skanuj0029

Ryc. 4.3, Charakterystyka osobowos'ci polskich polarników w latach 1976-1985 na podstawie MPIEysencka

wyodrębniono na podstawie analizy czynnikowej (metodą głównych składowych Varimax Kaisera w przypadku pilotów i metodą Hotellinga w przypadku sportowców) strukturę temperamentu dla dwu grup zaklasyfikowanych jako odporni i nieodporni na stres: lotnicy i sportowcy. Wyodrębniono kilka czynników temperamentu, jak np.: (1) energetycz-ność, (2) emocjonalność, (3) refleksyjność, (4) uspołecznienie, (5) równowagę procesów nerwowych, (6) męskość. Spośród wymienionych czynników najważniejsze są związane z energetycznym poziomem zachowania (czynnik 1) i z emocjonałnością (czynnik 2). W przypadku sportowców z wysokim poziomem reaktywności (mało odpornych na stres) czynnik „emocjonalności” wysunął się na pierwsze miejsce. Energetyczny poziom warunkujący odporność na stres został szczegó-

Iowo przedstawiony na podstawie badań prowadzonych w laboratorium Strelaua. W zakresie drugiego czynnika „emocjonalności” istnieje bogata literatura przedmiotu, na podstawie której przyjmuje się odporność emocjonalną jako synonim odporności na stres, przypisując wymiarowi emocjonalności status nadrzędnego mechanizmu kontroli, warunkującego nadzór nad przebiegiem czynności i podtrzymującego tę czynność mimo działania czynników zakłócających (stresu). Traktuje się ją jako dyspozycję osobowości (Reykowski, 1974).

Analizując literaturę przedmiotu z punktu widzenia osobowościowych korelatów odporności na stres, zwraca się uwagę na rolę tzw. stylów poznawczych w wyborze strategii radzenia sobie ze stresem.

Zgodnie z danymi literatury przedmiotu, styl poznawczy pozostaje w relacji do temperamentu, przejawiając się w określonych preferencjach funkcjonowania poznawczego (Strelau, 1985). Jak wykazano w wielu badaniach, owe preferencje w funkcjonowaniu poznawczym wyrażają się w różnych stylach poznawczych, spośród których do najpopularniejszych należą: zależność - niezależność od pola, refleksyjność - impulsywność traktowane jako wymiary osobowości, czy też styl atrybucyjny (Ostell, Divers, 1987). W polskiej literaturze psychologicznej poszczególne style poznawcze w relacji do temperamentu były przedmiotem zainteresowań m.in. A. Matczak (1982) i Cz. Nosala (1991).

Najbardziej interesujący z punktu widzenia naszych zainteresowań jest styl poznawczy charakteryzowany poprzez właściwości procesu spostrzegania, zwany w literaturze przedmiotu zależnością - niezależnością od pola. Twórcą teorii percepcyjnej zależności - niezależności od pola jest H. Witkin (1971).

Zgodnie z konstruktem teoretycznym, wprowadzonym przez Wit-kina przy opisie stylu poznawczego, można stwierdzić, że w stylu poznawczym charakteryzującym się zależnością od pola, spostrzeganie znajduje się pod dominującym wpływem całościowej organizacji otaczającego pola, a części pola odbierane są jako „stopione razem”. W stylu percepcyjnym niezależnym od pola, części pola odbierane są jako oddzielne od zorganizowanego tła. Teoria Witkina wyrosła na gruncie filozofii i psychologii postaci (figury i tła) opiera się na danych dostarczających dowodów empirycznych, iż ludzie rzeczywiście są zróżnicowani w zakresie stylów percepcji:

345