skanuj0011

in a puus lawie ananzy literatury P^rze<lmiotu można zaproponować wydzielenie czterech sytuacji: deprywacj^ _sensoryczną i _percepcyjną, izolację socjalną i uwięzienie.

(1)    De pry w ac ja sensoryczna _obej_muj_e mniej lub bardziej maksymalne ograniczenie wszystkich (pojedynczo lub razem) bodźców. Aby je wytworzyć stosuje się karnej dźwiękoszczelne i zaciemnione. Osoby badane przebywają w najwy_godniej_szej _pozycji relaksowej, noszą specjalny ubiór ograniczający dodatkowo możliwość odbierania wrażeń (lub przebywają w immersji, nieważkości). Komunikowanie się osoby badanej z eksperymentatoren^ j_est ograniczone.

(2)    Deprywacja percepcyjną ^ _{której poziomstym}u_lacji na wejściu niewiele odbiega od normaln^_g0) zaś mniej _{lub bar}d_zięj rygorystycznie ogranicza się strukturalizą_cj_ę’ j _organizacj_{ę bo}dźców. Osoba badana również znajduje się w kor^_{orze dzw}ię_koSzczelnej, lecz lie zostaje całkowicie odizolowana od boq_źc6w otrzymuje np. okula-y, które wprawdzie przepuszczają światły _{a]e nie pozwala|ą na roz}. óżnianie przedmiotów znajdujących się w _otoczeniu. stosuje się rów-ueż szum maskujący ewentualne bodźce _słuchowe z otoczenia. Tym iamym ładunek bodźców jest utrzymany _{na względnie} jednakowym joziomie, co utrudnia skutecznie możliwy _{róznicowania bo}dźców, zaburzając orientację w otoczeniu. Przykłą_{dem teg0} ^ _eksperymeI1_ ów mogą być badania w respiratorach uży^_{anych w leczeniu ch}oroby Jeinego-Mediny.

(3)    Izolacja socjalna, to sytua^_{ja separacji od środo}wiska, lo którego człowiek byl uprzednio przysto^^ _charakteryżująca się niędzy innymi brakiem wielu ważnych źr_{Qdeł gratyfika}cji emocjonalni* separacją od normalnych źródeł inforr^_acji . _komunikacji i_nterper-onalnej.

(4)    Uwięzienie, w odróżnieniu od _poprzednich kategorii stre-u, jako źródło stresu psychologicznego _{wiąże się z zadan}i₀wym harakterem działania. Co więcej, w tym P*_{zypadku stres ma char}akter :ary, dolegliwości, upokorzenia (Godorowsj^ 1985)

Jak z powyższych definicji wynika, Wspólną cechą sytuacji de-nywacji sensorycznej i izolacji społecznej _{jegt wzg}lędne ograniczenie tymulacji zewnętrznej, obejmującej zarów^_{0 jej aspekt formalny (siła>} itensywność bodźców), jak i treściowy (Stiukturz bodźców, informa-ja, przyzwyczajenia, potrzeby, itp.), co ró^_{nocześnie jegt podstawą do} zaklasyfikowania ich do sytuacji trudnych, stresowych. Reakcje psychofizjologiczne człowieka na sytuacje deprywacji sensorycznej czy też l/.olacji socjalnej stanowiły przedmiot szeregu badań laboratoryjnych, jak również obserwacji prowadzonych w warunkach naturalnych.

Stresowy charakter mają wszystkie typy deprywacji, począwszy od deprywacji bodźcowej, monotonii a skończywszy na izolacji kulturowej, społecznej i uwięzieniu nie tylko jednostek, ale i całych społeczeństw. Szczegółowego przeglądu sytuacji deprywacji sensorycznej i izolacji socjalnej dokonuję w innej książce (Terelak, 1982a). Tak np. w psychologii lotniczej psychologiczne efekty stresu deprywacji bodźców znane są pod nazwą odosobnienia wysokościowego (break-off phenomenon). Zjawisko to opisywane było przez pilotów balonów lub samolotów i występuje na tzw. pułapie wysokości lub w lotach kosmicznych. Sub iektywnie odczuwane jest jako utrata kontaktu z rzeczywistością, oderwanie od Ziemi z dużą komponentą niepokoju, apatii i chęci wyrwania się z tej sytuacji. Problematyka efektów psychologicznych deprywacji sensorycznej i izolacji społecznej nabrała nowego znaczenia w psychologii kosmicznej, interesującej się długoterminowymi załogowymi lotami kosmicznymi (orbitalnymi, międzyplanetarnymi, a być może w przyszłości i międzygwiezdnymi). Szczegółowo problemy le zostały przedstawione w innej książce (Kwarecki i Terelak, 1980).

Praktycznie ze stresem deprywacji sensorycznej, izolacji społecznej i uwięzienia możemy się spotkać w takich sytuacjach życiowych, jak przebywanie w okrętach podwodnych, ekspedycjach polarnych, statkach dalekomorskich, schronach przeciwatomowych, bunkrach radarowych, obozach jenieckich, zespołach sportowych startujących poza granicami kraju, szpitalach psychiatrycznych, izolowanych grupach zawodowych (pracujących w innych krajach), katastrofach morskich (rozbitkowie) i górniczych, domach starców, domach dziecka itp.

Z powodu braku jednoznacznego kryterium teoretycznego klasyfikacji źródeł danych o stresie deprywacji, proponuję kryterium praktyczne podziału na deprywację-izolację: eksperymentalną, naturalną, przymusową przypadkową i zadaniową.

(1) Eksperymentalne sytuacje deprywacji - izolacji

Badania eksperymentalne nad efektami deprywacji sensorycznej łączą się głównie z nazwiskami kanadyjskich psychologów z McGill

197