skanuj0030

-    niezależnego od pola stylu percepcji (inaczej zwanego stylem analitycznym);

-    zależnego od pola percepcji (inaczej zwanego stylem globalnym).

Zdaniem Witkina przyczyną zróżnicowania tych stylów jest zróżnicowanie struktury psychicznej osób. Słabe zróżnicowanie psychiczne nie pozwala na wyróżnienie specyficznych cech bodźca. W takich przypadkach człowiek reaguje całościowo, globalnie i jest zależny od pola percepcji.

Dobre zróżnicowanie psychiczne charakteryzuje ludzi ujmujących doświadczenia w sposób analityczny i ustrukturalizowany.

Przeprowadzono wiele badań potwierdzających istnienie tendencji w kierunku spostrzegania w sposób zależny lub niezależny od pola oraz istnieją dane empiryczne sugerujące, że ten konstrukt teoretyczny koreluje z niektórymi cechami osobowości, temperamentu, które są korelatami odporności na stres (Welkowitz, Calkins, 1984; Witkin i wsp., 1971).

A. Matczak (1982) wykazała, że styl poznawczy: abstrakcyjność vs. konkretność bierze udział w regulacji poziomu aktywacji i stąd powiązany jest z taką cechą temperamentu jak reaktywność. Przy czym stwierdziła, że abstrakcyjne funkcjonowanie poznawcze, w przeciwieństwie do konkretnego, ma wyższą wartość stymulacyjną, a więc jest bardziej preferowane przez jednostki nisko reaktywne czyli odporne na stres.

Szereg autorów, zwłaszcza w ramach psychologii pracy, poszukuje osobowościowych korelatów odporności na stres, przyjmując założenie, że ludzie charakteryzujący się tzw. podatnością na wypadki będące wynikiem popełnienia błędów w procesie pracy, są mniej odporni na stres. Ta koncepcja indywidualnej podatności na wypadki (lotnicze, samochodowe) uwarunkowane osobowością sprawcy (tzw. osobowość wypadkowicza), lansowana w psychologii anglosaskiej w latach pięćdziesiątych i odrzucona w latach sześćdziesiątych, została ponownie wylansowana w latach siedemdziesiątych (Boyle, 1980). Koncepcja indywidualnej podatności na wypadki opiera się na następujących przesłankach:

(a) większość wypadków powoduje niewielka grupa osób w danej populacji;

(b)    skłonność do wypadków jest specyficzną cechą osobowości lub wynikiem określonej struktury osobowości (typ wypadkowieża);

(c)    podatność na wypadki jest wrodzoną i nieuchronną właściwością niektórych osób.

Zwolennicy koncepcji podatności na wypadki uwarunkowane oso-bowościowo uważają, że ma ona moc wyjaśniającą (Houston, 1972). Jest to teza wielce dyskusyjna, jeśli się zważy, że koncepcja ta opiera się głównie na wynikach badań korelacyjnych między niektórymi cechami zachowania się, osobowości a częstością wypadków. Szereg danych empirycznych wskazuje jednak, że jeśli nawet nie jesteśmy upoważnieni mówić o indywidualnej podatności na wypadki, to jednakże należy liczyć się z istnieniem różnic indywidualnych wśród sprawców wypadków, uwarunkowanych między innymi osobowościowo. Tak np. Zarzycka (1982), porównując grupę 59 sprawców wypadków kolejowych (maszyniści) z grupą kontrolną, określiła strukturę osobowości tych pierwszych, składającą się z określonego układu następujących cech osobowości: wysoka reaktywność, introwersja, duża neuro-tyczność i jawny niepokój oraz mała odporność na stres. Jak łatwo zauważyć, część cech składających się na strukturę osobowości wypad-kowiczów, to wcześniej omówione cechy temperamentalne.

Obok podejścia korelacyjnego, ujmującego osobowość z punktu widzenia teorii cech, jest także podejście dynamiczne, odwołujące się do mechanizmów obronnych osobowości.

Współczesna wiedza na temat mechanizmów obronnych osobowości znacznie wykracza poza klasyczne podejście psychoanalityczne. Przykładem analizy determinant mechanizmów obronnych osobowości z perspektywy psychologii poznawczej jest praca polskiego psychologa Heleny Grzegołowskiej-Klarkowskiej (1989). To, co szczególnie interesuje nas z punktu widzenia naturalnych zdolności radzenia sobie ze stresem, to odwoływanie się w definicji mechanizmów obronnych do aktów nieświadomych, które mogą wpływać na odbiór lub przetwarzanie informacji zagrażającej własnemu „Ja” (Speisman i wsp., 1964).

„Podstawowe mechanizmy obronne to ukierunkowane na cel (którym jest ochrona Ja oraz redukacja - bądź niedopuszczenie do rozwoju - poczucie zagrożenia i lęku, bądź innych negatywnych emocji) elementarne procesy poznawcze, których zasadniczą właściwością, przypuszczalnie nieświadomą, jest zniekształcenie odbioru lub przetwarzali