Baroook3

ry, aby spożyć kolację. Dekoracja stołu była jedną z wytwornych niespodzianek zaskakujących i wzbudzających podziw zarazem. Oczom zebranych ukazała się olbrzymia budowla wykonana ze wszystkich gatunków owoców, które umieszczono w setkach porcelanowych naczyń nadając im formę arkad. Arkad było szesnaście, każda z nich miała cztery, spiralne kolumny ozdobione kwiatami. W lukach arkad zawieszono festony, a ponad nimi girlandy kryształów odbijające śwjatło lamp. Na ustawienie nakryć pozostał jedynie wąski pas stołu. Barokowe dążenie do zaskakiwania i olśniewania znajdowało swój wyraz zarówno w sztuce dekorowania stołów i przygotowywania potraw polegającej na maskowaniu prawdziwej zawartości półmisków jak i w sposobie wykorzystania poszczególnych fragmentów ogrodu do celów widowiskowych. Inwencja i fantazja kucharzy szła w parze z pomysłowością architektów, ogrodników, i rzeźbiarzy (Hubner, PSL, 1988, nr 1-2, s. 28).

Na rozpoczęcie sezonu letniego 4 lipca 1674⁷ król z dworem odbył spacer po ogrodach, którą zakończyła wystawna kolacja podana w sali ogrodowej zwanej Moczary. Jej punktem kulminacyjnym były niespodzianki wodne, możliwe dzięki zainstalowanemu w 1665 r. systemowi hydraulicznemu. Fontanny i kaskady wody opadające na kształt arkadowych podcieni tworzyły najbardziej ulotne z efemerycznych dekoracji. Po kolacji odbyło się galowe przedstawienie opery Alceste Lully’ego i Quinaulta na małym, marmurowym dziedzińcu pałacu wersalskiego, dokładnie w tym miejscu gdzie dziesięć lat wcześniej pokazano Skcfpca Moliera podczas „Uciech zaczarowanej wyspy”, (il. 5)

Drugi dzień uroczystości, 11 lipca rozpoczął się koncertem Lully’ego odegranym na tle pawilonu Trianon dc Porcelaine wzniesionego w 1671 r., według projektu Le Vau dla królewskiej kochanki pani dc Montespan. Po koncercie goście udali się w kierunku parkowej Sali Festynowej, gdzie podano kolację przy dźwiękach muzyki. Trzeci dzień, 19 lipca goście spędzili na spacerze gondolami po kanale, kolacji (tym razem podanej w budynku Menażerii), oraz przedstawieniu Chory z urojenia Moliere’a wystawionym przed wejściem do groty Tctydy, która za sprawą Le Bruna pokryła się dekoracją alegoryczną o motywach apol-lińskich. Aktorzy występowali na tle malowanej scenografii architektonicz-no-ogrodowej. (il. 6)

28 lipca uroczysty podwieczorek na cześć zdobycia Franche-Comte serwowano w teatrze ogrodowym. Do dekoracji stołu wykorzystano „niespodzianki hydrauliczne”, kaskady i gry wodne pomyślane były jako jedna spójna całość z otaczającymi teatr wodnymi kanałami. O zmroku na zaaranżowanej prowizorycznie scenie, usytuowanej na zakończeniu alei Smoka pokazano operę Lully’ego Święta miłości i Bachusa. Kolejną atrakcją były ognie sztuczne zorganizowane

⁷ A. Fćlibicn, Diverlissemenls de Versailles donnaz par le Roi (...), Paris 1676; M. Charagcat, Sztuka ogrodów. Warszawa 1978; J. Hiibncr-Wojcicchowska, Uczta-iluzja i rzeczywistość w uroczystościach państwowych XVIIw, w: „Polska Sztuka Ludowa”, 1988, nr 1-2, s. 23-30; M.-Ch. Moinc, Les Fetes d la cour dtt Roi Soleil, Paris 1984; D. Ratajczak, Przestrzeń w dramacie i dramat w przestrzeni teatru, Poznań 1985.

82

Joanna Hubner—Wojciechowska

w parterze Latony. Zabaw}' o północy kontynuowano na marmurowym dziedzińcu, w monumentalnej dekoracji architektonicznej zaprojektowanej przez Vigari-niego. W punkcie centralnym dziedzińca wznosiła się 6-metrowa, spiralna kolumna, której trzon rozświetlały od wewnątrz setki świec stwarzając wrażenie ognistej łuny, dookoła znajdował się oktogonalny stół, utrzymany w tonacji błękitno—złotej. Na zakończenie sezonu, 31 sierpnia zorganizowano na Wielkim Kanale pokazy gondoli, fajerwerków oraz iluminacje alegorycznych wozów i budowli w kształcie piramid skonstruowanych specjalnie na tę okazję przez Vigariniego.

Gra światła i cienia, lustrzane refleksy, rozedrgana toń wody stanowiły nieodłączne elementy widowiskowej inscenizacji. Spektakle fajerwerkowe i iluminacje odbijały w taflach wody jak w lustrze promienie słońca, emblemat królewski i symbol jego chwały pokonującej mroki ciemności, śmierć i chaos tego świata. Cały urok ogrodowej scenografii polegał na włączeniu elementu teatralnego do rzeczywistości już steatralizowanej. Malowana architektura nakładała się na kolumnowe fasady dziedzińców tworząc świat iluzji. Ogrody w Wersalu jako miejsce mitologicznych metamorfoz pełniły funkcję sezonowego teatru, na scenie którego toczył się odwieczny dialog wody z ogniem, światła z mrokami nocy. Klucz do interpretacji tego rytu, w którym cudowne zjawiska splatają się w jedną całość z naturą dostarczają Metamorfozy Owidiusza. Uroczystości były miejscem, gdzie dokonywały się najbardziej śmiałe metamorfozy, rezydencji królewskiej w pałac Słońca, ogrodów w teatry, króla w Apolla, Neptuna, Herkulesa czy Marsa. Odzwierciedlały one silny związek świata wyobrażeń pogańskich z retoryką chrześcijańską, dzięki czemu król Słońce mógł być zarazem królem chrześcijańskim. W tym ciągu przeobrażeń znaleźli się także widzowie, damy dworu, aktorzy występujący w rolach bóstw czy gwiazd obracających się wokół słońca, którego dwór przemienił się w siedzibę Olimpu.

Z chwilą gdy Wersal stał się rezydencją oficjalną dworu, czyli dokładnie w maju 1682 r., kiedy Francja pod rządami Ludwika XIV osiągnęła apogeum chwały, ogrody Le Nótre’a były dziełem skończonym, dopracowanym w każdym szczególe, wyjątkowym na skalę europejską. Stały się jeszcze jednym instrumentem propagandy królewskiej dowodząc Europie wyższości francuskiej sztuki ogrodowej.

83

Spektakl władzy w dekoracji ogrodowej czyli uroczystości dworskie w 'Wersalu