104)00

Ealing comedy oparta na znakomitym aktorstwie charakterystycznym, satyrycznym sparzeniu. karykaturalnych przerysowaniach i cierpkim angielskim poczuciu humoru odmiana -» komedii obyczajowej wykształcona w powojennej kinematografii brytyjskiej lat czterdziestych i pięćdziesiątych jako specjalność londyńskiej wytwórni Ealing. Przykłady Ealing comedy: Paszport do PimJico (1949) i Syjia z Lawendowego Wzgórza (1951) T.LB Clarke a; Szlachectwo zobowiązuje (1949) Roberta Hamera; Whisky w bród (inny phlski tytuł ekranowy Morze whisky, 1948), Człowiek w białym ubraniu (1951) i Jak zabić samą panią (1955) Alexandra Mackendricka.

eastern żargonowa nazwa imitacji gatunkowej, pochodnej -* westernu, wykształconej w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych w kinematografiach Europy centralnej i wschodniej, m. in. w Polsce. Przykłady: Randa Tern (1958) Wadima Berestowskiego; ftawo i pięść (1964) Jerzego Hoffmana i Edwarda Skórzewskieso. Wlezę echa (1967) Aleksandra Ścibora-Rylskiego. Zob. również -> Bsatz-westem, -> spaghetti western.

edukacja filmowa (ang.film education) 1. indywidualny proces dojrzewania człowieka do odbioru kina i sztuki filmowej. 2. proces kształcenia prowadzony na bazie systemu oświaty i instytucji kulturalnych zmierzający do wychowania dojrzałych odbiorców filmu.

Lii: Henryk Depta. Film i wychowanie, Warszawa 1975; Ewelina Nurczyńska-Fidel-ska. Barbara Parniewska. Ewa Popiel-Popio-tek. Halina Ulińska, Film w szkolnej edukacji hmcmissycznej. Warszaw a - Łódź 1993.

edukacyjny film zob. -> oświatowy film, -* instruktażowy film, -4 szkolny |§|f

EFDO (skrót od European Film Distribu-tion Office) istniejące od 1988 r. stowarzyszę-nie na rzecz wspierania dystrybucji filmu europejskiego z siedzibą w Hamburgu.

efekt Kuleszowa (ang. Kuleshov effect) eksperyment w dziedzinie montażu filmowego zmierzający do udowodnienia tezy, że montaż jest decydującym czynnikiem formowania się znaczeń w filmie. Na początku lat dwudziestych rosyjski reżyser i teoretyk filmu, Lew Kuleszów (1899-1970) przeprowadzi! serię doświadczeń filmowych, montując to samo ujęcie ukazujące zbliżenie neutralnej w swym wyrazie twarzy aktora Iwana Mozżuchina z ujęciami talerza zupy, kobiety w trumnie i śmiejącego się dziecka. Publiczność, której demonstrowano te ujęcia, przypisywała twarzy aktora wyraz głodu, rozpaczy i czułości w zależności od sekwencji montażowej, w jaką została ona włączona. Ten oraz szereg innych eksperymentów w zakresie montażu doprowadziło Kuleszowa do wniosku, iż: „Sztuka filmowa zaczyna się z momencie, gdy reżyser nadaje pewien układ rozmaitym odcinkom eksponowanej taśmy. Łączenie ich w taki, a nie inny sposób, zgodnie z takim, a nie innym porządkiem, daje w każdym przypadku odmienne rezultaty. [...] Przy prawidłowym montażu, jeśli nawet sfilmuje się grę aktora mającą zupełnie inne znaczenie, widz będzie ją odbierać tylko tak, jak tego chce ten, kto film montuje”.

Lit.: Lew Kuleszów, Iskusstwo kino, Moskwa 1929; Michaił Jampolski, Les exp(riences

de Kouleshov et la nouvelle anthropologie de 1’acteur, Iris vol. 4, 1986 nr 1.

efekty dźwiękowe (ang. sound effects, audio effects) wszelkie rodzaje dźwięku filmowego inne niż muzyka, dialogi postaci i glos z offu, zapisywane na osobnej ścieżce efektów dźwiękowych, a następnie montowane ze ścieżką muzyczną i ścieżką dialogów. Aranżacja efektów dźwiękowych była zawsze w kinie dźwiękowym koniecznością ze względu na komplikacje, jakie stwarza w toku realizacji filmu świat dźwięków naturalnych. Przełomową rolę w rozwoju techniki efektów dźwiękowych odegrało wprowadzenie w latach sześćdziesiątych syntezatora i innych instrumentów elektronicznych umożliwiających produkowanie i przetwarzanie komputerowych efektów dźwiękowych opartych na bardzo szerokiej skali możliwości kreacyjnych. Wielkie zasługi na polu rozwoju komputerowo wytwarzanych efektów dźwiękowych widowiska filmowego położył amerykański dźwiękowiec, Jack Foley. Najnowszą techniką kreacji efektów dźwiękowych produkowanych elektronicznie jest tzw. digital computerized sound, system dający praktycznie nieograniczone pole twórczego manewru w dziedzinie kreacji dźwięku filmowego.

efekty optyczne (ang. optical effects, opticals) rodzaj efektów specjalnych tworzonych za pomocą —> kopiarki optycznej, do których należą między innymi: —» przenikanie, —» roletka, -» rozjaśnienie, —> zaciemnienie, —> stop-klatka i in.

efekty specjalne (ang. special effects) określenie wszelkiego typu obrazów kinematograficznych realizowanych w sztuczny, to jest odmienny od zwykłego sposób. W zakres terminu efekty specjalne wchodzą zarówno różnorodne metody realizacji zdjęć i dalszej obróbki materiału zdjęciowego, jak i rozmaite chwyty inscenizacyjne opracowywane przed rozpoczęciem zdjęć i nie wymagające zastosowania specjalnej techniki zdjęciowej (modele, atrapy, ogień, deszcz, eksplozje etc.). Pierwsza grupa efektów specjalnych nosi nazwę efektów zdjęciowych, optycznych, wizualnych, fotograficznych lub trikowych. Druga - efektów mechanicznych. Specjalne efekty fotograficzne stosowano w praktyce filmowej od samego początku istnienia kinematografu. Na przykład, zdjęcia zatrzymane umożliwiły pokazanie sceny dekapitacji królowej w wyprodukowanym przez studio Edisona filmie Alfreda Clarka Egzekucja Mary, królowej Szkotów, 1895. W miarę rozwoju sztuki filmowej w okresie kina niemego poszerzał się i doskonalił repertuar trików wizualnych i związana z nim gama technik zdjęciowych umożliwiających osiąganie najrozmaitszych efektów ekranowych; od feerii kinematograficznych Georgesa Meliesa, do o wiele bardziej wyrafinowanych metod wykorzystanych m.in. w filmach: Zmęczona śmierć (1921), Nibelungi (1924) i Metropolis (1927) Fritza Langa; Dziesięcioro przykazań (1923) Cecila Blount De-Mille’a; czy Ben Hur (1924) Freda Niblo. W okresie kina wczesnodźwiękowego i w latach powojennych kontynuowano wszechstronne poszukiwania w dziedzinie efektów specjalnych, zwłaszcza w gatunkach takich jak: film fantastycznonaukowy, baśń filmowa, film przygodowy czy horror. Jednak prawdziwą rewolucję w tej sferze rozwoju kinematografii przyniosły lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte (filmy Spielberga, Lucasa, Zemeckisa, McTiemana, Carpentera. Cronenberga i in.), w których nie tylko zaadaptowano i zmodernizowano niemal wszystkie dawne techniki trikowe, ale także twórczo wykorzystano wiele nowych osiągnięć techniki kinematograficznej z animacją komputerową i grafiką laserową na czele. Zob. -»animacja komputerowa, —> barwa w filmie, -» blue-box, —» błękitny ekran, -» digital scene simuladon, —> domakietka, —> dorysówka, —> Dykstraflex, -> fonoteka efektów specjalnych, -»grafika komputerowa, -» holograficzny film, —> kadr zatrzymany, -» kluczowanie, -» kombinowane zdjęcia, -» kontrmaska, —> kopiarka, —> kopiarka optyczna, —> laserowa grafika, -»makieta, —»matte, -»mechaniczne efekty, -»model, -»miniatura zdjęciowa, —> niotion control system, —> nakładane zdjęcia, -» niedoświetlenie, -> noc amerykańska, —» Nuoptix 3-D, -» odwracanie, —> odwrotna akcja, —» oscylograf katodowy, —> paint box, —> pirotechnika, —» podzielony