IMGH02

1056 SYMBOL

1056 SYMBOL

zesmc. który nąpskuteczag| nlui nnstroc b»( łvosg

łegnl cm na zestawan •oąsąk połączonych jedynej em emocjonalnym. otwory Mą rteriincka z tomu Scrre

MM

-oofcl

eta

noważnika jest pośrednia w stosunku do toku dyskursywnego. w stosunku do opisu za pomocą słów; tych słów, które — jak podkreślano — zatraciły bezpośrednie oddziaływanie i są tylko suchymi znakami. Natomiast wchodzi owa ekspresja symboliczna w zakres bezpośredniego — tak to formułowano — myślenia za pomocą obrazów: sfera emocjonalna winna się bowiem wyrażać bezpośrednio w obrazach-sym bolach, tak jak to zachodzi w myśleniu pierwotnym, a także — w wizji sennej.

Szeroko rozpowszechnione jest przekonanie, że symbolizm zakładał konieczność posługiwania się tropem zwanym symbolem. Przekonanie takie niezupełnie jest słuszne. Symbolizm oznaczał coś więcej niż posługiwanie się tym, co powszechnie bywa rozumiane przez symbol. Jest jednak sprawą jasną, że używane wówczas określenia „symbolizm”, „sztuka symboliczna” itp. wymagały ustosunkowania się do tego tropu, który tradycyjnie uważany jest za jeden z podstawowych tropów związanych z ekspresją pośrednią: do symbolu. Symbol ów próbowano nagiąć do potrzeb ówczesnej literatury. Jego istotę ujmują rozmaite ówczesne definicje, budowane zwykle na zasadzie opozycji wobec -* alegorii. Uważano zatem — mamy tu na myśli zarówno wypowiedzi pisarzy francuskich, jak i polskich tego okresu — że symbol, w przeciwieństwie do alegorii, ma na celu wyrażenie tego, co „niewyrażalne". Mówiąc inaczej: symbol to odpowiednik takich jakości, które nie będąc jakościami jasno skrystalizowanymi, nie mają adekwatnych określeń w dotychczasowym systemie językowym. Przedstawianie w utworze literackim np. nagiej kobiety jako alegorii piękna jest zabiegiem omamentacyj-nym. skoro istnieje jednoznaczne słowo: piękno. Symbol, w przeciwieństwie do alegorii, miał przedstawiać to, czego w inny sposób wyrańć me można. Owe jakości „niewyrażalne” to przede wszystkim sfera problematyki związanej z idealistycznym światopoglądem, a także — kompleks zagadnień dostarczanych przez ówczesną psychologię i psychofizjologię (nie określone dokładnie stany nastrojowe oraz nieznane, podświadome pokłady psychiki ludzkiej). W przeciwieństwie do wypracowanej, konwencjonalnej i sztucznej alegorii, niosącej często ładunek pedagogiczny, symbol ówczesny miał być żywy. zmienny, indywidualny, pozbawiony funkcji moraltzator-sko-pedagogicznej I co najważniejsze — skoro elementy „niewyrażalne'* nie mają ścisłego odpowiednika językowego, odpowiednika pojęciowe go, zatem także symbol, który ma zastępować ow brakujący odpowiednik językowy, me może mać charakteru jednoznacznego. Cechą symbolu jest wieloznaczność a nawet nieuchwytność marny mowa, polegająca na wywoływaniu, na sugerowaniu u odbiorcy odpowiedniego nastroju, od

powiednich wzruszeń lemocjonahzni n ważną cechę symbolizmu!, a me dokładniej cyzowanych pojęć czy idei. W ten sposób s| przestając być tropem o strukturze dualną (znak i znaczenie jako osobne jakości), użyj autonomię: to bowiem, co znaczące, i to. co] czone (idea i obraz — jak wówczas mówi stopiło się tu w jedną całość, tworząc nową tość.

Owo zacieranie jednoznacznej wykładni puje wyraźnie w sposobie posługiwania aę ką postacią Bliska nierzadko alegorycznej: □ifikacji (np. dusza, towarzysząca stale łowi lirycznemu, np. śmierć wzywana jako cictka) — próbuje się owa postać w tym usamodzielnić, niejako oderwać od sensu j rycznego, stając się emanacją nastrojowego zażu lub sugerując swoją arcalnością, swoją nam bu liczną pantomimą sferę tran Także symbole tradycyjne, zbłiżooe do np. sfinks i łabędź, nabierają waloru wicia ności. podporządkowując uę nadrzędnej f wywoływania nastroju (np. w wienzu B mowicza Białe Łabędziej Wieloznaczność*} ksza spiętrzana symboli w powc/cgoinyok rach. W owych zbitkach dużą rolę ośpj^ dycyjne. typowe dla naszego kręgu kuli postacie: nie tylko Chrystus i Lucyfer, leci pramatka Ewa, Salome. Ahaswec, Ifefl Ważną funkcję pełnią mity, zwłaszcza utraconego i mit eleuzyjski. W szerokim gf funkcjonowały umowne odpowiedniki cne dla wyznawanej filozofii idcaltsty*Mi odbicia w wodzie, cienie, lustra; dla ofc utraconej możliwości poznania — ikpa| niepoznawalnej zagadki bytu - otchłanie i paście; dla wyrażenia stanów pqckioflH mnie podświadomości — mary. potwory topielców, sobowtóry, a także schodzeafeM w podziemia i labirynty; dla tematyki U z procesem twórczym, kreowaniem dnrfe kiego nasuwała się analogia r kreacją przez Boga-Stwórcę. Wszystkie tc syakfB dają aę wytłumaczyć w sposób oęą^H znaczny, mejednokrocme wymagają wyuB| rozszyfrowywaniu, najrzęścwj z trudem dają się wyłączyć z całości, jaką tworzy M Pouj (i ni sposoby stosowana zasadą znane były hteratune już wneinujc oouaś| gnła tu na nadaniu odpowiednikom ijsT nym wielocnnczności i nasyceniu idb surą Ijnanłną. Chwytam natomiast rupehńe takim jed wał odbić aaoęjKyjny”. Pt ba luźnych H nym podłe