IMGV01

wiekiem (np. mówimy - rodzice i szkoła zajmują się wychowaniem), ale w działaniu wychowawców występująTóżnegó rodzaju warunki i bodźce, wywołujące stawanie się czegoś (np. gdy mówimy - wychowanie rodzinne polega na atmosferze miłości), dalej z czynnością wychowawczą łączy się jakieś cel i stan osiągany, czyli wynik i wytwór tego działania (stwierdzamy np. ludzie współcześnie często nie mają wychowania), wreszcie żeby osiągnąć wynik zamierzony, czy przypadkowy nawet, trzeba wywołać szereg zmian w wychowanku,, co nazywamy procesem rozwojowym.(mówimy np. w trakcie wychowania młodzież staje się mądrzejsza). W ten sposób przy użyciu słowa „wychowanie” myślimy o: 1° - działaniu wychowawczym, czyli czynnościach.wjfc. chowawców, 2f- o warunkach, okolicznościach, i bodźcach, czyli sytuacjach wychowawczych, 3° - o wyniku, czyli wytworzejwszystkich działań i warunków oraz 4°_- o zachodzących ^zmianach, a _więc o całkowitym procesie wychowawczego rozwoju człowieka. Wszystkie wymienione elementy składają się na wychowanie jako długotrwały ciąg zmian, zachodzących w procesie wszechstronnego rozwijania człowieka, w czym biorą świadomy udział przez swą działalność wychowawcy, współdziałają przy tym różne okoliczności i warunki jako sytuacje wychowawcze oraz dążności samego wychowanka do osiągnięcia coraz większej pełni samodzielności umysłowej, moralnej i życiowej jako najdalszego wytworu wychowania. ¹

a)    {Najstarsze definicje podkreślają jako istotne dla wychowania

jświad

przede”ws^śtkiffrdżialanie wychowawców, wpływanie, na_wy.cho.wan-1 ków i urabianie icJi^Tak np. T. Waitz, niemiecki pedagog, w połowie XIX wieku okfeśla; że „Wychowanie jest planowym oddziaływaniem na jeszcze dające się kształcić wewnętrzne życie innych”². Otto Willmann zaś rozwinął to określenie następująco: „Wychowanie jest opiekuńczym, regulującym i kształcącym oddziaływaniem ludzi dojrzałych na rozwój dojrzewających, ażeby mogli mieć udział w dobrach, które są podstawą życia społecznego”³. Natomiast Kerschensteiner ujmuje działanie wychowawcze z punktu widzenia kultury i jej przekazywania młodym pokoleniom, dlatego mówi krótko: „Świadome urzeczywistnianie wartości w kimś jest wychowaniem innych”⁴. Pomimo widocznej różnicy celów, definicje wysuwające działanie wychowawców, dotyczą problemu metody, jak działać,-by wychowywać,^mają więc charakter prakseologiczny⁵ i wiążą się z socjologizmem, to znaczy ze społecznym działaniem dorosłych.    '

b) [Przeciwstawna grupa definicji podkreśla nie celowe urabianie wychowanka przez wychowujące społeczeństwo, lecz swobodny wzrost dziecka, określając więc wychowanie jako proces samorzutnego roz-woju w zakresie różnego rodzaju doświadczenia nabywanego przez wychowankaTTak właśnie I. Doughton definiuje: „Wychowanie jest procesem rozwoju, który zachodzi w indywidualnej jednostce jako rezultat jej działalności w środowisku i jej reakcji na to środowisko”⁶. Wcześniej określił' podobnie J. Dewey: „Wychowanie jest procesem wrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku”⁷. Według Bagleya zaś „Wychowanie jest procesem zdobywania przez jednostkę

167

1

Określenie wychowania

Ze względu chociażby na złożoność treści, zawartej W-polocznej świadomości językowej, nie ma dotychczas jednolitej klasycznej definicji wychowania, która wymaga wskazania najbliższego rodzaju pojęciowego (genus proximum) i różnicy gatunkowej (differentia specificajT Właśnie wieloznaczność wyrazu „wychowanie” uniemożliwia definitywne powiązania tego pojęcia z rodzajem tylko czynności, czy tylko wytworu, czy samego rozwoju, bądź też sytuacyjnych warunków. Dlatego też sformułowano masę propozycji definiujących, które zwykle na pierwszy plan wysuwają jakiś element całości. Nie podobna wymienić wszystkich prób definiowania, ale ażeby zorientować się w ich gęstwinie, można je podzielić na cztery grupy ze względu na poznane elementy, występujące w zjawisku wychowania.

2

   Th. Waitz, Allgemeine Padagogik. 1852; cyt. za W. Rein, Erziehungsziel, Encyklopedisches Handbuch der Padagogik, Langensalza 1896 t. 2 s. 56.

3

   O. Willmann, Die Fundamentalbegriffe der Erziehungswissenschaft, Kemp-ten-Munchen 1912.

4

s G. Kerschensteiner, Dusza wychowawcy i zagadnienie kształcenia nauczycieli (tł. z niem.), Warszawa 1936 s. 16.

5

« Prakseologia nauka o działaniu i dobrej robocie. O dobrym działaniu wychowawców pisze T. Kotarbiński, Sprawność i błąd (Z myślą o dobrej robocie nauczyciela). Warszawa 1960².

6

I. Doughton, Modern Public Education, New York 1935, s. 134; cyt. za K. S o ś n i c k i, Istota i cele wychowania. Warszawa 1964 s. 21.

7

J. Dewey, Moje pedagogiczne credo. Szkota a społeczeństwo (tł. z ang.), Lwów (brw.) s. 5.