hum2

272 V. Strychalski

Czerwonego Krzyża), oraz definicję kombatanta. Regulamin zawierał również postanowienia. zmierzające do ochrony ludności cywilnej przed działaniami wojennymi -nakazywał - między innymi - oszczędzanie szpitali, miejsc w których zgromadzeni są ranni i chorzy, zakazywał grabieży mienia, używania w walce trucizn, zatrutej broni oraz wszelkich środków mogących zadawać zbyteczne cierpienia (arl. 22). Postanowienie te stanowią do dzisiaj przesłankę do walki ze stosowaniem w konfliktach zbrojnych środków bojowych takich, jak napalm, bomby kulkowe, broń chemiczna i broń masowego rażenia.

Z inicjatywy MKCK, podjętej po I wojnie światowej, w konwencjach podpisanych w 1929 r. w Genewie na nowo unormowano sprawy polepszenia losu rannych i chorych żołnierzy oraz po raz pierwszy podpisano konwencję dotyczącą traktowania jeńców wojennych.⁹ Wysiłki na rzecz unormowania osobną konwencją zasad ochrony osób cywilnych, podczas konfliktu zbrojnego nie przyniosły wówczas rezultatów.

Tragiczne doświadczenia II Wojny Światowej uzmysłowiły konieczność zapewnienia tej ochrony nową konwencją oraz potrzebę bardziej precyzyjnego unormowania wszystkich zagadnień związanych z niesieniem pomocy i zapewnieniem ochrony kombatantom. rannym i chorym i wziętym do niewoli.

Na konferencji dyplomatycznej w Genewie. 12 sierpnia 1949 r. uchwalono nową wersję Konwencji Genewskich¹⁰. Przyjęto wówczas następujące Konwencje:

1.    O polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych;

2.    O polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu:

3.    O trakatowaniu jeńców wojennych;

4.    O ochronie osób cywilnych podczas wojny.

Ogromne zmiany w technice wojennej i sposobach prowadzenia działań zbrojnych. a także coraz większa ilość konfliktów zbrojnych o charakterze wewnętrznym sprawiły, że poczyniono dalsze zmiany w międzynarodowym prawie humanitarnym. 12 grudnia 1977 r. uchwalono dwa Protokoły dodatkowe do Konwencji Genewskich z 1949 r.¹¹ Pierwszy z nich dotyczy ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych, drugi - ochrony ofiar konfliktów wewnętrznych.

Duże znaczenie dla ochrony ofiar wojny miało opracowanie przepisów prawa międzynarodowego określających podstawowe prawa człowieka. Ich najważniejszym zbiorem jest Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 19 grudnia 1966 r.¹² Wprawdzie większość zawartych w nim praw szczegółowych może być - zgodnie z art. 4 - uchylona w przypadku konfliktu zbrojnego, niemniej zawsze zachowuje moc obowiązującą:

-    zakaz orzekania poza postępowaniom sądowym kary śmierci i pewne ograniczenia w stosowaniu tej kary (art. 6);

-    zakaz stosowania tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania (art. 7);

-    zakaz niewolnictwa i poddaństwa (art. 8. pkt 1 i 2);

⁴ Tekst: Dz.U. z 1932 r. Nr 3. załącznik.

¹⁰ "Tekst: Dz.U. z 19S6 r. Nr 38. poz. 171.

” Tekst: M. Remming. op.cśt. s. 146; Polska ratyfikowała Protokół 19 września 199l_r.

¹⁸ Tekst: Dz.U. z 1977 r. Nr 38.

-    zakaz działania wstecz nowych lub surowszych przepisów prawa karnego materialnego (art. 15);

-    prawo do posiadania zawsze (także w niewoli) osobowości prawnej (art. 16):

-    wolność myśli, sumienia i wyznania (art. 18).

Traktatem międzynarodowym zakazującym stosowania tortur oraz innego nieludzkiego lub poniżającego traktowania jest przyjęta 10 grudnia 1984 r. Konwencja Narodów Zjednoczonych’³. W Konwencji tej podano definicję terminu „tortury" (art. 1) oraz stwierdzono, że jej postanowienia obowiązują również w czasie stanu wojny, zagrożenia wojennego, wewnętrznej destabilizacji politycznej oraz każdego innego stanu wyjątkowego (art. 2 pkt 2).

Duże znaczenie dla omawianego tematu ma także sporządzona 10 października 1980 r. w Genewie Konwencja o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za powodujące nadmierne cierpienia lub mające niekontrolowane skutki.’⁴

Przywołane wyżej podstawowe dokumenty międzynarodowego prawa humanitarnego dają optymalną ochronę ofiarom konfliktów zbrojnych. Jednak ciągły rozwój techniki wojskowej oraz doskonalenie metod walki powodują potrzebę istnienia ponadczasowych norm zwyczajowych. Przykładem takiej normy może być aktualna do dzisiaj tzw. „Klauzula Martensa" (zamieszczona w preambule IV Konwencji Haskiej z 1907 r.. zaproponował ją delegat rosyjski prof. F. Martens. Jej trość jest następująca; „zanim nie zostanie ułożony bardziej wyczerpujący kodeks praw wojennych. Wysokie Układające się Strony uważają za właściwe skonstatować, że w przypadkach nie objętych przyjętymi przez Nie przepisami, ludność i strony wojujące pozostają pod opieką i władzą zasad prawa narodów, wypływających ze zwyczajów, zasad ustanowionych między cywilizowanymi narodami oraz z zasad humanitarności i wymagań sumienia społecznego". Jest to po'dstawowa zasada prawa wojennego i humanitarnego. Do innych zasad humanitarnych wynikających ze zwyczajów międzynarodowych zaliczyć możemy zasady opracowane w 1966 r. przez Jeana Picteta.¹* Zamierzeniem autora było uproszczenie przepisów konwencyjnych oraz wypełnienie luk w przypadkach nieprzewidzianych w tych konwencjach. Poza tym zasady te tworzą owo minimum humanitaryzmu stosowanego przez narody cywilizowane:

-    wymogi militarne i utrzymanie porządku publicznego muszą uwzględniać ochronę człowieka. Wymagają tego godność i najwyższa wartość człowieka:

-    strony konfliktu mogą atakować tylko uzbrojonych przeciwników z natężeniem proporcjonalnym do celu wojny. Ataki nie powinny być przenoszone na cele inne od militarnych. Wiadomo, że celem walki jest wyeliminowanie jak największej liczby żołnierzy przeciwnika. Można to osiągnąć przez zabijanie. ranienie lub wzięcie do niewoli. Oowódcy powinni wybierać tę trzecią możliwość;

-    osoby nie biorące udziału w walce powinny być szanowane, chronione, traktowane humanitarnie;

-    strony konfliktu nie mają nieograniczonego prawa wyboru środków szkodzenia przeciwnikowi.

¹³    Toksl: Dz.U. z 1989 r Nr 63. poz. 378.

¹⁴    Tekst: Dz.U. z 1980 r_ Nr 23. pOŁ 104.

Por J. Pictet. les pnncioos du drcit International humamtaire. Geneve 1966.