1. Istota i cele banku komercyjnego.

Bank jest przedsiębiorstwem szczególnego typu, różniącym się w bardzo istotny sposób od innych jednostek gospodarczych. Jego podstawowym zadaniem jest przyjmowaniem od wielkiej liczby podmiotów (przeds., instytucji i osób fizycznych) środków pieniężnych w postaci lokat i wpłat na rachunki, dokonywanie nimi operacji płatniczych, przede wszystkim jednak - wykorzystywanie zgromadzonych zasobów do udzielania kredytów innym podmiotom.

Bank formułując cele swego działania musi brać pod uwagę równocześnie:

- Wielkość zysku , jaki może osiągnąć z prowadzonej działalności oraz

- Wysokość ryzyka związanego z tą działalnością, zarówno obecnego, jak i przewidywanego, które może występować w bliższej i dalszej przyszłości.

2. Usytuowanie banków w systemie gospodarczym

Rolę banku w gospodarce narodowej można scharakteryzować poprzez prezentację trzech najbardziej istotnych dziedzin działalności banku. Są to:

1. Udział w kreacji pieniądza,

2. Udział w społecznym podziale pracy,

3. Dokonywanie alokacji i transformacji środków.

Ad 1. Banki komercyjne mogą w ograniczonym stopniu tworzyć pieniądz bankowy ponad pozostawione mu sumy wkładów za pomocą kreacji dodatkowych kredytów. Kreacja pieniądza bankowego przez banki komercyjne następuje poprzez wzrost wielkości kredytów udzielanych przez te banki, a także przez zwiększenie zakupu walut obcych. Obie te operacje powodują wzrost środków płatniczych (wkładów) w danym banku lub innym banku, na którego konto zostały przekazane środki otrzymane w formie kredytu.

Ograniczenie kreacji pieniądza przez bank komercyjny wynika z konieczności utrzymywania płynności, co jest uwarunkowane przez wielkość posiadanych środków banku centralnego.

Możliwości kreacji pieniądza bankowego są ograniczone przez wielkość posiadanego pieniądza rezerwowego banku centralnego, gdyż klienci mogą chcieć wykorzystać posiadane środki na rachunkach w banku komercyjnym w formie gotówki bądź też przekazać je do innego banku.

Wzajemne relacje między posiadanym pieniądzem rezerwowym a nagromadzonymi wkładami jest określona jako tzw. Mnożnik pieniądza wkładowego lub multiplikator. Zależność ta jest wykorzystywana przez bank centralny w celu regulowania wielkości podaży pieniądza poprzez interwencje, których zadaniem jest bądź pomnażanie wkładów pieniężnych, bądź też zahamowanie tego procesu.

Ad 2. Bank jest przedsiębiorstwem, które prowadzi działalność mającą na celu przejęcie od jednostek gospodarczych i osób fizycznych czynności finansowych, jest także instytucją dokonującą transformacji terminu, wielkości i ryzyka w stosunkach pieniężnych między pożyczkobiorcą a pożyczkodawcą.

W gospodarce, która w małym stopniu zależy od podziału pracy, podmioty gosp. muszą dokonywać czynności finansowych samodzielnie. Natomiast w gospodarce o rozwiniętym podziale pracy banki stają się przedsiębiorstwami, które przejmują szereg czynności w zakresie gospodarki finansowej od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Może nawet powstać sytuacja krańcowa, kiedy to tzw. Bank domowy przejmie wszystkie funkcje finansowe danych podmiotów gospodarczych, a będzie to oznaczać, że podmioty te zamiast stosunków finansowych z wieloma klientami czy dostawcami będą miały stosunki tylko z jednym bankiem (przyjmowanie wkładów, udzielanie kredytów, obsługa obrotu papierami wartościowymi, kupują i sprzedają w imieniu klienta papiery wart., udzielanie porad podmiotom gosp.)

Ad 3. Banki spełniają istotną rolę jako instytucje transformacyjne, pośredniczące w doprowadzaniu do wzajemnego uzgodnienia różniących się struktur podaży i popytu. Odnosi się to zwłaszcza do transformacji informacji, wielkości zapotrzebowanej wielkości pieniądza, transformacji terminu i transformacji ryzyka.

Transformacja informacji jest konieczna ze względu na to, że posiadacz sumy pieniężnej i poszukujący pieniądza muszą osiągnąć informacje o sobie , a następnie przeprowadzić odpowiednie negocjacje. Ważna jest również wiedza o solidności partnera. Taką wiedzę może zapewnić pośredniczący bank, dysponujący odpowiednio wyszkoloną kadrą. Transformacja wielkości sumy pieniądza wiąże się z występującym na ogół brakiem zgodności między sumą oferowaną przez posiadacza a sumą zapotrzebowaną przez poszukującego pieniądza. Transformacja terminu jest konieczna ze względu na to, że posiadacze wolnych środków na ogół chcą ulokować swoje środki na krótsze terminy , natomiast poszukujący pieniądza chcieli by go otrzymać na terminy dłuższe.

3. Czynności bankowe

Czynności wykonywane przez bank (art. 5):

- Przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzeniem rachunków tych wkładów,

- Prowadzenie innych rachunków bankowych,

- Udzielanie kredytów,

- Udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie akredytyw,

- Limitowanie bankowych papierów wartościowych,

- Przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,

- Wydawanie, rozliczanie i umarzanie pieniądza elektronicznego,

- Wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.

Do usług bankowych i innych (pozostałych usług finansowych) zostały zaliczone następujące czynności:

1. Przyjmowanie od społeczeństwa depozytów i innych funduszy podlegających zwrotowi,

2. Udzielanie pożyczek i kredytów, m.in. kredytu konsumpcyjnego, hipotecznego, na wierzytelności i na finansowanie transakcji handlowych,

3. Usługi leasingu finansowego,

4. Usługi w zakresie doręczania pieniędzy,

5. Emisja i zarządzanie środkami płatniczymi (np. kartami kredytowymi, czekami podróżniczymi, tratami bankierskimi),

6. Gwarancje i zobowiązania pozabilansowe,

7. Postępowanie z rachunkami własnymi i rachunkami klientów w zakresie:

- Instrumentów rynku pieniężnego (czeków, weksli, itp.),

- Waluty obcej,

- Sprzedaży terminowej środków pieniężnych i opcji,

- Instrumentów wymiany i kształtowania stopy procentowej,

- Zbywalnych papierów wartościowych.

8. Udział w emisji papierów wartościowych i usługi z tym związane,

9. Doradztwo w zakresie struktury kapitałów, strategii przemysłowej i związanych z tym problemów oraz doradztwo i usługi dotyczące fuzji i sprzedaży przedsiębiorstw,

10. Usługi maklerów walutowych,

11. Zarządzanie i doradztwo portfelowe,

12. Przechowywanie i administrowanie papierami wartościowymi,

13. Usługi w zakresie kredytów,

14. Usługi sejfowe.

Pieniądz elektroniczny - wartość pieniężna stanowiąca elektroniczny odpowiednik znaku pieniądza, która spełnia następujące warunki:

- Jest przechowywany na elektronicznych nośnikach informacji,

- Jest wydawana do dyspozycji na podst. Umowy w zamian za środki pieniężne o nominalnej wartości nie mniejszej niż ta wartość,

- Jest przyjmowany jako środek płatniczy przez przedsiębiorców innych niż wydający ją do dyspozycji,

- Na rządnie jest wymienna przez wydawcę na środki pieniężne.

4. Operacje gotówkowe banków komercyjnych.

Ogół czynności bankowych polegających na wypłacaniu, przyjmowaniu i przechowywaniu znaków pieniężnych nazywa się operacjami kasowo-skarbcowymi. W oddziałach operacyjnych banków czynności te są wykonywane w wydzielonej komórce organizacyjnej, składającej się z trzech zespołów: kas, sortowni i skarbca.

Kasy są obsługiwane jednoosobowo przez kasjerów. Mniejsze oddziały banków mają zazwyczaj jedną lub dwie kasy, a większe - kilka kas, często wyspecjalizowanych we wpłatach, wypłatach lub wymianie pieniędzy. Gdy obroty gotówkowe są takie wielkie, że kasjerzy nie są w stanie przeliczyć wszystkich pieniędzy, organizuje się pomoc w formie sortowni pieniędzy, w których pracują wieloosobowe zespoły tzw. liczników. Najmniejszy zespół „liczników” musi się składać z co najmniej 2 osób, aby móc zachować zasadę komisyjności przy liczeniu pieniędzy. W sortowniach „licznicy” przeliczają i sortują banknoty wpłacone do banku na nadające i nie nadające się do obiegu. Banknoty nie nadające się do obiegu są niszczone przez NBP. W większości banków pracę kasjera i sortowni wspierają automaty do liczenia i sprawdzania liczby banknotów. Istnieją automaty, które liczą, równocześnie sortują banknoty.

Banknoty i monety przechowuje się w skarbcu, który jest pomieszczeniem specjalnie zabezpieczonym i chronionym, gwarantującym całkowite bezpieczeństwo przechowywanych wartości. Skarbiec obsługuje komisyjnie dwóch skarbników, odpowiadających solidarnie za jego zawartość.

Sposób postępowania banku z przyjmowaną, przechowywaną i wypłacaną gotówką musi charakteryzować się specjalną pieczołowitością. Organizacja wszystkich operacji powinna eliminować możliwości pomyłek. Obok zasady komisyjności i superkontroli, czynnikiem zapewniającym prawidłowość czynności kasowo-skarbowych jest wyraźnie sprecyzowana odpowiedzialność osobista. Jedynie kasjer pracuje jednoosobowo i tylko on ma prawo wstępu do kasy, gdyż odpowiada materialnie za wypłacone i przyjęte do kasy wartości.

Najprostszą formą operacji gotówkowej jest dokonanie wpłaty gotówkowej do kasy dziennej banku przy użyciu tzw. dowodu wpłaty. Wpłaty gotówki mogą być jednak dokonywane w różnej formie, dostosowanej do potrzeb wpłacających. Szczególną formą wpłaty stanowi wrzucanie pieniędzy do skarbców nocnych. Są to urządzenia techniczne umożliwiające wrzucanie woreczka z wpłatą (o każdej porze) przez specjalną wrzutnię do odpowiednio przystosowanego skarbca. Skarbiec jest otwierany komisyjnie, a jego zawartość przeliczana w sortowni. Wiele przedsiębiorstw przekazuje wpłaty za pośrednictwem urzędów pocztowych, które są czynne od wczesnych godzin rannych do późnego wieczora.

W większych miastach może działać tzw. inkaso samochodowe. Za pomocą tej formy następuje odbieranie utargów gotówkowych przedsiębiorstw. Inkasenci przyjmują wpłaty w formie zamkniętej i odpowiadają za dostarczenie do banku nie naruszonego pakietu, który jest przyjmowany przez bank w kwocie zadeklarowanej przez przedsiębiorstwo. Przeliczanie zawartości pakietów odbywa się następnego dnia w sortowniach banku.

Drugą grupę operacji gotówkowych stanowią wypłaty. Dokonują ich kasy dzienne banku. Przed podjęciem gotówki dysponent rozliczeń sprawdza dokument będący podstawą wypłaty oraz pokrycie w środkach znajdujących się na rachunku klienta, dysponent legitymuje klienta i wydaje mu żeton kasowy. Kasjer wzywa posiadacza żetonu, a po sprawdzeniu dokument będącego podstawą wypłaty, ponownie legitymuje pobierającego gotówkę i po pokwitowaniu odbioru gotówki dokonuje jej wypłaty. Obecnie w oddziałach operacyjnych banków kasy są wyposażone w terminale połączone on line z komputerem. Klient może wówczas podejmować wypłaty bezpośrednio w kasie, z pominięciem dysponenta rozliczeń, a kasjer zarejestruje wypłatę w posiadanym terminalu.

Podstawowym dokumentem uprawniającym do podjęcia gotówki w banku jest czek gotówkowy (oprócz czeku są także inne dokumenty). Asygnaty kasowe służą do gotówkowego pokrywania własnych wydatków banku.

Postęp techniczny umożliwił zastąpienie kasjera automatami nazywanymi bankomatami. Klient otrzymuje kartę z magnetycznie zarejestrowanym numerem identyfikacyjnym. Wypłata pieniędzy następuje przez bankomat po wprowadzeniu karty do automatu, wybraniu na klawiaturze znaku identyfikacyjnego (PIN) oraz podaniu wysokości żądanej kwoty. Wypłaty są automatycznie ewidencjonowane na rachunkach.

W bankach mających uprawnienia dewizowe działają kasy walutowe, obsługujące operacje gotówkowe w walutach obcych. Kasy te skupują i sprzedają waluty, przyjmują wpłaty i dokonują wypłat z rachunków walutowych oraz obsługują inne operacje walutowo-dewizowe.

Banki zachęcają klienta przez:

- wysoką stopę procentową,

- łatwy dostęp do pieniędzy (liczne bankomaty),

- niskie prowizje za prowadzenie konta,

- złote karty dla klientów, specjalne przywileje dla vipów,

- dogodne warunki przy kredytowaniu,

- oferowane niestandardowe terminy lokat,

- łagodniejsze traktowanie klientów kiedy wycofujemy się przed terminem z lokat terminowych,

- różnego rodzaju nagrody, losowania.

5. Struktura Organizacyjna i zadania KIR S.A.

Władze KIR S.A.

Rada Nadzorcza - V kadencja

- JAN ZIELIŃSKI (Przewodniczący Rady Nadzorczej - BRE BANK S.A. w Warszawie)

- ROBERT KACZMAREK (Wiceprzewodniczący Rady Nadzorczej - Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski S.A. w Warszawie),

Kredyt Bank S.A. w Warszawie, Bank Polska Kasa Opieki S.A. w Warszawie, Bank Polskiej Spółdzielczości S.A. w Warszawie, Bank Gospodarki Żywnościowej S.A. w Warszawie, ING Bank Śląski S.A. w Katowicach, Narodowy Bank Polski, Bank Zachodni WBK S.A. we Wrocławiu, Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A. w Poznaniu, Bank Millennium S.A. w Warszawie, Bank Przemysłowo-Handlowy PBK S.A. w Krakowie, Bank Handlowy w Warszawie S.A., Związek Banków Polskich.

Zarząd KIR S.A.

TADEUSZ OŁDAKOWSKI (Prezes Zarządu), ZYGMUNT SZAFRAŃSKI (Wiceprezes Zarządu), JAROSŁAW TYMOWSKI (Wiceprezes Zarządu), JULIAN OSIEK-RUSZOWSKI (Członek Zarządu), ANDRZEJ TOPIŃSKI (Członek Zarządu)

Misją KIR S.A. jest :
"Świadczenie usług rozliczeniowych w sposób wiarygodny, sprawny  i bezpieczny"

Celem powołania Krajowej Izby Rozliczeniowej S.A. było zbudowanie oraz standaryzacja systemu rozliczeń międzybankowych, który miał objąć wymianę zleceń płatniczych, ich rejestrację i ustalanie wzajemnych zobowiązań, a także przedstawianie NBP wyników rozliczeń banków prowadzących swoją działalność na obszarze kraju.

W dniu 22 listopada 1991 roku przedstawiciele 16 banków założycieli i Związku Banków Polskich podpisali akt notarialny Krajowej Izby Rozliczeniowej S.A., ustalający statut i władze spółki.

W ramach KIR S.A. działa Centrala oraz 17 Bankowych Regionalnych Izb Rozliczeniowych (BRIR), których siedziby mieszczą się w miastach wojewódzkich i w Koszalinie.

Od 15 listopada 1992 roku rozpoczęto testowanie procedur w systemie izby tradycyjnej (SYBIR).

18 marca 1993 roku pomiędzy Narodowym Bankiem Polskim a Krajową Izbą Rozliczeniową S.A. została zawarta umowa w sprawie objęcia do końca I półrocza 1994 roku jednolitym systemem rozliczeń międzybankowych, wszystkich spełniających warunki banków.

Działalność operacyjną KIR S.A. formalnie rozpoczęła 5 kwietnia 1993 r..

Pomimo tego, iż system SYBIR w polskich bankach stanowił wielki postęp na tle dotychczasowej praktyki, nie mógł on jednak być traktowany jako rozwiązanie docelowe, przede wszystkim ze względu na swój "nieelektroniczny" charakter. Z tego też powodu od samego początku KIR S.A. przygotowywała w pełni elektroniczny system rozliczeniowy.

System ELIXIR w postaci gotowego produktu firma Unisys przedstawiła Zarządowi KIR S.A. już we wrześniu 1993 roku. System ELIXIR rozpoczął produkcyjną działalność 18 kwietnia 1994 roku w gronie 37 oddziałów z 8 banków. W wyniku realizacji procesu powszechnej elektronizacji rozliczeń międzybankowych w Polsce, od lipca 1998 roku wszyscy uczestnicy Izby korzystają z nowoczesnego systemu Izby Elektronicznej - ELIXIR.

Od dnia 1 lipca 2004 roku wszystkie rozliczenia międzybankowe Krajowa Izba Rozliczeniowa S.A. realizuje wyłącznie poprzez elektroniczny system rozliczeń międzybankowych - ELIXIR.

W celu zagwarantowania ciągłości rozliczeń prowadzonych w Izbie, we wszystkich jednostkach KIR S.A. uruchomiono ośrodki zapasowe w ramach systemu PAD (Plan Awaryjnego Działania).

Obecnie akcjonariuszami Izby są:

Narodowy Bank Polski, Związek Banków Polskich, Bank Gospodarki Żywnościowej S.A., Bank Handlowy w Warszawie S.A. , Bank Millennium S.A., Bank Polska Kasa Opieki S.A., Bank Polskiej Spółdzielczości S.A. w Warszawie, Bank Przemysłowo-Handlowy PBK S.A., Bank Zachodni WBK S.A., BRE Bank S.A., Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A., ING Bank Śląski S.A., Kredyt Bank S.A., Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski S.A.

Krajowa Izba Rozliczeniowa S.A. to spółka akcyjna zarejestrowana w Sądzie Rejonowym dla m. st. Warszawy w Warszawie, XX Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego - Rejestr Przedsiębiorców nr 0000113064,

Zadania Krajowej Izby Rozliczeniowej S.A.

§ 5

W ramach KIR S.A. w dokonywaniu czynności w zakresie rozliczeń, uczestniczą:

1/ Centrala KIR S.A.,

2/ BRIR.

§ 6

Do zadań Centrali KIR S.A. należy:

1/ zapewnienie warunków prawnych, technicznych i organizacyjnych działania KIR S.A.,

2/ współpraca z Centralami Uczestników, a w szczególności przekazywanie aktualnych

wykazów Uczestników, ich jednostek wraz z przyporządkowaniem do właściwych BRIR

oraz rozliczających się przez nich Uczestników pośrednich,

3/ rejestracja należności i zobowiązań Uczestników,

4/ składanie w NBP zleceń będących rezultatem kompensaty należności i zobowiązań

Uczestników, wynikających z rozliczeń międzybankowych prowadzonych w ramach

systemów SYBIR i ELIXIR oraz danych przekazanych przez Uczestników zewnętrznych,

5/ informowanie Central Uczestników o stanie ich zobowiązań i należności wynikających

z wymiany zleceń,

6/ sporządzanie sprawozdawczości i fakturowanie usług KIR S.A.,

7/ nadzór nad działalnością BRIR oraz nad realizacją czynności w zakresie rozliczeń.

6. Rozliczenia w systemie ELIXIR

System ELIXIR - system wymiany elektronicznych zleceń rozrachunku między Uczestnikami i rejestracji wzajemnych zobowiązań i należności z tego tytułu oraz wymiany między Uczestnikami innych elektronicznych komunikatów,

ELIXIR - Elektroniczna Izba Rozliczeniowa, to system rozliczeń międzybankowych, w których wyeliminowano przesyłanie dokumentów papierowych między bankami. Wszystkie informacje potrzebne dla prawidłowego opracowania i zaksięgowania zlecenia klienta przekształcane są w zapis elektroniczny przesyłany do banku odbiorcy zlecenia.

ELIXIR jest systemem rozrachunku netto, w którym zlecenia wystawiane do zaksięgowania na rachunkach banków są rezultatem kompensaty wzajemnych należności i zobowiązań banków, wynikających z indywidualnych zleceń klientów.

W wyniku realizacji uchwały WZ ZBP z 1997 roku i Rady Nadzorczej KIR S.A. z 12 sierpnia 1997 roku oraz procesu powszechnej elektronizacji rozliczeń międzybankowych w Polsce, od lipca 1998 roku wszyscy uczestnicy Izby korzystają z nowoczesnego systemu Izby Elektronicznej - ELIXIR.

Przedmiotem wymiany za pośrednictwem systemu ELIXIR są zlecenia uznaniowe i zlecenia obciążeniowe, przekazane w postaci komunikatów drogą teletransmisji danych i na maszynowych nośnikach informacji. Zasady tworzenia i formaty komunikatów zawiera załącznik nr 2 do Regulaminu.

1. Zlecenia mogą być wymieniane pomiędzy:

1/ jednostkami różnych Uczestników - podlegają wtedy rozrachunkowi międzybankowemu na rachunkach bieżących Uczestników w NBP,

2/ jednostkami tego samego Uczestnika - podlegają wtedy rozliczeniom międzyoddziałowym.

2. Bezpośredni Uczestnicy poza wymianą zleceń, o której mowa w ust. 1, mogą wymieniać między sobą za pośrednictwem systemu komunikaty informacyjne o dowolnej treści.

3. Bezpośredni Uczestnicy mogą przesyłać do systemu informacje kontrolne i sterujące.

4. System przesyła do Uczestników Bezpośrednich informacje kontrolne i sterujące.

5. Zasady tworzenia i struktury (formaty) poszczególnych komunikatów przedstawia załącznik nr 2 do Regulaminu. Komunikaty nie spełniające wymogów przedstawionych w załączniku nr 2 do Regulaminu będą zwracane nadawcy bez przetworzenia.

6. Wymieniane komunikaty są łączone w bloki, a bloki w zbiory.

Procedury rozliczeniowe

§ 38 1. W każdej sesji rozliczeniowej przeprowadzane jest rozliczenie zleceń uznaniowych i zaakceptowanych w danym przebiegu przez bank płatnika zleceń obciążeniowych (z zastrzeżeniem § 42 ust. 1. i 3.).

2. Wyniki rozliczeń obu rodzajów zleceń przedstawiane są oddzielnie i łączone jedynie w celu skompensowania i wystawienia zleceń do Narodowego Banku Polskiego dla dokonania rozrachunku.

7. Europejski system rozliczeń TARGET

UGW - Unia Gospodarcza i walutowa

Systemy rozliczania płatności to mechanizmy zapewniające przepływ pieniądza miedzy różnymi podmiotami. Składają się na niego instytucje, instrumenty i procedury umożliwiające rozliczanie określonych płatności. Istnieją dwie główne płaszczyzny podziału sposobów rozliczania. Pierwszy wg sposobu obciążania lub uznania rachunku banku to: system brutto lub netto. Drugi w płaszczyźnie czasu, tj. w czasie rzeczywistym lub w czasie sesji. W krajach UGW rozliczenia płatności mogą być realizowane z wykorzystaniem następujących mechanizmów:

- TARGET, wykorzystujący narodowe RTGS

- EBA

- globalnych banków sieciowych

- stosunków korespondenckich

System TARGET to system łączący narodowe systemy RTGS. RTGS (ang. Real Time Gross Settlement System) to system rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym. Każde zlecenie płatnicze jest realizowane indywidualnie, niezwłocznie w ciągu dnia operacyjnego. Realizacja zleceń jest nieodwołalna. RTGS obsługuje płatności wielkokwotowe, są to głównie płatności międzybankowe. Podstawową zaletą systemu RTGS, w porównaniu z innymi mechanizmami rozliczeń, jest minimalizowanie ryzyka kredytowego oraz ryzyka płynności. RTGS posiada też zabezpieczenia na wypadek całkowitej awarii systemu podstawowego. Każdy system RTGS realizuje zlecenie płatnicze w ciągu maksymalnie 7,5 minuty, a czas transmisji między bankami centralnymi UE trwa poniżej 10 sekund.

Przed ustanowieniem UGW każdy kraj członkowski posiadał własne systemy RTGS, które zostały ujednolicone i połączone w jeden europejski system rozliczeń płatności- TARGET. TARGET to transeuropejski błyskawiczny system rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym (ang. Trans-European Automated Real Time Gross Settlement Express Transfer System). Głównym celem TARGET jest realizacja jednolitej polityki pieniężnej ESBC oraz ułatwienie mechanizmów rozliczeń w krajach UGW. System realizuje jedynie zlecenia uznaniowe. Nadzór nad systemem sprawuje EBC.

TARGET wykorzystuje komunikaty SWIFT, realizując zlecenia płatnicze wyłącznie w euro. Korzystanie z TARGET jest obligatoryjne przy transakcjach z ESBC, transakcje z innymi podmiotami mogą być realizowane z wykorzystaniem innych procedur. Bezpośrednimi uczestnikami TARGET są instytucje krajów UGW, narodowe banki centralne oraz Europejski Bank Centralny. Do systemu mogą podłączyć się banki z krajów UE spoza UGW. Banki spoza UE mogą korzystać pośrednio z systemu, poprzez rachunki w narodowych bankach centralnych krajów UGW.

8. Rozliczenia poprzez banki operacji zagranicznych.

Międzynarodowej wymianie towarowej towarzyszą różnorodne operacje finansowe między wieloma krajami o różnych walutach i zwyczajach, a także różnych zasadach prawnego zabezpieczenia wierzytelności, co wywołuje powstanie ryzyka. Banki, pełnią rolę pośrednika, minimalizując ryzyko ewentualnego niedotrzymania warunków w rozliczeniach międzynarodowych. Banki odgrywają aktywną rolę w kształtowaniu sposobów zapłaty za pomocą odpowiednich instrumentów, do których można zaliczyć przede wszystkim kredytowanie transakcji handlu zagranicznego, akceptowanie i dyskontowanie weksli oraz udzielanie gwarancji bankowych. Banki spełniają rolę fachowego doradcy, informując klientów o sytuacji na międzynarodowych rynkach finansowych., a często także o standingu zagranicznych kontrahentów. Przeprowadzenie operacji zagranicznych w różnych walutach narzuca konieczność utrzymywania rezerw walutowych nie tylko w kraju, ale także znacznie wyższych rezerw lokowanych w bankach zagranicznych. Bank zagraniczny z którym bliżej współpracuje bank krajowy, nazywany jest bankiem korespondentem. Współpracujące banki świadczą wzajemne usługi, wymieniają informacje oraz prowadzą swoje rachunki. Rachunek banku zagranicznego w banku krajowym nazywa się rachunkiem loro, a rachunek banku krajowego u korespondenta zagranicznego - rachunkiem nostro. Na tych rachunkach banki księgują wzajemne rozliczenia z tytułu różnych operacji bankowych (Np skupowanych czeków), a powstające salda są okresowo rozliczane. Obecnie rozliczenia międzynarodowe przebiegają głównie bezgotówkowo, w formie rozliczeń dewizowych. Podst. źródłem powstawania dewiz są płatności z tytułu wymiany handlowej i związany z tym sposób regulowania należności, głównie w formie zmiany stanu avoirów na kontach banków-uczestników wymiany lub za pomocą weksli wystawionych przez jednego z kontrahentów wymiany i realizowanych najczęściej przez dyskonto w banku.

1. Kursy walut i dewiz są ceną płaconą w walucie krajowej za jednostkę lub na 100 jednostek waluty obcej. Kurs walutowy w gospodarce rynkowej oddziałuje bezpośrednio na ceny towarów i usług w imporcie oraz eksporcie. Związek między poziomem cen i kursem skłania władze wielu państw do integracji w dziedzinie kursów walutowych. Przy wykonywaniu operacji walutowo-dewizowych zaciera się granica między walutami, a dewizami i często określenia te są używane zamiennie. Ich rozróżnienie jest ważne, gdyż walutą nazywamy znaki pieniężne będące prawnym środkiem płatniczym w danym kraju. Natomiast dewizami są pieniężne należności zagraniczne, które ze względu na swą formę i płynność mogą być zrealizowane natychmiast lub w krótkim czasie. Powszechną formą operacji kursowych jest tzw. Arbitraż walutowy. Polega on na wykorzystaniu wahań kursu dewiz występujących z różną intensywnością na poszczególnych rynkach. Operacje arbitrażowe przyczyniają się do wyrównania poziomu kursów poszczególnych walut na różnych rynkach. Upowszechnianiu tych operacji bankowych sprzyja rozwój teletransmisji. Np. operacje pomiędzy bankami amerykańskimi a europejskimi, włączonymi w sieć teletransmisji SWIFT, mogą przebiegać w ciągu kilkudziesięciu sekund.

2. Formy rozliczeń dewizowych - dłużnik przekazuje wierzycielowi dewizę, która w kraju wierzyciela stanowi tytuł do otrzymania pieniądza krajowego. Sprzedaż i kupno dewiz następują zazwyczaj za pośrednictwem banków, które pobierają za te czynności prowizje i opłaty. Wśród rozliczeń dewizowych można wyróżnić zlecenia płatnicze bezwarunkowe (Np. czeki, akredytywy pieniężne) lub uwarunkowane (Np. inkaso dokumentowe, akredytywa dokumentowa).

a) Czek w obrotach zagranicznych jest zleceniem udzielonym zagranicznemu bankowi przez bank krajowy wypłacenia określonej kwoty pieniężnej oznaczonej w nim osobie. Wystawca czeku (trasat) powinien dysponować w banku środkami na pokrycie czeku w okresie jego ważności. Np. zagraniczny czek płatny w Polsce powinien być przedstawiony do wykupienia w ciągu 20 dni, jeśli wystawiono go w kraju europejskim lub położonym nad Morzem Śródziemnym, a w okresie 70 dni, gdy wystawiono go w innym kraju pozaeuropejskim. W polskiej praktyce bankowej występują najczęściej czeki bankierskie i podróżnicze. Zagraniczny czek bankierski jest wystawiony przez bank (zagraniczny), który poleca innemu bankowi (krajowemu) wypłacanie określonej kwoty pieniędzy osobie wskazanej w tekście tego dokumentu. Odwrotnie - banki krajowe wystawiają czeki na banki zagraniczne (korespondentów). Czeki podróżnicze emitują banki, instytucje finansowe, a także wielkie biura podróży. Mają one inną formę, gdyż są emitowane na drukowanych formularzach na okrągłe kwoty o różnym nominale. Nie są one czekami w rozumieniu prawa czekowego, ale mimo to są używane jako wygodny dla turystów instrument płatniczy.

b) Weksel zwłaszcza weksel trasowany (trata), pełni ważną rolę w obrotach zagranicznych. W funkcji płatniczej może on być traktowany jako forma rozliczeń, ale jego rola jest znacznie większa, gdyż pełni równocześnie funkcję kredytową. Wystawiony w obcej walucie jest dewizą poszukiwaną na rynkach zagranicznych i krajowych. Ujednolicone w skali międzynarodowej zasady posługiwania się wekslem ułatwiają obroty gospodarcze. Traty terminowe (90dni - 6 m-cy), jako dewizy, są przedmiotem obrotów na międzynarodowych rynkach dyskontowych. Natomiast traty a vista, czyli płatne na pierwsze żądanie, oczywiście nie mogą być przedmiotem obrotów na rynku dewizowym. Na rynku dyskontowym rozróżnia się weksle towarowe oraz finansowe. Weksle towarowe pochodzą z bieżących obrotów towarowych, a traty ciągnie eksporter na akceptującego je importera. Weksle finansowe nie są ściśle związane z eksportem towarowym, banki bardziej uzależniają ich dyskonto od pozycji gospodarczej wszystkich osób podpisanych na wekslu. Najchętniej banki dyskontują tzw. Pierwszorzędne akcepty bankowe, a weksle kupieckie uzyskują mniej korzystne warunki dyskonta.

c) Forfaiting jest szczególną formą operacji rozliczeniowej, m.in. posługiwania się wekslem w transakcjach zagranicznych. Operacja polega na skupieniu należności terminowych w postaci weksli, z wyłączeniem prawa regresu wobec odstępującego weksel (wierzytelność). Ryzyko instytucji forfaitingowych, będących często bankami, nie jest wielkie, bo weksel jest poręczony (awal) przez bank importera. Dla banków operacje te są zyskowne, gdyż stosują przy nich wyższe opłaty.

d) Polecenie wypłaty wydaje bankowi jego klient lub bank korespondent. Polega ono na wypłaceniu lub zapisaniu na rachunek wskazanej osoby określonej kwoty pieniężnej, pochodzącej ze środków wpłaconych bankowi w ciężar rachunku zleceniodawcy w jego banku, bądź zapisanej na rachunek banku wykonawcy przez bank zlecający wypłatę. Banki zazwyczaj wykorzystują sieć korespondentów, którym dają polecenia wpłaty lub przelania określonej kwoty pieniężnej na rzecz beneficjenta wymienionego w dokumencie rozliczeniowym. Bankowe przekazy pieniężne są formą rozliczeń podobną do poleceń wypłaty, ale mają charakter bezwarunkowego zlecenia płatniczego ciągnionego na określony bank. Zawierają one w treści bezwzględne polecenie zapłaty oraz klauzulę „na zlecenie” z imiennym wskazanie beneficjenta, co umożliwia przeniesienie płynących z nich praw przez indos.

e) Inkaso polega na pobraniu (zainkasowaniu) przez bank należności klienta lub zabezpieczeniu jej przyszłej zapłaty w zamian za wydanie dokumentów powierzonych przez niego bankowi. Bank wydając dokumenty po zainkasowaniu należności lub po zabezpieczeniu zapłaty np. w postaci akceptowanego weksla trasowanego, dostarczenia gwarancji itp. Rzadko spotykaną formą inkasa może być wydanie dokumentu franco, bez jakichkolwiek warunków. Przedmiotem inkasa mogą być dokumenty handlowe potwierdzające dostawy towarów lub świadczenie usług albo dokumenty finansowe w postaci czeków, weksli czy uszkodzonych banknotów. W zależności od rodzaju inkasowanych dokumentów rozróżnia się inkaso dokumentowe (dokument przewozowe, ubezpieczeniowe, faktury) oraz finansowe. Przy sprzedaży towarów na kredyt może być stosowane m.in. inkaso akceptacyjne, w którym dla zabezpieczenia zapłaty inkasujący bank przyjmuje weksel akceptowany przez importera. W zależności od tego, czy zapłata za inkasowane dokumenty następuje bieżąco, czy po upływie określonego terminu, rozróżnia się inkaso a vista (kasowe) lub terminowe. W zależności natomiast od rodzaju transakcji występuje inkaso importowe lub eksportowe. Rodzaje inkasa dokumentowego: inkaso spedytorskie, gdy eksporter wysyła towar do spedytora z poleceniem wydania go importerowi po opłaceniu dokumentów towarowych; inkaso z instrukcją telegraficzną, polegające na tym, że eksporter za pośrednictwem swego banku powiadamia telegraficznie bank importera o wysłaniu towaru, zlecając zainkasowanie należności; inkaso o przyśpieszonym terminie, polegające na zawiadomieniu importera przez kapitana statku o przypłynięciu określonego ładunku, co zobowiązuje do zapłaty w umówionym trybie. Inkaso gwarantowane znajduje zastosowanie, gdy eksporter, pragnie zabezpieczyć się przed ryzykiem nieterminowego wykupienia inkasowanych dokumentów przez importera, żąda gwarancji bankowej.

W typowej operacji inkasowej występują:

- Podawca (eksporter) składający w banku zlecenie inkasowe z załączonymi dokumentami towarowymi,

- Bank podawcy (eksportera) przyjmujący od podawcy dokumenty i przesyłający je z własnym zleceniem inkasowym do zagranicznego banku pośredniczącego,

- Bank pośredniczący, będący bankiem płatnika w kraju płatnika, który wydaje mu dokumenty po zainkasowaniu należności lub spełnieniu przez płatnika innych warunków zawartych w zleceniu inkasowym,

- Płatnik (importer) wykupujący inkasowe dokumenty.

f) Akredytywa dokumentowa - jest zobowiązaniem banku importera do uregulowania eksporterowi należności w zamian za złożenie dokumentów reprezentujących towar. Mimo, że bank otwiera akredytywę w związku z umową kupna-sprzedaży, jest ona jego zobowiązaniem samoistnym i niezależnym od tej umowy. Banki realizując akredytywę nie są związane umową zawartą między importerem a eksporterem. Transakcje eksportowo-importowe rozliczane w formie akredytywy zawierają kontrahenci z różnych krajów, w których obowiązują odmienne przepisy prawne i obyczaje, a umowy bywają sporządzane w różnych językach, co może spowodować rozbieżne interpretacje. W rozliczeniach za pomocą akredytywy dokumentowej zleceniodawcą jest importer, który zleca swemu bankowi, otwarcie akredytywy na rzecz eksportera nazywanego beneficjentem akredytywy. Bank importera, który otrzymuje zlecenie otwarcia akredytywy, korzysta za granicą z pomocy banku pośredniczącego , będącego zazwyczaj bankiem eksportera, taki bank działa z reguły na polecenie banku zlecającego otwarcie akredytywy. Samoistność zobowiązania banku, który zlecił otwarcie akredytywy, oznacza, że beneficjent akredytywy bezwzględnie otrzyma zapłatę, jeśli spełni warunki wymienione w akredytywie. Bank zapewnia bowiem eksporterowi wypłatę należności po złożeniu przez niego dokumentów reprezentujących towar i stwierdzających jego wysłanie. Natomiast importer zyskuje pewność, że wypłata z akredytywy na rzecz eksportera nastąpi po przedstawieniu dokumentów stwierdzających wykonanie dostawy wynikającej z umowy kupna-sprzedaży. Zobowiązanie banku do wypłacenia eksporterowi jego należności z akredytywy może być odwołalne lub nieodwołalne. W związku z tym rozróżniamy akredytywę odwołalną (może być zmieniona lub odwołana przez wystawiający ją bank bez zgody uczestników rozliczeń) i nieodwołalną (może być zmieniona wyłącznie za zgodą wszystkich zainteresowanych stron). Akredytywa może być potwierdzona przez bank pośredniczący. Bank ten po zbadaniu przedłożonych dokumentów towarowych, dokonuje natychmiastowej wypłaty na rzecz beneficjenta. Przy akredytywie nie potwierdzonej bank pośredniczący jedynie wysyła dokumenty do banku importera, a ten przekazuje zapłatę. Przy dostawach sukcesywnych może być zastosowana akredytywa odnawialna (rewolwingowa). Wówczas otwiera się akredytywę na niższą kwotę niż całkowita wartość umowy handlowej, uzupełniając ją sukcesywnie w miarę wypłacania należności za kolejne dostawy lub usługi. Łączną sumę akredytywy nazywa się plafonem (pułapem), a jej kwota częściowa nazywana jest w praktyce zawiązką akredytywy rewolwingowej. Akredytywa może być przenośna (stosuje się wobec beneficjenta akredytywy będącego pośrednikiem i nabywającego towar od subdostawców) lub nieprzenośna (może być zrealizowana jedynie przez beneficjenta wymienionego w akredytywie). Specjalną formę ma akredytywa typu listu kredytowego (akredytywa typu L/C). Jej otwarcie za granicą awizuje bank zleceniodawcy bezpośrednio beneficjentowi, bez udziału banku pośredniczącego, przesyłając mu tekst akredytywy na specjalnym blankiecie firmowym utrudniającym fałszerstwo. W liście kredytowym bank upoważnia beneficjenta akredytywy do ciągnienia na niego trat, jeśli będą do nich dołączone dokumenty świadczące o wysłaniu towaru. Akredytywa pieniężna jest formą nie warunkowego zlecenia płatniczego. Akredytywa ta ma formę dokumentu, w którym wystawiający ją bank upoważnia inne banki do dokonywania wypłat na rzecz beneficjenta akredytywy do wysokości kwoty i w granicach terminu określonego w akredytywie. W rozliczeniach przy użyciu tej akredytywy kwotę wypłaty określa sam beneficjent w granicach kwoty podanej w akredytywie. Akredytywa pieniężna występuje w postaci listu kredytowego wręczanego przez bank beneficjentowi akredytywy lub jako zlecenie listowne albo teleksowe banku wystawiającego akredytywę do banku wypłacającego.

3. Rozliczenia bezdewizowe polegają na kompensowaniu należności bez potrzeby zapłaty w dewizach. Najprostszą formą jest kompensata towarowa, czyli barter. Jest to wymiana towar za towar. Clearingowy system rozliczeń - kompensata przeprowadzana, gdy w dwóch krajach znajdują się importerzy i eksporterzy, a należności eksporterów danego kraju będą pokrywane w walucie krajowej przez importerów. W jego ramach występuje clearing dwustronny (bilateralny) oraz wielostronny (multilateralny). W clearingu bilateralnym następuje kompensowanie płatności wynikających z obrotów między podmiotami gospodarczymi dwóch krajów, które zwierają w tym celu umowę płatniczą. Umowie płatniczej towarzyszy zazwyczaj umowa handlowa, określająca kontyngenty towarów (usług) mających być przedmiotem obrotów między obu krajami. Umowy płatnicze, precyzujące warunki i tryb rozliczeń, zwierane są zazwyczaj na okresy roczne. Gdy w umowie wylicza się rodzaje płatności objęte clearingiem, mówimy wówczas o clearingu częściowym. W umowach dotyczących wszelkiego rodzaju płatności wynikających ze stosunków gospodarczych między umawiającymi się krajami częściej znajduje zastosowanie clearing całkowity. Switch finansowy polega na sprzedaży należności clearingowych za wolne dewizy. W transakcji występuje zazwyczaj disagio co znaczy, że sprzedający walutę clearingową otrzyma za nią w wolnych dewizach mniej niż to wynika z kursu rynkowego. W switchu towarowym towar nabyty u partnera clearingowego sprzedaje się w kraju trzecim za wolne dewizy.

9. Formy rozliczeń bankowych.

I. Formy rozliczeń bezgotówkowych

Ogólne zasady i tryby rozliczeń pieniężnych przeprowadzanych za pośrednictwem banków ustala prezes NBP. Jako instytucjonalne formy rozliczeń bezgotówkowych obowiązują w obrocie krajowym:

- polecenie przelewu,

- czek rozrachunkowy,

- akredytywa,

- kart płatnicze,

- rozliczenie planowe,

- okresowe rozliczenia saldami.

Charakterystyczne cechy rozliczeń transakcji skłaniają uczestników tych operacji do wyboru określonej formy rozliczeń. Są one przeprowadzane głównie za pomocą polecenia przelewu lub czeku rozrachunkowego. Wśród instrumentów oddziaływania przez dostawcę na opieszałego dłużnika-odbiorcę można wymienić rozliczenia za pomocą akredytywy.

Czeki należą do powszechnych i najstarszych form rozliczeń pieniężnych. Czek jest pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydanym bankowi przez posiadacza rachunku bankowego. Zależnie od sposobu zapłaty rozróżnia się czeki kasowe (gotówkowe), zlecające bankowi wypłatę gotówkę oraz czeki rozrachunkowe, służące wyłącznie do rozliczeń bezgotówkowych. Prawa z czeku, podobnie jak z weksla, mogą być przenoszone przez indos, czyniąc czek surogatem pieniądza.

Czeki rozrachunkowe, oznaczone napisem „tylko do rozrachunku”, albo nazwą formularza „czek rozrachunkowy”. Są one najwygodniejszą formą bezgotówkowego regulowania tych płatności, które muszą być pokryte natychmiast. Czek rozrachunkowy może być wystawiony w momencie ustalenia kwoty należności i wykorzystany do natychmiastowej zapłaty. Skraca to cykl rozliczeniowy, a w warunkach występowania zatorów płatniczych czeki rozrachunkowe mogą się przyczyniać do ich rozładowania. Ponieważ są one realizowane tylko bezgotówkowo, używanie ich zamiast gotówki zwiększa bezpieczeństwo obrotu. Formą zabezpieczenia jednostki przyjmującej czek rozrachunkowy przed ewentualnym brakiem jego pokrycia jest potwierdzenie czeku przez bank. Istota czeku potwierdzonego polega zagwarantowaniu jego realizacji przez bank, który odpowiednią kwotę przeksięgowuje na odrębny rachunek, zapewniając w ten sposób środki na wykupienie czeku oraz dokonuje potwierdzenia czeku, umieszczając klauzulę potwierdzającą na jego odwrotnej stronie.

Kart kredytowe są jedną z form kart płatniczych. Karta kredytowa wystawiona przez określony bank informuje, że jej posiadaczowi udzielono kredytu. Wykorzystany kredyt podlega spłacie przeważnie z wpływu miesięcznego wynagrodzenia. Posiadacz kary bywa obciążany stałą opłatą roczną, a od wykorzystanego kredytu płaci odsetki. Bankowe kart kredytowe służą zatem celom płatniczym, połączonym z możliwością zaciągania kredytu. Natomiast rozliczenia za pomocą kart debetowej muszą mieć pokrycie w saldzie rachunku bankowego jej posiadacza (technika rozliczeń na ogół się nie różni).

Euroczeki są dogodną formą regulowania płatności w podróżach zagranicznych, a także płatności krajowych. Banki zaopatrują swych klientów w ujednolicone karty gwarancyjne (identyfikacyjne) oraz blankiety czeków, którymi mogą oni płacić w walucie kraju pobytu. Turyści zagraniczni są przyzwyczajeni do systemów płatniczych występujących w ich krajach. Doceniają system im znany, prosty w użyciu, wzbudzający zaufanie i pozwalający na załatwienie transakcji w jak najmniej skomplikowany sposób. Za pomocą euroczeków można pobierać gotówkę w bankach innych krajów, a także płacić za towary i usługi.

Polecenie przelewu jest najpopularniejszą i uniwersalną formą rozliczeń bezgotówkowych. Polega ona na wydaniu bankowi dyspozycji przelania określonej kwoty z rachunku bankowego płatnika na wskazany przez niego rachunek w dowolnym banku. Bankowym dokumentem rozliczeniowym jest czteroodcinkowy formularz polecenia przelewu. Jeden egzemplarz zatrzymuje zleceniodawca jako dowód na dokonanie księgowania, które zmniejszyło saldo jego rachunku (oddział banku zleceniodawcy zachowuje jeden egzemplarz polecenia jako dowód, że dokonał przelewu w sposób żądany przez zleceniodawcę), dwa egzemplarze zostają przesłane do banku właściwego dla odbiorcy przelewu, jeden z nich zachowuje bank dla księgowania na rachunku odbiorcy, drugi zaś otrzymuje odbiorca przy wyciągu z rachunku, jako zawiadomienie o zaksięgowaniu przelewu na jego rachunku.

Akredytywa jest to forma rozliczeń zabezpieczającą przede wszystkim interes dostawcy, chociaż uwzględnia również interes odbiorcy. Pierwszemu zapewnia natychmiastowe otrzymanie należności, drugiemu zaś pozwala uzależnić zapłatę od spełnienia przez dostawcę ustalonych warunków. Z tych względów akredytywa nadaje się przede wszystkim do rozliczeń z nie znanymi kontrahentami, mającymi siedzibę w innej miejscowości lub z partnerami słabo wypłacalnymi, gdy dostawca pragnie dodatkowo zapewnić sobie należną zapłatę. Istota rozliczeń za pomocą akredytywy polega na pokrywaniu (w formie bezgotówkowe) przez oddział właściwy dla wierzyciela określonych wierzytelności z wyodrębnionych na ten cel środków dłużnika, z zachowaniem warunków ustalonych przez dłużnika. Bank może zwolnić dłużnika od obowiązku wyodrębnienia środków, udzielając mu zapewnienia pokrycia zobowiązań rozliczanych za pomocą akredytywy z kredytu bankowego. W krajowych rozliczeniach za pomocą akredytywy zapłata następuje w banku wierzyciela, który następuje obciąża rachunek akredytywy banku dłużnika. Dlatego też akredytywę zazwyczaj otwiera się na rzecz jednego wierzyciela. Akredytywa wygasa po wyczerpaniu środków wydzielonych na rachunku akredytywy lub z upływem terminu jej ważności. Po upływie terminu ważności akredytywy oddział wierzyciela nie może dokonywać wypłat. Podstawą otwarcia akredytywy jest wniosek dłużnika złożony w oddziale jego banku, a wskazujący wierzyciela (dostawcę) i oddział banku wierzyciela, w którym będą dokonywane wypłaty.

Rozliczenia planowe - polegają na okresowym (np. co 5 dni) przelewaniu przez odbiorcę na rzecz dostawcy określonych kwot, wynikających z planowej wartości dostaw. Różnicę między przekazywanymi wpłatami a wartością dostaw rozlicza się za dłuższy okres (np. miesiąc) co znacznie upraszcza technikę rozliczeń i zmniejsza pracochłonność czynności rozliczeniowych. Wprawdzie inicjatywa rozliczenia spoczywa w rękach odbiorcy, lecz umowne terminy planowych wpłat zabezpieczają interes dostawcy.

Zinstytucjonalizowaną formą rozliczeń kompensacyjnych są okresowe rozliczenia saldami, które mogą stosować kontrahenci wzajemnie świadczących sobie usługi, roboty i dostawy. Ponieważ występują oni wobec siebie w podwójnym charakterze (jako wierzyciel i dłużnik), okresowe rozliczenia saldami mogą znacznie uprościć procedurę rozrachunku, gdyż tylko jeden z uczestników będzie dokonywał rozliczenia w ustalonych odstępach czasu. Istota tej metody rozliczeń polega więc na zastąpieniu regulowania poszczególnych należności ewidencjonowaniem wzajemnych świadczeń i wyrównaniem salda wzajemnych roszczeń. Okresowe porównanie i rozliczenie saldami zastępuje wielokrotne i dwustronne rozrachunki.

II Rozliczenia gotówkowe

Pieniądz gotówkowy opuszczający bank emisyjny (NBP) trafiając do banków operacyjnych i instytucji finansowych, a za ich pośrednictwem do jednostek gospodarczych oraz ludności, dokonując wielu obrotów. Tylko mała część znaków pieniężnych powraca do okręgowych oddziałów NBP dla wyrównania terytorialnych i technicznych różnic w obiegu pieniądza.

Denominacja jest reformą pieniężną polegającą na wycofaniu znaków pieniężnych znajdujących się w obiegu i zastąpieniu ich znakami pieniężnymi o niższym nominale, przy równoczesnej zmianie skali cen. Jest ona ekwiwalentna, gdy gotówkowe zasoby pieniężne są wymieniane, a wkłady bankowe i oszczędnościowe są przeliczane w tej samej proporcji co przeliczenie cen i płac. Denominacja jest nieekwiwalentna, gdy wymianie podlega tylko część zasobów pieniężnych bądź też gdy wymiana lub przeliczenie zasobów pieniężnych następuje w mniej korzystnej dla ich posiadaczy relacji niż wynika to z przyjętej stopy denominacji. Wymiana znaków pieniężnych związana z denominacją może być przeprowadzona jednorazowo lub też rozłożona na dłuższy okres, nawet kilkuletni.

10. Operacje banków na rynku lokat międzybankowych.

Banki mają obowiązek utrzymywania płynności, polegającej na zapewnieniu terminowego regulowania zobowiązań, w tym zleceń płatniczych klientów. Wymaga to utrzymania takiej struktury aktywów i pasywów banku (czyli udzielanych kredytów i przyjmowanych wkładów), aby mógł on w każdej chwili dysponować płynnymi środkami. W tym celu banki utrzymują pewne rezerwy środków płynnych, m.in. w postaci lokat w bankach współpracujących oraz w banku centralnym. Banki lokują środki w banku centralnym (NBP) na rachunku rezerw obowiązkowych i na rachunku bieżącym. Obok rachunku bieżącego banki mogą otwierać w NBP rachunki lokacyjne i rachunki walutowe. Między rachunkami bieżącymi banków komercyjnych w NBP stale przepływają strumienie pieniądza. Obroty te wynikają z rozliczeń między klientami różnych banków i w konsekwencji zmieniają stany zasobów poszczególnych banków w NBP. Obroty mogą także wynikać z wzajemnego lokowania nadwyżek płynnych środków między bankami. Podobnie odstąpienie nadwyżki rezerw walutowych wywoła odpowiednie zmiany rezerw walutowych. Rezerwę obowiązkową stanowi wyrażona w procentach część środków pieniężnych zgromadzonych przez poszczególne banki na rachunkach wkładów a vista i terminowych. Utrzymywanie w NBP lokat dobrowolnych zależy od poziomu stopy procentowej płaconej przez NBP i inne banki. Ten rodzaj operacji lokacyjnych wiąże się z funkcjonowaniem międzybankowego rynku pieniężnego. Niskie wyposażenie banków w fundusze własne i ograniczony dostęp do kredytu refinansowego uruchomiły wzajemne przepływy nadwyżek pieniężnych między bankami. Zarówno wahania stanów, jak i okres ich utrzymywania się, świadczą o regulującym działaniu międzybankowego rynku pieniężnego. W wyniku ruchu strumieni pieniężnych następowało elastyczne dostosowywanie płynności finansowej banków do popytu na pieniądz. Zmiany stanów i okresów utrzymywania lokat odzwierciedlają reakcje banków na sytuację na rynku kredytowym i opłacalność rozszerzania działalności kredytowej na podstawie wzajemnego zasilania w środki pieniężne. Do tradycyjnych lokat międzybankowych można zaliczyć lokaty krótkoterminowe na rachunkach terminowych. Ulokowane w tej formie środki są dla banków depozytowych płynnym aktywem, będąc równocześnie formą lokaty przynoszącą korzyści w postaci odsetek. W Polsce w 1990 r. powstał rynek lokat międzybankowych, a w następnym roku lokaty na tym rynku kształtowały się w granicach 4,5 - 9 bln starych zł. Obecnie możemy mówić o ukształtowanym międzybankowym rynku pieniężnym, przy czym największy udział mają lokaty krótkoterminowe - do 1 miesiąca. Prasa ekonomiczna publikuje średnie stopy oprocentowania lokat, używając przy tym następujących terminów:

- WIBOR - średnia stopa procentowa oferowana przy dawaniu lokaty innemu bankowi,

- WIBID - średnia cena, jaką bank gotów jest zapłacić za pozyskiwany depozyt,

- Overnight (O/N) - termin jednodniowy. Bank pożyczający pieniądze otrzymuje je w dniu zawarcia transakcji, a zwraca w następnym dniu roboczym,

- Tom/next (T/N) - termin jednodniowy, ale pieniądze docierają do banku biorącego depozyt dopiero następnego dnia po transakcji, a zwracane są w kolejnym dniu roboczym,

- Spot/next (S/N) - dotyczy także transakcji jednodniowych, ale bank dający lokatę przekazuje pieniądze dopiero w drugim dniu roboczym po zawarciu umowy, a zwrotu domaga się następnego dnia roboczego.

11. Operacje banków na rynku krótkoterminowych papierów wartościowych.

Podstawowe cele, jakie ma osiągnąć bank (rentowność, płynność) zależą od prawidłowego przeprowadzenia poszczególnych operacji. Realizacja wymienionych celów działania banku prowadzi na ogół do konfliktów, które powinny być łagodzone i opanowywane. Konieczne zatem jest znalezienie wyjścia kompromisowego, które stanowi podstawę do optymalnego modelu rozwiązania tej problematyki, tzw. selekcji portfolio. Jednak ów model może być zastosowany tylko przy tych decyzjach banku, które są przezeń podejmowane całkowicie samodzielnie. Stosuje się go przede wszystkim przy zakupie papierów wartościowych.

Inwestowanie zasobów banku w papiery wartościowe jest zawsze obarczone ryzykiem, ale owe ryzyko jet zróżnicowane w zależności od rodzaju tych papierów. Najbardziej ryzykowną formą lokowania środków jest zakup akcji. Zakup obligacji stwarza większą pewność, zaś zakup rządowych papierów wartościowych jest najmniej ryzykowne.

Można sądzić, że posiadacz oszczędności będzie lokował swe środki w następujący sposób:

- przy danym poziomie ryzyka w te papiery, które charakteryzują się wyższą stopą oczekiwanego ryzyka,

- przy danej stopie oczekiwanego dochodu w te papiery, które charakteryzują się niższym ryzykiem,

- w te papiery wartościowe, które charakteryzują się zarówno wyższą oczekiwaną stopą dochodu, jak i niższym ryzykiem.

Główne założenia tego modelu:

• Zakup papierów wartościowych przez bank jemu dać określony dochód w postaci dywidendy, procentów, wzrostu kursu.

• Każdy rodzaj papierów wartościowych jest obciążony innym ryzykiem. Polega ono na tym, że nie osiąga się przewidywanych dochodów, a kurs papierów wartościowych spada nawet do zera. W tej sytuacji może się okazać, że określony zakup papierów wartościowych, które straciły wartość, może zagrozić płynności danego banku.

• Przy każdym zakupie papierów wartościowych istnieje nadzieja na zysk i obawa przed ryzykiem. Im wyższe jest ryzyko danej operacji, tym wyższe muszą być perspektywy osiągnięcia dochodu z tej operacji.

• Decydent (bank) przy dokonywaniu wyboru musi uwzględnić przewidywany dochód i przewidywane ryzyko, ma tu dwie możliwości:

- przy określonym (stałym) ryzyku jest poszukiwany wariant, w którym dany zakup da największy dochód;

- przy koniecznym przewidywanym dochodzie poszukuje się wariantu, który będzie się wiązał z najmniejszym ryzykiem.

Bank określa warunek wstępny jako metodę „uwarunkowań wstępnych (ubocznych)”. Przy tym podejściu „minimalny dochód” i „tolerowane ryzyko” stają się wielkościami określonymi i wykorzystywanymi przy ustalaniu kolejności zakupu poszczególnych rodzajów papierów wartościowych. Optymalne rozwiązanie polega na tym, że „uboczny warunek” staje się granicą dla zakupu papierów wartościowych.

• Decydent jest gotów ponieść większe ryzyko, jeśli oczekiwany dochód jest wyższy bądź też zrezygnować z części dochodu, byleby zmniejszyć potencjalne ryzyko. Tą metodę można określić jako metodę „maksymalnych wzajemnie uwarunkowanych korzyści” . Polega ona na poszukiwaniu takich rozwiązań, w których oczekiwany dochód i oczekiwane ryzyko razem wzięte stanowią „nadwyżkę korzyści” dla banku. Ustalona tak „nadwyżka korzyści” jest wykorzystywana przy ustalaniu kolejności zakupu papierów wartościowych.

• Niezależnie od tego, którą metodą będzie się posługiwał bank, najbardziej istotnym problemem jest określenie wskaźników służących do mierzenia dochodu i ryzyka.

Określenie przyszłego dochodu z papierów wartościowych składa się z dwóch elementów: z wygospodarowanej w danym czasie dywidendy oraz ze zmiany kursu przy sprzedaży tych papierów.

Portfel papierów wartościowych składa się z wielu rodzajów papierów wartościowych, a ich udział w całym portfelu może być zróżnicowany. W przypadku kiedy np. pod wpływem zmian koniunktury albo wydarzeń politycznych kurs wszystkich akcji ulega obniżeniu, to ryzyko całkowite wzrasta. Natomiast całkowite ryzyko zmniejsza się, jeżeli kurs akcji zmienia się przeciwstawnie. Dlatego też są stosowane różne metody sumowania pojedynczych ryzyk, przede wszystkim metoda sumująca pojedyncze odchylenia w kształtowaniu się kursów poszczególnych akcji. Dzięki jemu można określić, czy rozwój ich oprocentowania przebiega równolegle, czy przeciwstawnie.

Poprzez odpowiednie zestawienie papierów wartościowych w portfelu można obniżyć ryzyko całościowe w stosunku do ryzyka pojedynczego. Chodzi o to, żeby oczekiwane zmiany kursów poszczególnych akcji nie były ze sobą negatywne skorelowane.

Realizacja wymienionych założeń będzie przebiegała w różny sposób w zależności od tego, czy bank przyjmuje model warunków „ubocznych”, czy też model korzyści. W pierwszym przypadku dochód lub ryzyko są ustalone jako warunki wstępne, natomiast każda inna wielkość będzie uznana za zmienną i niemożliwą do przyjęcia. Teza ta jednak może być zastępowana modelem korzyści. Ale to z kolei wymaga ustalenia przez dany bank, ile jednostek dochodu należy przeciwstawić jednostce przyrostu ryzyka.

Bony skarbowe - krótkoterminowy instrument lokacyjny, są to papiery dłużne tzn. podlegają wykupieniu, są emitowane na okresy od 1 tygodnia do 52 tygodni (1 rok). Są to papiery dyskontowe tzn. kupowane poniżej wartości nominalnej, odkupywane przez emitenta wg wartości nominalnej. Są emitowane przez Ministra Finansów na pokrycie bieżących wydatków budżetów państwa. Jest określony limit bonów skarbowych jakie ministerstwo może wyemitować w danym roku budżetowym.

Mamy rynek pierwotny i wtóry bonów skarbowych. Rynek pierwotny organizowany jest przez NBP, w każdy roboczy poniedziałek są przetargi bonów skarbowych, na przetargu zgłaszana jest cena, rodzaj bonów, ilość. Udział w przetargu mogą brać najwięksi inwestorzy (banki, instytucje ubezpieczeniowe, przedsiębiorstwa). Cena bonów skarbowych podawana jest w złotych i groszach za 100 zł wartości nominalnej bonów np. 98 zł 75 gr. za 100 zł, na przetargu kupuje bony ten, który poda lepszą cenę. Bank osiąga większą rentowność przy krótszym okresie trzymania bonów.

12. Operacje banków na rynku walutowym.

Kursy walut i dewiz są ceną płaconą w walucie krajowej za jednostkę lub na 100 jednostek waluty obcej. Kurs walutowy w gospodarce rynkowej oddziałuje bezpośrednio na ceny towarów i usług w imporcie oraz eksporcie. Związek między poziomem cen i kursem skłania władze wielu państw do integracji w dziedzinie kursów walutowych. Gdy przyjmiemy za kryterium możliwość wahań kursów, rozróżniamy:

- Kursy płynne, nazywane także zmiennymi lub elastycznymi, które kształtują się pod wpływem popytu i podaży na rynku walutowym,

- Kursy sztywne, ustalone przez władze państwowe.

W krajach o pełnej wymienialności waluty krajowej znajdują zastosowanie kursy jednolite, a tam gdzie wymienialność jest ograniczona, mogą występować kursy zróżnicowane. Zróżnicowanie może dotyczyć poszczególnych rodzajów transakcji (np. handlowych lub zapłaty za usługi niehandlowe, a także transakcji z różnymi krajami). W Polsce w rozliczeniach jednostek gospodarczych stosujemy kurs ustalany przez państwo w stosunku do tzw. koszyka walut, którego wartość wyrażona jest w złotych. W sferze rozliczeń osób fizycznych występuje kurs rynkowy, nazywany kantorowym, który kształtuje się w zależności od podaży i popytu.

Przy wykonywaniu operacji walutowo-dewizowych zaciera się granica między walutami, a dewizami i często określenia te są używane zamiennie. Ich rozróżnienie jest ważne, gdyż walutą nazywamy znaki pieniężne będące prawnym środkiem płatniczym w danym kraju. Natomiast dewizami są pieniężne należności zagraniczne, które ze względu na swą formę i płynność mogą być zrealizowane natychmiast lub w krótkim czasie. Kursy ogłasza w „tabelach kursów” NBP i podaje kurs średni, służący m.in. do ustalenia w złotych równowartości obcych walut w księgowości i sprawozdawczości jednostek gospodarczych. Banki mogą jednak rozliczać się między sobą po kursie transakcyjnym, odchylając się od średniego. Różnica między kursem kupna i sprzedaży stanowi dochód banku i niezbędne pokrycie oprocentowania utrzymywanego pogotowia kasowego w walutach obcych, kosztów ich transportu, ubezpieczenia itp. Banki komercyjne, mogą publikować własne tabele kursowe, a stosowane przez nie kursy mogą odchylać się od kursów NBP w granicach +(-)7%.

W operacjach międzynarodowych obok ryzyka handlowego pojawia się ryzyko kursowe, zwłaszcza gdy występują kursy płynne, kształtowane przez popyt i podaż. Na ryzyko kursowe są narażone banki przeprowadzające operacje walutowo-dewizowe. Wynika ono ze zmiany kursu, w których przechowywane są depozyty i udzielane kredyty, w okresie od przyjęcia depozytu lub udzielenia kredytu do dnia zwrotu depozytu lub spłacenia kredytu. W celu zmniejszenia ryzyka banki komercyjne stosują różne formy i metody zabezpieczenia. Szczególnym rodzajem operacji zabezpieczającej przed ryzykiem kursowym, a dokonywanej z reguły przez banki, jest tzw. swap. Operacja polega na równoczesnym zawarciu transakcji terminowej i kasowej w identycznej walucie i sumie. Podobnym rodzajem operacji bankowej jest sprzedaż obcej waluty z prawem odkupu. Różni się od transakcji swap tym, że nie ustala się z góry kursu odkupienia waluty.

Powszechną formą operacji kursowych jest tzw. Arbitraż walutowy. Polega on na wykorzystaniu wahań kursu dewiz występujących z różną intensywnością na poszczególnych rynkach. Operacje arbitrażowe przyczyniają się do wyrównania poziomu kursów poszczególnych walut na różnych rynkach. Upowszechnianiu tych operacji bankowych sprzyja rozwój teletransmisji. Np. operacje pomiędzy bankami amerykańskimi a europejskimi, włączonymi w sieć teletransmisji SWIFT, mogą przebiegać w ciągu kilkudziesięciu sekund.

Prezes NBP, widząc konieczność ograniczenia ryzyka kursowego w krajowych bankach dewizowych, ustalił dopuszczalne normy ryzyka. Bank dokonując operacji dewizowych znajduje się każdego dnia w określonej pozycji walutowej. Wynika ona ze stosunku wierzytelności do zobowiązań w danej walucie lub we wszystkich walutach obcych. Gdy wierzytelności i zobowiązania się równoważą, występuje zamknięta pozycja walutowa, a przy braku takiej równowagi - otwarta pozycja walutowa (długa lub krótka):

- Długa pozycja walutowa jest pozycją, dla której wartość aktywów w danej walucie przewyższa wartość pasywów w tej walucie, z uwzględnieniem pozycji pozabilansowych mających wpływ na pozycję walutową.

- Krótka pozycja walutowa to pozycja, dla której wartość pasywów w danej walucie przewyższa wartość aktywów w tej walucie, z uwzględnieniem pozycji pozabilansowych mających wpływ na pozycję walutową.

- Globalna pozycja walutowa ozn. różnicę między sumami wartości wszystkich pozycji długich i krótkich w walutach obcych.

- Otwarta pozycja walutowa banku względem pojedynczej waluty obcej nie może przekroczyć 15% jego funduszy własnych,

- Pozycja globalna nie może przekroczyć 30% funduszy własnych banku.

Ponadto suma bezwzględnych wartości wszystkich pozycji krótkich i długich, czyli maksymalna pozycja walutowa, nie może przekroczyć 40% funduszy własnych banku.

13. Rodzaje kredytów bankowych.

Kredyt - jest to oprocentowana pożyczka, udzielana przez wierzyciela, którym najczęściej jest bank (kredytodawca) kredytobiorcy czyli dłużnikowi. Warunkiem uzyskania kredytu jest posiadanie przez przedsiębiorstwo zdolności kredytowej, czyli możliwości spłaty przez przeds. w wyznaczonym terminie nie tylko zaciągniętego kredytu, ale także odsetek od tego kredytu.

Rodzaje kredytu:

1. kryterium podmiotu

- kredyty dla osób fizycznych

- kredyty dla osób prawnych

2. kryterium czasu

- kredyty krótkoterminowe

- kredyty średnioterminowe

- kredyty długoterminowe

3. kryterium formy

- kredyty w rachunku bieżącym

- kredyty w rachunku kredytowym

- kredyty dyskontowe

- kredyty akceptacyjne

- kredyty związane ze skupem faktur

4. kryterium waluty

- kredyty złotowe

- kredyty dewizowe

Wyróżniamy:

1. Kredyty w rachunku bieżącym mogą mieć dwojaki charakter; kredytu płatniczego lub otwartego, ale podstawowym warunkiem ich uzyskania jest posiadanie przez kredytobiorcę rachunku bieżącego w kredytującym go banku.

Kredyt płatniczy (kasowy, przejściowy) jest udzielany w związku z przejściowym brakiem na rachunku środków dla pokrycia bieżących płatności. Kredyt ten wywołuje przejściowe powstawanie na rachunku bieżącym salda debetowego, które powinno być zlikwidowane w najbliższych dniach z bieżących wpływów. Przejściowe zadłużenie się w rachunku bieżącym umożliwia przedsiębiorstwu utrzymywanie płynności i terminowe regulowanie zobowiązań. Kredyt ten łagodzi skutki nierównomiernego wpływu należności bez potrzeby ubiegania się każdorazowo o przyznanie kredytu niezbędnego dla uregulowania bieżących płatności. Niemniej w umowie o ten kredyt bank ustala górny pułap zadłużenia, a często także maksymalny okres ciągłego występowania zadłużenia powstałego w takiej formie.

Kredyt otwarty, udzielany na podstawie oddzielnej umowy, zawieranej na okres od kilku miesięcy do roku. Upoważnia on klienta do wystawiania dyspozycji płatniczych i zobowiązuje bank do zapłaty dokumentów płatniczych, których płatnikiem jest kredytobiorca. Jest to kredyt krótkoterminowy odnawialny, wywołujący powstanie salda debetowego rachunku bieżącego, co oznacza zadłużenie przedsiębiorstwa wobec banku. Spłata kredytu następuje automatycznie z wpływów na rachunek bieżący, który może także być zasilany innym kredytem dyskontowym.

Z zadłużeniem w rachunku bieżącym wiąże się używany w praktyce techniczny termin bankowy „wolna marża kredytu”. Oznacza on różnicę między sumą kredytów przyznanych danemu kredytobiorcy, ewidencjonowanych w rachunku bieżącym, a kwotą faktycznego zadłużenia, czyli salda debetowego na tym rachunku. Bank wykonuje dyspozycje klienta obciążające jego rachunek bieżący (wypłaty) tylko do wysokości wolnej marży kredytu.

2. Kredyt dyskontowy. Do podstawowych funkcji weksla zalicza się funkcje: kredytową, płatniczą i gwarancyjną, niektórzy wyodrębniają pochodną od kredytowej funkcję refinansową. Pełniąc funkcję płatniczą weksel może być wykorzystany jako forma zapłaty, zwłaszcza w transakcjach kupna-sprzedaży, gdy nabywca reguluje należności z opóźnieniem, korzystając z kredytu kupieckiego. Sprzedający może użyć otrzymanego weksla do zapłaty swemu dostawcy, który z kolei może nim uregulować swoje zobowiązania lub zdyskontować weksel w banku, zamieniając go na pieniądz. Funkcja kredytowa i wypływająca z niej funkcja refinansowa polega na odroczeniu nabywcy zapłaty, gdy dostawca sprzedaje towar na kredyt kupiecki, a z kolei on może skorzystać z kredytu dyskontowego w banku komercyjnym, bank zaś może się refinansować w banku centralnym.

Weksel jest dokumentem zobowiązującym wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w oznaczonym terminie. Wyróżnia się weksle:

- własny (sola), w którym wystawca zobowiązuje się do zapłaty,

- ciągniony, nazywany także trasowanym (trata), w którym wystawca zleca wskazanej w wekslu osobie zapłacenie określonej kwoty.

W wekslu własnym występują dwie osoby, a wystawca jest płatnikiem na rzecz remitenta. Natomiast weksel trasowany jest poleceniem ciągnionym przez wystawcę weksla (trasanta) na płatnika (trasata), który ma zapłacić remitentowi (beneficjentowi)kwotę wymienioną w tracie. Jednak zobowiązanie trasata powstaje dopiero po wyrażeniu przez niego akceptu tego polecenia zapłaty.

Przydatność weksla jako instrumentu kredytu wynika z jego szczególnych cech, jak samoistność weksla oraz abstrakcyjność zobowiązania oderwanego od przyczyny jego wystawienia. Zobowiązanie wekslowe jest zatem abstrakcyjne i bezwzględnie wymagalne, a wystawca weksla nie może się tłumaczyć wobec remitenta niewykonaniem świadczenia wzajemnego. Kolejną cechą weksla jest możność przenoszenia płynących z niego praw w drodze indosu, polegającego na umieszczeniu na odwrocie weksla odpowiedniej formuły oraz podpisu indosanta. Dodatkową formą zabezpieczenia zapłaty jest poręczenie osoby trzeciej, zwane także awalem. Wyraża się ono umieszczeniem na przedniej stronie weksla wyrazu „poręczam” lub równoznacznego zwrotu, poręczyciel zaś odpowiada solidarnie za zobowiązanie wekslowe.

Operacje dyskonta weksli polegają na nabyciu weksli przez banki. Weksel będący wyrazem kredytu kupieckiego w transakcji kupna-sprzedaży, staje się przenośnym instrumentem płatniczym, który w operacji dyskonta bankowego zostaje przekształcony przez kredyt bankowy na natychmiast płatny pieniądz wkładowy. Weksel może zdyskontować zarówno jego wystawca, jak i każdy następny posiadacz. Bank nabywając weksel staje się jego kolejnym indosatariuszem i może go przedstawić do redyskonta w innym banku lub ostatecznie w banku centralnym. Banka dyskontując weksel nie płaci jego pełnej kwoty, lecz potrąca z góry odsetki, nazywane potocznie także dyskontem. Wielkość potrącanego dyskonta zależy od wysokości stosowanej stopy dyskontowej (procentu) i okresu liczonego od daty operacji do dnia płatności weksla.

Banki przyjmują do dyskonta przede wszystkim tzw. weksle handlowe, czyli wynikające z działalności gospodarczej. Przeciwieństwem weksla handlowego jest weksel finansowy, wynikający np. z udzielonej pożyczki pieniężnej. Banki komercyjne mogą dyskontować także weksle finansowe, ale zazwyczaj są one redyskontowane przez bank centralny.

Weksle składane do dyskonta powinny być podpisane przez co najmniej dwa odpowiedzialne materialnie podmioty gospodarcze - wystawcę, akceptanta, poręczyciela lub indosanta, z terminem płatności w oznaczonym dniu i płatne w oddziałach banku, w których dłużnicy mają rachunki. Weksle trasowane powinny być opatrzone bezwarunkowym akceptem trasata, obejmującym całą sumę wekslową, bez wzmianek w tekście ograniczających prawo przeniesienia własności weksla lub prawo zwrotnego poszukiwania wierzytelności, a także bez poprawek i skreśleń. Weksel powinny mieć skasowaną opłatę skarbową we właściwej wysokości.

Dyskonto weksli może być prowadzone w trybie umowy o linię dyskontową lub w postaci doraźnej transakcji nabycia weksla. Linia kredytowa jest limitem kredytowym przyznawanym indywidualnym klientom. Umowy o linię dyskontową zawierane są na 3 do 6 miesięcy i w tych granicach kwotowych oraz czasowych bank przyjmuje weksle do dyskonta. Jeśli po zbadaniu jakości weksli bank odmawia przyjęcia określonych weksli do dyskonta, zwraca je podawcy, pobierając prowizję.

Weksle zakwalifikowane do przyjęcia są dyskontowane według następujących zasad:

- przyjmuje się stopę dyskontową aktualną w dniu dyskonta;

- przy obliczaniu odsetek przyjmuje się rok równy 360 dniom, a każdy miesiąc równy 30 dniom;

- do liczby dni wlicz się dzień dyskontowania weksla, a pomija dzień jego płatności;

- oprócz odsetek bank pobiera prowizję naliczaną każdorazowo od sumy weksli złożonych do dyskonta.

Dyskontowanie weksli ocenia się pod wzg. formalnym (zgodnym z prawem wekslowym) i merytorycznym. Ocena merytoryczna polega na ustaleniu stopnia ryzyka, czy weksel będzie wykupiony w terminie. Obejmuje ona nie tylko ocenę zdolności kredytowej trasanta, ale także innych osób podpisanych na wekslu, co oczywiście wzmacnia prawdopodobieństwo wykupienia weksla. Proces oceny weksli jest równocześnie formą ich selekcjonowania przez banki, bo każdy bank stara się zminimalizować ryzyko. W ten sposób niewypłacalne jednostki gospodarcze są eliminowane z dostępu do kredytu dyskontowego. Następnie bank udziela kredytu dyskontowego, obciążając rachunek „kredytu dyskontowego” danego kredytobiorcy, który złożył weksel do dyskonta oraz uznaje „rachunek bieżący” tego kredytobiorcy kwotą zdyskontowanych weksli (pomniejszoną o odsetki dyskontowe).

Wykupienie weksla powoduje spłatę kredytu dyskontowego, gdyż zainkasowaną kwotę przelewa się na dobro rachunku „kredyt dyskontowy”. Jeśli weksel nie może być wykupiony z braku środków, a płatnik nie wskaże innej możliwości wykupu , weksel przekazuje się do protestu. Protest upoważnia bank do przymusowego egzekwowania należności w uproszczonym trybie i bez procesu sądowego. Protest z powodu niezapłacenia weksla powinien być dokonany w ciągu 2 dni powszednich po dniu płatności.

Ekonomiczna ocena weksla wymaga oceny wypłacalności (zdolności kredytowej) uczestników operacji wekslowych. W tym celu banki komercyjne wymieniają między sobą informacje i prowadzą odpowiednią ewidencję według wewnętrznie ustalonych zasad.

3. Kredyt akceptacyjny i awale

Udzielanie kredytu akceptacyjnego wiąże się z operacjami wekslowymi. Banki odpłatnie akceptują ciągnione na nie traty i zobowiązują się do udzielenia kredytu na wykupienie tych trat. Tego rodzaju operacje wykonywane przez tzw. pierwszorzędny bank, gwarantują zapłatę każdemu kolejnemu posiadaczowi weksla. Stąd akcept bankowy i kredyt akceptacyjny znajdowały dotychczas zastosowanie głównie w transakcjach importowych.

Podstawę uzyskania akceptu bankowego weksla trasowanego na bank i ewentualnego korzystania z kredytu akceptacyjnego stanowi umowa, w której klient zleca bankowi akceptowanie weksli, a bank przyjmuje zlecenie. Bank zobowiązuje się przy tym, że w przypadku niedostarczenia przez klienta środków na wykup weksla, udzieli mu kredytu akceptacyjnego. Kredyt akceptacyjny występuje w doraźnych transakcjach lub w postaci linii kredytu akceptacyjnego. Linia kredytu akceptacyjnego jest limitem kredytowym przyznanym kredytobiorcy. Może on być udzielany jako kredyt odnawialny, gdy po każdym wykupieniu weksla kredyt odnawia się do pierwotnej wysokości, więc może być wykorzystywany wielokrotnie. Przy kredycie nie odnawialnym każdy wykupiony weksel zmniejsza wysokość przyznanego kredytu. Bank akceptując weksel jest zobowiązany do jego wykupienia w terminie płatności, niezależnie od tego, czy wystawca dostarczy na czas odpowiednie środki. W przypadku ich braku zostaje udzielony klientowi kredyt akceptacyjny w wysokości równej kwocie weksla.

Awalizowanie weksli polega na przyjęciu przez bank ryzyka i jest podobna do gwarancji bankowych. Różni się od gwarancji tym, że wynika z prawa wekslowego ze wszystkimi płynącymi stąd konsekwencjami, zwłaszcza na rynku międzynarodowym. Awal jest poręczeniem udzielanym przez osobę zobowiązaną wekslowo. Zagraniczni eksporterzy często domagają się, aby traty ciągnione przez nich na polskich importerów były awalizowane przez banki. Banki krajowe oferują udzielanie awali na wekslach akceptacyjnych przez przedsiębiorstwa krajowe lub na ich wekslach własnych. Awal jest udzielany na zlecenie przedsiębiorstwa, które równocześnie powinno zawierać upoważnienie banku do obciążenia rachunku zleceniodawcy.

4. Factoring - jest czynną operacją bankową, która w odniesieniu do przedsiębiorstw może zastępować inkaso dokumentów handlowych i dyskonto weksli. Factoring jest to przeniesienie wierzytelności handlowych z wierzyciela na faktora (bank), który równocześnie zobowiązuje się do ściągnięcia tych wierzytelności nawet w przypadku trudności płatniczych występujących u dłużnika, faktor może przy tym z wyprzedzeniem uregulować należności wierzyciela. Factoring jest więc równocześnie formą finansowania należności, gwarancją zabezpieczającą przedsiębiorstwo przed ryzykiem ich ściągnięcia, a także operacją rozliczeniową polegającą na inkasowaniu należności. Gdy faktor nabywa należności faktoranta bez prawa regresu, przyjmuje na siebie pełne ryzyko niewypłacalności dłużnika. Gdy faktor zachowuje prawo regresu wobec faktoranta, może żądać od niego zwrotu udzielonej zaliczki, jeżeli dłużnik nie ureguluje zobowiązania. Jednak w obu przypadkach bank (faktor) wykonuje techniczne czynności inkasowania należności. Umowa między przedsiębiorstwem a faktorem jest zawierana na dłuższy, a nawet nie oznaczony okres trwania, z obustronną możliwością jej rozwiązania za wypowiedzeniem. Banki pobierają od faktorowania stosunkową dużą prowizję, której wysokość zależy od stopnia ryzyka. Z każdej wypłaty dokonywanej przez bank (faktora) z tytułu nabytych wierzytelności (należności) bank potrąca:

- odsetki za cykl rozliczeniowy,

- umowną (zróżnicowaną) prowizję.

Jeżeli odbiorca odmówi zapłaty należności faktoranta nabytej przez bank, faktorant zobowiązany jest do zwrócenia bankowi otrzymanej z banku wypłaty na poczet tych należności. Bank ma także prawo wstrzymać nabywanie wierzytelności, jeżeli odbiorca opóźnia się z zapłatą lub odmawia jej dokonania albo jego sytuacja prawna lub finansowa budzi wątpliwości co do możliwości spłaty wierzytelności nabytych przez bank. Wraz z nabywanymi wierzytelnościami przechodzą na bank wszelkie prawa z nimi związane oraz służące do ich zabezpieczenia. Faktorant zobowiązany jest udostępnić na żądanie banku wraz z odpowiednimi pełnomocnictwami wszelkie znajdujące się w jego posiadaniu środki niezbędne do uzyskania zapłaty od odbiorcy bądź umożliwiające przeprowadzenie wobec odbiorcy postępowania polubownego lub sądowego. W celu zabezpieczenia ewentualnych roszczeń banku faktorant często składa weksel In blanco. Umowy o faktorowanie zawierane są na czas nie oznaczony, z jednomiesięcznym terminem wypowiedzenia.

5. Kredyt lombardowy - Jest to kredyt o charakterze krótkoterminowym udzielany osobą fizycznym, a w szczególności firmom i klientom instytucjonalnym pod zastaw ruchomości lub praw łatwo zbywalnych na rynku. Wysokość udzielonego kredytu jest przeważnie niższa niż wartość ustalonego zastawu. Charakteryzuje się także niższą stopą oprocentowania niż kredyty konsumpcyjny, inwestycyjny i odnawialny oraz tym, że bank posiada przedmiot zastawu.

Ze względu na rodzaj zabezpieczenia kredyty lombardowe możemy podzielić na:

kredyt pod zastaw papierów wartościowych (przede wszystkim obligacji o stałym oprocentowaniu), kredyt pod zastaw ruchomości (np. samochody, maszyny, urządzenia), kredyt pod zastaw nieruchomości (grunty, budynki), kredyt pod zastaw weksli, kredyt pod zastaw towarów, kredyt pod zastaw należności.

6. Kredyt hipoteczny - Kredyt budowlano-mieszkaniowy lub mieszkaniowy, którego celem jest sfinansowanie budowy bądź zakupu domu, mieszkania, działki lub innej nieruchomości na rynku pierwotnym lub wtórnym. Zabezpieczeniem kredytu jest ustanowiona hipoteka na nieruchomości. Najczęściej jest to hipoteka na nieruchomości kredytowanej, choć może to być również hipoteka ustanowiona na innym mieszkaniu, budynku lub gruncie. Stosownie do norm polskiego prawa cywilnego, hipoteka powstaje przez wpis do księgi wieczystej nieruchomości, prowadzonej przez sądy rejonowe. Wniosek do sądu o dokonanie wpisu może być złożony przez właściciela nieruchomości. Wpis musi być dokonany w określonej sumie pieniężnej wyrażonej w złotych polskich. Jest to kredyt o charakterze długoterminowym, przy którym banki zazwyczaj wymagają pewnego udziału własnego kredytobiorcy w kredytowanej inwestycji.

Przy udzielaniu kredytów na inwestycje banki analizują wstępnie inwestycje zamierzone przez kredytobiorcę pod kątem realności przewidywanych efektów ekonomicznych. Najczęściej warunkiem udzielania kredytu jest określony udział własnych środków inwestora - co może wymaga również analizy kosztów zamierzonej inwestycji oraz sytuacji materialnej inwestora.

Banki mogą żądać ustanowienia hipoteki:

- zwykłej,

- kaucyjnej,

- przymusowej.

Hipoteka zwykła znajduje zastosowanie do już udzielonych kredytów, a wniosek o wpis do tej hipoteki powinien udokumentować wysokość udzielonego kredytu i oprocentowania, a także warunków spłaty. Natomiast hipoteka kaucyjna może zabezpieczać spłatę określonych kredytów, ale o nie ustalonej wysokości (np. kredytu w rachunku bieżącym), a także kredytów, które będą udzielone przez bank w przyszłości. Hipoteki kaucyjnej nie można użyć jako zabezpieczenia już udzielonego, o znanej wysokości kredytu. Hipoteki przymusowej bank może żądać od kredytobiorcy, będącego właścicielem danej nieruchomości, gdy ten nie spłacił kredytu w terminie. Gdy kredytobiorca nie wywiąże się z zobowiązań, ostatecznym krokiem jest zaspokojenie pretensji banku z nieruchomości obciążonej hipoteką w trybie sądowego postępowania egzekucyjnego. Nieruchomość zostaje wystawiona na licytację, ale może być także przejęta przez wierzyciela, którym jest bank.

Występuje również tzw. Hipoteka łączna, która zabezpiecza jedną wierzytelność jednocześnie na klika nieruchomości. Każda z nieruchomości gwarantuje spłatę całej wierzytelności, przy czym wierzyciel ma swobodę wyboru nieruchomości, z których będzie dochodził spłaty długu.

7. Leasing - jest w swej istocie alternatywą wobec kredytu formą finansowania. Polega on na dostarczeniu przez leasingodawcę leasingobiorcy ustalonego umownie wyposażenia, urządzeń, budynków itp. Leasingobiorca zobowiązuje się do płacenia określonej opłaty leasingowej rozłożonej na raty. Właścicielem przedmiotu umowy leasingowej jest leasingodawca, ale strony mogą przewidzieć w umowie przeniesienie własności na leasingobiorcę. Wówczas raty leasingowe, obok opłaty leasingowej, obejmują także część zapłaty za nabywany obiekt. Leasingodawcą może być wyspecjalizowana firma leasingowa, producent, którego wyroby będą przedmiotem leasingu, a także bank.

Transakcje leasingowe:

- leasingu bezpośrednim - producent bezpośrednio oddaje swoje wyroby w użytkowanie przedsiębiorstwom.

- leasingu pośrednim - polega na tym, że między producentem a użytkownikiem pojawia się pośrednik w postaci przedsiębiorstwa leasingowego, który finansuje przekazanie użytkownikowi przedmiotu leasingu. Pośrednik zakupuje przedmiot leasingu u producenta, aby przkazać ją użytkownikowi na podstawie tzw. umowy leasingowej. Bank może być właścicielem tego przedsiębiorstwa, może występować bezpośrednio jako leasingodawca bądź może refinansować przedsiębiorstwo leasingowe.

Zależnie od treści umowy leasingowej rozróżnia się:

- leasing operacyjny,

- leasing finansowy.

Umowy leasingu finansowego zawierane są zazwyczaj na okres kliku lat. Znajdują one zastosowanie, gdy przedmiotem leasingu są maszyny i urządzenia, które ze względu na ich charakter byłoby trudno przekazać kolejnemu leasingobiorcy. Natomiast umowy leasingu operacyjnego zawierane są na krótsze okresy, a przedmiot leasingu nie przechodzi po upływie umownego okresu na własność leasingobiorcy. Tę formę leasingu stosuje się np. przy dzierżawie większych urządzeń elektronicznych, które mogą być przekazane przez leasingodawcę następnemu użytkownikowi.

14. Procedury kredytowe stosowane przez banki.

Całokształt działań, środków oraz zasad podejmowanych przez bank w trakcie udzielania kredytu.

Etapy kredytowania:

1. Wniosek kredytowy,

2. Badanie zdolności kredytowej,

3. Ustanowienie zabezpieczeń,

4. Podjęcie decyzji kredytowej,

5. Umowa kredytowa,

6. Postanowienie kredytu do dyspozycji kredytobiorcy,

7. Monitoring kredytu,

8. Windykacja należności kredytowych.

Ad 1

Wniosek kredytowy uruchamia procedurę. Każdy bank ma formularz wniosku, zawiera takie same elementy jak umowa kredytowa: sprawozdania finansowe za 2 lata (8 kwartałów) wstecz, zaświadczenie z US o nie zaleganiu. Wniosek jest oceniany przez Inspektora Kredytowego (Doradcę kredytowego). Wniosek o kredyt konsumpcyjny może otrzymać osoba fizyczna, która dostarczy informacje o zatrudnieniu i zarobkach.

Ad 2

Ocena zdolności kredytowej - dokonuje jej zespół oceny ryzyka kredytowego (Inspektorzy Kredytowi, którzy przyjmują dokumenty).

Etapy oceny wniosku:

- ocena wstępna,

- ocena zasadnicza (ocena: ilościowa, jakościowa, biznesplanu, kredytobiorcy, ogólna)

Ad 3

Zabezpieczenia zmniejszające ryzyko kredytowe:

- zabezpieczenie osobiste - zabezpieczenie całym swoim majątkiem np. awal, poręczenie wekslowe.

- zabezpieczenie rzeczowe - konkretna rzecz, która zabezpiecza kredyt np. hipoteka, zastaw, cesje, blokady.

Ad 4

Podjęcie decyzji kredytowej - przez Komisję (co najmniej 2 podpisy na umowie kredytowej), wg instrukcji kredytowej (każdy bank ją ma). Im wyższy kredyt, tym wyższy szczebel podejmuje decyzje (Komitet Kredytowy, Zarząd banku - największe kredyty).

Ad 5

Elementy umowy kredytowej:

- oznaczenie stron umowy,

- określenie podstawowych obowiązków stron umowy,

- kwota kredytu,

- termin spłaty kredytu,

- oprocentowanie kredytu i wysokość prowizji,

- zabezpieczenie kredytu,

- warunki korzystania przez kredytobiorcę z udzielonego kredytu,

- sytuacje, kiedy bank może wypowiedzieć umowę kredytową,

- uprawnienie kredytobiorcy do wcześniejszej spłaty kredytu,

- inne postanowienia.

Ad 7

Przez cały okres spłaty kredytu jest monitorowany.

Ad 8

Odzyskiwanie niespłaconych kredytów, bankowy tytuł egzekucyjny, sądowy tytuł egzekucyjny (podstawa dochodzenia roszczeń).

15. Ocena zdolności kredytowej jako forma ograniczenia ryzyka kredytowego.

Przy dokonywaniu analizy zdolności kredytowej osoby fizycznej banki muszą dysponować odpowiednimi danymi statystycznymi i wskaźnikami pozwalającymi na ocenę kredytobiorcy. Badanie zdolności kredytowej ma na celu określenie w każdym postępowaniu o przyznaniu kredytu stopnia ryzyka, na jakie jest narażony bank. Ryzyko pasywne jest w dużym stopniu niezależne od banku i w większości przypadków może być przez bank skompensowane. Natomiast ryzyko aktywne wynika z niepewności, czy przyszły kredytobiorca jest potencjalnie zdolny do spłaty kredytu wraz z procentami.

Badanie zdolności kredytowej w zależności od tego, czy się odnosi do osób fizycznych, czy do osób prawnych ma pewne cechy specyficzne. W pierwszym przypadku, przy udzieleniu kredytu konsumpcyjnego większą rolę przypisuje się tzw. indywidualnej analizie osoby kredytobiorcy.

I. Analiza zdolności kredytowej osoby fizycznej

Metoda, którą można zastosować jest określona jako credit-scoring. Polega ona na tym, że przy udzielaniu kredytu konsumpcyjnego uwzględnia się fakt, iż ryzyko kredytowe jest związane z osobistymi cechami kredytobiorcy. Należy zatem podjąć następujące czynności:

- sprawdzanie, czy osoba starająca się o kredyt jest zdolna do czynności prawnych,

- w przypadku, gdy kredytobiorca jest zdolny do czynności prawnych, następuje badanie jego zdolności kredytowej,

- przy badaniu zdolności kredytowej osób fizycznych konieczne dane zostają podzielone na osobiste i gospodarcze. Dane te mogą być częściowo zawarte we wniosku kredytowym.

Dane osobiste kredytobiorcy obejmują następujące informacje:

- stan rodzinny (wiek, płeć, stan cywilny, liczba dzieci, konieczność opieki nad innymi osobami),

- sytuacja mieszkaniowa (adres, czas zamieszkania, posiadanie telefonu),

- zatrudnienie (zawód, pracodawca, czas zatrudnienia),

Ocena wyglądu dokonana przez pracownika bankowego (ubiór, sposób wyrażania się, zachowanie, powierzchowność).

Dane o sytuacji majątkowej kredytobiorcy obejmują informacje o jego:

- majątku (dom, auto, oszczędności, itp.),

- dochody (wysokość zarobków, inne dochody),

- stałych zobowiązaniach (czynsz, ubezpieczenie, alimenty, itp.),

- zaciągniętych uprzednio kredytach,

- posiadanym zabezpieczeniu (kosztowności, papiery wartościowe, nieruchomości).

Metoda credit-scoring stanowi próbę zobiektywizowania metod oceny solidności kredytowej kredytobiorcy. Następuje to poprzez ustalenie tych jego cech, które mają pozytywny wpływ na spłatę kredytu. Następnie ustalane jest ryzyko kredytowe poprzez odpowiednie uszeregowanie punktów „otrzymywanych” przez przyszłego kredytobiorcę za każdą pozytywną cechę. Im mniejsze jest ryzyko, tym liczba punktów jest większa. Jeżeli ogólna suma punktów przekracza ustaloną liczbę minimalną, kredytobiorca otrzymuje kredyt. W przeciwnym przypadku następuje odmowa.

Dzięki tej metodzie wnioski kredytowe mogą być ustawione w odpowiedniej kolejności według liczby punktów. W celu ustalenia wag poszczególnych cech należy kredyty udzielone w przeszłości podzielić na te, które nie były obarczone ryzykiem (A) i te, które były związane z ryzykiem (B) (nie spłacone w terminie, itp.). Następnie ustala się, jaka cecha częściej występuje w wymienionych dwóch grupach kredytobiorców.

II. Analiza zdolności kredytowej przedsiębiorstwa

Analiza zdolności kredytowej przedsiębiorstwa, podobnie jak analiza osoby fizycznej, musi dać odpowiedź na pytania, które charakteryzują stosunki między bankiem a pożyczkobiorcą, a mianowicie:

- czy ryzyko kredytowe nie przekracza ustalonej, możliwej do przyjęcia wielkości,

- czy ryzyko to ma charakter długotrwały, tzn. czy będą dokonywane dalsze operacje na rzecz tego klienta,

- czy bank będzie miał do czynienia z klientem ekspansywnym, w którego rozwoju będzie mógł partycypować,

- czy bank będzie musiał się liczyć także z konkurencją innych banków.

Ocenę zdolności kredytowej należy uważać za czynność polegającą na przetworzeniu informacji. Przy dokonywaniu analizy zdolności kredytowej przedsiębiorstwa, bank bierze pod uwagę następujące elementy:

- dotychczasową działalność kredytobiorcy (ocena solidności, fachowości, wiarygodności przewidywań finansowych i inwestycyjnych przedsiębiorstwa),

- dane otrzymane od osób trzecich (dane: urzędowe, z instytucji trudniących się gromadzeniem danych, od partnerów kredytobiorcy, referencje od innych banków),

- wyniki bilansu rocznego kredytobiorcy (wynik finansowy, struktura bilansu, trend rozwojowy).

Ponadto w przypadkach uznanych przez bank za konieczne, przeprowadza się analizę zabezpieczenia kredytu.

Analiza zabezpieczenia kredytu

Zabezpieczenie kredytu stosowane przez banki stanowią zastaw przedmiotów wartościowych, ustanowienie hipoteki, cesji należności i ubezpieczenia oraz poręka. Zabezpieczenie należy stosować tylko wówczas, kiedy istnieje uzasadnione podejrzenie, że klient może się okazać niewypłacalny. W stabilnych warunkach gospodarczych większość kredytów jest udzielana in blanco - bez zabezpieczenia. Jeżeli bank uzna za konieczne zastosowanie zabezpieczenia, należy ustalić, w jakim stopniu kwota kredytu ma być zabezpieczona i jaki rodzaje zabezpieczenia mają być wykorzystane. Zabezpieczenie nie jest pełną gwarancją dla banku. Łączy się także z niepewnością co do możliwej likwidacji zabezpieczenia po przewidywanej cenie.

III. Metoda punktowa

Do oceny zdolności kredytowej banki stosują metodę punktową. Polega ona na tym, że wielkościom poszczególnych wskaźników, charakteryzujących działalność podmiotów gospodarczych, przypisuje się określoną liczbę punktów, co spełnia także rolę wag tych wskaźników.

Każdy bank dokonuje według własnego uznania wyboru wskaźników i kryteriów określających sytuację ekonomiczną swych klientów. Następnie poszczególnym cechom przedsiębiorstwa (wskaźniki) i stopniu ich realizacji przypisuje się określoną liczbę punktów. W ten sposób zostaje ustalona punktacja od zera do maksimum. Zsumowanie tych punktów dla każdego kredytobiorcy tworzy łączną ocenę, określoną punktowo. W zależności od liczby punktów, którą osiągną klient banku, zostaje on zaliczony do odpowiedniej kategorii kredytobiorców. Dla każdej kategorii bank ustala inne warunki kredytowania. Mała liczba punktów oznacza dla banku wysokie ryzyko i może być rekompensowana wyższymi odsetkami od kredytu.

Metoda punktowa pozwala na większe zobiektywizowanie oceny przedsiębiorstwa. Równocześnie trzeba pamiętać, że metoda ta jest odbiciem preferencji banku, który udziela kredytu (wybór wskaźników, wag), a także, iż wielkości osiągnięte za pomocą tej metody mogą być bardzo zróżnicowane w zależności od przynależności branżowej ocenianego przedsiębiorstwa. Dlatego też celowe jest odniesienie tych danych do średnich w danej branży.

16. Regulacje prawne dotyczące dopuszczalnej koncentracji ryzyka kredytowego.

RYZYKO

Klienci wg ryzyka podzieleni zostali na:

`I' grupę klasową; najbardziej godną zaufania. Są to: banki centralne, rządy, parlamenty, bankowy fundusz gwarancyjny, NBP, Skarb Pań., wiarygodne giełdy papierów wartościowych; są one najmniej ryzykowne.

`II' :banki z siedzibą w grupie I, banki polskie, władze lokalne, regionalne, państwowe, wiarygodne jednostki z własnym budżetem jak również budżety powiatów i gmin.

`III' podmioty nie z I i II gr., czyli klienci.

PROCENTOWE WAGI RYZYKA

Waga ryzyka 0%: Kasa, Należności od podmiotów klasy I, Należności od podatników klasy II (kwota pieniężna przelana na rachunek banku, gwarancjami, poręczeniami udzielonymi przez podmiot klasy I, dłużnymi papierami wartościowymi, których emitentem był podmiot kl. I,.)

20% -należności od podmiotów klasy I w części nie objętej wagą ryzyka 0%, należności od podmiotów gr. III w części nie objętej wagą ryzyka, 0% i 20% ale zabezpieczonej gwarancjami lub papierami wartościowymi podmiotów klasy II, dłużne papiery wartościowe podmiotów klasy II.

50% -należności podmiotów kl. III w części nie objętej wagami ryzyka 0% i 20% ale zabrane hipoteką ustanowioną na nieruchomości, którą dłużnik zamieszkuje albo oddał w najem, Poręczeń o charakterze rozrachunkowym,

100% -należności nie objęte wagami ryzyka 0,20,50%, pozostałe papiery wartościowe, udziały i inne składniki funduszy własnych innych podmiotów nie pomniejszające funduszy własnych banku, pozostałe aktywa nie pomniejszające wartości funduszy własnych banku.

Gdy spada współczynnik należy zwiększać fundusze, wtedy akcjonariusze wpłacają środki na konta fundacji własnych.

Wagi ryzyka

• kredyty zwykły - 100%

• kredyt z gwarancją skarbu państwa 20%

• papiery rządowe %

Na początku działalności minimum 15%

Za dwa okresy działalności 12%

8%

Limity koncentracji - nadmierna koncentracja ryzyka.

Rodzaje limitów koncentracji - obligatoryjne

1. Pojedyncze - są związane z pojedynczymi podmiotami

2. Łączne - dotyczące zaangażowania w skali własnego banku

1. 25 % kapitału własnego ,maksymalna suma wierzytelności banku w stosunku do jednego pomiotu lub podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjne ponoszące wspólne ryzyko gospodarcze i dotyczy to następujących produktów:

• kredyty, poręczenia,

• pożyczki, obligacje

• akredytywy,

• gwarancje

Jest to limit koncentracji pojedynczy.

2. 800% kapitału własnego. Limit koncentracji łączny. Maksymalna suma dużych wierzytelności czyli takich, które przekraczają 10% kapitału własnego ale nie mogą przekroczyć 25 % kapitału własnego. Wierzytelności te muszą być zgłaszane do głównego nadzoru bankowego.

3. 15 % kapitału własnego. Limit koncentracji pojedynczy. Łączna wartość akcji i praw z akcji lub udziałów jednego podmiotu ( 3 mli )

4. 60% kapitału własnego. Jest to łączna wartość inwestycji w udziału akcji i prawa w akcji oraz zakup nieruchomości oraz należności zabezpieczonych hipoteką.

Limit koncentracji łączny.

5. 10 % kapitału własnego. Limit koncentracji łączny. Suma kredytów udzielona kierownictwu banku

Mniej obligatoryjne limity są określone przez zarządy banków lub rady banków:

1. Limit koncentracji branżowej ( związany z kredytowaniem niezależnych firm, lecz tej samej branży )

2. Limit koncentracji geograficznej ( dotyczący określonego regionu kraju lub całego kraju )

3. Limit koncentracji dla firm posiadających jedno źródło surowców lub dostawców.

4. Limit koncentracji na przyjmowaniem tego samego zabezpieczenia

5. Limit koncentracji na poszczególne waluty danego kraju służą one zapobieganiu upadłości banków.

Skutki upadłości banku:

1. Efekt domina

• upadek banku może spowodować trudności finansowe przedsiębiorstw, często sprawie działających.

• utratą przez społeczeństwo części majątku ulokowanego w banku

• likwidacja placówek bankowych

• utratą zaufania społeczności do działalności bankowej a w efekcie obniżenie skłonności do oszczędności

• zakłócenie w obrocie płatniczym

• zmniejszenie podaży kredytów napływu wycofaniem z pozostałych inwestycji bankowych

• Koszty społeczne upadłości banków

• wierzyciele bankrutującego banku są zmuszeni do zaciągania nowych pożyczek w innych bankach w celu utrzymania swojej płynności

• pożyczkobiorcy banku bankruta którzy im stworzył dostęp do kredytu będą zmuszeni ograniczyć swoje aktywności gospodarcze zwłaszcza jeśli znalezienie alternatywnych źródeł kredytu jest zbyt kosztowne lub niemożliwe

17. Zasady tworzenia rezerw na kredyty w sytuacji nieregularnej

ZASADY TWORZENIA REZERW CELOWYCH NA RYZYKO KREDYTOWE

Ryzyko kredytowe to podstawowe ryzyko banku. Bank tworzy rezerwy np.: tzw. Celowe: na zobowiązania i należności pozabilansowe o charakterze finansowym i gwarancyjnym wg zasad opisanych w Komisji Nadzoru Bankowego. (Finansowa- umowy kredytowe bez skutku bilansowego),

Pozostałe Aktywa wg ogólnych zasad rachunkowości. Rezerwy na należności pozabilansowe tworzy się generalnie w sytuacjach pojawiającego się ryzyka związanego z konkretnym aktywem. Wyjątek stanowią kredyty konsumpcyjne dla osób prywatnych (z wyłączeniem kredytów mieszkaniowych).

W celu ujawnienia ciążącego na należnościach ryzyka bank zobowiązany jest przynajmniej raz na kwartał (na ostatni dzień miesiąca kończącego kwartał) dokonać przeglądu portfela kredytowego pod kątem klasyfikacji kredytów do grup ryzyka. Wyodrębniamy następujące grupy ryzyka: należności: normalne, pod obserwacją, poniżej standardu, wątpliwe, stracone. Klasyfikacji dokonuje się z uwzględnieniem dwóch kryteriów: -terminowości spłat rat i odsetek, sytuacji ekonomiczno- finansowych dłużnika.

W odniesieniu do należności od Skarbu Państwa oraz kredytów konsumpcyjnych i gotówkowych dla osób prywatnych oraz kredytów dla osób prywatnych związanych z kartami płatniczymi stosuje się wyłącznie kryterium terminowości spłat rat i odsetek. Podstawę naliczenia rezerwy stanowi kwota należności (bez odsetek) pomniejszona o wart. niektórych przyjętych zabezpieczeń.

Najważniejsze ZABEZPIECZENIA, których wartości pomniejszają podstawę tworzenia rezerw to: Gwarancje i poręczenia Skarbu Państwa, NBP, fund. gwarancyjnych, poręczenia sądu, banku centralnego lub innego banku o dobrej kondycji finansowej krajów OECD, przeniesienie na bank własności rzeczy ruchomej lub prawa do własności papierów wartościowych

Rezerwy celowe tworzone są w następujących wysokościach:

- w zakresie kredytów konsumpcyjnych udzielonych osobom prywatnym nie zakwalifikowanych do kat. poniżej standardowych, możliwych lub straconych, jeżeli kredytobiorca zalega ze spłatą raty bądź odsetek dłużej niż miesiąc w stosunku do terminu zawartego w umowie, ale krócej niż trzy miesiące to kredyt klasyfikuje się jako kredyt poniżej standardu (rezerwa ok. 50%).

18. Ocena biznes-planu jako podstawa udzielania kredytów inwestycyjnych przez bank

WNIOSEK KREDYTOWY A BIZNES PLAN

Wniosek kredytowy - jest to pisemna prośba o udzielenie pożyczki lub kredytu. Dokument taki jest najczęściej sporządzany wg pewnych schematów, opartych na regulaminach i procedurach stosowanych przez banki. Dlatego w różnych bankach takie dokumenty będą miały różna formę ale treść w nich zawarta będzie wszędzie podobna.

Przyjmując wniosek banki muszą wiedzieć:

• kto się stara o kredyt

• w jakiej wysokości

• na jakim rynku działa nasza firma

• kto jest naszym klientem

• na co będą przeznaczone pieniądze

• na jak długo chce pożyczyć pieniądze

• jaka jest kondycja finansowa wnioskodawcy

• jakie wyniki (dochody) osiągał w latach ubiegłych

• jakie przychody szacowane są w przyszłości

• jaką wnioskodawca posiada płynność finansową i jaką będzie posiadał po udzieleniu kredytu

• czym kredyt będzie zabezpieczony

• o innych okolicznościach mających wpływ na udzielany kredyt

Te i inne informacje, najczęściej w formie wypełniania specjalnych pól i tabelek umieszcza się we wniosku kredytowym. Razem z wnioskiem składa się komplet innych dokumentów (poniżej).

Zatem wraz z wnioskiem kredytowym ekwipunek potencjalnego kredytobiorcy najczęściej powinien zawierać:

• wszystkie dokumenty rejestracyjne firmy

• zaświadczenie o niezaleganiu w podatkach i składkach ZUS

• ostatnie deklaracje podatkowe świadczące, że osiąga przychody i dochody (najczęściej trzy lub sześć plus roczna za ostatni rok)

• zaświadczenia o dochodach z innych źródeł

• opinię banku prowadzącego rachunek bankowy

• wykaz zabezpieczeń, których można udzielić; banki najchętniej widzą zastaw na lokatach, mniej chętnie na nieruchomościach i wierzytelnościach, całkiem niechętnie na ruchomościach - wyjątkiem są tu kredyty celowe na rzecz ruchomą - stanowi ona wtedy dodatkowe zabezpieczenie kredytu; banki chętnie przyjmują poręczenia firm i osób lepiej sytuowanych lub innych banków.

Firma (kredytobiorca) musi przekonać bank, że przyznanie jej kredytu nie stwarza dla banku ryzyka finansowego, lub, iż to ryzyko jest na minimalnym poziomie.

Jak zatem analitycy (nie tylko bankowi) oceniają wnioskodawcę? Każdy bank i instytucja finansowa ma swoje kryteria. Są one jednak do siebie podobne. Najistotniejszym wskaźnikiem branym pod uwagę jest tzw. - zdolność kredytowa - czyli po prostu zdolność kredytobiorcy do spłaty kredytu. Najistotniejszą cechą zdolności kredytowej jest to aby móc stale i systematycznie spłacać zaciągnięte zobowiązanie przez okres kredytowania. Czyli innymi słowy, miesięczne - pewne i udokumentowane dochody, muszą pokrywać podstawowe koszty utrzymania rodziny (życie), opłaty stałe (energia, czynsz, alimenty itp.) oraz oczywiście ratę i odsetki od zaciągniętego kredytu. Po tych „obciążeniach” powinny zostać jeszcze jakieś pieniądze. Im więcej ich „zostaje” tym większą mamy szansę na otrzymanie kredytu.

Banki w swych procedurach stosują różne kryteria do oceniania firm i do osób fizycznych, różne dla dużych i małych firm, niemniej jednak wszystkie te analizy sprowadzają się do określenia ryzyka związanego z udzielonym kredytem.

Równie ważne dla banku (jeśli nie najważniejsze) jest zabezpieczenie się przed brakiem chęci czy też możliwości spłaty kredytu przez kredytobiorcę. Ustalenie i skompletowanie wszelkich zasad działania w takiej sytuacji odbywa się zanim bank pożyczy jakiekolwiek pieniądze.

Firma, czy to istniejąca, czy też mająca dopiero powstać, musi być dla banku czy też innej instytucji kredytowej, jak najbardziej wiarygodna a ryzyko udzielenia jej kredytu jak najmniejsze.

JAK NAPISAĆ BIZNES PLAN
Biznes plan - business plan, plan gospodarczy firmy przedstawiający jej zamierzenia rozwojowe, argumenty dowodowe jego realności oraz syntetyczny wynik końcowy. Jest on realistyczną oceną firmy i jej potencjału.

Nowoczesne przedsiębiorstwo, które ma już swoje miejsce na rynku, a także dopiero co wkraczające na konkurencyjny rynek, posługuje się w zarządzaniu biznes planem, który zawiera elementy planu rozwoju, inwestycji, organizacji, marketingu, sprzedaży i finansów. Biznes plan poprawnie i realnie opracowany jest doskonałym narzędziem dla właściciela firmy w procesie zarządzania. Często taki plan jest dokumentem wymaganym przy staraniach o kredyt bankowy.
Opracowanie dobrego, funkcjonalnego i realnego biznes planu jest niełatwe z uwagi na zmienność czynników i wiele niewiadomych. Taki plan może przygotować zespół ludzi odpowiednio przygotowanych metodycznie i doświadczonych, znających problematykę przedsiębiorstwa, prawa podatkowego i rachunkowości. Potrzebna jest dobra znajomość metod badania rynku, analizy i diagnozy ekonomiczno-finansowej oraz prognozy gospodarczej. Wynika stąd wniosek, że dobry biznes plan to poważny dokument do celów kierowania w dłuższym horyzoncie czasowym. Mając taki biznes plan, opracowany profesjonalnie, łatwiej będzie kierować przedsiębiorstwem i zasilać z różnych źródeł finansowania: kredytów pożyczek, leasingu, środków różnych fundacji.
 
Nowo powstałe firmy prywatne na ogół posługują się krótkookresowym biznes planem, zwykle rocznym lub dwuletnim. Nowa firma stoi w obliczu największego ryzyka, niepewności, braku doświadczeń działania na rynku, zewnętrznych barier, a zatem zasięg czasowy biznes plan nie powinien przekraczać roku lub dwóch lat. Tylko formy doświadczone, mające miejsce na rynku mogą wydłużać okres planowania. W każdym biznes planie nowoutworzonej firmy powinny być szerzej opisane poniższe tematy: koncepcja zdobycia miejsca na rynku, cele gospodarcze i finansowa strategia działania:

- przedsiębiorstwa jako całości
- najważniejszych odcinków działalności
- pojedynczego produktu lub towaru
- jakości oferowanych usług lub finalnych wyrobów


inwestowanie w rozwój, środki osiągania założonych celów:
- osobowe (zatrudnienie odpowiednich pracowników)
- organizacyjne
- finansowe
- techniczne


metody wspomagające:
- promocja, reklama, informacja
- marketing aktywny
- nowoczesne metody sprzedaży
-cena zagrożeń i barier ocena szans i możliwości ustalenie progu rentowności w skali ogólnej i szczegółowej, wyliczenie wskaźników ekonomiczno-finansowych dla okresu planowanego.

Przy planowaniu działalności inwestycyjnej celowe jest opracowanie rachunku ekonomicznego inwestycji. Pożądane są rachunki bilansowe i kalkulacyjne, a w tym szczególnie: bilans oraz rachunek strat i zysków, rachunek płynności finansowej, rachunek kalkulacyjny kosztów i cen. Nie możemy zapominać, wszystkie fakty i informacje zawarte w biznes planie powinny być napisane klarownie i systematycznie. Oczywiście dobry biznes plan powinien przekonywać, że firma posiada coś do zaoferowania i jest poważnym partnerem w interesach.
Celem biznes planu jest przedstawienie przyszłego kształtu przedsiębiorstwa. 

Biznes plan:
Ułatwia uzyskanie odpowiedzi na kluczowe pytania dotyczące Twojej przyszłej firmy oraz kontrolę realizacji planów. Opracowując go na papierze doskonalisz umiejętności w zarządzaniu firmą oraz masz możliwość regularnego korygowania błędnych pomysłów.
Ułatwia określenie wielkości środków finansowych potrzebnych do finansowania Twojej firmy.
Jest dokumentem umożliwiającym uzyskanie środków finansowych z banku lub od inwestorów.
Jest dokumentem informującym pracowników jak również instytucje zewnętrzne o zamierzeniach Twojej firmy. Biznes plan sprzyja realizmowi.


Zagadnienia, które możesz uwzględnić pisząc biznes plan.
1. Opis przedsięwzięcia:
- cele
- prezentacja produktu, usługi
2. Firma:
- ogólna charakterystyka przedsiębiorstwa
- struktura firmy ( forma własności )
- plan produkcji ( usług )
- produkt (charakterystyka branży, cele i plan handlowy firmy, przewidziana sprzedaż wraz z oceną ryzyka )
- plan działania oparty na etapach realizacji rocznego planu firmy z odniesieniem do oceny rezultatów: poziom produkcji, poziom sprzedaży, cena itd.
3. Plan marketingowy.
4. Analiza finansowa:
- stan finansów firmy czyli bilans i rezultat finansowy roku ubiegłego
- przewidywania
- finansowanie projektu ( kapitał własny, kredyt )
- bieżący stan finansowania
- referencje finansowe
5. Plan organizacyjny.
6. Zakończenie i załączniki.


Zadania:
Wybór strategii działania
Poszukiwanie partnerów
Uzyskanie środków finansowych
Oszacowanie ryzyka
Ocena rynku (segmentu)
Poznanie konkurencji
Ocena branży (sektora)
Określenie potrzeb finansowych
Oszacowanie przychodów i kosztów
Ocena mocnych i słabych stron
Przedstawienie koncepcji rozwoju


Co nam daje Biznes Plan?
Konkurencyjność oferowanych produktów/usług (koszt, jakość, cena)
Plan marketingowy dla wszystkich produktów/usług z uwzględnieniem wielkości i wzrostu rynku, konkurencji i pozycji przedsiębiorstwa na rynku, polityki cenowej, kanałów dystrybucji i sposobów promocji
Kluczowe czynniki sukcesu i analiza (silne i słabe strony przedsiębiorstwa oraz szanse i zagrożenia w otoczeniu przedsiębiorstwa).
Wyznaczenie optymalnej struktury organizacyjnej w celu zdynamizowania przepływu informacji i maksymalizacji sprawności działania przedsiębiorstwa
Kompleksowa ocena przeszłej i bieżącej sytuacji finansowej.
Szczegółowa projekcja przychodów i kosztów.
Prognoza przepływów pieniężnych. 
Prognoza bilansu.
Określenie wartości przedsiębiorstwa.
Określenie okresu zwrotu inwestycji.
Oszacowanie niezbędnej wielkości zadłużenia dla zrealizowania inwestycji.

Kredyty dla firm

Poszukując źródeł finansowania dla swojej firmy nie ominiesz zapewne banku. Jeśli zdecydujesz się na zaciągnięcie kredytu przygotuj komplet dokumentów i argumenty, jakimi przekonasz bank, że jesteś wiarygodnym i posiadającym zdolność kredytową klientem.

Skąd się bierze nieufność banków

Istnieje wiele powodów, dla jakich banki podchodzą bardzo ostrożnie do kredytowania małych firm. Do najczęściej wymienianych należą: krótki okres funkcjonowania firmy, niewielki kapitał własny, niska rentowność, a co za tym idzie - niekorzystne wskaźniki finansowe, mało wiarygodne propozycje zabezpieczenia prawnego spłaty kredytu oraz trudności w zweryfikowaniu informacji ekonomiczno-finansowej dostarczanej bankowi przez firmę.

Jak przekonać bank

Przedstaw swoją firmę z najlepszej strony - udowodnij, że:

• posiadasz zdolność kredytową - umiesz zarabiać pieniądze i twoja firma wykazuje zyski

• nie zalegasz z płaceniem podatków, ZUS itd.

• prowadzisz działalność co najmniej od 12 miesięcy

• posiadasz prawne zabezpieczenia kredytu

• umiesz dobrze prognozować - przedstaw biznesplan na okres kredytowania. Banki wymagają często, by był to biznesplan w rozbiciu kwartalnym i sprawdzają na bieżąco, czy się z niego wywiązujesz. Jeśli sytuacja firmy odbiega od założeń biznesplanu bank może wstrzymać kredytowanie i zażądać spłaty kredytu.

• dobrze układa ci się współpraca z bankami - posiadanie rachunku bieżącego w danym banku co najmniej przez 6 miesięcy może ułatwić uzyskanie kredytu

Tak przygotowany możesz starać się o przyznanie kredytu

• w rachunku bieżącym

• obrotowego

• inwestycyjnego

Kredyt inwestycyjny

Kredyt inwestycyjny możesz przeznaczyć na sfinansowanie zakupu wyposażenia, środków transportu, nieruchomości, a także udziałów lub akcji w spółce oraz na finansowanie zobowiązań powstałych z tytułu działalności leasingowej. Jeśli więc twoja firma planuje takie inwestycje i poszukuje środków na ich sfinansowanie - przejrzyj ofertę banków dotyczącą kredytów inwestycyjnych.

Przeznaczenie kredytu

Cel kredytu musi być jednoznacznie określony w umowie. Banki udzielają kredytów z przeznaczeniem na inwestycje:

• materialne - zakup ziemi i budynków, budowa, modernizacja i adaptacja obiektów, zakup maszyn i środków transportowych, remonty środków trwałych, zakup nowych technologii, przyrost środków obrotowych związanych z inwestycją

• niematerialne - zakup koncesji i licencji, znaków towarowych, patentów, itp.

• finansowe - np. zakup papierów wartościowych

Kredyt udzielany jest w rachunku kredytowym, jest nieodnawialny, bezgotówkowy (w formie gotówkowej wyjątkowo), wypłacany jednorazowo lub w transzach

Ile i na jak długo

Nie wszystkie banki udzielają kredytów do wysokości wartości inwestycji - traktując kredyt jako uzupełnienie środków własnych kredytobiorcy wymagają zazwyczaj, byś samodzielnie sfinansował przynajmniej 20% wartości inwestycji. Kredyt możesz zaciągnąć maksymalnie na 8-10 lat, jednak okres kredytowania nie może przekroczyć okresu amortyzacji kredytowanego przedmiotu inwestycji.

Jeśli warunki proponowane przez bank nie są korzystne lub masz problemy z uzyskaniem kredytu na sfinansowanie zakupu środków trwałych, ciekawą alternatywą może okazać się leasing.

Oprocentowanie i prowizje

Możesz wybierać pomiędzy dwiema opcjami oprocentowania - stałym i zmiennym. Zmienne opiera się na stawce WIBOR (LIBOR, EURIBOR - w zależności od waluty kredytu) lub stopie bazowej banku, powiększonych o ustaloną przez bank marżę.

Prowizje pobrane przez bank za udzielenie kredytu mogą zwiększyć jego koszt nawet o 3% kwoty kredytu.

Jak spłacać

Udzielając kredytów na finansowanie niektórych dużych inwestycji, które przyniosą zyski dopiero za jakiś czas, banki stosują karencję - najczęściej roczną - w spłacie kapitału. Możliwość karencji dotyczy zwykle kredytów zaciągniętych na dłużej niż 5 lat.

Spłata rat kredytu może być dokonywana co miesiąc lub co kwartał. Kredyty krótkoterminowe spłacane są jednorazowo.

19. Kredyty obrotowe

KREDYTY DLA PODMIOTÓW RYNKOWYCH
a) KREDYTY OBROTOWE - przeznaczone są na bieżące potrzeby związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, np. zakup surowców, towarów itd. Mają charakter krótko i długoterminowy, występują w rachunku bieżącym i kredytowym.
::KREDYT W RACHUNKU BIEŻĄCYM - bank daje kredytobiorcy upoważnienie do przekroczenia salda na jego rachunku bieżącym do wysokości limitu przyznanego w umowie, ma on charakter krótkoterminowy i odnawialny.
::KREDYT W RACHUNKU KREDYTOWYM - wymaga otwarcia zupełnie oddzielnego konta kredytowego, mogą byś krótko i długoterminowe, wykorzystanie kredytu następuje na podstawie obciążenia rachunku kredytowego.

I. Kredyty obrotowe - na finansowanie bieżących potrzeb związanych z prowadzoną działalnością gospod. (np. zakup towarów, surowców). Krótko i średnioterminowe.

1) w rachunku bieżącym - powstanie debetu w r-ku bież. kredytobiorcy → udzielany tylko podmiotom posiadającym w banku r-k bież.

1. otwarty (in blanco, overdraft) - upoważnienie kredytob. do spowodowania salda debetowego na jego r-ku bież. Bank przyjmuje i realizuje dokumenty płatnicze, na których jest wskazany jako domicyliat (osoba, u której dokument ma być płatny), nawet jeśli na koncie kredytob. nie ma pokrycia, do wysokości określonego limitu kredytowego, ustalanego na podstawie obecnych i przewidywanych w okresie kredytowania wpływów na r-k. Krótkoterminowy, odnawialny (rewolwingowy)

2. kasowy - upoważnienie kredytob. do pobrania z r-ku kwoty przekraczającej stan r-ku; udzielany w związku z chwilowym brakiem gotówki w kasie kredytob. krótkoterminowy; karencja w spłacie (zwykle 14 dni), a później powinien być spłacony w jak najkrótszym terminie (w ciągu kilku, 3-4, dni), z wpływów na r-k. Z punktu widzenia kredytob. powinien być udzielany w jak najkrótszym terminie („od ręki”), możliwe tylko w odniesieniu do stałych (przynajmniej od roku) klientów banku, o dobrej kondycji finansowej. Nie powinien być odnawialny, jeśli tak - to najprawdopodobniej klient ma kłopoty z płynnością i spłaca jeden kredyt drugim

3. na pokrycie wymagalnych zobowiązań lub zapadalnych należności - upoważnienie kredytob. do spowodowania salda debetowego na jego r-ku bież. do wysokości ustalonej z bankiem. Na pokrycie planowych zobowiązań (np. wypłaty wynagrodzeń), w przypadku krótkotrwałych zakłóceń płynności do chwili otrzymania należności od dłużników kredytobiorcy. Nie powinien być odnawialny.

Koszt kredytu liczony od salda debetowego i od czasu jego trwania, czyli od rzeczywiście wykorzystanego kredytu. Kredyty udzielane klientom stałym, znanym, lub - wyjątkowo - klientom, których bank bardzo chce pozyskać.

2) w r-ku kredytowym - prowadzony jest odrębny r-k kredytowy, na którym ewidencjonuje się wykorzystanie i spłatę kredytu. Koszt liczony od sumy kredytu stawianej do dyspozycji przez cały okres umowny, a więc wyższy od koszty kred. w r-ku bież.

1. docelowy (towarowy) - na finansowanie określonej transakcji; może być transzowalny, nie powinien być odnawialny

2. na pokrycie wymagalnych zobowiązań lub zapadalnych należności - odpowiednik 1c

3. kasowy - odpowiednik 1b

4. sezonowy - przeznaczone na finansowanie potrzeb powstałych w związku z przesunięciem wpływów i nakładów eksploatacyjnych spowodowanych specyfiką produkcji lub świadczonych usług (sezonowość, np. skup płodów rolnych). Wysokość i okres kredytowania są uzależnione od cyklu wytwarzania, magazynowania, sprzedaży. Nie powinien być dłuższy niż 2 lata; nieodnawialny

5. linie kredytowe - w ramach określonego limitu kredytowego można finansować wiele powtarzających się transakcji dot. dostaw określonego typu towarów, materiałów, surowców itp., usług świadczonych kredytob. Odnawialne (wówczas podobne do 1a) lub nieodnawialne.

Odnawialność - każdorazowa częściowa lub całkowita spłata kredytu upoważnia kredytob. w okresie obowiązywania umowy do ponownego zadłużania się, tak aby łączna wartość zadłużenia w danym momencie nie przewyższała wartości przyznanego limitu.

Transzowalny - stawiany do dyspozycji w terminach i częściach (transzach) ustalonych w umowie; niewykorzystanie którejś transzy w ustalonym terminie powoduje utratę prawa do tej części kredytu, może być też podstawą do zmiany warunków kredytowania.

Klient może chcieć kredyt w r-ku kredyt., aby zmniejszyć podatek - odsetki wliczane w koszty, a w r-ku kredyt. realne % większe niż w r-ku bież.

20. Kredyty wekslowe

KREDYTY DLA PODMIOTÓW RYNKOWYCH
c) KREDYTY WEKSLOWE
::KREDYT DYSKONTOWY- udzielenie kredytu dyskontowego następuje na podstawie umowy o linię dyskontową lub w formie doraźnej transakcji nabycia wierzytelności wekslowych. Operacja dyskonta polega na zakupie weksla przed upływem terminu jego płatności, z potrąceniem przez bank oprocentowania.
PROCEDURA UDZIELENIA KREDYTU DYSKONTOWEGO:
- podpisanie umowy o kredyt dyskontowy lub linię dyskontową
- złożenie weksli do dyskonta przez kredytobiorcę z operacja indosowania na bank prowadzący rachunek bieżący
- kontrolowanie weksli pod względem merytorycznym i formalnym przez komitet dyskontowy
- operacja obliczenia odsetek dyskontowych dla weksli przyjętych i udzielenie kredytu remitentowi weksla
- w dniu płatności weksla bank księguje kwotę wpłacaną na koncie „ Kredyt dyskontowy”
- jeżeli weksel nie jest wykupiony w terminie bank remitenta obciąża jego rachunek bieżący kwotą weksla i uznaje nią konto kredytu dyskontowego.


::KREDYT AKCEPTACYJNY może być udzielany w doraźnych transakcjach lub może przybrać formę linii kredytu akceptacyjnego. Linia kredytowa jest limitem kredytowym przyznanym kredytobiorcy, do wysokości którego mogą być ciągnione na bank weksle. Kredyt w postaci linii akceptacyjnej może być udzielany jako kredyt odnawialny lub nieodnawialny, gdy każdy zaakceptowany weksel zmniejsza wysokość przyznanego limitu. Akceptując weksel, bank przyjmuje odpowiedzialność za jego wykupienie. Oddział baku akceptujący weksel zobowiązany jest do jego wykupienia.

:: KREDYT LOMBARDOWY jest kredytem krótkoterminowym, a jego charakterystyczną cechą jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu. Kredyt lombardowy udzielany jest pod zastaw ruchomości, najczęściej papierów wartościowych, metali szlachetnych, a także towarów. Bank, przyjmując zastaw, nabywa prawo jego sprzedaży w przypadku niespłacenie kredytu.

::LEASING (JAKO SPECYFICZNA FORMA KREDYTU) - transakcje leasingowe polegają na dostarczeniu przez leasingodawcę leasingu ustalonego w umowie leasingu. Właścicielem przedmiotu umowy leasingowej pozostaje leasingodawca co nadaje leasingowi charakter zbliżony do dzierżawy. Leasingobiorca zobowiązuje się do płacenia ustalonej w umowie opłaty leasingowej rozłożonej na raty. Rozróżnia się dwie formy leasingu:
- leasing bezpośredni - gdy producent bezpośrednio oddaje swoje wyroby w użytkowanie innym przedsiębiorstwom
- leasing pośredni - gdy między producentem, a użytkownikiem występuje pośrednik

Kredyt dyskontowy -jest udzielany w formie wykupu weksli przez bank przed terminem ich płatności . Bank przyjmując weksel do dyskonta udziela kredytobiorcy kredytu , który jest spłacany nie przez kredytobiorcę , ale przez głównego dłużnika wekslowego .

III Kredyty wekslowe

1) dyskontowy - wykup weksli handlowych (pochodzących z obrotu gospodarczego) przez bank przed terminem ich płatności z potraceniem odsetek dyskontowych (zwanych dyskontem).

Kredyt o charakterze jednorazowym lub liniowym (odnawialny lub nie). Wartość kredytu równa sumie nominalnej wykupywanych weksli (jeśli koszty dyskonta obciążają kredytob.) lub jest wyliczana wg formuły W = (N x 100) / [100 - (% x t) : 365] gdzie W - suma weksla (wartość kredytu); N - należność bezpośrednio wynikająca z transakcji; % - stopa dyskontowa p.a., aktualna w dniu dyskonta; t - liczba dni do daty płatności weksla (wlicza się dzień dyskontowania, nie wlicza się dnia płatności).

Wynagrodzenie banku potrącane w postaci dyskonta, prowizja pobierana każdorazowo od sumy weksli złożonych do dyskonta. Do dyskonta przyjmowane są weksle spełniające warunki określone przez bank w regulaminie dyskontowania weksli, najczęściej są one zbieżne z warunkami redyskonta weksli (wykup przez bank centralny weksli znajdujących się w posiadaniu banków komercyjnych przed terminem ich płatności, z potraceniem odsetek redyskontowych; stopa redyskonta (stopa oprocentowania kredytu redyskontowego) jest podstawą ustalania przez banki komercyjne stóp oprocentowania kredytu dyskontowego).

Termin spłaty k. dyskontowego pokrywa się z terminem płatności weksla, stanowiącego podstawę udzielenia kredytu (przeważnie do 3 m-cy).

Odpowiedzialność za spłatę kredytu ponoszą solidarnie: główny dłużnik wekslowy, podawca weksla (kredytob.) i inne osoby podpisane na wekslu. Weksel nie musi być na urzędowym blankiecie.

Weksle składa się do dyskonta przy listach dyskontowych, których wzór określa bank; bank potwierdza złożenie weksla. Oceny weksli złożonych do dyskonta dokonują komitety dyskontowe, skład i tryb działania ustalają banki. Weksle nie przyjęte przez bank do dyskonta zwracane są podawcy za zwrotem wydanego uprzednio przez bank pokwitowania.

Umowa kredytu może przewidywać, że w razie niewykupienia weksla przez głównego dłużnika, bank może zaspokoić się z r-ku bankowego podawcy weksla (kredytob.).

Stopa procentowa (tzn. stopa dyskontowa) k. dyskontowego < stopa oprocentowania tradycyjnego kredytu obrotowego na ten sam termin (niższe ryzyko);

stopa dyskontowa > stopa redyskontowa

stopa dyskontowa weksli spełniających warunki redyskonta < stopa dysk. weksli nie spełniających warunków redyskonta.

2) akceptacyjny - umowa, na mocy której bank zobowiązuje się do akceptowania ciągnionych na niego weksli przez osobę do tego upoważnioną, przy zachowaniu wszelkich innych warunków umowy, w zamian za prowizję akceptacyjną; w konsekwencji bank staje się głównym dłużnikiem wekslowym, zobowiązanym do jego wykupienia. Weksel musi być na urzędowym blankiecie.

[Weksel ciągniony, trasowany (trata) - polecenie ciągnione przez wystawcę weksla (trasanta) na płatnika (trasata), który ma zapłacić remitentowi (beneficjentowi) określoną w tracie kwotę. Zobowiązanie trasata powstaje jednak dopiero po wyrażeniu przez niego akceptu tego polecenia zapłaty (poprzez złożenie podpisu na wekslu)]

Bank akceptujący weksle nie stawia do dyspozycji swojego klienta (kredytob.) środków pieniężnych, a jedynie użycza swego podpisu [w zamian za prowizję, zwyczajowo nie wyższą niż 2% sumy wekslowej], przez co zobowiązuje się do wykupienia weksla w terminie jego płatności ze środków własnych, jeśli kredytob. tego nie uczyni; później kosztami zostaje obciążony r-k kredytob.

Weksle muszą odpowiadać określonym warunkom, zawartym w regulaminie i umowie kredyt. Kredyt krótkoterm. (zwyczajowo wykorzystanie i spłata w ciągu 180 dni), przeznaczony na finansowanie poszczególnych faz produkcji, transportu, magazynowania, sprzedaży towarów i usług. Towary finansowane tym kredytem powinny charakteryzować się długim okresem trwałości, łatwa zbywalnością, prostotą określania ceny (stanowią zabezpieczenie zwrotności kredytu).

Przyznawany wyłącznie klientom o wysokiej zdolności kredytowej → zmniejszenie prawdopodobieństwa konieczności pokrycia przez bank zobowiązań z własnych środków. Może mieć formę doraźnych transakcji jednorazowych lub linii kredytowej (odnawialnej lub nie).

21. Factoring i forfeiting jako formy finansowania przedsiębiorstw

Factoring - jest czynną operacją bankową, która w odniesieniu do przedsiębiorstw może zastępować inkaso dokumentów handlowych. Factoring, wywodzący się z praktyki amerykańskiej, upowszechnił się w bankach europejskich w latach 60-tych. Bank Francji definiuje factoring jako przeniesienie wierzytelności handlowych z wierzyciela na factora (bank), który równocześnie zobowiązuje się do ściągnięcia tych wierzytelności nawet w przypadku trudności płatniczych występujących u dłużników; factor może przy tym z wyprzedzeniem uregulować należności wierzyciela. Factoring jest więc równocześnie formą finansowania należności, gwarancją zabezpieczającą przedsiębiorstwo przed ryzykiem ich ściągnięcia, a także operacją rozliczeniową polegającą na inkasowaniu należności.

W praktyce występują różne formy factoringu, realizującego w różnym stopniu przytoczone funkcje, co zależy od treści umów zawieranych między factorantem a factorem. Gdy factor nabywa należności factoranta bez prawa regresu, przyjmuje na siebie pełne ryzyko niewypłacalności dłużnika. Gdy factor zachowuje prawo regresu wobec faktoranta, może żądać od niego zwrotu udzielonej zaliczki, jeżeli dłużnik nie ureguluje zobowiązania. Jednak w obu przypadkach bank (faktor) wykonuje techniczne czynności inkasowania należności.

Omawiana operacja jest korzystna zarówno dla banku, jak i dla przedsiębiorstw. Jest ona szczególnie przystosowana do potrzeb firm mających wielu odbiorców swych produktów czy towarów. Dostawca nie musi analizować wypłacalności poszczególnych klientów, gdyż związane z tym ryzyko przejmuje faktor, który dokonuje takiej analizy i podejmuje odpowiednie kroki. Przedsiębiorstwo jest zwolnione z przymusowej egzekucji, bo obowiązek ten spada na faktora. Przedsiębiorstwo-dostawca nie musi dla wcześniejszego monetyzowania należności sięgać do dyskonta, gdyż otrzyma z wyprzedzeniem swą należność od faktora. Zatem gwarancja terminowej realizacji należności udzielana przez faktora jest korzystniejsza od ubezpieczenia w instytucji ubezpieczeniowej, bowiem faktor, zgodnie z umową, opłaca należności już w chwili ich powstania (wystawienia faktur).

Finansowanie należności przedsiębiorstwa przez faktora może dotyczyć różnych wierzytelności, a więcod podmiotów prywatnych lub publicznych (państwowych lub komunalnych), reprezentowanych lub nie- w postaci weksla. Ponadto umowa między przedsiębiorstwem a faktorem jest zawierana na dłuższy, a nawet nieoznaczony czas trwania, z obustronną możliwością jej rozwiązania za wypowiedzeniem. Banki pobierają od faktorowania stosunkowo dużą prowizję, której wysokość zależy od stopnia ryzyka.

Kilkanaście polskich banków oferuje usługę faktoringu na różnych warunkach, ale większość oferuje z regresem. Do umowy dochodzi wówczas, gdy bank zaakceptuje co najmniej kilku odbiorców z listy przedstawionej przez klienta. Z każdej wypłaty dokonywanej przez bank (faktora) z tytułu nabytych wierzytelności (należności) bank potrąca:

• Odsetki za cykl rozliczeniowy

• Umowną (zróżnicowaną) prowizję

Jeżeli w faktoringu z regresem odbiorca odmówi zapłaty należności faktoranta nabytej przez bank, faktorant zobowiązany jest do zwrócenia bankowi otrzymanej z banku wypłaty na poczet tych należności. Bank ma także prawo wstrzymać nabywanie wierzytelności, jeżeli odbiorca opóźnia się z zapłatą lub odmawia jej dokonania albo jego sytuacja prawna lub finansowa (ocena wg. uznania banku) budzi wątpliwości co do możliwej spłaty wierzytelności nabytych przez bank. Wraz z nabywanymi wierzytelnościami przechodzą na bank wszelkie prawa z nimi związane oraz służące do ich zabezpieczenia. Faktorant zobowiązany jest udostępnić na żądanie banku wraz z odpowiednimi pełnomocnictwami wszelkie znajdujące się w jego posiadaniu środki niezbędne do uzyskania zapłaty od odbiorcy, bądź umożliwiające przeprowadzenie wobec odbiorcy postępowania polubownego lub sądowego. W celu zabezpieczenia ewentualnych roszczeń banku faktorant często składa weksel in blanco. Umowy o faktorowanie zawierane są na czas nieoznaczony, z jednomiesięcznym terminem wypowiedzenia.

Forfaiting - jest szczególną formą operacji rozliczeniowej, m.in. posługiwania się wekslem w transakcjach zagranicznych. Operacja polega na skupie należności terminowych w postaci weksli, z wyłączeniem prawa regresu wobec odstępującego weksel (wierzytelność)

Przykład:

Francuski eksporter sprzedaje towar na kredyt wekslowy importerowi włoskiemu, ale ma np. trudności zdyskontowania weksla importera weksla importera w bankach francuskich. Zwraca się więc do instytucji forfaitingowej w Wiedniu, aby ta zdyskontowała weksel tego importera, ale bez regresu.. Istota transakcji polega na tym, że instytucja forfaitingowa dyskontuje otrzymany od francuskiego eksportera na weksel importera włoskiego, ale bez prawa regresu do eksportera, a więc na własne ryzyko (a forfait). Ryzyko instytucji forfaitingowych, będących często bankami, nie jest tak wielkie, bo weksel jest poręczony (awal) przez bank importera. W tej sytuacji eksporter otrzymuje natychmiastową zapłatę dyskontując weksel, a nie ponosi odpowiedzialności za realizację weksla. Importer zaś nabywa towar na kredyt.

1. Bank importera poręcza (awal) jego weksel, a włoski importer przekazuje weksel francuskiemu eksporterowi jako zapłatę za dostarczony towar

2. Eksporter francuski odstępuje weksel instytucji forfaitingowej w Wiedniu, otrzymując natychmiast zapłatę pomniejszoną o dyskonto

3. Instytucja forfaitingowa w terminie płatności prezentuje weksel do wykupienia za pośrednictwem banku importera

4. Importer włoski wykupuje weksel za pośrednictwem banku importera

Operacje forfaitingowe są jednak znacznie kosztowniejsze od tradycyjnych operacji wekslowo-kredytowych. Przede wszystkim instytucja forfaitingowa liczy odsetki wg. wyższej niż nominalna stopy dyskontowej. Wiąże się to z większym ryzykiem, tym bardziej, że przedmiotem skupu jest są należności terminowe - od 6-miesięcznych do kilkuletnich, reprezentowane przez weksle własne importera lub akceptowane przez niego traty eksportera. Ponadto instytucja forfaitingowa potrąca przy skupie weksli dyskonto z góry za cały okres. Mimo to operacje forfaitingu rozpowszechniły się przynosząc korzyść eksporterom (którzy mogą włączyć koszty w ceny) oraz importerom otrzymującym towar na kredyt. Również dla banków operacje te są zyskowne, gdyż stosują przy nich wyższe opłaty.

22. Bankowy obrót wierzytelnościami

Obrót wierzytelnościami to jedna z możliwości zaspokojenia wierzyciela przy jednoczesnym zminimalizowaniu kosztów, które zazwyczaj ponosi właśnie wierzyciel. Dzieje się tak np. dlatego, że umowa cesji, z uwagi na profil prowadzonej przez nas działalności, zwolniona jest od opłat skarbowych, w tym od podatku VAT. Jeżeli nawet jest to powierniczy przelew wierzytelności w celu dokonania windykacji na rzecz pierwotnego wierzyciela/zleceniodawcy, to koszt odzyskania należności potwierdzony fakturą VAT, nie wiąże się z obciążeniem 22 % podatkiem VAT ani opłatą od czynności cywilnoprawnych. Ponadto różnica pomiędzy wartością wierzytelności, a ceną sprzedaży może być zaliczona w koszty uzyskania przychodu. Istnieje możliwość wyksięgowania sprzedanych wierzytelności oraz zamknięcia kont analitycznych. Czynności wykonywane są bez zbędnych procedur formalnych i opóźnień z nich wynikających, a ściśle ujmując, działania polegające na przejęciu należności dłużnika, jego ruchomości lub nieruchomości, towarów, zapasów magazynowych oraz przeprowadzeniu kompensat i innych działań mających na celu odzyskanie należności, są niezmiernie ułatwione. Często nie ma konieczności prowadzenia drogiego i czasochłonnego postępowania sądowego i komorniczego. Jeżeli jednak taka konieczność się pojawi, zakres wykonywanych czynności jest dużo większy i łatwiejszy do zrealizowania w przypadku wejścia w prawa wierzyciela. Dotyczy to zarówno czynności przed sądami, komornikami jak i innymi instytucjami administracji rządowej, samorządowej, osobami prawnymi i fizycznymi. Oczywiście, o ile to możliwe, najpierw wykorzystane są inne możliwości zaspokojenia się, jak sprzedaż bezwarunkowa wierzytelności czy też kompensata. Z uwagi na powyższe i inne nie przytoczone tu zalety prowadzenia windykacji należności w oparciu o powierniczy przelew wierzytelności, preferujemy taką właśnie formę naszej umowy z zleceniodawcą o ściągnięcie należności. Tam gdzie dokonanie przelewu wierzytelności jest niemożliwe lub niecelowe, proponujemy inne możliwe formy - umowę-zlecenia lub umowę pośrednictwa, obie mające na celu wyegzekwowanie środków pieniężnych.

Obrót wierzytelnościami w przepisach prawa i księgach rachunkowych

Obrót wierzytelnościami

Obrót wierzytelnościami polega na tym, że dotychczasowy wierzyciel (cedent) przenosi przysługującą mu wierzytelność na drugą osobę (cesjonariusza), co może nastąpić odpłatnie, drogą sprzedaży lub pod tytułem darmym. Niekiedy odsprzedaż wierzytelności w celu przyspieszonego uzyskania zapłaty określa się mianem factoringu.

Sprzedaż wierzytelności zalicza się do czynności bankowych.

Obecnie nie istnieją ograniczenia w obrocie wierzytelnościami. Zakupem i sprzedażą wierzytelności mogą zajmować się zarówno banki, jak i inne firmy, wykonując tę czynność zarobkowo, w ramach prowadzonej przez siebie działalności.

Jeżeli obrót wierzytelnościami nie stanowi zarazem czynności bankowej, to na jej wykonywanie nie jest wymagane zezwolenie prezesa NBP. Potwierdza to uchwała Sądu Najwyższego z 26.09.1996 r. (sygn. akt III AZP 2/96) i nawiązujące do niej orzeczenie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 4.06.1997 r. (sygn. akt I SA/Po642/96).

Zakup i sprzedaż wierzytelności regulują przepisy art. 509 i następne Kodeksu cywilnego. Stosownie do art. 509 § 1 K.c. wierzyciel może, bez zgody dłużnika, przenieść wierzytelność na osobę trzecią, chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa akcesoryjne, mające na celu zabezpieczenie spłaty wierzytelności (np. zastaw, hipoteka, poręcznie), a w szczególności roszczenie o zaległe odsetki. Natomiast dłużnikowi przysługują wszelkie zarzuty, jakie miał on względem zbywcy, w tym zarzut potrącenia. Umowa o przekazaniu wierzytelności nie wymaga szczególnej formy; jeżeli jednak wierzytelność jest stwierdzona na piśmie, to przelew wierzytelności powinien być również potwierdzony pisemnie (art. 511 K.c).

Dla skutecznego przeniesienia wierzytelności nie jest wymagana zgoda dłużnika, ani też go powiadomienie, o jej przeniesieniu. Mimo to lepiej jest poinformować dłużnika o tym fakcie, gdyż zachodzi obawa, że dłużnik - nie wiedząc o przeniesieniu wierzytelności - może spełnić świadczenie do rąk dotychczasowego wierzyciela. Dłużnik powinien też znać nowego wierzyciela, aby umożliwić bezproblemowe uzgodnienie rozrachunków stosownie do prawa bilansowego.

23. Gwarancje bankowe

Są szczególnym rodzajem operacji czynnych, nie będących formą kredytowania, lecz zapewniających zapłatę lub wywiązanie się z zobowiązań. Znajdują zastosowanie w obrotach krajowych I zagranicznych. Do gwarancji bankowych stosuje się odpowiednie przepisy KC, a zobowiązanie banku ma zawsze charakter pieniężny. Udzielanie gwarancji bankowej ma z reguły formę pisemną.

Gwarancja bankowa jest samodzielnym zobowiązaniem banku, podejmowanym na zlecenie klienta. Bank oświadcza, że zgodnie z jej treścią zaspokoi przyjmującego gwarancję beneficjenta, jeżeli zleceniodawca nie wywiąże sie wobec niego z umownych zobowiązań. Gwarancja ma więc na celu dodatkowe zapewnienie jej beneficjentowi wykonania umowy przez kontrahenta. Jeśli umowa nie zostanie wykonana, to bank wypłaca beneficjentom określoną kwotę pieniędzy. Gwarancja jest niezależnym zobowiązaniem banku I nie może być odwołana, chyba, że przewidziano to w jej treści.

Stronami gwarancji bankowej są:

1. zleceniodawca, na którego polecenie bank gwarantujący wystawia gwarancję

2. beneficjent gwarancji, na którego rzecz wystawiana jest gwarancja

3. bank udzielający gwarancji

Treść gwarancji powinna zawierać nazwę zleceniodawcy I jego banku oraz beneficjenta gwarancji, wysokość kwoty gwarancyjnej, termin obowiązywania gwarancji oraz inne uprawnienia wynikające z danej gwarancji. Ponadto do zlecenia udzielenia gwarancji należy dołączyć: umowę określającą wierzytelność podlegającą zabezpieczeniu gwarancją, a także informacje niezbędne dla oceny zdolności kredytowej zleceniodawcy oraz proponowane formy zabezpieczenia ewentualnych wierzytelności banku w przypadku zrealizowania gwarancji przez jej beneficjenta. Gwarancja ma formę oświadczenia banku kierowanego do beneficjenta gwarancji, które zawiera zobowiązanie banku do określonego świadczenia na wypadek niewykonania przez zleceniodawcę wyszczególnionych w niej warunków. Banki są zobowiązane do prowadzenia ewidencji otrzymanych zleceń gwarancji I udzielonychgwarancji, a także wydanych klientom zapewnień udzielenia gwarancji. Wymienione dokumenty powinny być podpisywane przez osoby upoważnione do składania w imieniu banku oświadczeń majątkowych.

Treść gwarancji powinna także zawierać informacje o transakcji, w związku z którą udziela się gwarancji (np. Umowy o kredyt czy umowy kupna-sprzedaży) oraz dokładne określenie przedmiotu gwarancji, wysokości zobowiązania banku gwarantującego, a także terminu ważności gwarancji. Po upływie terminu gwarancji bank nie uwzględnia roszczeń zgłaszanych przez jej beneficjenta. Zobowiązanie gwaranta (banku) staje się wymagalne, gdy zleceniodawca nie wywiąże się z zobowiązania objętego gwarancją, np. Nie spłaci zaciągniętego kredytu czy nie uiści zapłaty za nabyty towar. Beneficjent gwarancji chcąc ją zrealizować I otrzymać zapłatę, powinien zwrócić się do banku gwarantującego, stwierdzając pisemnie, że zleceniodawca gwarancji nie wywiązał się z umowy objętej gwarancją.

Banki mogą udzielać gwarancji z tytułu różnego rodzaju zobowiązań. W obrotach krajowych najczęściej znajdują zastosowanie bankowe gwarancje spłaty kredytu lub zapłaty za zakupione towary (usługi), gwarancje przetargowe, a ostatnio gwarancje zapłaty cła.

Gwarancja zabezpieczająca spłatę kredytu jest pisemnym zobowiązaniem banku do spłacenia kredytu oraz przypadających odsetek, gdyby zleceniodawca, na którego zlecenie wystawiono gwarancję, nie wywiązał się wobec innego banku z umowy kredytowej. Gwarancja będąc zobowiązaniem abstrakcyjnym, jest niezależna od umowy kredytowej zawieranej przez zleceniodawcę gwarancji z innym bankiem. Jednak postanowienia umowne mogą obowiązywać podmioty stosunku gwarancji bankowej, jeśli zostały ujęte w jej treści. Gwarancje spłaty kredytu są płatne na pierwsze żądanie banku-kredytodawcy (beneficjenta) stwierdzające, że kredytobiorca nie spłacił kredytu.

W gwarancji zabezpieczającej zapłatę za zakupione towary (usługi) bank zobowiązuje się bezwarunkowo I niezależnie od danej umowy kupna-sprzedaży do zapłacenia określonej kwoty, gdyby nabywca nie wywiązał się z umowy. Dokument którym banki udzielają gwarancji nazywa się listem gwarancyjnym. Jest on wysyłany przez bank do beneficjenta gwarancji.

Gwarancje przetargowe (wadialne), zastępują w przetargach wadium (kaucję), którego żąda otwierający przetarg. Oferent nie chcąc zamrozić w wadium środków pieniężnych, może w zamian proponować złożenie gwarancji bankowej. Podobny charakter ma gwarancja zapłaty cła. Polskie przepisy celne dopuszczają odroczenie zapłaty cła I przyjęcie od zobowiązanego bankowej gwarancji zapłaty cła. Gwarancja bankowa jest wówczas zobowiązaniem banku do uregulowania cła, gdyby importer nie wpłacił terminowo należności celnych. Beneficjentem gwarancji jest urząd celny, który dokonał warunkowej lub ostatecznej odprawy celnej.

Bank udzielający gwarancji pobiera od zleceniodawcy prowizję, której wysokość zależy od stopnia ponoszonego ryzyka. Często żąda on od zleceniodawcy dodatkowego zabezpieczenia udzielonej gwarancji. Przy wysokich kwotach gwarancji lub w transakcjach powiązanych z bankami zagranicznymi beneficjent może domagać się regwarancji, która polega na potwierdzeniu (regwarantowaniu przez inny bank) gwarancji udzielonej przez bank zleceniodawcy.

W operacjach zagranicznych, wiążących się na ogół z ryzykiem, kontrahenci chcąc się zabezpieczyć, często żądają gwarancji bankowych. Ze względu na przedmiot gwarancji, w obrotach z zagranicą najczęściej występują gwarancje:

1. przetargowe

2. należytego wykonania kontraktu

3. zwrotu zapłaty (np. Zwrotu zaliczki)

4. otwarcia akredytywy

5. zapłaty za dostawę towaru, wykonanie usługi

6. udzielenia awalu na wekslu

7. zapłaty z innych tytułów

W odniesieniu do pierwszych trzech rodzajów gwarancji, zwanych gwarancjami kontraktowymi, zostały wydane przez Międzynarodową Izbę Handlową w Paryżu “Jednolite reguły dotyczące gwarancji kontraktowych”. Znajdują one zastosowanie w przypadkach, gdy w treści wystawionej gwarancji stwierdza się, że gwarancja jest im poddana. Nie wyklucza to jednak możliwości unormowania w gwarancjach spraw w sposób odmienny.

Gwarancje otwarcia akredytywy zabezpieczają otwarcie na rzecz eksportera akredytywy, zapewniającej mu terminową zapłatę za określoną dostawę towaru. Podobnie gwarancje mogą zabezpiecać zapłatę dokumentów towarowych przesłanych do inkasa lub awalizowanie weksli przez bank gwarantujący porękę wekslową na tratach ciągnionych przez eksportera lub na wekslach własnych importera. Poza tym w obrotach zagranicznych można spotkać wiele innych gwarancji, mających na celu zabezpieczenie interesów stron.

List gwarancyjny (letter of guarantee) precyzuje warunki, od których uzależniona jest wypłata gwarancji, jej wysokość oraz okres ważności. Gwarancje mogą być odwołalne lub nieodwołalne, ale w obrotach zagranicznych gwarancje odwołalne spotyka się rzadko. Możliwość anulowania lub zmiany warunków gwarancji zmniejsza bowiem jej wartość dla zabezpieczenia wykonania zobowiązań. Rozróżnia się gwarancje bezwarunkowe lub uwarunkowane spełnieniem określonych warunków wymienionych w liście gwarancyjnym. Roszczenia zabezpieczone gwarancją bezwarunkową są płatne na pierwsze żądanie beneficjenta, bez badania przez bank gwarantujący zasadności roszczenia. Natomiast przy gwarancji uwarunkowanej ewentualna płatność może nastąpić po udokumentowaniu przez beneficjenta, że zaistniały warunki objęte listem gwarancyjnym. O zakresie zobowiązań gwaranta decydują przepisy prawa wskazanego w treści gwarancji, a jeżeli gwarancja nie zawiera postanowień tym przedmiocie, ma zastosowanie prawo kraju gwaranta. Po upływie terminu ważności gwarancji bank nie uwzględnia zgłoszonych roszczeń.

Operacja udzielenia gwarancji nie wymaga od banku zaangażowania własnych środków, lecz polega na przyjęciu ryzyka. Znajduje to odbicie w księgowości bankowej, gdzie udzielane gwarancje rejestruje się na kontach pozabilansowych. Banki udzielające wielu gwarancji na wysokie kwoty muszą się liczyć z ewentualnością wypłat na rzecz niektórych beneficjentów. Dlatego powinny one zabezpieczyć odpowiednie rezerwy płynne, co ogranicza ich swobodę w udzielaniu kredytów.

W polskiej praktyce bankowej gwarancje występowały dotychczas częściej w obrotach zagranicznych niż krajowych. Wydaje się, że szersze wykorzystanie gwarancji między krajowymi podmiotami gospodarczymi może się przyczynić do rozładowania zatorów w rozliczeniach pieniężnych, a także ułatwić stosunki gospodarcze między nie znającymi się kontrahentami.

24. Leasing jako forma finansowania przedsiąbiorstwa

Leasing jest alternatywą wobec kredytu formą finansowania i polega na dostarczeniu przez leasingodawcę leasingobiorcy ustalonego umownie wyposażenia, urządzeń, budynków itp. Leasingobiorca zobowiązuje się do płacenia określonej opłaty leasingowej rozłożonej na raty. Właścicielem przedmiotu umowy leasingowej jest leasingodawca, ale strony mogą przewidzieć w umowie przeniesienie własności na leasingobiorcę. Wówczas raty leasingowe, prócz opłaty leasingowej, obejmują także część zapłaty za nabywany obiekt. Leasingodawcą może być wyspecjalizowana firma leasingowa, producent, którego wyroby będą przedmiotem leasingu, a także bank.

Transakcje leasingowe mogą występować w różnych formach, przy różnym zaangażowaniu banku. W leasingu bezpośrednim producent bezpośrednio oddaje swoje wyroby w użytkowanie przedsiębiorstwom. Leasing pośredni polega na tym, że między producentem a użytkownikiem pojawia się pośrednik w postaci przedsiębiorstwa leasingowego, który finansuje przekazanie użytkownikowi przedmiotu leasingu. Przedsiębiorstwo leasingowe zakupuje przedmiot leasingu (np. maszynę) u producenta, aby przekazać ją użytkownikowi na podstawie tzw. umowy leasingowej. Bank może być właścicielem tego przedsiębiorstwa, może występować bezpośrednio jako leasingodawca, bądź refinansować przedsiębiorstwo leasingowe. Przy rozwiązaniu najprostszym, w trójkącie: producent dóbr inwestycyjnych - bank - leasingobiorca, bank komercyjny lub inwestycyjny zakupuje u producenta maszynę wskazaną przez leasingobiorcę. Następnie bank zawiera z leasingobiorcą umowę, w której ten ostatni zobowiązuje się do spłaty kredytu leasingowego w ratach obejmujących cenę tej maszyny i odsetki od kredytu. Opisana transakcja jest korzystna dla leasingobiorcy m.in. dlatego, że kredyt spłaca się z przyszłych zysków, a opłaty leasingowe obciążają koszty. Przedmioty wydzierżawione w umowie leasingu (np. maszyny, urządzenia, budynki) nie stanowią bowiem własności leasingobiorcy i nie są obciążone podatkiem. Bank otrzymuje zaś odsetki i zwrot zaangażowanego kapitału w umownych ratach, płatnych zazwyczaj w okresach miesięcznych. W przypadku, gdy rola banku ogranicza się do refinansowania samodzielnego przedsiębiorstwa leasingowego, ono spłaca kredyt, ale może także cedować spłaty rat leasingowych na bank.

Zależnie od umowy leasingowej rozróżnia się:

• Leasing operacyjny (operating lease)

• Leasing finansowy (financial lease)

Umowy leasingu finansowego są zawierane zazwyczaj na okres kilku lat, a po jego upływie przedmiot leasingu przechodzi na własność leasingobiorcy. Znajdują one zastosowanie, gdy przedmiotem leasingu są maszyny i urządzenia, które ze względu na ich charakter byłoby trudno przekazać kolejnemu leasingobiorcy. Natomiast umowy leasingu operacyjnego zawierane są na krótsze okresy, a przedmiot leasingu nie przechodzi po upływie umownego okresu na własność leasingobiorcy.Tę formę leasingu stosuje się np. przy dzierżawie większych urządzeń elektronicznych, które mogą być przekazane przez leasingodawcę następnemu użytkownikowi.

Polskie prawo nie przewiduje umowy leasingu, a pierwsze transakcje leasingowe zawierano na zasadach umów nienazwanych.Rozwija się przede wsystki leasing bezpośredni, a banki jedynie próbowały stosowania leasingu pośredniego.

Przeszkodą w rozpowszechnianianiu leasingów z udziałem banków są braki w regulacji prawnej leasingu. Nie został on uregulowany w części szczegółowej księgi zobowiązań KC, a także Prawo bankowe nie uwzględnia leasingu jako operacji bnkowej. Tymczasem leasing jest formą finansowania szczególnie przystosowaną do potrzeb nowo powstających firm i przedsiębiorstw prywatyzowanych nie dysponujących odpowiednim kapitałem na zakup maszyn i urządzeń.

25. „Złota reguła bankowa” jako zasada kształtowania równowagi pomiędzy aktywami i pasywami banków

„Złota reguła bankowa” została przedstawiona w pracy Otto Hubnera. Jego tezy:

„Kredyt może udzielić bank bez wpadnięcia w niebezpieczeństwo, że nie będzie mógł wypełnić swoich zobowiązań, musi nie tylko pod względem kwoty, ale także jakości odpowiadać kredytowi, który został udzielony”.

„Pieniądze zdeponowane na 3 miesiące nie mogą być udzielane bez ryzyka na 6 miesięcy”.

„Z pieniędzmi, które w każdym momencie mogą być zażądane do zwrotu, można dokonywać tylko takich operacji, z których można te pieniądze również w każdej chwili wycofać”.

Złota reguła bankowa: Terminowi płatności powinny odpowiadać odpowiednie kwoty i terminy aktywów.

Reguła ta wymaga, żeby działalność aktywna i pasywna banku była zgodna co do kwot i terminów. W ten sposób zostaje wyłączona możliwość dokonywania transformacji terminowej.

Jest ona oceniana krytycznie gdyż

• nie uwzględnia cichej, bezwarunkowej prolongaty wkładów, wychodząc z założenia, że wszystkie uzgodnione terminy będą zgadzać się z rzeczywistymi.

• Nie bierze pod uwagę nowych wpłat depozytów. Uznaje, że jedynym źródłem spłat są spłacane kredyty a także środki własne.

• Nie bierze pod uwagę możliwości otrzymywania środków z alternatywnych źródeł jak rynek pieniężny (pieniądz dzienny, terminowy), lokaty, inwestycje.

• Jeżeli nawet bank zrezygnuje z transformacji środków, to i tak nie jest bezpieczny, to i tak nie jest bezpieczny, gdyż istnieje ryzyko niespłacenia kredytów w terminie.

Bilans banku komercyjnego przy zastosowaniu złotej reguły bankowej.

Aktywa	Pasywa
Środki płatnicze (gotówka)	Wkłady a'vista
Kredyty na 1 m-c	Wkłady na 1 m-c
Kredyty na 3 m-ce	Wkłady na 3 m-ce
Inwestycje długoterminowe	Kapitał własny

26. Rodzaje rachunków i depozytów bankowych

Osoby prawne i fizyczne mogą otwierać rachunki bankowe w wybranym banku. Umowa o otwarcie rachunku bankowego ma charakter cywilnoprawny, a umawiające się strony są równorzędnymi partnerami. Cywilnoprawny charakter umowy podkreśla swoboda wyboru banku, w którym klient może otworzyć rachunek. W umowie rachunku bankowego bank zobowiązuje się do przechowywania środków pieniężnych posiadacza rachunku oraz do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Jednostki gospodarcze dokonują za pośrednictwem banków rozmaitych operacji rozliczeniowych, korzystają z kredytów, deponują lokaty terminowe, gromadzą fundusze o różnym przeznaczeniu i w związku z tym mają z reguły więcej niż jeden rachunek bankowy. Rachunki bankowe mają różny charakter ze względu na ich przeznaczenie i treść ekonomiczną ewidencjonowanych na nich operacji.

Instytucję rachunku bankowego regulują przepisy KC i prawa bankowego. Na ich podstawie opracowano w poszczególnych bankach wewnętrzne regulaminy, określające szczegółowo stosunki między klientami a bankiem, dotyczące prowadzenia rachunków bankowych. Regulaminy mogą różnić się w szczegółach pomiędzy różnymi bankami, ale uregulowane ustawowo zasady ogólne są identyczne we wszystkich bankach. Bank ma obowiązek zapoznania klienta z regulaminem przed zawarciem umowy rachunku bankowego.

Stosownie do nowego prawa bankowego, od 1998 r. umowa rachunku bankowego powinna określać:

• Strony umowy

• Rodzaj otwieranego rachunku

• Walutę, w jakiej rachunek jest prowadzony

• Czas na jaki rachunek został otwarty

• Wysokość oprocentowania i warunki jego zmiany

• Sposób dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku

• Termin wypłaty lub kapitalizacji odsetek

• Terminy realizacji zleceń posiadacza rachunku

• Zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku

• Tryb i warunki dokonywania zmian umowy

• Sposób i termin wypowiedzenia lub rozwiązania umowy

• Zasady rozwiązywania umowy w razie niedokonywania na rachunku żadnych obrotów

Zgodnie z polskim prawem bankowym, w celu przechowywania środków pieniężnych i przeprowadzania rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą banki prowadzą rachunki bieżące, pomocnicze, lokat terminowych oraz oszczędnościowe. Ponadto klient może mieć wydzielone rachunki (np. dla rozliczeń zagranicznych czy kredytów). Zawierając umowę oddział banku może zastrzec obowiązek zawiadamiania go o otwarciu przez klienta rachunku pomocniczego w innym banku.

RACHUNKI

Rachunki bieżące - mają podstawowe znaczenie dla jednostek gospodarczych. Wpływają na nie należności od odbiorców za sprzedawane towary i świadczone usługi, podejmowane są z nich środki na wypłatę wynagrodzeń, pokrywane zobowiązania wobec dostawców, podatki, opłaty itp. Umowa rachunku bankowego może przewidywać wyodrębnienie na rachunku bieżącym środków pieniężnych przeznaczonych na określone cele, a także przeprowadzanie rozliczeń w tym zakresie.

Rachunek pomocniczy - służy do przeprowadzania przez jego posiadacza rozliczeń w innych bankach. Operacje dokonywane za pośrednictwem tego rachunku zazwyczaj ograniczają się do ściśle określonych celów, co jednak nie jest regułą. Otwarcie rachunku pomocniczego nie wymaga zgody banku prowadzącego rachunek bieżący jednostki gospodarczej.

Rachunki lokat terminowych - służą do przechowywania środków pieniężnych przez okres wynikający z umowy zawartej z bankiem (np. kilkumiesięczny, kilkuletni). Korzystają z nich zazwyczaj przedsiębiorstwa obywające się bez pomocy kredytowej, lokując na nich wolne środki pieniężne. Zachęca je do tego wyższe oprocentowanie tych rachunków niż rachunków bieżących.

Rachunki oszczędnościowe (wkłady oszczędnościowe) - są prowadzone dla osób fizycznych. Mogą one być również prowadzone dla szkolnych kas oszczędności i pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych. Rachunki te nie mogą być wykorzystywane do prowadzenia rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą. Dowodem zawarcia umowy rachunku oszczędnościowego może być książeczka oszczędnościowa lub inny dokument, który jest zawsze wystawiany jako dokument imienny. Przy tym w nazwie dokumentu powinien być użyty w odpowiednim przypadku wyraz „oszczędnościowy”. Bank może zamknąć rachunek oszczędnościowy, jeżeli w ciągu 5 lat nie dokonano na nim żadnych zapisów, poza okresowym dopisywaniem odsetek, a jego stan nie przekracza minimalnej kwoty ustalonej w umowie. Utrata (zgubienie) dowodu zawarcia umowy lub czeku powinna być zgłoszona bankowi przez klienta.

1. Rodzaje

1. r-k bieżący - służy do gromadzenia śr., pieniężnych i przeprowadzania rozliczeń związanych i działalnością gosp.

2. R-k pomocniczy - służy do przeprowadzenia określonych operacji lub rozliczeń w innych bankach.

3. R-k lokat terminowych - służy do przechowywania czasowo wolnych środków

Osoby fizyczne mogą otwierać w bankach rachunki czekowe (np. osoby wykonujące wolne zawody) oraz rachunki oszczędnościowo rozliczeniowe (konta osobiste).

DEPOZYTY (???)

Przykładem konkurencji o pozyskiwanie depozytów są różne rodzaje rachunków bankowych oferowanych przez banki. Są one przystosowane do potrzeb klientów, a sposoby obliczania i kapitalizowania odsetek wykorzystuje się do zwiększenia konkurencyjności.

Rachunek skonsolidowany (inaczej: koncentryczny lub zintegrowany) - jest przystosowany do potrzeb organizacji gospodarczych o rozbudowanej sieci placówek. Jest on rachunkiem zbiorczym, na który automatycznie przelewane są środki z rachunków wszystkich placówek, co umożliwia pełne wykorzystanie wpływów z danego dnia; możliwe jest utrzymywanie na tych rachunkach środków w granicach określonych limitów. Z kolei z rachunku skonsolidowanego możliwe jest zasilanie poszczególnych rachunków do ustalonego poziomu.

Innym produktem bankowym są depozyty automatyczne, polegające na tym, że po przekroczeniu określonego salda rachunku bieżącego, bank automatycznie otwiera depozyt terminowy.

Rachunki z wypowiedzeniem nazywane są też rachunkami call, gromadzą np. depozyty z możliwością wycofania środków za wypowiedzeniem 48-godzinnym. Warunki umów mogą być różne, a dotyczą minimalnej wielkości depozytu i wysokości oprocentowania, które jednak zawsze jest wyższe od oprocentowania rachunków a vista. Wiele banków stosuje przy tym oprocentowanie progresywne. W tzw. lokatach dynamicznych oprocentowanie rośnie wraz z długością okresu utrzymywania lokaty. Lokatę można wycofać po upływie dowolnego czasu i zachować oprocentowanie proporcjonalne do okresu utrzymywania lokaty. (Np. Stopa procentowa może wzrastać co 14 lub 30 dni, a w przypadku wycofania depozytu stosuje się odpowiednie oprocentowanie dla całego okresu utrzymania depozytu).

Banki otwierają rachunki bankowe także jednostkom budżetowym: obsługę budżetu państwa prowadzi NBP i inne banki. Polega ona na gromadzeniu, przekazywaniu i wydatkowaniu publicznych środków pieniężnych na zlecenie jednostek wykonujących budżet. W ramach obsługi budżetu państwa prowadzone są, na podstawie umowy rachunku bankowego, różne rachunki bankowe: najliczniej występują rachunki bieżące zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych.

Rachunki bankowe są numerowane jednolicie, a każdy rachunek ma numer składający się z:

• numeru (symbolu) oddziału banku

• numeru porządkowego rachunku klienta

• numeru konta syntetycznego oraz numeru subkonta

Od 1994 r. jednostki gospodarcze mają obowiązek posiadania rachunku bankowego i przeprowadzania za jego pośrednictwem określonych co do wysokości rozliczeń w formie bezgotówkowej.

Otwarcie rachunku następuje po złożeniu wniosku. Do wniosku dołącza kartę wzorów podpisów.

Zamknięcie rachunku następuje na wniosek posiadacza rachunku, decyzji sądu lub z inicjatywy banku.

Są dyspozycje gotówkowe (wpłata, polecenie wypłaty) i bezgotówkowe - uznaniowe (wpływy na rachunek) lub obciążeniowe (wypłaty bezgotówkowe)

DEPOZYTY

Określenie
Depozyt bankowy jest to ogólna nazwa inwestycji finansowej, polegającej na powierzeniu środków finansowych bankowi przez inwestora (zwanego depozytariuszem) na pewien okres. Istnieją równoważne lub prawie równoważne  określenia depozytu bankowego - lokata bankowa, wkład  oszczędnościowy, rachunek bankowy. Depozyt bankowy   można traktować jako udzielenie kredytu bankowi przez depozytariusza. Depozyt bankowy jest zatem instrumentem wierzycielskim. Najważniejszym rodzajem depozytu bankowego (z punktu widzenia inwestora) jest wkład oszczędnościowy. Polega on na zawarciu umowy między depozytariuszem (wkładcą) i bankiem, przy czym bank ma obowiązek płacenia odsetek od wpłaconych środków na warunkach wynikających z umowy.
Najważniejszymi cechami wkładu oszczędnościowego są:

• Okres umowy. Jest to okres, na który depozytariusz powierza środki bankowi. Wyróżnia się wkłady terminowe (na przykład 3 miesiące, 6 miesięcy, rok) oraz wkłady a vista, w przypadku których umowa zawarta jest na czas nie oznaczony. Przy wkładach terminowych po upływie okresu umowy z reguły jest ona automatycznie przedłużana na następny okres, jeśli depozytariusz nie wyda bankowi innej dyspozycji.

• Oprocentowanie. Jest to stopa procentowa, określająca odsetki od wkładu, które otrzymuje depozytariusz. Z jednej strony determinuje ona stopę dochodu depozytariusza. Z drugiej strony określa ona cenę kredytu, jaki depozytariusz udziela bankowi. Stopa ta podawana jest w skali rocznej.

Wielkość odsetek zależy od liczby dni, na które zawarta jest umowa z bankiem. Szczegóły mogą się różnić dla różnych banków i w celu dokładnego obliczenia wielkości odsetek należy sprawdzić zasady naliczania odsetek stosowane przez dany bank.  

• Okres kapitalizacji. Jest to okres, po upływie którego narosłe odsetki doliczane są do depozytu, a zatem podlegają oprocentowaniu, co oczywiście zwiększa dochód. Zasadniczo wkłady kapitalizowane są po upływie okresu umowy, teoretycznie mogą być kapitalizowane w trakcie trwania umowy. Depozyt półroczny, kapitalizowany po okresie umowy, który jest odnowiony na następne pół roku, może być traktowany jako depozyt roczny z okresem kapitalizacji równym pół roku.

• Stałe bądź zmienne oprocentowanie. Dla niektórych depozytów oprocentowanie jest stałe w okresie umowy, dla innych bank może je zmienić.

• Naliczanie odsetek w przypadku niedotrzymania terminu umowy przez depozytariusza. Ta cecha jest istotna, gdy depozytariusz z pewnych powodów musi zerwać umowę dotyczącą wkładu terminowego przed upływem jej okresu. Zazwyczaj ponosi się konsekwencje w postaci zmniejszenia odsetek bądź ich nieotrzymania. Ogólny wzór na obliczanie wartości końcowej depozytu:

FV=PV(1 +r₁/m₁)(1 +r₂/m₂)...(1 +r_n/m_n) gdzie:
FV - wartość końcowa depozytu,
PV - wartość początkowa depozytu,
r - stopa procentowa w i-tym okresie posiadania depozytu,
m - wskazuje, ile razy i-ty okres posiadania depozytu mieści się w roku, np. jeśli tym okresem jest kwartał, wówczas wartość ta wynosi 4.

Inne rodzaje depozytów bankowych
Innymi rodzajami depozytów bankowych są:

• Bon lokacyjny - mający z reguły charakter lokaty terminowej w postaci bonu na okaziciela.

• Lokata dynamiczna - wkład terminowy, który jednak może być wycofany przed upływem okresu umowy, z zachowaniem proporcjonalnych odsetek.

• Lokata rentierska - wkład długoterminowy, który nie może być wycofany przed upływem ustalonego okresu, ale odsetki z niego mogą być wypłacane w znacznie krótszych okresach (np. kwartalnych).

Formami depozytów są również:

• Rachunek bankowy - służy do gromadzenia środków oraz do przeprowadzania rozliczeń.

• Rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy - specyficzny rachunek bankowy, na który okresowo przekazywane są środki pieniężne i z którego przekazywane są płatności regulujące okresowe należności.

Określenie dochodu przy depozycie
Stopa dochodu z inwestycji we wkład oszczędnościowy zależy od:

• oprocentowania depozytu (im wyższe oprocentowanie, tym wyższa stopa dochodu);

• okresu kapitalizacji (im krótszy okres kapitalizacji, tzn. im częściej kapitalizowany jest depozyt, tym wyższa stopa dochodu). 

Stopą dochodu przy depozytach jest tzw. efektywna stopa procentowa. Uwzględnia ona powyższe dwa czynniki. Przeanalizujmy inwestycję w depozyt roczny o stałym oprocentowaniu wynoszącym 20% i okresie kapitalizacji wynoszącym pół roku (a zatem oprocentowanie depozytu w skali pół roku wynosi 10%). Wartość początkowa wniesiona przez inwestora wynosi 100 PLN.

Oto kształtowanie się wartości inwestycji:

• po pół roku: 100 PLN (kapitał) + 10 PLN (odsetki) = 110 PLN;

• po roku: 110 PLN (kapitał) + 11 PLN (odsetki) = 121 PLN.

Ponieważ wartość początkowa wynosiła 100 PLN, a wartość końcowa (po roku) wynosi 121 PLN, stopa dochodu wynosi 21%. Jest ona wyższa niż oprocentowanie, gdyż okres kapitalizacji jest krótszy niż rok. Tak obliczona stopa dochodu nazywa się efektywną stopą procentową.
 Efektywna stopa oprocentowania może być również
obliczona według wzoru: r_e=(1 +r/m)^m-1
gdzie:
r_e - efektywna stopa procentowa,
r - nominalna stopa procentowa (oprocentowanie depozytu),
m - liczba kapitalizacji w ciągu roku

Wpływ kapitalizacji na zwiększanie stopy dochodu jest tym większy, im wyższe jest oprocentowanie depozytu.

Ryzyko przy inwestowaniu w depozyty bankowe
Najważniejszym rodzajem ryzyka, które występuje przy inwestowaniu w depozyty bankowe, jest ryzyko niedotrzymania warunków. Pojawia się ono wtedy, gdy jest zagrożenie, że bank nie będzie płacić odsetek od wkładu lub (co gorsza) nie zwróci środków finansowych zainwestowanych w depozyt. Ryzyko niedotrzymania w dużym  stopniu zdeterminowane jest wiarygodnością banku, w którym jest depozyt. Banki z gwarancjami Skarbu Państwa są wiarygodne, tzn. ryzyko niedotrzymania warunków jest zerowe. Zwykle małe, prywatne, nowo powstałe banki powinny być traktowane jako mniej wiarygodne i tam ryzyko niedotrzymania warunków może być duże. 
Im większe ryzyko niedotrzymania warunków stwarza bank, tym wyższe oprocentowanie depozytów powinien oferować

27. Gromadzenie środków finansowych przez bank w drodze emisji, tzw. bankowych papierów wartościowych

Emitowanie papierów wartościowych

Operacją bierną, towarzyszącą powstaniu banku akcyjnego lub powiększaniu kapitału akcyjnego w istniejącym banku, jest emitowanie akcji. W celu rozszerzania działalności opartej na długoterminowych źródłach finansowania, zarówno banki będące spółkami akcyjnymi, jak i inne banki mogą emitować obligacje. Dla celów krótkoterminowego finansowania operacji aktywnych niektóre banki emitują również krótkoterminowe bony kasowe. Różnica między akcją a obligacją polega na tym, że akcja jest formą finansowania własnościowego, a obligacja - instrumentem pożyczkowym. Akcja reprezentuje określoną część kapitału akcyjnego banku, będąc równocześnie tytułem własności. Obligacja jest natomiast dowodem udzielenia emitującemu bankowi pożyczki przez jej posiadacza.

Obligacje są uniezależnione od ryzyka wyników działalności banku i uprawniają ich posiadaczy do otrzymywania stałego oprocentowania. Akcje są natomiast od tego ryzyka uzależnione, gdyż wysokość przypadającej na akcję dywidendy zależy od rozmiarów i podziału zysku osiągniętego przez bank. Ale właściciel akcji odpowiada w granicach jej wartości za straty i zobowiązania danego banku - spółki akcyjnej. Akcja nie ma więc gwarancji oprocentowania, a przypadająca na nią część zysku (dywidenda) przynosi zmienne oprocentowanie kapitału, zależne od podziału wygospodarowanego zysku. Ponieważ wartość akcji zależy od wartości i przyrostu wartości aktywów danego banku-spółki akcyjnej, zabezpiecza ona jej posiadacza przed skutkami inflacji. Natomiast obligacja, chociaż gwarantuje coroczne oprocentowanie kapitału, ulega deprecjacji w procesach inflacyjnych.

EMISJA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH

• akcje - papier wartościowy, który stanowi prawo do części kapitału spółki akcyjnej; zespół praw i obowiązków wynikających z jej posiadania (prawo głosu na walnym zgromadzeniu, prawo do dywidendy, prawo do naboru akcji nowej emisji, prawo pierwokupu, prawo do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu, bierne prawo wyborcze - możliwość wybrania do organów spółki), posiadanie kontrolnego pakietu akcji zapewnia przewagę w głosowaniu, umożliwia faktyczne kierowanie danym bankiem.

• świadectwa depozytowe - dokument potwierdzający otrzymanie akcji, które są zdeponowane w banku

• świadectwa tymczasowe - papier wartościowy wydawany po częściowej wpłacie na akcje na okaziciela

• świadectwa założycielskie - mają takie prawa jak akcje, wydawane jako forma wynagrodzenia za czynności podejmowane przy zakładaniu spółki (np. dla prawników)

• obligacje - dłużny papier wartościowy potwierdzający zaciągnięcie pożyczki.

Rodzaje obligacji i ich zabezpieczeń:

• skarbu państwa (do 4-5 lat) - gwarancja skarbu państwa lub NBP

• komunalne (do 10 lat) - gwarancja skarbu państwa lub NBP

• przedsiębiorstw (1-3 lat) - gwarancją jest hipoteka, zastaw majątkowy

• banku (1-3 lat) - gwarancją jest kapitał własny banku (min 10 mln euro), poręczenie gminy

Mają stałe oprocentowanie. Są zabezpieczone lub niezabezpieczone. Obligacje emitowane na polskim rynku przeważnie mają gwarancje.

Zabezpieczenie całkowite - oznacza wypłacenie całej kwoty oraz odsetek

Zabezpieczenie częściowe - dotyczy tylko kwoty głównej bez odsetek

Jeśli chce się wyemitować obligacje niezabezpieczone, podmiot który je emituje musi sporządzić sprawozdanie za 3 ostatnie okresy obrotowe, oraz jego kapitał własny musi wynosić co najmniej 5-cio krotność minimalnej wartości kapitału akcyjnego własnego, przewidzianego do założenia spółki (zgodnie z kodeksem handlowym min 1 mln x 5 = 5mln zł)

Dokument obligacji zawiera zobowiązanie emitującego ją banku do wypłacenia w określonym terminie nominalnej kwoty obligacji oraz odsetek na warunkach podawanych zazwyczaj w ogólnych zasadach subskrypcji. Informują one o wielkości emisji, wysokości oprocentowania i terminach płatności odsetek, a także o miejscu płatności i innych szczegółowych warunkach. Obligacje mogą być wykupione przez emitujący je bank jednorazowo lub ratalnie. Wykup jednorazowy występuje najczęściej w wypadku obligacji krótko- i średnioterminowych, natomiast spłaty ratalne stosuje się przy obligacjach długoterminowych. Sposób spłaty, czyli amortyzacji długu, może przewidywać raty o zmiennej lub stałej wysokości, obejmujące w sumie spłatę raty kapitałowej i odsetek (tzw. metoda rat anuitetowych). Niekiedy termin wykupu obligacji może być losowany. Wybór metody spłaty i oprocentowania nie jest obojętny dla kosztu obsługi długu przez bank, przynosząc z drugiej strony zróżnicowane korzyści posiadaczom obligacji.

• bony kasowe - (krótkoterminowy) papier wartościowy emitowany przez banki na określony czas, na okaziciela, sprzedawany z dyskontem (czyli poniżej swojej wartości nominalnej, a wykup odbywa się po wartości nominalnej). Mają z góry określone kwoty (nominały), maksymalny termin wykupu do 1 roku, zabezpieczeniem jest majątek, ze względu na korzystne oprocentowanie bony są nabywane przez ludność i przedsiębiorstwa, stanowiąc dla banków źródło finansowania działalności kredytowej.

• krótkoterminowy papier dłużny - jest to forma bonu, ale są bardziej niepewne bo jedyną gwarancją jest dobra renoma firmy lub banku; traktowany jako weksel, nie ma jednolitego sposobu emisji

• certyfikat depozytowy - zbywalny papier wartościowy potwierdzający dokonanie wpłaty do banku; na okaziciela; oprocentowany wyżej niż lokata; nie może być automatycznie przedłużony; nie można wcześniej zgłosić się po pieniądze niż przewiduje to termin wykupu; najczęściej na 1 miesiąc, są emitowane w okrągłych, wysokich kwotach. Mogą być one łatwo zbywane na międzynarodowych rynkach pieniężnych jako wygodne i bezpieczne papiery wartościowe. Ze względu na wysokie oprocentowanie są chętnie nabywane przez przedsiębiorstwa.

• skrypty dłużne i listy zastawne - związane z bankami hipotecznymi; papier wartościowy na okaziciela o stałym oprocentowaniu dochodu; zabezpieczone na majątku (hipotece) tej nieruchomości, która jest jednocześnie kredytowana przez bank
  

28. Rola Bankowego Funduszu Gwarancyjnego w systemie zabezpieczania wkładów w bankach komercyjnych

W krajach UE obowiązuje dyrektywa zapewniająca ochronę depozytów bankowych. Systemy ubezpieczeń depozytów obowiązujące w krajach członkowskich są zróżnicowane i występują jako wyodrębnione fundusze stowarzyszeń prywatnych banków bądź przyjmują formy mieszanej spółki z udziałem podmiotów prywatnych i Skarbu Państwa lub banku centralnego. W Polsce powołano Bankowy Fundusz Gwarancyjny, a ustawa (ust. O BFG z 14.12.1994) określa zasady tworzenia i funkcjonowania systemu obowiązkowego gwarantowania środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych oraz rodzaje działań, które mogą być podejmowane w celu udzielenia pomocy bankom sytuacjach zagrożenia utratą wypłacalności.

System gwarantowania środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych ma na celu zapewnienie wszystkim deponentom wypłaty środków z tych rachunków w przypadku utraty możliwości ich zwrotu przez bank objęty systemem gwarantowania. Gwarantowane są środki pieniężne zgromadzone na rachunkach bankowych przez tego samego deponenta, na które wystawiono dowody imienne w walucie polskiej oraz w walutach obcych, bez względu na liczbę umów zawartych z tym bankiem. Wysokość gwarancji Funduszu jest ograniczona. Pozostała część wkładów jest zwracana deponentowi w ramach postępowania upadłościowego. Wkłady oszczędnościowe ludności zgromadzone w PKO BP, PKO S.A. oraz BGŻ S.A. są dodatkowo gwarantowane przez Skarb Państwa w wysokości przekraczającej powyższą granicę. Przewiduje się jej podwyższenie w przyszłości, do poziomu obowiązującego w krajach UE.

Gwarancja wkładów w Polsce
Ryzyko niedotrzymania warunków może być zmniejszone poprzez stworzenie systemu gwarancji wkładów oszczędnościowych. W Polsce obecnie umożliwia to gwarancja Skarbu Państwa oraz Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

• Wkłady oszczędnościowe w trzech bankach objęte są całkowitą gwarancją. Są to następujące banki: Powszechna Kasa Oszczędności - Bank Państwowy (PKO BP), Bank Pekao SA Grupa Pekao SA oraz Bank Gospodarki Żywnościowej SA (BGŻ SA). Zasada ta jednak obowiązuje tylko do 31 grudnia 1999 roku.

• Wkłady oszczędnościowe w innych bankach objęte są częściową gwarancją.

Obowiązkowy system gwarantowania środków pieniężnych obejmuje środki gwarantowane do wysokości:

• równowartości w złotych 1.000 EURO - w 100% wartości środków gwarantowanych,

• przekraczające równowartość w złotych 1.000 EURO, a nie przekraczające równowartości w złotych 11.000 EURO - w 90% wartości środków gwarantowanych.

Górna granica środków gwarantowanych w 90% ulega podwyższeniu:

• do równowartości w złotych 15.000 EURO - od dnia 1 stycznia 2001 r.,

• do równowartości w złotych 17.000 EURO - od dnia 1 stycznia 2002 r.,

• do równowartości w złotych 20.000 EURO - od dnia 1 stycznia 2003 r.

29. Współczynnik wypłacalności jako wyznacznik stabilności finansowej banku

Współczynnik wypłacalności

Współczynnik wypłacalności banku traktowany jest przez nadzór bankowy za podstawowy wskaźnik sytuacji finansowej. Wskazuje jak duża jest strefa bezpieczeństwa dla depozytariuszy i wierzycieli na wypadek nieoczekiwanych strat, które może ponosić bank.
Współczynnik wypłacalności według standardów Rady EWG przyjęty przez polski nadzór bankowy wynosi 8%.

Współczynnik ten zwany współczynnikiem adekwatności kapitałowej albo współczynnikiem Cooke'a jest jednym z kluczowych parametrów pozwalających na określenie kondycji finansowej banku. W sytuacji, gdy współczynnik ten jest nieadekwatny do skali prowadzonej działalności, istnieją dwie możliwości: podwyższenie kapitału własnego albo ograniczenie szeroko rozumianej działalności kredytowej.

WSPÓŁCZYNNIK WYPŁACALNOŚCI

inaczej adekwatność kapitałowa - stosunek funduszy własnych netto (pomniejszonych o pewne elementy) do aktywów ważonych ryzykiem (tych składników, które wiążą się z określonym przez władze nadzorcze systemu bankowego w procentach ryzykiem, związanym z możliwą utratą zaangażowanych środków).
Współczynnik wypłacalności wyrażany jest w procentach i określa możliwość ochrony kapitałami własnymi - absorpcję uśrednionych strat z tytułu głównie udzielonych kredytów i niekorzystnej sytuacji na rynku. Międzynarodowy Komitet Nadzoru Bankowego przyjął jako minimalną wartość 8%.

Wypłacalność finansowa banku

Dla zapewnienia wypłacalności i tym samym bezpieczeństwa banku, kapitał własny musi być adekwatny (wystarczalny), inaczej mówiąc dopasowany do jego potrzeb.

Udział kapitału własnego w aktywach banku - współczynnik Cooke'a inaczej wypłacalności. Przyjęty przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego. Standardy te określały, że relacja kapitału podstawowego do aktywów objętych ryzykiem musi wynosić co najmniej 4%, a kapitału całkowitego do aktywów objętych ryzykiem co najmniej 8%. Przy obliczaniu współczynnika bierze się pod uwagę ocenę portfela kredytowego oraz prawdopodobieństwo - ryzyko, że kredytobiorca nie wywiąże się z e swego zobowiązania w określonym - wyznaczonym terminie. Współczynnik ten nie uwzglęnia zatem pozostałych rodzajów ryzyka.

Współczynnik wypłacalności = (wynosi 8%)

w Polsce:

dla nowopowstającego banku w pierwszym roku = 15% w drugim roku = 12% w trzecim i dalej 8%.

Rezerwa obowiązkowa od depozytów = 5%.

Kredyt lombardowy wyznacza wysokość stóp procentowych kredytów udzielanych przez banki komercyjne.

Inflacja wyznacza stopę procentową dla depozytów.

Gdy współczynnik Cooke'a jest mniejszy niż 6% należy zamknąć działalność, gdy poniżej 4% uruchomić procedury naprawcze łącznie z ogłoszeniem bankructwa.

Płynność finansowa banku

Uwaga: wg Łukaszewskiego

„Jednym z podstawowych zagrożeń banku dla bezpiecznego jego funkcjonowania jest utrata płynności finansowej, która może doprowadzić bank nawet do bankructwa.

Zgodnie z normami dotyczącymi płynności banków, określonych w art. 8 ustawy z 29.08.1997 roku Prawo Bankowe, banki zobowiązane są do utrzymania płynności płatniczej dostosowanej do rozmiarów i rodzaju prowadzonej działalności. w sposób gwarantujący wykonywanie wszystkich zobowiązań zgodnie z terminami ich płatności. Wiążące banki normy płynności ustala KNB, która nie zmieniła ich dotychczasowej regulacji, tzn. norm określonych w Zaleceniu Nr 5 z 18 września 1990 r. Prezesa NBP. Zalecenie to zobowiązuje banki do zrównania okresów na jakie są przyjmowane wkłady i lokaty (okresu wymagalności), z okresami, w których środki te są zagospodarowywane przez banki (okres zapadalności). Jest to realizacja złotej reguły bankowej.”

Ryzyko utraty płynności zależy od struktury i stosunku kredytów do depozytów. Duże depozyty stwarzają duże ryzyko utraty płynności w przypadku ich wycofania.

Bank jest zobowiązany do utrzymywania płynności płatniczej dostosowanej do rodzaju i rozmiarów prowadzonej działalności. Za utratę płynności grozi ze strony nadzoru bankowego utrata licencji.

Złota reguła bankowa: zgodność terminów zapadalności kredytów i wymagalności depozytów

Reguła osadu we wkładach: terminy wymagalności depozytów są często automatycznie przedłużane przez klientów .

Reguła przesunięć w aktywach bilansu: płynność banku może być skorygowana przedterminową likwidacją niektórych aktywów (papiery wartościowe o wielkiej płynności).

Reguła maksymalnego obciążenia: ustala się górny pułap strat jakie mogą być zrealizowane z tytułu likwidacji aktywów przed terminem zapadalności w relacji do kapitału własnego banku i do poziomu wymagalnych w danym okresie pasywów.

Zarządzanie płynnością

Zdolność do wypłaty depozytów

Przestrzeganie norm ostrożnościowych

Brak płynności wynika z błędnej polityki kredytowej i wycofywania depozytów. Zależy od wysokości kapitału własnego. Ratunkiem są: posiadane rezerwy, rynek międzybankowy i NBP.

Monitoring terminów spłat i zobowiązań (kredyty i depozyty) w układzie 3 miesięcznym (współczynnik o wartości =>0,9 = OK, 0,7 = średni, poniżej 0,7 = zagrożenie płynności). Wydłużenie terminów sprzyja wzrostowi dochodów, ale zwiększa ryzyko utraty płynności i odwrotnie. Bardzo wysoka płynność = mała rentowność banku. Zachowanie odpowiednich relacji między zyskiem a ryzykiem oraz między dochodowymi i niedochodowymi operacjami, ale wpływającymi na płynność banku.

Metody zarządzania:

1. metoda puli zasobów. Ustala się niezbędny poziom płynności i potrzeby gotówkowe w kasie: rezerwy podstawowe, środki w NBP i innych bankach. Jeśli pasywa są wyższe od tego poziomu, należy je odpowiednio zainwestować:
   rezerwy dodatkowe (papiery wartościowe o terminach do 1 roku)
   kredyty
   długoterminowe papiery wartościowe

2. metoda konwersji zasobów finansowych. Pasywa mają różne cele w zależności od rodzaju.
   depozytom a'vista -> rezerwa podstawowa w gotówce
   depozytom terminowym -> kredyty, papiery długoterminowe

3. metoda aktywnego zarządzania pasywami. Środki pieniężne pozyskane z rynku nie tylko przez depozyty ale też przez emisję papierów wartościowych o różnych terminach wykupu można przeznaczyć na rezerwy kasowe w okresie zwiększoncy wypłat depozytów bądź można skierować je na zwiększenie poziomu udzielonych kredytów.

4. Metoda sekuratyzacji należności kredytowych. Handel długami, łączenie wielu kredytów w jeden pakiet i odsprzedanie go na rynku wtórnym innym podmiotom. Bank szybciej uzyskuje środki zamrożone w kredytach, a ryzyko przenosi na nabywcę kredytów.

30. Rodzaje ryzyka bankowego.

Działalność banku w zakresie transformacji środków będących do dyspozycji systemu bankowego jest podstawową przyczyną powstawania ryzyka bankowego, polegającego na niebezpieczeństwie utraty płynności. Konieczność transformacji posiadanych środków (które początkowo były przeznaczane tylko dla określonego klienta) na kredyty dla licznych klientów, stwarza wiele niebezpieczeństw dla działalności banków:

• Występuje zagrożenie wcześniejszego odebrania środków z banku przez klientów, niż zostało to ustalone w umowie. Wówczas może okazać się, że bank nie dysponuje dostateczną ilością środków dla tej wypłaty. Naturalnie bank mógłby odmówić tej wypłaty jako niezgodnej z umową. Faktycznie jednak jest to niemożliwe, gdyż podważyłoby to jego dobre imię i mogłoby wywrzeć wpływ na przekonanie społeczne o niezdolności płatniczej tej instytucji. Dlatego też bank z reguły wyraża zgodę na taką operację, obciążając jedynie klienta pewnymi dodatkowymi kosztami.

• Istnieje niebezpieczeństwo, że kredytobiorca nie spłaci kredytu w ogóle, albo uczyni to w terminie późniejszym, bądź spłaci kredyt w mniejszej kwocie niż uzgodniono w umowie. To zagrożenie jest zwiększone, gdy transformacja polega na gromadzeniu środków od wielu kredytodawców, a kredyty udzielane są znacznie mniejszej liczbie kredytobiorców.

• Ryzyko banku komercyjnego wiąże się nie tylko z ryzykiem udzielenia każdego pojedynczego kredytu, ale także z kształtowaniem się całej globalnej struktury aktywów banku. Ryzyko każdego kredytodawcy (klienta) jest mniejsze, gdy składa pieniądze do banku, niż gdy udziela go pojedynczemu kredytobiorcy. Tym niemniej niewłaściwe zestawienie pasywów i aktywów stanowi określone niebezpieczeństwo dla banku. Właściwe rozwiązanie w tej dziedzinie, a także istnienie gwarancji międzybankowych, może być dodatkowym zabezpieczeniem klienta banku przed stratą majątkową poniesioną przez bank z powodu nieudanej pojedynczej transakcji.

Tak, więc podstawowe ryzyko w zakresie gospodarki wielkością aktywów i pasywów wiąże się z transformacją terminów tych operacji. Inne terminy przyznawania kredytów niż terminy lokowania depozytów oznaczają operacje, które muszą mieć dodatkowe zabezpieczenie w funduszu rezerwowym czy gwarancjach innych banków.

• Ryzyko zmiany oprocentowania powstaje wówczas, gdy w operacjach aktywnych i pasywnych zmiany w oprocentowaniu nie są zsynchronizowane pod wzgl. Wysokości procentu jak i terminu. Zależy to także od tego, czy operacje bankowe są związane ze stałą, czy zmienną stopą procentową. Np. ogólne podwyższenie oprocentowania w przypadku, kiedy jednocześnie została zawarta umowa kredytowa o stałym oprocentowaniu, może doprowadzić do trudności finansowych, jeśli równocześnie operacje pasywne będą powiązane z oprocentowaniem zmiennym (dotyczy to zwłaszcza wkładów oszczędnościowych). W celu ograniczenia strat powstałych w takim przypadku bank się zabezpiecza zatrzymując odpowiednie papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu.

• Niepożądana zmiana kursu walutowego, która może znacznie pogorszyć wynik osiągany przez bank, jeżeli jest on zobowiązany do wykonania zlecenia klienta po innym kursie, niż to było w momencie powstania umowy. Konsekwencje takiej zmiany kursu walutowego zależą w dużym stopniu od różnicy kwotowej między płatnościami a wpływami w tej walucie. Przy zmieniającym się z dnia na dzień kursie walutowym, w codziennych czynnościach nawet ogólne kompensowanie się operacji z tytułu należności i zobowiązań może doprowadzić bank do strat.

---