DSCN9707

XL MAGNETYZM

przecież jeden z podstawowych zabiegów poprzedzających i umożliwiających duchowe oddziaływanie^{2 2}.

Tym samym magnetyzm, obok ślubów i realizowanego przez Guda pomysłu romansowego, współtworzył istotny dla komedii układ wartości pozornych. Fredro budował ten układ z materiału literackiego, ze stereotypów nowej literatury, przenikających do codziennego obyczaju. Kpina z owych wartości została przez pisarza zaakcentowana przez układ intrygi. Romansowe idee panien zostaną przecież przelicytowane dzięki równie romansowej, wspomaganej przez magnetyzm intrydze Gucia. Gdy śluby okażą się fikcją, Gucio ściągnie z twarzy maskę powieściowego bohatera.

Charakter jako element akcji. Prowadząc bohatera komedif drogą igraszek trafu i miłości”, pamiętał pisarz stale o podstawowej idei utworu i koncepcji postaci. Zdjęcie uwodzicielskiej maski nie mogło odsłonić twarzy cynika. Z kart ostatniego aktu komedii musiała spojrzeć na czytelnika twarz zakochanego. I oto Fredro z dużą konsekwencją i znajomością psychiki pokazał, jak w świadomości rozsądnego fircyka z podniecenia wywołanego grą rodzić się zaczęła autentyczna namiętność: wstęp do prawdziwego uczucia. Uścisk ręki Anieli był zabiegiem wyrachowanym. Ale w bliskości trzymanej za rękę pięknej dziewczyny Gucio porzucał uwodzicielskie metody, wyrzekał się ich otwarcie, otwierał serce i prosił ukochaną o wzajemność:

Ach, nie wierz zresztą tej pieszczocie wzroku,

Gdy z wolna sunąc spocznie w twoim oku,

Ten drżącej dłoni, kiedy ciebie bliska;

²² Por. H. Segel, op. dl., s. 38. Mówiąc o sc. 6 a. V i zwracając uwagę, że ww. 207—211 tego aktu są powtórką ww. 114—118 aktu poprzedniego, Segel pisze: „Przez część tej sceny Gustaw trzyma Anielę za rękę. Kiedy zostaje ona wprowadzona w «stan kryzysu »(aby posłużyć się terminem używanym często w magnetyzmie), Gustaw ściska jej rękę mocniej i powtarza słowa, które wypowiadał wcześniej’*.

Nie wierz głosowi, co się w serce wciska,

Lecz własne czucie niech się wiarą stanie.

(a. IV, ww. 114—118)

Romansowa intryga, skutecznie otwierając serce Anieli, tworzyła jednocześnie uczucie Gucia. W obrębie igraszki zaczęła kiełkować prawdziwa miłość. Sygnalizowany w objaśnieniach scenicznych, zróżnicowany i bogaty rytm stanów psychicznych, kontrastowe zróżnicowanie charakterów umożliwiały pisarzowi swobodne prowadzenie akcji, uzasadniając jej nieoczekiwane zwroty. „Każdy w tej komedii inaczej kocha i inaczej jest kochany”23, pisał słusznie Kazimierz Wyka. Tutaj łagodność Anieli zaczęła owocować współczuciem, a współczucie miłością. Poprzez akcję krystalizował się i dojrzewał Gucio: fircyk, lekko-duch, inteligentny gracz, namiętny kochanek.

Komedia miłości. Śluby panieńskie tworzył Fredro zgodnie z zasadami komedii miłości. Miłość stała się centralnym tematem utworu, a akcję tworzyła historia jej narodzin. Podobnie jak w innych utworach Eego typu wyglądało tez umiejscowienie prze- * szkód stojących na drodze potencjalnych kochanków. Nie tkwiły one bowiem w charakterze życzliwych przecież opiekunów, lecz w psychice amantów, w ich krytycyzmie wobec instytucji małżeństwa, w nieufności lub dumie

W tradycyjnej komedii miłości układ wartości pozornych i autentycznych budowany był z tego samego materiału prawdopodobnych w intencji autora cech psychicznych i postaw moralnych. W ten sposób czytelnik otrzymywał odmienną wersję klasycznego dla komedii molierowskiej starcia charakterów. Fredro, budując napięcie komediowe między dwoma układami wartości, postąpił odmiennie. Posłużył się mianowicie w sposób świadomy stylizacją, sięgając po głęboko zakorzenione stereotypy literackie.

²³ K. Wyka, Wstęp do: A. Fredro, Pisma wszystkie, Warszawa 1955, s. 118.

¹⁴ Por. B. Kielski, op. cit., s. 53.