dyskurs wiadomosci003

210 6. Ekspansja prywatności

ganem partii) zastępują konkretni dziennikarze, charyzmatyczni prezenterzy lub reporterzy, których osobowość decyduje o wizerunku medium i skali popularności.

Dotychczasowe rozważania nie pokazały jednak rozmiarów opisywanego zjawiska, trudno też w tym momencie powiedzieć, czy w mediach nadal istnieje ów jednostronny obraz stosunków międzyludzkich sprzed roku 1989, czy też wyrównały się już proporcje między sferami publiczną i prywatną.

Mogłoby się wydawać, że w warunkach wolnych mediów obie domeny (publiczna i prywatna) powinny się znajdować w stabilnej równowadze, ponieważ ich funkcjonowanie określają wyraźne reguły. Rynek prasy od dawna dzielił się na pisma opisujące życie publiczne (tzw. gazety wielkoformatowe) i pisma zwrócone w stronę sfery prywatnej (tzw. brukowce, pisma kolorowe; ang. tabloids)'. Zwłaszcza w prasie elitarnej obie sfery życia powinny być wyraźnie oddzielone. Teksty dotyczące sfery publicznej powinny się pojawiać przede wszystkim na pierwszej stronic. Jest ona elementem otwierającym komunikację i w kontakcie z odbiorcą reprezentuje skomplikowany system wartości i poglądów dziennikarzy (i wydawcy), czyli tzw. linię programową pisma. Z tego powodu pierwsza strona to miejsce zarezerwowane dla oficjalnych wiadomości o największym społecznym znaczeniu, czyli dla tekstów opisujących krajowe i zagraniczne wydarzenia polityczne, gospodarcze, kulturalne itp. W opozycji do tego typu przekazów należy umieścić gatunki bardziej subiektywne i nieoficjalne, takie jak komentarz odautorski, list do redakcji i felieton, które publikowane są cyklicznie zawsze w tym samym miejscu w środku gazety.

Wnikliwsza analiza sytuacji komunikatywnej uświadamia jednak, że równowaga między domeną prywatną a publiczną jest po-

' Podział ten pokrywa się z historycznie odmiennymi rolami przypisywanymi obu płciom: odbiorcami gazet wielkoformatowych byli mężczyźni (duży format wynika z tego, że powinny one zmieścić się na biurku), a czytelnikami tablo-idów - kobiety.

wierzchowna i pozorna. Roger Fowler sądzi nawet, że w mediach nadawcę i odbiorcę dzieli dyskursywna przepaść (zob. Fowler 1991). Z jednej bowiem strony w komunikacji uczestniczy gazeta jako instytucja mająca wyraźny profil społeczno-idcologiczny, z drugiej zaś - konkretny, jednostkowy czytelnik, czyli osoba prywatna. W takiej sytuacji interakcja jest konfliktem między dwoma dyskursami: publicznym - typowym dla instytucji - i prywatnym - typowym dla jednostki.

I właśnie to dynamiczne zderzenie dwóch typów doświadczeń: publicznego i prywatnego jest nową właściwością polskich mediów. Od roku 1989 - wbrew narzuconej wcześniej misji, jaką było informowanie o sprawach publicznych - media mogą opisywać wydarzenia z perspektywy publicznej lub prywatnej. Wybór punktu widzenia ma przy tym charakter poznawczy, to znaczy przypisanie wydarzenia do którejś z domen jest wynikiem indywidualnego aktu postrzegania, kategoryzacji i interpretacji rzeczywistości. Podmiotem poznającym jest, oczywiście, nadawca, a zapisem poznania - tekst, na którym podmiotowość autora odciska wyraźne piętno.

Najogólniej rzecz ujmując, można zatem powiedzieć, że współczesne media porządkują rzeczywiste wydarzenia wokół dwóch wyraźnych biegunów, przypisując je bądź do sfery publicznej, bądź do prywatnej (zob. Kress 1986). Wydaje się przy tym, że kategoryzacja ta ma charakter wartościujący, ponieważ nadawca decyduje w ten sposób o społecznym postrzeganiu konkretnych zdarzeń. W tak rozumianej komunikacji istotną rolę odgrywa kategoria punktu widzenia¹, który jest głównym czynnikiem determinującym tekst. Sposób, w jaki nadawca konceptualizujc rzeczywistość, wpływa na formalną i semantyczną strukturę przekazu, wytycza jego interpretacyjną ramę i - co równic istotne - zmusza odbiorcę do przyjęcia w komunikacji określonej postawy. W tym sensie stosowane tu pojęcie punktu widzenia bliskie jest antropo-

1

Punkt widzenia (uantage point) jest jednym z najważniejszych pojęć nauk kognitywnych, choć różni autorzy w różny sposób definiują tę kategorię (zob. Langackcr 1995, Fuoconicr 1975 itp.).