img011 (9)

myśl i zachowanie swojego interpretatora. Każdy wy- . raz jest ,symbolem. Każcie z ianie jest syjnbolemf Każ- T da książka jest symbolem... Wartość symbolu stanowi to, że ma on służyć racjonalizacji myślenia i zachowania oraz umożliwić nam przepowiadanie przyszłości.” Do tej myśli filozof stale wracał i ją drążył: hic et nunc indeksu przeciwstawiał „ogólne prawo” będące podstawą każdego symbolu. „Wszystko to, co jest rzeczywiście ogólne, odnosi się do nieokreślonej przyszłości, ponieważ przeszłość składa się ze zbioru poszczególnych przypadków, które się naprawdę wyda- ' rzyły. Przeszłość jest czystym zdarzeniem. Natomiast prawo ogólne nie może się w pełni urzeczywistnić, gdyż stanowi jedynie możliwość, a jego sposobem istnienia jest esse in futuro.” Tu myśl amerykańskiego j logika zbiega się z wizją Wielimira Chlebnikowa, najoryginalniejszego poety tego stulecia, który w 1919 roku w komentarzu do własnych dzieł napisał: „Zro- ] zumiałem, że ojczyzna tworzenia leży w przyszłości; to ■ stamtąd wieje wiatr, który przynosi nam bogów sło-wa.”

Przełożyła Dorota Kurkowska-Urbańska

CZĘŚCI I CAŁOŚCI W JĘZYKU

Dwie rozprawy poświęcone „częściom i całościom” z drugiej części Logische Untersuchungen Husserla <1902) — jednego z wciąż jeszcze najbardziej inspirujących przyczynków do fenomenologii języka — wprowadzają do filozoficznej medytacji nad „ideą czystej gramatyki”. Mimo wielości aspektów, jakimi odznacza się wzajemny związek między całościami a częściami w języku, lingwistyka była skłonna dotąd go pomijać.    '

Totality Edwarda Sapira (1930), pierwsza i, niestety, niemal jedyna zakończona część zamierzonego przezeń dzieła Foundations of Language, zaczyna się od wskazania czynników psychologicznych, które hamowały podejmowanie analizy stosunku część—całość: „1) uczucia zaspokojenia lub niezdolności do dalszego postępowania po dokonaniu formalnego lub nieformalnego przeliczenia zbioru, ciągu lub zespołu obiektów; 2) uczucia niezdolności lub niechęci do dzielenia przedmiotu na mniejsze obiekty”.

Częsta u badaczy języka nieumiejętność przechodzenia od jednej cząstkowej całostki do innej — wyższego rzędu, lub do innej cząstki niższego rzędu, rodziła różnego rodzaju izolacjonistyczne tendencje w nauce o języku. Tak na przykład, zewnętrzną, postrzegalną część znaku (jego signans) badano pomijając niefrasobliwie odniesienie do całego znaku łączącego signans z signatum, to znaczy odniesienie do rozumowo uchwytnej, przekładalnej semantycznej części całego signum.

Inne pospolite ograniczenie polegało na traktowaniu zdania jako najwyższej jednostki- językowej. Nadrzęd-

/

135