044 (8)

wyznaczone semantycznie lub leksykalnie. Za klasę funkcjonalną będziemy uważać tylko taką klasę dystrybucyjną wyrazów gramatycznych, która: a) jest wyznaczona gramatycznie (tzn. zbiór kontekstów wyznaczających tę klasę jest definiowalny gramatycznie, przez określone cechy formalne, właściwe wszystkim kontekstom należącym do tego zbioru - syntaktyczne i ewentualnie morfologiczne), b) dysponuje formalnymi (syntaktycznymi, morfologicznymi) wykładnikami, wskazującymi na przynależność danego wyrazu gramatycznego do danej klasy funkcjonalnej. Morfologia zajmuje się przede wszystkim klasami funkcjonalnymi mającymi morfologiczne wykładniki przynależności wyrazu gramatycznego do danej klasy.

Nic ma np. statusu klasy funkcjonalnej klasa dystrybucyjna wyznaczona przez kontekst

„śniada_” {cera, twarz..... kobieta, dziewczyna, ...} - ta wyznaczona semantycznie (przez

znaczenie przymiotnika) klasa dystrybucyjna może być zadana tylko przez wyliczenie tworzących ją wyrazów gramatycznych, nie istnieją bowiem żadne formalne wykładniki przynależności wyrazu gramatycznego do tej klasy dystrybucyjnej. Inaczej rzecz się przedstawia w wypadku np. klas dystrybucyjnych wyznaczonych (wśród wyrazów gramatycznych o funkcji członu konstytutywnego

grupy imiennej) przez konteksty „ten miły_” {człowiek, chłopiec, stół, strumyk, pomysł, ...}, „ta

miła_” {dziewczyna, szkoła, łąka, idea, ...}, „to miłe_” {dziecko, pisklę, zdjęcie, ...}. Każda

z powyższych klas dystrybucyjnych dysponuje zbiorem sobie właściwych formalnych wykładników przynależności wyrazu do danej klasy funkcjonalnej (morfologicznymi wykładnikami są tu końcówki M. Ip. różne dla rzeczowników męskich, żeńskich i nijakich; wykładnikami syntaktycznymi - katcgorialne ograniczenia łączliwości syntaktycznej wyrazów gramatycznych, należących do każdej z powyższych klas). Gramatycznie definiowalna jest również rodzina kontekstów (tzn. zbiór kontekstów równoważnych ze względu na wyznaczaną przez siebie klasę dystrybucyjną), wyznaczających każdą z trzech wymienionych klas dystrybucyjnych. Klasy dystrybucyjne {człowiek

..., pomysł, ...}, {dziewczyna, ..., myśl, ...}, {dziecko..... przedsięwzięcie, ...} są więc klasami

funkcjonalnymi wyrazów gramatycznych języka polskiego.

2.5.3. Problemy procedury identyfikacji leksemów

Mając dany zbiór klas funkcjonalnych wyrazów gramatycznych języka można przystąpić do dalszej operacji budowania gramatyki, mianowicie do procedury wyznaczania leksemów w tym zbiorze. Procedura wyznaczania (identyfikacji) leksemów jest również procedurą o charakterze klasyfikacyjnym: jej zadaniem jest rozbicie ogółu wyrazów gramatycznych danego języka na nieprzecinające się klasy (zbiory), zwane leksemami, wyznaczone przez tożsamość znaczenia leksykalnego. Uzyskane w w'yniku takiego podziału klasy są bardzo niejednolite. Obok leksemów - klas zawierających jeden tylko wyraz gramatyczny (np. spójnik ALE, przysłówek TERAZ czy przyimek PO), w wyniku klasyfikacji wyznaczone zostaną także leksemy będące wieloelementowymi klasami wyrazów (form) gramatycznych. Leksemy te różnią się ponadto między sobą pod względem liczby wyrazów gramatycznych tworzących dany leksem, a także pod względem charakteru relacji gramatycznych zachodzących między różnymi wyrazami gramatycznymi należącymi do jednego leksemu (por. np. różnice między leksemami dom, dobry i dawać). Analiza tego rodzaju różnic między leksemami jest przedmiotem teorii części mowy (zob. 3.).

Różnice między wyrazami gramatycznymi tworzącymi jeden leksem są bez reszty sprowadzalne do różnic gramatycznych, a dokładniej mówiąc - do różnic

44