21012012143

348 Mary Douglas

GOSPODARSTWA DOMOWE

Wspomniani wcześniej autorzy Gerald i VaJerie Mars poświęcili swoje badania analizie struktury gospodarstw domowych. Interesowało ich szczególnie określenie jednostkowego wysiłku wkładanego w budowę domowej organizacji. Badacze rozpoznają przestrzenne i czasowe implikacje podziałów i ograniczeń budżetowych, ale tym razem nic są one wykorzystane jako przedmiot debaty. Gospodarstwa domowe to organizacje tworzone przez swoich członków. Takie podejście stoi w sprzeczności ze zwykłymi założeniami i metodami badań nad konsumpcją do tego stopnia, że trudno nie obwiniać uczonych o „kulturową naiwność” (culturalinnocence). Z reguły prace poświęcone badaniu konsumenckich praktyk i zachowań mieszczą się w schemacie generalnych pytań o charakterze administracyjnym. Są to pytania typu: Czy potrzebujemy więcej szpitali? Czy potrzebujemy więcej szkół lub więzień? Jak dużą pomoc społeczną możemy zapewnić naszej zbiorowości? Dla tego rodzaju pytań istnieją opracowane przez Urząd Statystyczny odpowiednie i precyzyjne społeczne kategorie. Populacja ma swoje charakterystyczne demograficzne cechy, takie jak wiek, płeć, wykształcenie, dochód, narodowość, religię. Uważa się również, że dobra klasyfikacja oraz wytyczone granice owej klasyfikacji powinny być regularnie przystosowywane do zmieniających się warunków. Socjologiczne kategorie są same w sobie kulturowo neutralne, ale użyte w dyskusji jako argumenty nabierają znaczenia.

Kulturowa naiwność ogranicza wolność badań w obrębie nauk społecznych. Jeśli wszystkie informacje, które posiadamy na temat gospodarstw domowych, były zebrane z powodu praktycznych celów, to oznacza, iż nic nadają się do zadawania poważnych i bardziej dogłębnych p>tań, dotyczących np. motywowi inteligencji konsumentów, które zaplanowaliśmy na początku. A zatem z punktu widzenia owej kulturowej naiwności konsument jest zaledwie szyfrem, niczym więcej. Wystarczy go rozszyfrować według ustalonych zmiennych. Jest to jednak bardzo powierzchowne podejście i wyjaśniające tylko bardzo oczywiste kwestie. Musimy przejść jednak na inny poziom niż ten, który dotyczy podstawowych zmiennych socjologicznych, jeśli chcemy odeprzeć napaść na godność konsumenta, którą implikuje teoria ruchów wahadłowych. Pytanie typu „dlaczego ci konkretni ludzie kupują te a nie inne produkty w tym momencie?” nie jest odpowiednio sformułowane, ponieważ z góry jest umiejscowione w kulturowo określonym obszarze. Właściwie zadane pytanie brzmi: „Dlaczego ludzie stale kupują, to, co . kupują? Nie teraz, ale zawsze?”. Tak postawione pytanie wykracza poza ograniczony i miejscowy kontekst. Zainteresowanie ich wyborem nasila się na metakulturowym pozio- I mie, ponad miejscowymi odniesieniami i odwołaniami. Odpowiedzi, które uzyskaliśmy I w trakcie badań (zakładające istnienie pasywnego konsumenta reagującego na trendy I

obconle zakupów

349

jfńiodzie i śledzącego nieustannie rynek), muszą być przeniesione na inny poziom ana-Kuty- Dlatego też potrzebujemy informacji oraz danych, które będą zbierane z intencją gpISctestowania hipotez dotyczących kulturowej rywalizacji.

■kKcrwszym zadaniem jest opanowanie wyobrażonej idei na temat tego, że rodzinne / Organizacje są zróżnicowane kulturowo. Przyzwyczailiśmy się już do myślenia (w naszej Egultiurowcj naiwności), że wszelkie znaczące różnice między gospodarstwami domowy-OU^ąlcżą od zmiennych demograficznych, które są zebrane w trakcie spisu powszcchne-H i mianowicie liczby członków rodziny, ich wieku, liczby dzieci na utrzymaniu, in-nychosób także będących na utrzymaniu rodziny, pracy i stanowiska zajmowanego przez Pglównego żywiciela rodziny, samotnie wychowujących dzieci rodziców, dochodu, wy-Kkiztfllcenia, zatrudnienia. Ukryte w takim myśleniu założenie zakłada, że jeśli nie istnia-jęłyby tc wszystkie różnice dotyczące socjologicznych zmiennych, to wszystkie rodzinny Efcnkcjonowałyby podobnie, żeby nie powiedzieć identycznie. Aby ograniczyć działanie tyclljczynników, Marsowie w swoich badaniach wybrali takie gospodarstwa domowe, Kktórc były do siebie tak podobne, jak to tylko możliwe. Badania przeprowadzali tylko na ftfstóiej klasie społecznej. Głowy rodzin miały ten sam poziom wykształcenia, taką samą wfczbę Członków rodziny i wiek. Do badań wybrali typowe rodziny nuklearne, czyli mał-^^wflstwa z dwójką dzieci w wieku szkolnym, zamieszkujące tę samą podmiejską dziel ni-rcęfstpndardowo bliźniak, oraz posiadające mniej więcej taki sam dochód. Różnice, które tagjAWążyli wftinkcjonowaniu rodzinnej organizacji, nie mogły być przypisane typowym [Wyjaśnieniom stosowanym zazwyczaj w takich wypadkach ze względu na to, że wszyst-(Kg demograficzne zmienne były niezmienne. Typowe wyjaśnienia badacza odwoływały Się uo przestrzeni, przedmiotów, podziału czasu oraz podziału pracy w domu. Dokład> nie sprawdzili miejsca, w których wspólna kontrola budżetu mogłaby być najsilniejsza llbo odczuwało się jej całkowity brak. W momencie gdy już opracowali spis kulturowych tendencji, ujawniali cztery archetypowe sposoby organizowania struktur)' rodziny iDowiązane z czterema odrębnymi zestawami wartości i odmiennymi poglądami. Innymi ii iłowy Wskazali na istnienie czterech kultur organizacji rodziny.

KjJsicdy. tylko,odkryli najbardziej charakterystyczne i ekstremalne przypadki owych Fotcrcch archetypowych sposobów organizacji rodzin, przystąpili wówczas do bardzo |(jokładncgo ich badania. Przyglądali się wyborom dotyczącym codziennej ludzkiej egzystencji, a zatem przyborom toaletowym, jakie wybierają, pożywieniu, jakie kupują, 1 isptttobomjego przygotowywania. Poznanie (tak jak przy wyborze kolorów, ręczników, r czasopism) okazało się niezawodnym wskaźnikiem kulturowych pozytywnych afiliacji | ^podarstW'domowych indywidualistów i hierarchistów oraz negatywnych egalitary-^ftótyczego zresztą można się było spodziewać. W niektórych badanych gospodarstwach ^^fflowychszczególnąuwagę przy podziale prac domowych przykładano do