Czarownica (11)

i.....i przynajmniej formalnie - tę samą wiarę, co jej sąsiedzi

\ n'i/chnicy. Również pod innymi względami czarownica była poniekąd ' 'lizana ze swą wspólnotą. Nigdy nic żyta w zupełnej izolacji, a przy tym

należała do osób nowo przybyłych do wsi. Z drugiej jednak strony nigdy nie była całkowicie częścią lejże wspólnoty i często rzucała wyzwanie reprezentowanym przez nią wartościom. Gdy zaś chodziło o religię, jej zacofanie polegało na ogól na trwającym wciąż przywiązaniu do dawnej wiary. Uważano, że odmawia stare, katolickie modlitwy i hołduje dawnym obrządkom typowym dla lego wyznania. Jako że była stara, jej postępowanie było w pełni uzasadnione, zwłaszcza na terenach, na których dokonano zmiany wyznania za jej życia. Jej postawa religijna niepokoiła władze nie tyle dlatego, że polowały one na heretyków, lecz ponieważ polowały na czarownice.

Najbardziej niepokojącym aspektem starej wiary był przesąd. Wśród protestantów, jak i wśród zreformowanych katolików, wzmożono wysiłki, by wyplenić zabobony, wierzenia i praktyki ludowe, kojarzone nieustannie ze starą wiarą, lecz już nie tolerowane jako trącącc pogaństwem. Magię uprawianą przez czarownice uważano za jeden z przejawów zabobonu. Faktycznie jednym z powodów, dla których władze nakłaniały do prowadzenia polowań na czarownice, była konieczność wykorzenienia tych nieczystych praktyk. Na stare kobiety okazujące przywiązanie do nie zreformowanej wiary i odmawiające dawne modlitwy padały podejrzenia wywołane nie iclt przynależnością do katolicyzmu, lecz ignorancją t przywiązaniem do zabobonu.

Z tego. co powiedzieliśmy do tej pory na temat osobowości czarownicy. wynika niezbicie, jak istotne znaczenie miała reputacja dla określenia kogoś takim mianom. Kobiety oskarżono o uprawianie czarów rekrutowały się spośród osób, które od dawna dawały dowody swej głębokiej diabo-liczności. Z wyjątkiem reakcji łańcuchowych związanych z polowaniem na czarownice, które spowodowały, ż.c zjawisko powszechnych denuncjacji wymknęło się spod kontroli, aresztowanie pewnych osób za tc właśnie czyny nic było nigdy wielką niespodzianką. Miejscowi ludzie zawsze wiedzieli, kto może być czarownicą. Wystarczyło, że doszło do kryzysowej sytuacji, a współmieszkańcy i władze przechodzili do czynu

Siedemnastowieczna czarownica była więc uboga, często samotna, charakteryzowała ją antyspołeczna, antykohicca i niemoralna postawa oraz --Trrrrrftmigrapirń wr^adomTrNigijpYm Rzucając wyzwanie konwencjom swojej wiary i płci, potrafiła obrazić i przerazić swycł) zwierzchników

i współobywateli. Decyzję, by ścigać ją sądownie i skazać można interpretować jako próbę pozbycia się przez wspólnotę tak niepokojącej i niebezpiecznej postaci. Zabijając czarownicę, mieszkańcy wsi dokonywali zemsty za zio, które dotknęło ich samych oraz ich bliskich, potwierdzając tym samym, że przyczyną tegoż zła były właśnie czary.

W wypadku osób należących do elit świeckiej i duchownej prześladowania czarownic miały najczęściej podłoże religijne. Starały się one określić przestępstwa, jakich dopuściła się czarownica raczej jako diabelskie niż magiczne, a często uważały, że prześladowania takie to chrześcijański obowiązek. Wielkie polowania na czarownice w liuropie spowodowane były nic tylko religijną żarliwością, lecz z pewnością były one istotnym czynnikiem tak dla Sędziów duchownych, jak i świeckich. Protestanci i katolicy pragnący stworzyć podstawy przestrzegającego zasad religii państwa i umocnić królestwo Boże na ziemi, postrzegali procesy, jako środek do walki z Szatanem. Prześladowali czarownice, upatrując w nich również symbolu chaosu, który zdawał się dominować nad światem.

Potrzeba ładu to stała cecha ludzkiej natury i każda epoka starała się potrzebę tę spełnić. Lecz w XVII w. kwestia (a wzbudzała szczególnie wiele niepokoju, zwłaszcza z powodu powszechnej świadomości, że stary porządek runął. Bez wątpienia tradycyjny eklezjaslyczny porządek zachwiał się w czasach reformacji i liczne napięcia religijne następnych stu pięćdziesięciu lat poświęcono na jego odbudowę lub zastąpienie go innym. \ZwIaszcza wśród protestantów, którzy w caiośei odrzucili strukturę Kościoła katolickiego, potrzeba stworzenia nowej wewnętrznej i religijnej dyscypliny stanowiła zadanie najwyższej wagi. 7, punktu widzenia politycznego problem był równie poważny. Wczesny okres epoki nowożytnej charakteryzował szereg niemal nie kończących się buntów klas najniższych, a w połowic XVII w. doszło do znaczących powstań, takich jak pierwsza wielka nowożytna rewolucja w Anglii. Rosnący chaos w łonie społeczeństwa z pewnością przyczyniał się do wybuchu takich buntów. Obniżający się poziom życia, rosnące bezrobocie, coraz wyższa inflacja i wzrost liczby ludności wiciu miast wywoływały niespotykane dotąd niepokoje społeczne i powodowały nieznośne napięcia w tradycyjnych mechanizmach rządzenia. Społeczeństwo coraz częściej rzucało wyzwanie tradycyjnym hierarchiom, w łonie rodziny zaś coraz bardziej narastał opór przeciw akceptacji roli patriarchatu. Nawet niebiański porządek wydawał się chwiać, gdyż. arystotclcsowsko-ptolemejski średniowieczny wszechświat padał pod naporem kopernikańskiego modelu heliocentrycznego. Symptomatyczne dla tego wiclopostaciowego kryzysu ładu było głębo-