Oko6 jpeg

ny, czy nie. Przy pomocy tego rodzaju szkól można sprawdzić nawet najbardziej fantastyczne koncepcje. W danym wypadku, gdyby nie te szkoły, nie moglibyśmy powiedzieć, że szkol}'’, w których stosuje się skrajną swobodę, mogą tylko wtedy rozwijać się, jeżeli będziemy dysponować dużą liczbą nauczycieli przy malej liczbie dzieci. Oceniając wartość tych szkół z drugiego punktu widzenia musimy stwierdzić, że jako „całości” z różnych powodów nie są one możliwie do naśladowania. Szkoły takie, jak Summerhill czy Dartington Hall, nie mogą być dla nas szkołami do naśladowania, ale obrazem złożonych problemów' wychowawczych, z których każdy może być rozważany odrębnie i przyjęty lub odrzucony.

Może to wyglądać na paradoks, ale niemniej jest prawdą, że im większą dajemy swobodę dzieciom w szkole, tym więcej musimy mieć wychowawców, którzy by tę swobodę kontrolowali. W normalnej, zwykłej szkole 1 nauczyciel przypada na 40 czy 50 uczniów, w szkole ze „swobodą” 1 na 3 lub 4. Nie wydaje się prawdopodobne, byśmy kiedykolwiek mogli osiągnąć taką sytuację, że jeden dorosły będzie mógł całkowicie poświęcić swój czas trojgu dzieciom; wymagałoby to bowiem, aby ¹/₃ ludności pracownia jako nauczyciele. Oceniając tę swobodę z tego punktu widzenia, widzimy, że w szerszej praktyce jest ona nie do zrealizowania. Z doświadczenia brytyjskiego wiemy, że stosunek ten w public school wynosi 1 : 8, a w organizowanych w^r swoim czasie Catnp Schools około 1 : 10. Wniosek prosty: w szkołach internatowych stosunek liczbowy wychowawców do dzieci nie może być gorszy niż 1 : 10. Jeżeli zatem tak potraktowana swoboda jako całość jest nierealna, to nie znaczy to, byśmy się z niej niczego nie mogli nauczyć. Pewna zmiana praktyki postępowania, dotycząca w pierwszym rzędzie bezpośredniego stosunku nauczyciela do dzieci, bardzo by się przydała. Niestety, wiemy jednak także, że ten „bezpośredni” i „serdeczny” stosunek do dzieci może być osiągnięty jedynie przez utalentowanych nauczycieli.

Z obserwacji pracy samorządu szkolnego w obu szkołach można odnieść wrażenie, że wszelki samorząd szkolny, który się nie zajmuje życiem szkoły, ale tylko jego namiastkami, jest sztuczny. Neill uważa, że taki samorząd jest nonsensem i określa go mianem „brudnej szpiegowskiej roboty dla nauczyciela”. Wstrzymując się z wypowiedzeniem ostatecznego sądu na ten temat, można jednak bez zbytniego ryzyka stwierdzić, że najlepiej funkcjonujący samorząd szkolny da się zorganizować jedynie w szkołach internatowych. Poruszony kilkakrotnie pro-

\

blem antyintelcktualncgo nastawienia w toku głębszej analizy okazał się jedynie odmienną, a skuteczną metodą zachęcania do pracy umysłowej.

Obaj „prorocy” nowoczesnego wychowania w wolności przybyli do Anglii z zagranicy. W. B. Curry z Ameryki, gdzie uprzednio był kierownikiem jednej ze szkół średnich, natomiast A. S. Neill ze Szkocji. Obaj są nie tylko kierownikami, nauczycielami i organizatorami, ale także pisarzami pedagogicznymi. Ż prac W. B. Curry’ego na podkreślenie zasługuje książka pt. The School, z prac Neilla, których jest bardzo wiele, przede wszystkim That Dreadful School (Ta straszna szkoła), po czym The Problem Teacher (Trudny nauczyciel), The Problem Parent (Trudny rodzic) oraz The Problem Child (Trudne dziecko). Obie szkoły, obaj kierownicy, a częściowo także i grona nauczycielskie to źródło najrozmaitszych pomysłów' pedagogicznych i dlatego wszystko, z czym się tam spotykamy, jest niesłychanie ciekawe, charakterystyczne i godne naśladowania w szczegółach, jako „całości” bowiem szkoły te nie nadają się do przeszczepienia na inny teren. Według otrzymanych przez nas informacji, wszystkie szkoły eksperymentalne, a więc i szkoła Neilla, istnieją w dalszym ciągu, ale ich znaczenie bardzo zmalało. Pow^rodem jest to, że większość idei i pomysłów dydaktycznych tych szkół przeszczepiono po w^rojnie w znacznym stopniu do szkół konwencjonalnych. Obie te szkoły miały swoich zwolenników, ale znacznie więcej przeciwników, przy czym, co ciekawe, praktyka Neilla była szczególnie niepopularna w jego ojczyźnie, tj. w Szkocji. Było to spowodowane prawdopodobnie tym, że Neill wypowiadał się gwałtownie przeciw' w^rszelkim utartym konserwatywnym zwyczajom i praktyce wychowawezej. Piszemy „wypowiadał się”, bo reakcja przeciwników dotyczyła w pierwszym rzędzie jego pism. Mało kto natomiast fatygował się pojechać W czasie wojny do Summerhill czy do Festiniog, aby na własne oczy przyjrzeć się nowatorskiej pracy. Z konfrontacji tej wynika, że właściwie wszystko, co autor powiedział w That Dreadful School było zgodne z rzeczywistością, nie potrafił jednak Neill przedstawić odpowiednio tego, co w^r jego szkole jest najbardziej istotne, tj. atmosfery spokoju, wzajemnej życzfiw^rości... i sw'ej własnej osobowości, która prawie we wszystkim w tej szkole magna pars fuit. Te czynniki muszą uderzyć każdego zwiedzającego tę szkołę.

Na zakończenie warto by się zapytać, co ten tak wyrażony protest dał wychowawcom Wielkiej Brytanii, i jakie są skutki tych eksperymen-

241

Szkoty eksperymentalne — 16