finanse2

Tabela 6.1. Wrażliwość systemów emerytalnych na wybrane zjawiska

Zjawiska	System repartycyjny	System kapitałowy
Starzenie się społeczeństwa	wrażliwy	odporny
Wzrost bezrobocia	wrażliwy	odporny
Spadek produkcji lub poziomu plac	wrażliwy	odporny
Kryzysy 1 naciski polityczne	wrażliwy	odporny
Kryzysy finansowe	odporny	wrażliwy
Utrzymująca się wysoka inflacja	odporny	wrażliwy

Źródło: Urifd Komiijl Nidioru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych.

Wynagrodzenie przed ubruttowieniem (czyli wynagrodzenie brutto przed wprowadzeniem reformy) _1000 zl_

___i_

Wynagrodzenie po ubruttowleniu 1000 zl » 1,23016 * 1230,16

stanowiące podstawę

naliczania składek

— Tj

Składka na ubezpieczenie emerytalne ogółem: 19,32% . 1230,16 zU 240,13 zł (po 9,76%

- 120.06 zl. finansowane przez pracodawcę i pracownika, w tyrr 7,3% -89,8zl na 11 filar)

Składka na ubezpieczenie rentowe ogółem: 13% . 1230,16 zł = 159,92 zł (po 6,5% finansowane przez pracodawcę i pracownika)

Składka na ubezpieczenie chorobowe ogółem: 2,45% • 1230,16x1* 30,14zl

(finansowane przez pracownika)

Składka na ubezpieczenie wypadkowe ogółem:

Od 0,97% do 3,86% • 1230,16zł (finansowane przez pracodawcę)

Rysunek 6.1. Składki ubezpieczenia wynikające ze zmian wprowadzonych przez reformę systemu emerytalnego

Źródło: Opracowanie winne n» podstawie arl. 22 ustawy i dnia 13 paiditernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. DzU nr 137, poz. 887. z poin. im

ka ubezpieczenia społecznego na każdego ubezpieczonego (rolnika i domowników) składa się z dwóch elementów - składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe oraz składki na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie. Pierwsza ze składek ustalona jest jako 30% emerytury podstawowej i wynosiła w IV kwartale 2003 roku 165,8 zł”. Drugim elementem składki jest ogłaszana co kwartał przez prezesa KRUS po uchwaleniu przez Radę Rolników składka wynosząca w IV kwartale 2003 roku 54 zł”, a dla osób objętych tym ubezpieczeniem „na wniosek^-, czyli np. osób zatrudnionych sezonowo 1/3 tej składki, tj. 18 zł.

Kwartalna składka na ubezpieczenie społeczne rolników wynosiła w IV kwartale 2003 r. 219,80 zł. System ten wymaga uszczelnienia i reformy, tak by dotacja, stanowiąca podstawowe źródło zasilania funduszu trafiała do osób najbiedniejszych, które nie są w stanie zgromadzić wymaganego kapitału.

Przeprowadzenie reform zabezpieczenia społecznego jest trudne z politycznego i społecznego punktu widzenia. Ponieważ decyzja odbierająca pewne przywileje jest odczuwana przez społeczeństwo, politycy w krajach demokratycznych unikają tych niepopularnych decyzji, skutkujących spadkiem poparcia społecznego, protestami społecznymi itd. W celu rozwiązania powstałych problemów możliwe jest zastosowanie kilku rozwiązań”:

• Podniesienie wieku emerytalnego wydaje się koniecznym, a zarazem skutecznym rozwiązaniem. Ma ono jednak pewne ograniczenia. Po pierwsze jest szeroko krytykowane przez organizacje pracownicze i ma niskie poparcie społeczne, po drugie. może wpłynąć na poziom bezrobocia: zwolnieni w wieku bliskim emerytalnego pozostaną dłużej bezrobotnymi, natomiast pracownicy będą dłużej pracowali, więc wydłuży się okres oczekiwania na miejsce pa odchodzących na emeryturę. Po trzecie, wątpliwości budzi fakt, przynajmniej w niektórych zawodach, czy dzisiejsi 70--latkowie są w stanie wykonywać pewne prace, npUizyczne, a więc czy będą pełnowartościowymi pracownikami. Stopniowe wydłużanie wieku emerytalnego wydaje sie iednak ceneralnie nieuniknione.

O - Oszczędzanie na emerytury w funtluirach prywatnych to drugie rozwiązanie. Ist-nieje tutaj problem z jednej strony upewnienia odpowiednio wysokiego zwrotu z kapitału, z drugiej strony zagwarantowania bezpieczeństwa tych oszczędności.

W Polsce istnieją różne ograniczenia Inwestowania składek przez Otwarte Fundusze Emerytalne (o czym szerzej w daltrej części rozdziału) mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa. Pojawiają tlę Jednak pewne ograniczenia inwestowania składek w Polsce wobec niskiej płynności rynku akcji i relatywnie wysokiego poziomu cen na tym rynku. Wariant oszczędzania w funduszach zdobywa coraz większą popularność jako jeden z podstawowych elementów zmiany funkcjonowania systemu emerytalnego. Nie wywołuje proteMńw społecznych, jest więc „politycznie łatwy^- do wprowadzenia. Zapewnia gospodarce kapitał inwestycyjny, choć w znacznej większości inwestowany w akcje dużych przedsiębiorstw, obligacje.skarbowe, lokaty bankowe. Często zgłaszane są postulaty częściowego zniesienia ograniczeń inwestycyjnych funduszy i zezwolenie na Inwestycje bardziej ryzykowne, np. wspierające młode przedsiębiorstwa. ^

• Trzeci wariant, budzący sporo kontrowenjl, to imigracja. W Stanach Zjednoczonych napływ młodych ludzi, szczególnie tzw. Nupanics (osób pochodzenia latynowskie-go) spowodował zahamowanie niekorzystnych procesów demograficznych. Pojawia się tutaj kilka problemów, jednym z nich jest problem asymilacji, która w Europie, szczególnie wobec osób emigrujących z krajów arabskich, nie następuje lub następuje powoli. Innym jest zdolność l chęć do podjęcia legalnej pracy przez emigranta. Jest to również rozwiązanie możliwe dla krąjów najwyżej rozwiniętych, posiadających niedobory siły roboczej.

Osoby objęte ubezpieczeniem społecznym korzystają z różnych świadczeń, co wiąże się z tym, że ubezpieczenie społeczne obejmuje ochroną ubezpieczonych przed skutkami zdarzeń losowych w zakresie”: choroby, inwalidztwa, wypadków przy pracy, chorób zawodowych, starości, śmierci, wdowieństwa l sieroctwa.

Analizując funkcjonujące systemy emerytalne, można je podzielić na”:

• Repartycyjny, oparty na zasadzie solidarności społecznej i umowie pokoleniowej. Zbierane składki od pracujących przezna< zane są na wypłaty świadczeń emerytalnych dla emerytów. Wadą tego systemu Jeit duża wrażliwość na zjawisko starzenia się społeczeństwa, a także wzrostu stopy bezrobocia. W przypadku wystąpienia takich zjawisk pracujący (płacący składki) są obciążeni wysokimi składkami. System taki nie jest również odporny na wszelkiego rodzaju naciski polityczne zmierzające np. do podwyższenia świadczeń emerytalnych. Jego zaletą jest jednak relatywnie wysoka odporność na kryzysy na rynkach kapitałowych i inflację (por. tab. 6.1.).

Z punktu widzenia socjalnego rozwiązanie takie daje społeczeństwu poczucie bezpieczeństwa. + -.

• Kapitałowy, w którym każdy ubezpieczony ma swoje oddzielne konto inwestycyjne w funduszu Inwestycyjnym (lub innej instytucji finansowej), na które przekazywane są składki emerytalne. System ten postrzegany jest często jako najbardziej sprawiedliwy, szczególnie przez liberałów, zgodnie z zasadą, że każdy oszczędza na swoje świadczenia. System ten jednak jest wrażliwy na kryzysy na rynku finansowym oraz inflację. Zaletą tego systemu Jest odporność na starzenie się społeczeń-

' stwa (por. tab. 6.1.).

. Mieszany, zawierający w sobie elementy obydwu wymienionych systemów, postrzegany jako rozwiązanie łączące w sobie zalety przedstawionych systemów. System mieszany staje się coraz bardziej popularny, wobec ogromnych kosztów budżetowych przejścia z niewydolnego systemu repartycyjnego do kapitałowego.W przypadku takiej reformy państwo jest zmuszone finansować emerytury (fundusz emerytal-ny nie otriymuje składek, gdyi składki pracujących przekazywane są nzich konta) obecnym emerytom, a także w dużej częSci przyszłym, którzy nie zdążyli uzbierać wystarczającego kapitału na swoich kontach. W efekcie stosowanym rozwiązaniem jest system mieszany, gdyż część składek trafia do funduszu o charakterze reparty-cyjnytn a część na konta do funduszy inwestycyjnych.

Stworzony w Polsce system zawiera w sobie elementy systemu repartycyjnego (1 filar) i kapitałowego (II l III filar), można więc zakwalifikować go jako system mieszany. Istotną nowością systemu jest możliwość inwestowania składek przez fundusze. W celu zapewnienia bezpieczeństwa inwestowanych składek wprowadzone zostały ograniczenia udziału poszczególnych składników aktywów w ogóle aktywów funduszy”, np.:

• 20% - depozyty bankowe i bankowe papiery wartościowe

• 40% - akcje spółek notowanych na giełdzie

• 10% - w akcje spółek nienotowanych na regulowanym rynku pozagiełdowym bądź spółek nienotowanych. ale dopuszczonych do publicznego obrotu.

Otwarte Fundusz Emerytalne w latach 2000-2002 udział akcji w swoim portfe lu utrzymywały na poziomie ok. 30%, z wahaniami w przedziale 24-35%. Największą część portfela stanowiły instrumenty dłużne (głównie skarbowe), w latach 2000--2002 stanowiły one średnio 2/3 posiadanych aktywów funduszu. Pozostałą część portfela lokowały w inne formy, głównie w depozyty bankowe, ale należy te inwesty cje rozpatrywać jako formę zarządzania bieżącą płynnością funduszu”.

Nadto istotna Jest możliwość korzystania z dobrowolnego 111 filaru i tak prąci law cy mogą doliczyć do płac brutto 7% przeznaczone na III filar. Owe 7% jest zwolnione ze składki na rzecz ZUS. ale podlegać będzie opodatkowaniu. Pracownicy mogą podwyższyć ów narzut składkowy, ale nadwyżka ta będzie równolegle obciążona składką ZUS i podatkiem dochodowym. Istotne jest również to. że osoby przekraczające wiek emerytalny mogą nadal pracować, zwiększając swój indywidualny fundusz emerytalny. a co za tym idzie przyszłą emeryturę.

6.3. Ubezpieczenia majątkowe i osobowe

Podstawą działalności ubezpieczeniowej jest transfer ryzyka z jednostki, czyli ubezpieczonego, na instytucję, czyli 2aklad ubezpieczeń. Transfer ten jest możliwy, gdyż zdarzenie, które mogłoby niekorzystnie wpłynąć na sytuację finansową bądź warunki życia jednostki lub zagrozić działaniu podmiotu gospodarczego. Jła zakładu ubezpieczeń nie wywoła skutków negatywnych, pod warunkiem, ze dokonuje on prawidłowej wyceny ryzyka, przestrzega zasad bezpieczeństwa finansowego i prowadzi odpowiednią politykę reasekuracyjną.

Z ekonomicznego punktu widzenia z ubezpieczeniem, a właściwie samoubezpie-czeniem moglibyśmy mieć do czynienia w przypadku jednostki, która ze względu na duże prawdopodobieństwo wystąpienia negatywnego zdarzenia sama podejmuje działania zabezpieczające (na przykład przedsiębiorstwo posiadające duży tabor transportowy może co miesiąc przeznaczać pewną kwotę na swego rodzaju fundusr. Z którego będą pokrywane wszelkie naprawy powypadkowe, gdyż prawdopodobn-i'i stwo wypadku w tak dużej populacji Jest na tyle duże, Ze w zasadzie można by mówić o zdarzeniu pewnym). Taki rodzaj ubezpieczenia nie wymagałby zawarcia formalnej umowy, a jedynie podjęcia stosownych działań, umożliwiających przygotowanie się