Czarownica (11)

„I, mi i przynajmniej formalnie - lą samą wiarę, co jej sąsiadzi i, i zębnicy. Również pod innymi względami czarownica byia poniekąd

lą/.ana ze swą wspólnotą. Nigdy nie żyta w zupełnej izolacji, a przy tym Me należała do osób nowo przybyłych do wsi. Z drugiej jednak strony nigdy nie byia całkowicie częścią tejże wspólnoty i często rzucała wyzwanie reprezentowanym przez nią wartościom. Gdy zaś chodziło o religię, jej zacofanie polegało na ogól na trwającym wciąż przywiązaniu do dawnej wiary. Uważano, że odmawia stare, katolickie modlitwy i hołduje dawnym obrządkom typowym dla lego wyznania. Jako że była stara, jej postępowanie było w pełni uzasadnione, zwłaszcza na terenach, na których dokonano zmiany wyznania za jej życia. Jej postawa religijna niepokoiła władze nie tyle dlatego, że polowały one na heretyków, lecz ponieważ polowały na czarownice.

Najbardziej niepokojącym aspektem starej wiary był przesąd. Wśród protestantów, jak i wśród zreformowanych katolików, wzmożono wysiłki, by wyplenić zabobony, wierzenia i praktyki ludowe, kojarzone nieustannie ze starą wiarą, lecz już nic tolerowane jako trącącc pogaństwem. Magię uprawianą przez czarownice uważano za jeden z przejawów zabobonu. Faktycznie jednym z powodów, dla których władze nakłaniały do prowadzenia polowań na czarownice, była konieczność wykorzenienia tyci) nieczystych praktyk. Na stare kobiety okazujące przywiązanie do nie zreformowanej wiary i odmawiające dawne modlitwy padały podejrzenia Wywołane nic id\ przynależnością do katolicyzmu, łccz ignorancją i przywiązaniem do zabobonu.

Z lego. co powiedzieliśmy do tej pory na temat osobowości czarownicy. wynika niezbicie, jak istotne znaczenie miała reputacja dla określenia kogoś laki))) mianem. Kobiety oskarżone o uprawianie czarów rekrutowały się spośród osób, które od dawna dawały dowody swej głębokiej diabo-liczności. 'L wyjątkiem reakcji łańcuchowych związanych z polowaniem na czarownice, które spowodowały, że zjawisko powszechnych denuncjacji wyniknęło się spod kontroli, aresztowanie pewnych osób za tc właśnie czyny nic było nigdy wielką niespodzianką. Miejscowi ludzie zawsze wiedzieli, kto może być czarownicą. Wystarczyło, że doszło do kryzysowej sytuacji, a współmieszkańcy i władze przechodzili do czynu

Siedemnastowieczna czarownica była więc uboga, często samotna, charakteryzowała ją antyspołeczna, antykohicca i niemoralna postawa oraz ^zzrrrforór^Wid ww^tcdcm—Eclkiiiwni. Rzucając wyzwanie konwencjom swojej wiary i płci, potrafiła obrazić i przerazić swych zwierzchników i współobywateli. Decyzję, by ścigać ją sądownie i skazać można interpretować jako próbę pozbycia się przez wspólnotę tak niepokojącej i niebezpiecznej postaci. Zabijając czarownicę, mieszkańcy wsi dokonywali zemsty za zlo, które dotknęło ich samych oraz ich bliskich, potwierdzając tym samym, że przyczyną tegoż, zla były właśnie czary.

W wypadku osób należących do elit świeckiej i duchownej prześladowania czarownic miały najczęściej podłoże religi jno. Starały się one określić przestępstwa, jakich dopuściła się czarownica raczej jako diabelskie niż magiczne, a często uważały, żc prześladowania takie to chrześcijański obowiązek. Wielkie polowania na czarownice w liuropie spowodowane były nie tylko religijną żarliwością, lecz z pewnością były one istotnym czynnikiem lak dla sędziów duchownych, jak i świeckich. Protestanci i katolicy pragnący stworzyć podstawy przestrzegającego zasad religii państwa i umocnić królestwo Boże na ziemi, postrzegali procesy, jako środek do walki z Szatanem. Prześladowali czarownice, upatrując w nich również symbolu chaosu, który zdawał się dominować nad światem.

Potrzeba ładu to stała cecha ludzkiej natury i każda epoka starała się potrzebę tę spełnić. Lecz w XVII w. kwestia ta wzbudzała szczególnie wiele niepokoju, zwłaszcza z powodu powszechnej świadomości, żc stary porządek runął. Bez wątpienia tradycyjny eklezjaslyczny porządek zachwiał się w czasach reformacji i liczne napięcia religijne następnych stu pięćdziesięciu lat poświęcono na jego odbudowę lub zastąpienie go innym. \Zwlaszcza wśród protestantów, którzy w całości odrzucili strukturę Kościoła katolickiego, potrzeba stworzenia nowej wewnętrznej i religijnej dyscypliny stanowiła zadanie najwyższej wagi. Z punktu widzenia politycznego problem byl równie poważny. Wczesny okres epoki nowożytnej charakteryzował szereg niemal nie kończących się buntów klas najniższych, a w połowie XVII w. doszło do znaczących powstań, takich jak pierwsza wielka nowożytna rewolucja w Anglii. Rosnący chaos w łonie społeczeństwa z pewnością przyczyniał się do wybuchu takich buntów. Obniżający się poziom życia, rosnące bezrobocie, coraz wyższa inflacja i wzrost liczby ludności wielu miast wywoływały niespotykane dotąd niepokoje społeczne i powodowały nieznośne napięcia w tradycyjnych mechanizmach rządzenia. Społeczeństwo coraz częściej rzucało wyzwanie tradycyjnym hierarchiom, w łonie rodziny zaś coraz bardziej narastał opór przeciw akceptacji roli patriarchatu. Nawet niebiański porządek wydawał się chwiać, gdyż arystolclcsowsko-ptolemejski średniowieczny wszechświat padał pod naporem kopernikańskiego modelu heliocentrycznego. Symptomatyczne dla tego wiclopostaciowego kryzysu ładu było glębo-