egzystencjalizm

Egzobiologia

t^cb, pov;strwaniem i rozwojem żywej materii we wszechiwiecie, wpływem czynników środowiska kosmicznego na organizmy). Sceptycy twierdzą jednak, że o s mogą pretendować do miana nauki dociekania aa temat czegoś, co jest tylko przed-mio-em hipotez i domniemań. Wszelako hipotezy na emat is mienia życia w kosmosie oraz form, jakie ewentualnie przybrało — mogą być brane pod u- agę -przez naukę, nawet jeśli nie dadzą się falsyfikowar (czyli nie spełniają podstawowego •var inku hipotez naukowych). Sama nazwa dys-jest zresztą myląca, ponieważ jej przedmie. w ykracza poza ramy biologii. Biologia może jedynie- określić fizyczne warunki, które są nie-zhęcne dla zaistnienia życia na rożnych poziomach złożoności. oraz przebadać pochodzące sdolu Ziemi obiekty matenalne (radioastronomiczne metod) wykrywania substancji organicznych w przestrzeni kosmicznej, analiza biochemiczna meteorytów typu chondrytów weglistycb oraz skal księżycowych). Poza biologią kosmiczną (badania związ.me z lotami kosmicznymi) największe sukcesy osiągnięto w rezultacie badania próbek księżycowych i chondrytów węglistych, w których znaleziono wiele złożonych związków organicznych. oawet aminokwasów. Stwierdzenia dotyczące abiogennego tworzenia się tych substancji mają ogromne znaczenie naukowe i filozoficzne przy wyjaśnianiu genezy życia na Ziemi.

Przedmiotem interdyscyplinarnych dociekań jest możliwość ewentualnego istnienia w kosmosie obiektów inteligentnych. Zajmują się tym zagadnieniem m.in. astronomowie, antropologowie, historycy — jak dotąd bez rezultatów, które umożliwiłyby sfoimułowanie jednoznacznej odpowiedzi na temat wyjątkowości lub powszechności życia.

[14, 24]

Egzoteryzm Ezoteryzm Eg^ystencjalizm

(lac. eristpniia istnienie, bytowanie)

Ruch filozoficzny i zjawisko kulturowe zapoczątkowane i zainspirowane pi zez Emskiego filozofa. Sórena_Kierkegaarda (1813-1855) w opozycji do Heglowskiego idealizmu. Jego fundamentalnym założeniem jest teza głosząca, iż w przypadku istot ludzkich „egzystencja wyprzedza asen-cję”, co oznacza, iż człowiek odnajduje siebie, będąc przez świaLi^ciEmiufizoay do działania i dokonywania wybojów— poprzez swe czyav i decyzje tworzy i„określa_ swą esencję (isiotej. Kierkegaard odrzuca! nie tylko abstrakcyjny „obiektywną filozofię” Hegla, ale również ortodoksyjną chrześcijańską doktrynę dotyczącą relacji pomiędzy człowiekiem i Bogiem. Kładł nacisk na tajemniczość boskich celów, dystans dziehcv człowieka od Boga, subiektywne rozumienie prawdy, szczególnie w sytuacjach etycznego wyboru. Prawdę rozumiał jako określona form_v egzystencji osobowej, a nie - w zgodzie z tradycją - jako zgodność są’du z rzeczywistością. Odrzucając ortodoksję religijną, Kierkegaard bronił wytrwale i konsekwentnie tego, co uważał za prawdziwe chrześcijaństwo. Wiara łączy się dlań z akceptacją absurdu. Człowiek nie może pojednać się ze światem zewnętrznym; może jednak przed Bogiem w „bojażni i drżeniu” podjąć ryzyko istnienia autentycznego.

Dwudziestowieczny egzystencjalizm nawiązał do tych wątków myśli Kierkegaarda, które mogły zainspirować refleksję nad metafizycznymi; i etycznymi implikacjami Jcondycji ^-ludzkiej j w świecie pozbawionyrmboskich-prżykazań i san- -kcjLpodkreślano, że człowiek musi odkryć i uzasadnić sam dla siebie, formułę „egzystencji autentycznej”. Postawy egzystencjalne rozprzestrzeniły się szeroko, wykraczając stopniowo poza domenę filozofii. Odnajdujemy je na obszarach teologii, religioznawstwa, psychologii, psychiatni, a przede wszystkim w literaturze, teatrze, filmie, plastyce oraz w innych dziedzinach sztuki i kultury.

Egzystencjalistów, niezależnie od poważnych czasem różnic, języków i form ekspresji, Jąęzy_ bunt przeciwko odhumanizowanej - ich zdaniem — tradycji filozoficznej, którą oskarżają często—o-abstrakcyj ność, akademickość i jało-wość. Jedni bardzo czasem gwałtownie zwalczają i wykpiwają filozofie systematyczne (Kierkega-

Eklektyzm

ard; Fryderyk Nietzsche, 1844-1900: Lew Szes-tow, 1866-1938), inni wskazują na ich istotne ograniczenia i braki (Kari Jaspers, 1883-1969, Martin Heidegger, 1889-1976; Maurice Merlcau-

-Ponty, 1908-1961).

Swoistość myśli egzystencjalnej określa — zdaniem niektórych badaczy — nie tyle teza głosząca pierwotność egzystencji wobec esencji, ile podkreślanie możliwości wyboru, traktowanej jako centralny fakt ludzkiej natury. Wybór jest wszechobecny i nieunikniony: wiąże się z nim ryzyko i odpowiedzialność wobec braku gwarancji i niezawodnych kryteriów. Działań ludzkich nie można wyjaśnić przyczynowo, mają on? charakter skrajnie indeterministyczny, co zresztą nadaje jedyny możliwy do przyjęcia sens pojęciu wolności, będącej podstawą „egzystencji autentycznej’'

Dla Martina Heideggera wstępnym warunkiem jej realizacji było indywidualne rozpoznanie skończoaości własnego bytu, śmierci i pustki jako ostatecznej prawdy i najważniejszych wyznaczników ludzkiej kondycji. Człowiek jest „wrzucony w świat”, nieustannie zagrożony w śW^autentygnoiĆC^atrwożony i zrozpaczony. Ale równocześnie może i powinien przeciw-stawić się absurdowi drogą zaangażowania i przekraczania samego siebie.

Jean-Paul Sartre (1905-1980) zapożyczył od Heideggera koncepcję dwu różnych sposobów istnienia, bycia w sobie (etre en soi) i bycia dla siebie (etre jwur soi). Pierwszy jest sposobem trwania rzeczy, drugi powinien być zasadą życia ludzkich jstot, chociaż rzadko nim bywa, ponieważ ludzie pozwalają na to, by zniewalali ich inni, realizując oczekiwania związane z podjętymi rolami. Rezygnują tym samym z wolności, która jest fundamentem i rdzeniem ludzkiej kondycji, a w konsekwencji tracą autentyczność, żyją w „złej wierze” (mauvais foi). Autentyczna egzystencja może .byjiirudna^jnożejii^pjgymósić ulgi i pócie-^chyjv.r_02paczy i udręce, które implikuję świado-mość przypadkowości, ograniczoności, skoóczo-ności i absurdalności indywidualnego istnienia, ab zarazem jest to życie godne z uwagi na stoicki heroizm i postawę odważnej akceptacji egzystencjalnych konsekwencji oraz kosztów wolności.

Chociaż Sartre kładł nacisk na podniosłe i heroiczne aspekty filozofii egzystencjalnej, a nawet obwołał go formą humanizmu; chociaż Heidegger podkreślał, iż autentyczna egzystencja implikuje altruizm — oskarża się zazwyczaj egzys-tencjalistów o nihilizm, nadmierny"pesymizm, skłonność do przesady w akcentowaniu nieuchronności cierpień,lekceważenie rozumu i ra-cjonałistycznej tradycji myśli europejskiej.

Elementy myśli egzystencjalnej odnaleźć można m.in. w dziełach takich (nie wymienionych dotąd) myślicieli i pisarzy, jak Max Stimcr (1806-1856), Max Scheler (1874-1928), Miguei de Unamuno (1864—1936), Gabriel Marcel (1889--1973), Nicola Abbagnano (ur. 1901), Geozges Bataille (1897-1962)/Albejt Camus (1913-1960).

[4, 14, 108; 313]

Eklektyzm

(gr. eklektikós wybierający)

1.' W sztukach plastycznych: łączenie różnych elementów formalnych i treściowych pochodzących z odmiennych epok, stylów, prądów i szkół. Intencją takich operacji jest zazwyczaj stworzenie syntezy najwartościowszych składników tradycji artystycznej — w praktyce powstają jednak zazwyczaj dzieła niespójne, nieoryginalne, wtórno-naśladowcze, epigc^A :de, będące raczej konglomeratem niż artystycznie zorganizowaną całością Stąd też określenie „eklektyczny” ma współcześnie wydźwięk pejoratywny. Tendencje eklektyczne występowały w różnych epokach, od starożytności poczynając. Eklektyzm cechował zwykle sztukę okresów przełomu, kiedy nowe kierunki i style współistniały ze starymi konwencjami i nawykami estetycznymi Przykładem eklektyzmu w epoce starożytnej może być sztuka perska za panowania Achmenidów, sztuka egipska w okresie ptolemejskim, sztuka hellenistyczna i późnorzymska (lub w ogóle rzymska). W czasach nowożytnych eklektyzm kojarzy się przede wszystkim z -+ akademizmem i egzotyzmem.

- 83