skanuj0011

™ P^{ousiaw,e anauz}y ^llteratury P^rzedmiotu można zaproponować wydzielenie czterech sytuacji: deprywacj^ _{sens ną} i _{percepcyjną)}

izolację socjalną i uwięzienie.

(1)    Deprywacja sensoryczny obejmuje mniej lub bardziej maksymalne ograniczenie wszystkich (p*_{jed lub razem) bodź}. ców. Aby je wytworzyć stosuje się karnej _{dźwi koszczelne} i _zaciern. nione. Osoby badane przebywają w najw_{>godniejszej pQzycji rdakso}_ wej, noszą specjalny ubiór ograniczający q_{odatkowo mozliwość odbie}. rania wrażeń (lub przebywają w immersji, nieważkości). Komunikowanie się osoby badanej z eksperymentatorem j_{est 0graniczone}

(2)    Deprywacja percepcyjna , _{w której poziom stymulacji} na wejściu niewiele odbiega od normaln^ _{za< mniej lub bardzlej} rygorystycznie ogranicza się strukturahz_ącję ; _{izację bodźców}. Dsoba badana również znajduje się w k₀m_{or2e dźwiękoszczelnejł lecz} lie zostaje całkowicie odizolowana od boą_żcóv/ otrzymuje np. okula--y, które wprawdzie przepuszczają światły ^ _{me pozwalają na roz}_ óżnianie przedmiotów znajdujących się _{otoczeniu Stosuje się róvv}. ueż szum maskujący ewentualne bodźce _{słuchowe z otoczenia}. _Tym >amym ładunek bodźców jest utrzymany _{na względnie jednakowytn} joziomie, co utrudma skutecznie mozliw^ _{róznicowania bodźcóvV)} zaburzając orientację w otoczeniu. Przyklej _{tegQ eksperymeI1}. ów mogą być badania w respiratorach uzy^_{anych w leczeniu choroby} Jeinego-Mediny.

(3)    Izolacja socjalna, to sytua^ _{cji od środowiska5}

lo którego człowiek byl uprzednio przystoi _{0    charakteryzująca si?}

niędzy innymi brakiem wielu ważnych zr^j _{atyfikacji emocjona}i_ tej, separacją od normalnych źródeł inform_acji i _{komunikacji interpe}r-onalnej.

(4)    Uwięzienie, w odróżnieniu od _{poprzednich kategorii stre}. u, jako źródło stresu psychologicznego n_{ie wiąze się z zadamowym} harakterem działania. Co więcej, w tym P*_{zypadku stres ma charakter} ary, dolegliwości, upokorzema (Godorowsj^ J9g5)

Jak z powyższych definicji wynika, ^;_{półn cechą sytuacji de}. rywacji sensorycznej i izolacji społecznej _{jest względne ograniczen}ie tymulacji zewnętrznej, obejmującej zarow^ _{jej aspekt formalny (siła>} itensywność bodźców), jak i treściowy (struktura _{bodźców> informa}. ja, przyzwyczajenia, potrzeby, itp.), co    _{jest po}dstawą do zaklasyfikowania ich do sytuacji trudnych, stresowych. Reakcje psychofizjologiczne człowieka na sytuacje deprywacji sensorycznej czy też Izolacji socjalnej stanowiły przedmiot szeregu badań laboratoryjnych, jak również obserwacji prowadzonych w warunkach naturalnych.

Stresowy charakter mają wszystkie typy deprywacji, począwszy od deprywacji bodźcowej, monotonii a skończywszy na izolacji kulturowej, społecznej i uwięzieniu nie tylko jednostek, ale i całych społeczeństw. Szczegółowego przeglądu sytuacji deprywacji sensorycznej I izolacji socjalnej dokonuję w innej książce (Terelak, 1982a). Tak np. w psychologii lotniczej psychologiczne efekty stresu deprywacji bodźców znane są pod nazwą odosobnienia wysokościowego (break-off phenomenon). Zjawisko to opisywane było przez pilotów balonów lub samolotów i występuje na tzw. pułapie wysokości lub w lotach kosmicznych. Sub iektywnie odczuwane jest jako utrata kontaktu z rzeczywistością, oderwanie od Ziemi z dużą komponentą niepokoju, apatii i chęci wyrwania się z tej sytuacji. Problematyka efektów psychologicznych deprywacji sensorycznej i izolacji społecznej nabrała nowego znaczenia w psychologii kosmicznej, interesującej się długoterminowymi załogowymi lotami kosmicznymi (orbitalnymi, międzyplanetarnymi, a być może w przyszłości i międzygwiezdnymi). Szczegółowo problemy le zostały przedstawione w innej książce (Kwarecki i Terelak, 1980).

Praktycznie ze stresem deprywacji sensorycznej, izolacji społecznej i uwięzienia możemy się spotkać w takich sytuacjach życiowych, jak przebywanie w okrętach podwodnych, ekspedycjach polarnych, siatkach dalekomorskich, schronach przeciwatomowych, bunkrach radarowych, obozach jenieckich, zespołach sportowych startujących poza granicami kraju, szpitalach psychiatrycznych, izolowanych grupach zawodowych (pracujących w innych krajach), katastrofach morskich (rozbitkowie) i górniczych, domach starców, domach dziecka itp.

Z powodu braku jednoznacznego kryterium teoretycznego klasyfikacji źródeł danych o stresie deprywacji, proponuję kryterium praktyczne podziału na deprywację-izolację: eksperymentalną, naturalną, przymusową przypadkową i zadaniową.

(1) Eksperymentalne sytuacje deprywacji - izolacji

Badania eksperymentalne nad efektami deprywacji sensorycznej łączą się głównie z nazwiskami kanadyjskich psychologów z McGill

197