bardzo wysoka. Natomiast kraje rozwijające się cierpią z powodu rozwoju na ich terytoriach przemysłu rafineryjnego i stalowniczego. Te gałęzie przemysłu zaliczane są do najbardziej zanieczyszczających i czerpiących najwięcej energii. Innym powodem jest brak środków finansowych na unowocześnianie technologii produkcyjnych.

Sytuacja w Polsce

Aktualny stan atmosfery nad terytorium Polski jest zależny od wielkości emisji substancji szkodliwych do atmosfery, zarówno z terenów naszego kraju, jak i z poza jego granic. Zanieczyszczenia z poza granic nazywamy transgranicznymi. Są one zależne od warunków meteorologicznych. Polska jest krajem zajmującym trzecie miejsce względem zanieczyszczenia powietrza na świecie. Ponad 20% obszarów naszego kraju jest pod wpływem nadmiernego zanieczyszczenia powietrza. Taki stan wynika z szeregu czynników, takich jak:

Przykładem obszaru zasilanego transgranicznymi zanieczyszczeniami jest Górny Śląsk, zasilany przez Czechy, a także Niemcy. Nasz kraj eksportuje zanieczyszczenia w podobnych ilościach jak przyjmuje. Niestety rozkład zanieczyszczeń na terenie Polski jest nierównomierny. Na jednych obszarach jest ich mnóstwo, a na innych minimalna ilość. Badania wykazały, iż najbardziej zanieczyszczonym obszarem jest województwo śląskie. Jest to obszar zajmujący 2,1% powierzchni krajowej, a skoncentrowanych jest w nim około 25% emisji SO2 na skalę krajową. Na Górnym Śląsku, również w Krakowa niekiedy powstaje kwaśny smog.

Alternatywnym rozwiązaniem dla oczyszczenia powietrza jest modernizacja technologii stosowanych w przemyśle, stosowanie specjalnych urządzeń oczyszczających dymy z kominów (np. odpylacze lub cyklony) i inne źródła zanieczyszczeń, a także modernizacja kryteriów służących ocenie stanu zanieczyszczenia.

Zgodnie z regulaminem serwisu http://www.bryk.pl/ prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.

Polecamy prace o podobnej tematyce

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA

z dnia 4 września 2000 r.

w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w kąpieliskach, oraz zasad sprawowania kontroli jakości wody przez organy Inspekcji Sanitarnej.

(Dz. U. Nr 82, poz. 937)

Na podstawie art. 106 ust. 2 ustawy z dnia 24 paĽdziernika 1974 r. - Prawo wodne (Dz. U. Nr 38, poz. 230, z 1980 r. Nr 3, poz. 6, z 1983 r. Nr 44, poz. 201, z 1989 r. Nr 26, poz. 139 i Nr 35, poz. 192, z 1990 r. Nr 34, poz. 198 i Nr 39, poz. 222, z 1991 r. Nr 32, poz. 131 i Nr 77, poz. 335, z 1993 r. Nr 40, poz. 183, z 1994 r. Nr 27, poz. 96, z 1995 r. Nr 47, poz. 243, z 1996 r. Nr 106, poz. 496, z 1997 r. Nr 47, poz. 299, Nr 88, poz. 554 i Nr 133, poz. 885, z 1998 r. Nr 106, poz. 668 oraz z 2000 r. Nr 12, poz. 136) zarz±dza się, co następuje:

§ 1. 1. Rozporządzenie określa:

1) warunki, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarstw domowych, zakładów żywienia zbiorowego, zakładów produkujących środki spożywcze, farmaceutyczne, kosmetyczne i lód oraz na potrzeby zakładów kąpielowych i pływalni, zwana dalej "wodą do picia",

2) warunki, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach śródlądowych i morskich, zwana dalej "wodą w kąpieliskach",

3) zasady sprawowania kontroli jakości wody do picia i wody w kąpieliskach przez organy Inspekcji Sanitarnej.

2. Warunki określone w rozporządzeniu dotyczą wody do picia pobieranej z wodociągów sieciowych, lokalnych i studni publicznych oraz studni prywatnych, jeżeli:

1) urządzenie wodne zaopatruje ponad 50 osób lub dostarcza przeciętnie na dobę ponad 10 m3 wody,

2) woda jest wykorzystywana do celów komercyjnych, w tym również do obsługi
turystów.

3. Rozporządzenie nie dotyczy naturalnych wód mineralnych, mineralnych wód mieszanych, naturalnych wód źródlanych oraz wód stołowych, dla których warunki sanitarne przy ich produkcji i obrocie określają odrębne przepisy.

1) bakteriologicznym - warunkom określonym w załączniku nr 1 do rozporządzenia,

2) fizykochemicznym - warunkom określonym w załączniku nr 2 do rozporządzenia,

3) organoleptycznym - warunkom określonym w załączniku nr 3 do rozporządzenia.

2. Zawartość substancji promieniotwórczych w wodzie do picia regulują odrębne przepisy.

§ 2. 1. Woda do picia powinna odpowiadać pod względem:

1) bakteriologicznym - warunkom określonym w załączniku nr 1 do rozporządzenia,

2) fizykochemicznym - warunkom określonym w załączniku nr 2 do rozporządzenia,

3) organoleptycznym - warunkom określonym w załączniku nr 3 do rozporządzenia.

2. Zawartość substancji promieniotwórczych w wodzie do picia regulują odrębne przepisy.

§ 3. 1. W zależności od rodzaju, jakości i ilości dostarczanej wody do picia, występujących zanieczyszczeń w środowisku oraz od urządzenia do zaopatrywania w wodę, właściwy inspektor sanitarny, uwzględniając przepisy rozporządzenia, ustala częstotliwość i miejsca poboru próbek wody do badania oraz zakres ich badań.

2. Monitoring jakości wody do picia prowadzą organy Inspekcji Sanitarnej.

3. Minimalną częstotliwość pobierania próbek wody do picia, zalecane metody badań wody do picia oraz parametry / wskaźniki objęte monitoringiem określają załączniki nr 4-6 do rozporządzenia.

§ 4. Woda w kąpieliskach powinna odpowiadać warunkom określonym w załączniku nr 7 do rozporządzenia

§ 5. 1. Ustala się minimalną częstotliwość pobierania próbek wody w kąpieliskach w okresie od dnia 1 kwietnia do dnia 30 września - co dwa tygodnie, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3. W przypadku kąpielisk śródlądowych badanie próbek wody po raz pierwszy w danym roku przeprowadza się na dwa tygodnie przed rozpoczęciem sezonu.

2. Próbki wody z kąpielisk wyłączonych z kąpieli w latach poprzednich przez okres dłuższy niż dwa kolejne lata - należy pobierać z dwukrotnie większą częstotliwością.

3. Jeżeli badania próbek wody w latach poprzednich wykazały, że wartości wskaźników i parametrów, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach, są korzystniejsze niż określone w załączniku nr 7 do rozporządzenia, wojewódzki inspektor sanitarny może wyrazić zgodę na zmniejszenie częstotliwości pobierania próbek wody do badania określonej w ust. 1.

§ 6. 1. Próbki do badania pobiera się:

1) jeżeli długość plaży kąpieliska nie przekracza 1,5 km - co najmniej w 2 miejscach, w których występuje największe dzienne zagęszczenie kąpiących się osób,

2) jeżeli długość plaży kąpieliska wynosi więcej niż 1,5 km - w miejscach określonych w pkt 1
oraz dodatkowo - w miejscach odległych nie więcej niż 750 m od miejsc określonych w pkt 1,

3) jeżeli kilka kąpielisk jest zlokalizowanych w bezpośredniej odległości i praktycznie tworzą
jedno kąpielisko - w miejscach określonych w pkt 2.

2. W razie jakichkolwiek podejrzeń dotyczących zanieczyszczenia wody w kąpielisku, liczba miejsc pobierania próbek wody powinna być zwiększona w stosunku do określonych w ust. 1, a ponadto w przypadku kąpielisk na wodach płynących - próbki wody powinny być pobierane również z miejsc powyżej kąpieliska.

3. Próbki wody pobiera się z głębokości 30 cm pod powierzchnią wody, z wyjątkiem próbek do oznaczania oleju mineralnego, które pobiera się z powierzchni.

§ 7. 1. Badania bakteriologiczne wody w kąpielisku obejmują oznaczanie:

1) liczby bakterii grupy coli typu kałowego oraz ogólnej liczby bakterii grupy coli w 100 ml wody - metodą probówkową (NPL) lub metodą filtrów membranowych,

2) liczby paciorkowców kałowych w 100 ml wody w tych kąpieliskach, w których wyniki kontroli
wskazują na możliwość występowania ich w liczbie przekraczającej dopuszczalne wartości lub
jeżeli jakość wody uległa pogorszeniu - metodą filtrów membranowych lub metodą probówkową (NPL),

3) obecności pałeczek Salmonella w 1 l wody w warunkach określonych w pkt 2 - metodą filtrów membranowych z wstępnym namnażaniem.

2. Badania fizykochemiczne powinny obejmować oznaczanie: odczynu, barwy, zapachu, olejów mineralnych, substancji mineralnych, substancji powierzchniowo czynnych, fenoli, przezroczystości, osadów oraz - jeżeli istnieje tendencja do eutrofizacji wody - dodatkowo: azotu amonowego, azotu ogólnego, azotu azotanowego, fosforanów - metodami wymienionymi w załączniku nr 5 do rozporządzenia oraz metodą spektrofotometrii UV/VIS lub spektrofotometrii absorpcji atomowej.

3. Jeżeli jakość wody uległa pogorszeniu, badania fizykochemiczne tej wody powinny obejmować oznaczanie pestycydów, cyjanków oraz metali ciężkich: arsenu, kadmu, chromu, ołowiu, rtęci - metodami chromatografii gazowej, spektrofotometrii UV/VIS lub spektrofotometrii absorpcji atomowej.

§ 8. 1. Woda w kąpielisku odpowiada warunkom określonym w załączniku nr 7 do rozporządzenia, jeżeli w wyniku badania próbek wody pobranej zgodnie z § 5 i 6 stwierdza się, że odpowiada ona wymaganym wskaźnikom i parametrom:

1) w 80% próbek - w zakresie wskaźników liczby bakterii grupy coli i bakterii grupy coli typu
kałowego,

2) w 95% próbek - w zakresie pozostałych wskaźników i parametrów, pod warunkiem że:

a) w 5% próbek, które nie odpowiadają wymaganym wskaźnikom i parametrom, woda nie
wykazuje odchyleń od podanych najwyższych wartości dopuszczalnych wskaźników i
parametrów nie więcej niż w 50% z wyjątkiem pH, tlenu rozpuszczonego i wskaźników
bakteriologicznych,

b) kolejne próbki wody pobierane zgodnie z § 5 i 6 będą spełniać warunki określone w
załączniku nr 7 do rozporządzenia

2. Przy wyliczaniu procentu nie bierze się pod uwagę odchyleń od najwyższych dopuszczalnych wartości, jeżeli są one skutkiem powodzi, innych katastrof naturalnych lub anomalii pogodowych.

§ 9. W przypadku wydania przez organy Inspekcji Sanitarnej orzeczenia o nieprzydatności wody do kąpieli w kąpielisku, inspektor sanitarny powiadamia o wydanym orzeczeniu jednostkę samorządu terytorialnego, na której obszarze działania znajduje się kąpielisko, właściciela (zarządcę) kąpieliska oraz - w formie komunikatu - użytkowników kąpieliska w sposób ogólnie przyjęty na danym terenie.

§ 10. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Minister Zdrowia: w z. M. Piróg

Załączniki do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 4 września 2000 r. (poz. 937)

Załącznik nr 1

 

 

Lp.

Wskaźnik jakości wody

Najwyższa dopuszczalna wartość wskaźnika

w próbce wody pobranej w miejscu czerpania przez użytkowników lub podawania wody do sieci

woda w pływalni

liczba bakterii

objętość próbki [ml]

liczba bakterii

objętość próbki [ml]

1

Escherichia coli lub bakterie grupy coli typ kałowy (termotolerancyjne)

0

100

0

100

2

Bakterie grupy coli*

0

100

2

100

3

Enterokoki (paciorkowce kałowe)

0

100

X

X

4

Clostridia redukujące siarczyny** (Clostridium perfringens)

0

100

X

X

5

Gronkowce koagulazo-dodatnie

X

X

2

100

6

Ogólna liczba bakterii w 37°C

20

1

100

1

7

Ogólna liczba bakterii w 22°C

100

1

X

X

X - Nie oznacza się.

* Dopuszcza się pojedyncze bakterie wykrywane sporadycznie, nie w kolejnych próbkach; do 5% próbek w ciągu roku.

** Należy badać w wodzie pochodzącej z ujęć powierzchniowych.

 

WARUNKI FIZYKOCHEMICZNE, JAKIM POWINNA ODPOWIADAĆ WODA DO PICIA

 

Lp.

Nazwa substancji

Najwyższe dopuszczalne stężenie

1

2

3

A. Substancje nieorganiczne w mg/l

1

Amoniak

0,51)

2

Antymon

0,005

3

Arsen

0,01

4

Azotany (NO-3 )

50

5

Azotyny (NO-2)

0,1

6

Bar

0,7

7

Bor

1

8

Bromiany

0,01

9

Chlor wolny

0,3

10

Chlorki

250

11

Chrom

0,05

w tym chrom sześciowartościowy (Cr+6)

0,003

12

Cyjanki

0,05

13

Cynk

3

14

Fluorki

1,5

15

Fosfor jako P2O5

5

16

Glin

0,2

17

Kadm

0,003

18

Magnez

50

19

Mangan

0,05

20

Miedź

1

21

Nikiel

0,02

22

Ołów

0,01

23

Odczyn (pH)

6,5-9,5

24

Przewodność elektryczna (µScm-1)

2500

25

Rtęć

0,001

26

Selen

0,01

27

Siarczany

250

28

Sód

200

29

Srebro

0,01

30

Twardość jako CaCO3

60-500

31

Żelazo

0,2

B. Substancje organiczne w µg/l

32

Akryloamid

0,1

33

Akrylonitryl

0,25

34

Benzen

1

35

Benzo(a)piren

0,01

36

Bromodichlorometan

15

37

Bromoform (tribromometan)

50

38

Chlorobenzen

20

39

Chlorofenole

10

(bez pentachlorofenolu)

oraz poniżej progu zapachu

40

Chloroform (trichlorometan)

30

41

Chlorooctowy kwas

30

42

Czterochlorek węgla (tetrachlorometan)

2

43

Dibromochlorometan

30

44

Dichloroetan

3

45

Dichlorobenzen

30

46

Dichlorometan

20,0

47

Epichlorohydryna

0,1

48

Etylobenzen

20

49

Etylenu tlenek

2

50

Fenol

0,5

51

Ftalan dibutylu

20

52

Formaldehyd

50

53

Ksyleny

20

54

PCB (polichlorowane bifenyle)

0,5

55

Styren

10

56

Substancje powierzchniowo czynne (anionowe)

200

57

Tetrachloroetan

30

58

Tetrachloroeten

10

59

Toluen

40

60

Trichlorobenzen

20

61

Trichloroeten

10

62

Trichloroetan

50

63

THM - trihalometany (wymienić)

100*

64

CHZT (met. z KMnO4)

5000

65

Suma wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych

0,1**

66

Winylu chlorek

0,5

67

Pestycydy

0,10***

68

Suma pestycydów

0,50***

1) Wody podziemne niechlorowane - 1,5 mg/l

(amoniak pochodzenia naturalnego).

* Suma THM - chloroform, bromoform, bromodichlorometan, dibromochlorometan.

** Suma WWA o właściwościach rakotwórczych:

 

benzo(k) fluoranten,

benzo(ghi) perylen,

indeno(1,2,3 cd.) piren.

*** Pestycydy:

insektycydy,

herbicydy,

fungicydy,

akarycydy,

algicydy,

nematocydy,

rodentycydy,

slimycydy,

pokrewne produkty (między innymi regulatory wzrostu i ich produkty metabolizmu, degradacji i reakcji).

Oznaczać należy tylko te pestycydy, których występowanie jako zanieczyszczenia jest prawdopodobne. Wartość parametryczna odnosi się do każdego pestycydu indywidualnie, z wyjątkiem aldriny/dieldryny i epoksydu heptachloru, dla których wartość parametryczna wynosi 0,03 µg/dm3.

**** Suma wszystkich wartości parametrycznych oznaczonych pestycydów.

 

WARUNKI ORGANOLEPTYCZNE, JAKIM POWINNA ODPOWIADAĆ WODA DO PICIA

 

Lp.

Wskaźnik jakości wody

Wymagania

1

Barwa (mg/dm3Pt)

nie więcej niż 15

2

Mętność (mg/dm3SiO2)

nie więcej niż 1

3

Organizmy wodne

niewidoczne

4

Plamy olejowe

niewidoczne

5

Zapach

akceptowalny

6

Zawiesina

niewidoczna

Załącznik nr 4

MINIMALNA CZĘSTOTLIWO¦Ć POBIERANIA PRÓBEK WODY DO PICIA

 

Ilość wody produkowanej lub rozprowadzanej w m3/dobę

Liczba próbek analiz podstawowych na rok

Liczba próbek analiz rozszerzonych na rok

z urządzenia

z ujęcia

podziemnego

powierzchniowego

od 10<-100

2

2

2

4

>100<-1000

2

2

2

4

>1000<-2000

3

2

4

6

>2000<-10000

12

2

6

8

>10000<-20000

60

2

6

12

>20000<-30000

120

2

8

16

>30000<-60000

180

3

10

20

>60000<-100000

360

6

12

24

Załącznik nr 5

ZALECANE METODY BADAŃ WODY DO PICIA

 

A. WskaĽniki organoleptyczne

Metody badawcze

1

Barwa

-

2

Mętność

-

3

Odczyn

E

4

Zapach

-

B. Wskaźniki fizykochemiczne

1

Odczyn

E

2

Przewodność właściwa

E

3

Chlorki

M

4

Siarczany

S

5

Wapń

AAS/K

6

Magnez

AAS/K

7

Sód

AAS

8

Potas

AAS

9

Glin

AAS/K

10

Twardość

M

C. Wskaźniki dotyczące substancji niepożądanych

1

Azotany

S

2

Azotyny

S

3

Amoniak

S

4

Utlenialność

M

5

Fenole

S

6

Substancje powierzchniowo czynne (reagujące z błękitem metylenowym)

S

7

Węglowodory chlorowane

GC

8

Żelazo

AAS/S

9

Mangan

AAS/S

10

Miedź

AAS/S

11

Cynk

AAS/S

12

Fosfor

S

13

Fluorki

S

14

Zawiesiny

G

15

Chlor

M/S

16

Bar

S

D. Wskaźniki substancji toksycznych

Metody badawcze

1

Srebro

AAS/S

2

Arsen

AAS/S

3

Kadm

AAS

4

Cyjanki

S

5

Chrom

AAS

6

Rtęć

AAS

7

Nikiel

AAS

8

Ołów

AAS

9

Antymon

S

10

Selen

AAS

11

Pestycydy i produkty pokrewne

GC

12

Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne

GC

E. Wskaźniki bakteriologiczne

1

Bakterie grupy coli

FM

2

Bakterie grupy coli typu kałowego

FM

3

Paciorkowce kałowe

FM

4

Clostridia redukujące siarczyny

PP FM

5

Ogólna liczba bakterii

płytki lane

Zalecane metody analiz:

E - elektrometryczne,

M - miareczkowanie,

G - grawimetryczna,

AAS - atomowa absorpcja spektrofotometryczna,

S - spektrometria UV/VIS,

K - kompleksometria,

GC - gazowa chromatografia,

FM - metoda filtracji membranowej,

PP - metoda w podłożu płynnym.

Załącznik nr 6

PARAMETRY / WSKA¬NIKI OBJĘTE MONITORINGIEM

 

1. Zakres analizy podstawowej

Woda do picia

woda pochodząca z ujęć powierzchniowych

woda pochodząca z ujęć podziemnych i infiltracyjnych

1.1. Parametry fizyczne i organoleptyczne

1. Barwa

1. Barwa

2. Mętność

2. Mętność

3. Odczyn

3. Odczyn

4. Przewodność właściwa

4. Przewodność właściwa

5. Zapach

5. Zapach

1.2. Parametry chemiczne

1. Amoniak

1. Amoniak

2. Azotany

2. Azotany

3. Azotyny

3. Azotyny

4. Chlor*

4. Chlor*

5. Twardość

5. Mangan

6. Twardość

7. Żelazo

1.3. Wskaźniki bakteriologiczne

1. Bakterie grupy coli

1. Bakterie grupy coli

2. E. coli lub grupy coli typ kałowy (bakterie grupy coli termotolerancyjne)

2. E. coli lub grupy coli typ kałowy (bakterie grupy coli termotolerancyjne)

3. Ogólna liczba bakterii w 37°C

3. Ogólna liczba bakterii w 37°C

4. Clostridia redukujące siarczyny

2. Zakres analizy rozszerzonej

2.1. Parametry chemiczne

1. Arsen

1. Arsen

2. Benzo(a)piren

2. Benzo(a)piren

3. Bromodichlorometan*

3. Bromodichlorometan*

4. Chloroform*

4. Chloroform*

5. Chrom

5. Chrom

6. Kadm

6. Kadm

7. Ołów

7. Ołów

8. Glin**

8. Glin**

9. Fluor

9. Fluor

2.2. Wskaźniki bakteriologiczne

1. Paciorkowce kałowe

1. Paciorkowce kałowe

2. Ogólna liczba bakterii w 22°C

2. Ogólna liczba bakterii w 22°C

* - o ile woda jest dezynfekowana chlorem.

** - przy stosowaniu glinu jako flokulanta.

Niezależnie od parametrów wyszczególnionych w punkcie 2.1 i 2.2 lista dodatkowych parametrów badanych w analizie rozszerzonej powinna być ustalana przez terenowo właściwe organy Inspekcji Sanitarnej w zależności od występujących zanieczyszczeń w środowisku i od wyników analiz substancji chemicznych stanowiących potencjalne zagrożenia dla zdrowia. Lista wskaźników i parametrów analizy rozszerzonej obejmuje badania wskaźników (parametrów) wymienionych w pkt 1 i pkt 2 załącznika.

 

WARUNKI, JAKIM POWINNA ODPOWIADAĆ WODA W KĄPIELISKACH

 

Lp.

Wskaźniki / parametry

Najwyższa wartość dopuszczalna

Wskaźniki bakteriologiczne

1

Liczba bakterii z grupy coli typu kałowego (termotolerancyjne)/100 ml

10001)

2

Liczba bakterii grupy coli/100 ml

10 0002)

3

Liczba paciorkowców kałowych/100 ml

100

4

Obecność pałeczek Salmonella w 1 l

0

Parametry fizykochemiczne

5

pH

5 do 9

6

Barwa

akceptowalna*)

7

Zapach w temp. 20-25°C

akceptowalny*)

8

Oleje mineralne mg/l

niewidoczna plama na powierzchni wody*) 10 mg/l

9

Substancje powierzchniowo czynne reagujące z błękitem metylenowym mg/l

brak trwałej piany*) 0,5 mg/l

10

Fenole mg/l

nieobecny charakterystyczny zapach*) 0,005 mg/l

11

Przezroczystość

1 m*)

12

Tlen rozpuszczony (% nasycenia O2)

>80%

13

Biochemiczne zapotrzebowanie tlenu w mg O2/l (BZT5)

6 mg O2/l

14

Osady smoliste i przedmioty pływające, takie jak: drewno, plastyk, butelki, opakowania szklane, guma lub inne przedmioty

brak*)

Inne substancje, które mogą mieć wpływ na warunki zdrowotne k±pi±cych się

15

Zakwity sinic

dopuszcza się ilości nie powodujące zmiany barwy i wystąpienia zmętnienia oraz (lub) zapachu*)

*) ocena organoleptyczna

1) wartość zalecana do 100

2) wartość zalecana do 500


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
4.1. PODSTAWY EPIDEMIOLOGII, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki
FT2-2.5. IMUNNOLOGIA, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki 2
CT-2.2.DROBNOUSTROJE -TERM, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki
DT-2.3. SYSTEMAT. DROBNOUSTR, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki
+Ü.Z.3.7-13. CZYNNIKI, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki 2
! TEMATY MODU+üU DRUGIEGO, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki
! TEMATY MODU+üU, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki
4.4. DETERMINANTY ZDROWIA, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki
IT-2.8.GRZYBY, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki 2
Pole elektryczne, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki 2
ET-2.4. BAKTERIE, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki
! TEMATY MODULU TRZECIEGO, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki
+Ü.Z.3.4. UWARUNKOWANIA ZDROWIA, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki 2
FALE +ÜWIETLNE, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki
4. 6-7. POLITYKA - NPZ, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki
WYDZIA+ü PROMOCJI ZDROWIA, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki 2
AT-1.1-4. PROBLEMATYKA ZDROWIA PUBLICZNEGO, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki
4.5. STAN ZDROWIA LUDNOSCI, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki
GT-2-2.6. ZIARNIAKI, Zdrowie publiczne, FWD zdrowie publiczne notatki 2

więcej podobnych podstron