skanuj0028

tywnego stylu samoregulacji, w przeciwieństwie do osób wysoko reaktywnych, które dążą do biernego stylu samoregulacji. Przez efektywny styl samoregulacji autor rozumie silnie angażujące zachowania, które prowadzą do likwidacji rozbieżności między wymaganiami środowiska (np. sytuacji stresowej) a możliwościami człowieka. Chodzi tu więc o takie zachowanie, które wiąże się z wyborem najlepszego sposobu funkcjonowania w określonej sytuacji bądź też prowadzą do zmiany środowiska. W tym sensie, strategię stylu samoregulacji można traktować jako strategię radzenia sobie ze stresem, uwarunkowaną naturalnymi skłonnościami wynikającymi z określonego temperamentu (typu układu nerwowego). Eliasz potwierdził eksperymentalnie hipotezę o związku reaktywności ze stylem samoregulacji. Stwierdził mianowicie, że w grupie osób nisko reaktywnych istnieje większa proporcja osób z aktywnym stylem samoregulacji (jeśli traktuje się wytrwałość w działaniu jako nośnik stylu samoregulacji) w porównaniu do wysoko reaktywnych, charakteryzujących się biernym stylem samoregulacji. Jeszcze bardziej wyraźnie zależność ta ujawnia się, jeżeli weźmie się pod uwagę efektywność działania jako wskaźnik stylu samoregulacji.

W innych badaniach eksperymentalnych C. Kozłowski (1977) stwierdził różnice między nisko i wysoko reaktywnymi w zakresie ryzykanckiej i asekuranckiej strategii stylu działania. Osoby nisko reaktywne charakteryzują się ryzykancką strategią działania w przeciwieństwie do asekuranckiego stylu działania u osób wysoko reaktywnych.

Dotychczasowy przegląd badań nad naturalnymi uwarunkowaniami odporności na stres nie uwzględnia wszystkich eksponowanych cech temperamentalnych. W psychologii anglosaskiej eksponuje się przede wszystkim takie biologicznie uwarunkowane cechy tempera-mentalne, jak ekstra-introwersja i neurotyzm w ujęciu H. J. Eysencka (1970). Według tego autora, wymiary te mają szereg wspólnych ele* mentów z siłą układu nerwowego w typologii Pawłowa (1952) orał reaktywnością w regulacyjnej teorii temperamentu Strelaua (1985) Szczegółowo analogię między silnym typem układu nerwowego, ek trawersją i niską reaktywnością oraz różnice i podobieństwa w fizjol gicznym mechanizmie leżącym u podstaw owych wymiarów temp* mentu dyskutuje Strelau (1985).

Wprawdzie na podstawie dokonanego przeglądu piśmiennie^ trudno jest ustalić jednoznaczne związki między neurotyzmem, j

drugim głównym wymiarem temperamentu w koncepcji Eysencka, a siłą układu nerwowego, to jednak z badań korelacyjnych wynika, że neu-rotyzm koreluje negatywnie z siłą procesu pobudzenia (od -0,378 do -0,557) oraz z siłą procesu hamowania (od -0246 do -0,588). Strelau podsumowując dane empiryczne dotyczące związków między ekstra-wersją-introwersją, neurotyzmem i lękiem z jednej strony a cechami układu nerwowego (siła procesu pobudzania i hamowania, ruchliwość procesów nerwowych), sformułował szereg prawidłowości, które ogólnie można scharakteryzować następująco: (a) siła procesu pobudzania koreluje pozytywnie z ekstra wersją oraz negatywnie z lękiem i neurotyzmem, (b) siła procesu hamowania nie pozostaje w związku z ekstra-wersją, a koreluje negatywnie z neurotycznością i lękiem, (c) ruchliwość procesów nerwowych jest pozytywnie skorelowana z ekstrawersją oraz negatywnie z neurotycznością i lękiem. Na podstawie powyższych danych można scharakteryzować odpornych na stres jako ludzi ekstra-wertywnych, z silnym typem układu nerwowego oraz nieneurotycznych i z niskim poziomem lęku. Potwierdzają to dane z literatury przedmiotu, a zwłaszcza zamieszczane w czasopiśmie pod redakcją Eysencka pt. „Personałity and Individual Differences”, które eksponuje związki między odpornością na stres i cechami temperamentalnymi (np. Evans, 1985; Hart i wsp., 1987). Ilustracją różnic indywidualnych w zakresie odporności na stres uwarunkowanej temperamentałnie mogą być badania porównawcze polarników (gmpa odpornych na stres) i norm dla populacji polskiej (grupa normalizacyjna) przedstawione na rycinie 4.3 (Halter, Terelak, 1980).

Polarnicy, wyselekcjonowani w sposób naturalny, („zimownicy” -to polarnicy przebywający na stacji antarktycznej ponad 12 miesięcy; „letnicy” - to polarnicy przebywający na stacji 3 miesiące) charakteryzują się w porównaniu do grupy normalizacyjnej niskim neurotyzmem i wysokim poziomem ekstra wersji.

Bardziej złożoną strukturę temperamentalną osób szczególnie odpornych na stres można uzyskać za pomocą analizy czynnikowej. W badaniach własnych (Terelak, Kłodecka-Różalska, 1984), biorąc za punkt wyjścia cechy temperamentu oceniane kwestionariuszem MPI Eysencka, skalą osobowości MAS Taylor, kwestionariuszem Analizy temperamentów Guilforda-Zimmermana (GZTS), Skalą temperamentów (TTS) Thurstone’ a oraz Kwestionariuszem temeperamentu Strelaua,

343