IMGG84

268

Odrębne miejsce w historii ekspresjonizmu polskiego zajmuje B. Schulz, twórca oryginalnej, fantastycznej — choć wychodzącej od realiów małego galicyjskiego miasta — wizji utrzymanej na pograniczu sennego marzenia, mitów dziecięcych i czystej fantastyki. Schulz znajduje się w dodatku na ciekawym i płodnym skrzyżowaniu kultur, charakterystycznym dla całego obszaru dawnej monarchii austro-węgierskiej cesarza Franza Josepha; tu narodził się też niemieckojęzyczny eks-presjonizm prasko-austriacki, którego najwybitniejszym przedstawicielem jest F. Kafka.

Twórczość Gombrowicza jest zasadniczo różna w swym intelektualizmie od ekspresjonizmu, ale groteskowa deformacja w Ferdydurke (1937), a przede wszystkim Ślub (1953) ze swą poetyką sennego majaczenia — mają z tym nurtem obszar wspólny.

W poezji środkowej części okresu międzywojennego i ostatnich lat przed drugą wojną światową ekspresjonizm występuje głównie w związku z katastrofizmem wielu poetów tzw. Drugiej Awangardy, drukujących w pismach „Reflektor** (1924—1925; grupa istniała jednak dłużej, do 1930), -* „Kwadryga" (1927—1931, grupa istniała do 1933) i -* „Źagary** (1931 —1934). Pierwsza Awangarda (krakowska), racjonalistyczna, intelc-ktualistyczna, konstruktywistyczna, jak najdalsza była od inspiracji ekspresjonistycznych. Natomiast dorobek poetów związanych z wymienionymi tu czasopismami oscyluje między ekspresjo-nizmem a symbolizmem (niektórzy z nich bywają wręcz nazywani neosymbolistami) oraz między biegunami kasandrycznych i arkadyjskich wizji (-» Awangarda Druga). Cechuje to zarówno J. Czechowicza (jeszcze jeden ekspresjonizujący poeta, który sięgał po balladowe formy i inspiracje ludowe), jak W. Sebyłę i Cz. Miłosza — by wymienić po jednym poecie z każdej z trzech omawianych tu łącznie grup. Miłosz był zresztą stosunkowo najodleglejszy od ekspresjonistycznych wpływów (z żagarystów bliżej kręgu ekspresjoni-stycznego znajduje się J. Zagórski. m.in w Przyj-ściu wroga, 1934).

Wśród ekspresjonistycznych katastrofistów tej formacji szczególne miejsce zajmuje K.l. Gałczyński, u którego (podobnie jak u znacznej części katastrofistów międzywojennych) Apokalipsa ma zabarwienie groteskowe. Chodzi przede wszystkim o dwa poematy: Koniec świata. Wizje świętego Ildefonsa, czyli Satyra na Wszechświat (1929) i Bal u Salomona (1931). Pierwszy jest jakby burleskową autoparodią katastrofizmu; motywy apokaliptyczne przeplatają się z pure-nonsensem, a koniec świata staje się kosmiczną błazenadą. Drugi poemat jest bardziej wizyjny, również bogaty w elementy czystego nonsensu.

Pod koniec dwudziestolecia międzywojennego także i skamandryci zaczęli od nowa pisać cks-presjonizujące utwory katastroficzne. NalcźyJ wymienić zwłaszcza wiersze Słonimskiego SI nowego Jeremiasza, Pożegnanie minione gt cio. Nowe Wyzwolenie. Dwugłos o wiośnie i (1935-1939). O ile jednak one wszystkie m rają jedynie elementy pozwalające je intc wać na tle ekspresjonizmu — to Bal w o Tuwima (1936) jest po prostu poematem da jonistycznym, przynależnym do groteskowy miany tego nurtu, bogatej zarówno w realia i i garyzmy - jak i fantastyczne wizje.

Wojna sprawdziła i prześcignęła katastru wizje — i już w jej toku, na tle dziejącej się > katastrofy nie tylko narodowej, ale w ogóle cyi zacyjnej doszło do głosu nowe pokolenie kat fistów, dwudziestolatków. W bryce K.K. skiego (1921 — 1944), T. Gajcego (1922-11 T. Borowskiego (1922—1951) i innych, wyd nej konspiracyjnie na powielaczach, wyraziłoj przeczucie historycznej beznadziejności i pokolenia oraz zbliżającej się jeszcze głęfa katastrofy. Są to poeci pokolenia, którego: na część zginęła pod gruzami Warszawy, w sach, w obozach koncentracyjnych, a przyszło żyć w epoce stalinizmu Najbliższy presjonizmu z tych poetów był Gajcy.

Po drugiej wojnie światowej ekspresjon nie wygasł w literaturze polskiej. W prozie wi się głównie z powieściami L. Buczkowi zwłaszcza z Czarnym potokiem (powsk. U wyd. 1954), który należy w sposób zupełnieor nalny do nurtu zapoczątkowanego w proaei skiej przez wymienioną już wyżej Mogiłę ;^r nego żołnierza Struga. U Buczkowskiego do czynienia z daleko posuniętą subiekt™ pozacieranymi wewnętrznymi związkami wacyjno-łabularnymi. chociaż «n>«m z etyką w pewien sposób imitacyjną, bo I rzeczywistość maligny, majaczenia, półsnu, w i rym zacierają się granice czasu, wydarzaj nawet tożsamość narratora. Również ze gowską tradycją ekspresjonizmu wydaje nęi zany Sennik współczesny T. Konwickiego Do modelu prozy ekspresjonistycznej zbita) też twórczość powieściowa T. Nowaka, m

W poezji głównymi reprezentantami nuitsł presjonistycznego — na dwóch krancacb, możliwości — są S. Grochowisk i Ł Bryll ka pierwszego, która swój szczyt od| w Rozbieraniu do snu (1959) — to maksyi indywidualistyczna wypowiedź ekspresji obsesyjna, często makabryczna; liryka dni bliższa jest prymitywistyczncj wersji nurtu.] podkreślone jest plebcjską stylizacją poM i jego języka. W późniejszej fazie swej poetyckiej, w latach osienidzń ńątych 9t ssę głównym przedstawicielem nowego anu narodowego, twórcą kaaandrycznycs czekających klęsk.