381

subiektu akcji jest twórca, nazwą wytworu - twór, a nazwą obiektu materiałowego - tworzywo. Podobny szereg występuje przy czasowniku prząść: prządka, przędza, przędziwo. W przymiotnikach derywaty od rzeczowników w funkcji obiektu materiałowego tworzą dużą serię: drewniany, kamienny, żelazny, wełniany, słomiany itp. ‘zrobiony z drewna, kamienia, żelaza, wełny, słomy’ itp.

3.    RES - rezultat, wytwór czynności, czyli przedmiot powstający w wyniku akcji agensa lub w wyniku procesu, np. odbitka, wyrób, wykop, napis. Rola ta pojawia się tylko przy predykatach, które mają w swym znaczeniu element kauzacji (powodowania). Należy odróżnić wytwór czynności (procesu) od obiektu ulegającego zmianie; obiekty istnieją przed zajściem czynności (procesu), wytwory dopiero powstają w ich wyniku; np. znajda ‘dziecko znalezione’, stłuczka ‘jajko stłuczone’ - to nazwy obiektów, natomiast zaszewka, plecionka to nazwy przedmiotów powstałych w wyniku zaszycia, splecenia, a więc nazwy wytworów. Niektóre wytwory powstały' jako wynik przekształcenia obiektu materiałowego (np. odlew), a inne, bardziej abstrakcyjne, są mentalnymi rezultatami, np. myśl, pomysł.

Przy rezultatach procesów zachodzi neutralizacja między subiektem a rezultatem; np. odmrozina, skroplina to ‘rezultaty odmrożenia, skroplenia się, to, co powstało w wyniku tych procesów’.

Swoisty typ rezultatu, powstający jako uboczny, nie zamierzony produkt czynności, nazywają derywaty typu obierki, strużyny, wybiórki, wskazujące na rezultaty czynności obierania (np. ziemniaków), strugania (np. drewna), wybierania: wybiórki ‘to, co pozostało po wybraniu czegoś’. Tego typu rezultaty występują tylko przy predykatach oznaczających oddzielenie jednego przedmiotu od drugiego: ktoś wybiera coś z czegoś; to, co pozostało w wyniku tej czynności, to semantycznie ‘produkt uboczny, pozostałość’.

4.    INSTR - środek czynności, a więc narzędzia, urządzenia i maszyny, za pomocą których wykonywana jest czynność: kosiarka, czerpak, ścierka, zmywak itp. Rola środka czynności pojawia się zasadniczo przy predykatach oznaczających czynności skierowane na obiekt (wiertło, gaśnica, powiększalnik)', wyjątkowo występuje także przy czynnościach nieprzechodnich, np. chodak, leżanka ‘to, co służy do chodzenia, leżenia’. Przy skomplikowanych urządzeniach zachodzi neutralizacja znaczenia środka czynności i subiektu (np. spychacz'. wykonawcą czynności jest maszyna); podobnie ma się rzecz z abstrakcyjnymi środkami czynności, takimi jak np. wskaźnik, miernik. Do szeroko rozumianego środka czynności należy także materia służąca dodatkowo do wykonywania czynności, np. zmywacz, lepik, spoiwo, smoła w smołować. Należą tu także przedmioty służące biernie do wykonywania czynności, np. lejek ‘to, przez co się leje’, trzepak ‘to, na czym się trzepie’ (obok trzepaczki ‘to, czym się trzepie’), wieszak ‘to, na czym się wiesza’, nieostro wyodrębniające się od nazw miejsc. Szerzej o pojęciu środka czynności mowa jest w rozprawie M. Grochowskiego (1975), który jednak środek czynności rozumie nie tak szeroko.

5.    LOC - miejsce działania, dziania się czynności, zachodzenia procesów, stanów, relacji, znajdowania się przedmiotów, np. palarnia, pracownia, kotłownia. Rola ta obejmuje także miejsca ujęte kierunkowo, a więc miejsca, ku

381