Image00015

wym pojawiają się kationy tych pierwiastków. Reagując z jonami H2PO4", tworzą trudno rozpuszczalne, a więc niedostępne dla roślin zasadowe fosforany, np.:

Af³ + H₂P0₄ + 2 H₂0    2 H* + A1(0H)₂H₂P0₄

Ponieważ w glebach bardzo kwaśnych jonów glinu, żelaza i manganu jest zwykle więcej niż H₂P0₄, dlatego reakcja przebiega w kierunku tworzenia się trudno rozpuszczalnych fosforanów. W roztworze powstają tylko nieznaczne ilości jonów H₂P0₄ , przyswajalnych dla roślin. Jony H₂P0₄ reagują również z trudno rozpuszczalnymi wodorotlenkami żelaza i glinu (limonit, getyt), np.:

OH    OH

Al ^ OH + H2PO4 +£ Al “OH + OH OH    H₂P0₄'

Ta reakcja może zachodzić w szerokim zakresie pH, tj. od odczynu bardzo kwaśnego do zasadowego.

Przyswajalność fosforu w glebach kwaśnych i lekko kwaśnych

W warunkach odczynu kwaśnego i lekko kwaśnego fosforany mogą być wiązane przez minerały ilaste. Znane są dwie teorie tłumaczące mechanizm tego wiązania. Część badaczy twierdzi, iż jest to reakcja powierzchniowej wymiany między znajdującymi się na kryształach grupami OH a jonami H2PO4". Inni zakładają, że jony glinu i żelaza mogą być uwalniane z krawędzi kryształów i tworzyć zasadowe fosforany według schematu:

AJ*³ + H₃P0₄- + 2 H₂0 «± 2 ff + A1(0H)₂H₂P0₄

Część fosforanów, które weszły w reakcję ze związkami żelaza i glinu oraz minerałami ilastymi, ulega łatwo wymianie na inne aniony, np.:

A1(0H)₂H₂P0₄ + OH 4± Al(OH)₃ + H₂P0₄~

Jest to reakcja anionowa, odwrotna do zamieszczonych uprzednio. Wapnując ^ylcby kwaśne, możemy więc zwiększyć dostępność fosforanów dla roślin.

Świeżo powstałe drobnokrystaliczne fosforany glinu, żelaza i manganu mogą c wykorzystywane przez rośliny, jednak w miarę upływu czasu „starzeją się”, >ż prscchod/f w formę grubokrystaliczną - trudno przyswajalną dla roślin.

Przyswajalność fosforu w glebach obojętnych i zasadowych

W glebach obojętnych i zasadowych fosforany reagują zarówno z jonami Ca⁺², Mg⁺², jak i węglanami wapnia:

•V

ęK,

CaCH2P0₄)2 + Ca(HC0₃>2 -► 2 CaHP0₄ + 2 H₂0 + 2 C0₂    ■

ny

2 CaHP0₄ + Ca(HC0₃)_z -> Ca₃(P0₄)₂ + 2 K₂0 + 2 C0₂

Reakcje te przedstawiają jednocześnie proces uwsteczniania superfosfatu w glebach alkalicznych. Powstający Ca₃(P0₄)₂ jest trudno rozpuszczalny. Fosforan trójwapniowy może jednak podlegać dalszym przemianom w związki jeszcze bardziej nierozpuszczalne, jak hydroksyapatyty:

3Ca₃(P0₄)₂+ CaC0₃ + 2H₂0 -* 3Ca₃(P0₄>₂Ca(0H)₂+H₂0 + C0₂

Warunkiem zajścia tej reakcji jest przejście CaC0₃ w Ca(HC0₃)2pod wpływem kwasu węglowego (H₂0 + C0₂). Podobnie trudno rozpuszczają się fhioroapatyt Caio(P0₄)6F₂ i chloroapatyt Cai₀(PO₄)6Cl₂. Wpływ jonów magnezu na uwstecz-nienie związków fosforowych ujawnia się tylko w glebach bardzo zasobnych w magnez.

Przez wiele lat lansowano pogląd, iż fosforem można nawozić „na zapas”, tzn. nawozić co kilka lat dużymi dawkami. Obecnie przeważa pogląd, iż coroczne dostarczanie mniejszych ilości nawozów fosforowych jest jednak bardziej efektywne, ze względu na krótszy okres zalegania w glebie, a więc i mniejsze uwstecznianie.

3.7. Przemiany związków fosforowych w granulce superfosfatu

Proces uwalniania się fosforu z granulki superfosfatu, niezależnie od pH gleby, ma następujący przebieg:

- w I etapie granulka Ca(H₂P®2 łączy się z wodą glebową i tworzy się CaHPOą • 2 H₂0 i H₃P0₄ według reakcji:

Ca(H₂P0₄)₂ • H₂0 + H₂0 -* CaHP0₄ 2 H_a0 + HjP0₄