spermatogeneza1

Fot. 1.10. Przekrój poprzeczny przez kanalik prosty jądra myszy, n — nabłonek kanalika, p — piętn- f -niki, t — tkanka łączna międzykanalikowa; x 600 (fot. Cz. Jura)

KOMÓRKI PŁCIOWE

U osobników dojrzałych płciowo komórki płciowe zróżnicowane są na: spermatogo-1 nia, spermatocyty 1 rzędu, spcrmatocyty II rzędu, spermatydy i plemniki. Pod- f czas całego procesu spermatogenezy komórki płciowe ściśle związane są z komórkamiJ| Sertolego. Powierzchnie boczne i szczytowe tych komórek tworzą głębokie wnęki,.# w których osadzone są komórki płciowe. Najbliżej podstawy komórek Sertolego, w bez-S pośrednim kontakcie z błoną podstawną, zlokalizowane są spermatogonia.

W miarę dojrzewania komórki płciowe przemieszczają się w kierunku światła! kanalika, w związku z tym powyżej spermatogoniów obserwuje się kolejne stadia różni- g cujących się komórek płciowych, tj. spermatocyty I rzędu, spermatocyty II rzędu, sper- | matydy i wreszcie plemniki, których główki zanurzone są w zagłębieniach szczytowych ■ części komórek Sertolego. Związek między komórkami płciowymi i komórkami Serto-J lego w nabłonku plcmnikotwórczym przedstawia rycina 1.23.

KOMÓRKI SERTOLEGO

Komórki Sertolego, opisane po raz pierwszy w 1865 r. przez włoskiego fizjologa E. Ser-. tolego, osadzone są na błonie podstawnej i zwrócone przeciwnymi biegunami w kie-jj runku światła kanalika plemnikotwórczego. W jądrze szczura znajduje się 20-40 x 10⁶ komórek Sertolego. Komórki te odgrywają kluczową rolę w dojrzewaniu komórek-' płciowych: 1) służą do ich odżywiania, dostarczając substancji pokarmowych przez|< sekrecję licznych białek, substratów energetycznych, czynników wzrostowych i cytokin; | 2) stanowią dla nich mechaniczną podporę; 3) aktywnie uczestniczą w ruchu różni-j, cujących się komórek płciowych podczas ich przemieszczania się w kierunku światła

późna spermatyda odrzucająca zbędną cytoplazmę

ciałko resztkowe fagocytowane przez komórkę Sertolego

*

wczesna spermatyda z tworzącą się wicią

spermatocyt I rzędu

spermatocyty II rzędu połączone mostkiem cytoplazmatycznym

jądro komórki Sertolego

spermatogonia połączone    błona podstawia

mostkiem cytoplazmatycznym

Ryc. 1.23. Fragment nabłonka plemnikotwórczego w jądrze ssaka. Kolejno powstają ze spermatogo-niów: spermatocyty 1 rzędu, spermatocyty n rzędu połączone mostkiem cytoplazmatycznym; wczesne spermatydy z tworzącą się wicią, późne spermatydy odrzucające zbędną cytoplazmę; ciała resztkowe fagocytowane przez komórki Sertolego. Światło kanalika plemnikotwórczego oznaczono gwiazdką

kanalika; 4) są odpowiedzialne za uwalnianie plemników z nabłonka plemnikolwór-czego w procesie zwanym spermiacją (zob. rozdz. 1.2.1.23. Etapy spermatogenezy); 5) fagocytują degenerujące komórki płciowe i służą do resorpcji ciał resztkowych (ryc. 1.23); 6) zawierają receptory testosteronu i hormonu dojrzewania pęcherzyków jajnikowych (FSH), czynników, które są głównymi regulatorami spermatogenezy.

Pod wpływem FSH (zob. rozdz. I.2.2.5. Hormonalna regulacja spermatogenezy u ssaków) syntetyzowane jest w komórkach Sertolego specyficzne białko, zwane ABP (ang. Androgen Binding Protein). Białko to tworzy z androgenami (męskimi hormonami płciowymi) kompleks, który wydzielany jest do światła kanalika piemnikotwór-czego i razem z plemnikami transportowany do najądrza. Obecność androgenów w najądrzu jest niezbędna do ostatecznego dojrzewania plemników, a także do stymulacji sekrecyjnej aktywności komórek nabłonka przewodu najądrza.

1.2.1.2.2. Prespermatogeneza

Plemniki zwierząt, podobnie jak komórki jajowe, pochodzą z komórek praplciowych, które powstają bardzo wcześnie w rozwoju zarodkowym z niewielkiej populacji komórek epiblastu (epidermy zarodkowej). Komórki praplciowe migrują następnie do zawiązków gonad, gdzie w przypadku zarodka pici męskiej tworzą wraz z komórkami

(33