SDC13926

114 Teoria woli twórczej

Z drugiej strony Riegl wyraźnie ulega sugestiom deter min izmu, rozwiązywanie ..zasadniczych problemów" artystycznych prowokuje go zawsze do rozwiązań następnych. Sporo miejsca poświęca Wind polemice z Wólfflinem 1 jego „psychologicznymi" kategoriami, ponieważ, sam jest wrogiem psychologizmu.

Scdlmnyr broni Ricgla przed tym zarzutem. Mówi wprawdzie o sposobach „widzenia natury", nieporozumienia wynikają jedhuk stąd, że Klogl posługuje się pojęciem postrzegania. Jeśli postrzeganie rozumie się Jako ślepy mechaniczny proces, tylko wówczas tego rodzaju obawy są słuszne. Obecnie wiemy, że postrzeganie nie jest jednoznacznie determinowane przez bodźce zewnętrzne, ale i przez warunki samego postrzegania. „Jest miejsce na postrzeganie świata zewnętrznego i wewnętrznego, na historycznie zmienne < ideały*, < interesy*, * zamiłowania* i «skłonności*. Zmiany te są nieodłączne od zmian w postawach duchowych całych grup ludzkich, a także poszczególnych ich członków i dlatego każdemu sposobowi ujmowania świata odpowiadają odmienne zasady kształtowania artystycznego!...] Tok należy rozumieć Heglowską parę pojęć ‘flotykowy-optyczny*. tak bardzo krytykowaną. Riegl najchętniej tworzył pojęcia budowane na schemacie tezy i antytezy. ale według niego istnieć mogła także* kombinacja wieloczłonowa. Można na przykład w tworach organicznych akcentować ich krystaliczność, albo w nieorganicznych dostrzegać •życie*. Nie dotyczy to więc «widzenia*, ale tego co się dostrzega niejako «od wnętrza*. Wola twórcza ustala więc nic tylko Jak. ale i co. W każdym razie chodzi Ricglowi o to, by wyjść poza stadium czystego opisu, by więc znaleźć podstawowe zasady kształtowania^...] Tak znalezione typowe możliwości są równocześnie czystymi formami podstawowymi wszelkich możliwych celów woli twórczej I mają się tak do doświadczalnie stwierdzonych dziel sztuki, jak formy podstawowe kryształu w krystalografii do realnie istniejących kryształów" **.

Największe wrażenie na badaczy wywarły stwierdzenia Riegla o konieczności pozytywnej oceny każdego stylu wodle jego włas-nyeh - i łożeń estetycznych, Podniósł to już w roku 1905 Plehn, podkreślając szczególnie, że Riegl usunął ostatecznie różnice miq-dzy sztuką ,.wielką’* 1 „użytkową" oraz „ludową". V..s^y.stkł»-gałęzie sztuki można i należy oceniać 1 wartościn wać w Jednolity _i wedle tvch samych zas&j kształtowania *•* Zdaniem Hausera największą zasługą Ricgla (i Wólfflina) było zarzucenie wiary w. jednokierunkowy wzrost wartości dziel sztuk I w pochodzie dziejowym^ rozwoju ludzkości. Odrzucili oni abatrnfcyi n i *. estetyczne kategorie wartościowania i starali się zastąpić Je konkretnymi pojęciami wyprowadzonymi z analizy artystycznych faktów. Także Hauser w swoich wywodach — mówiąc o względności ocen — używa Heglowskiego terminu woli twórczej Tą stroną teorii Riegl a najobszerniej zajął się Adolf Feułner**. Odejście Riegla od klasycznych kanonów wartościowania oddziałało między innymi na Worrlngcra i Spenglern. Każdy fakt artystyczny mierzy się odtąd — jeśli ma się utrzymać w ramach badań naukowych — jego własnymi możliwościami, właściwościami i zawartymi w nim ideami_wNie ma epok „upadku" *y-tuki. choć w ich obrębie mogą być dzieła gorsze i lepsze. Feulner idzie tuk daleko, żc z nauk Ricgla wyciąga wniosek, iż najlepszym historykiem sztuki jest ten, kto nie posiada własnego, osobistego smaku, bo winno chodzić mu zawsze o znalezienie obiektywnych kryteriów w ich historycznym rozwoju. Wskazał w ten sposób na istotną trudność metodologiczną, którą zajmiemy się w drugim rozdziale książki.

Kił YTYICA MKTOOY I KWKC BIKOLOWSKICH

Może dobrze będzie przytoczyć na wstępie słowa Arnolda Hausera, że „każde naukowe wyjaśnienie Jest oczywiście połączone z uproszczeniem objaśnianego fenomenu. Objaśnić coś naukowo znaczy fakt złożony rozłożyć na jego składowe I to takie, jakio występują w innych zjawiskach. W postępowaniu tym

" A- Rltgl, Kra*    VV: OfMmmflM AUffUia. op. ęlC.

" A. Il*us«r. PMMatupAMI.J, op. elt.. a O.

” A. Wuliur, Kimał Unit Oom((kA*/>' Ł«lpvi| INI. «. BI.