slanowanie 3

T koralowcami, rozgwiazdami, mięczakami i salpami. Jeden gatunek uważa się za pasożyta salp.

Wszystkie żebropławy mają dość duże zdolności do regeneracji. Regenerują spore części ciała — łącznie z narządem zmysłowym.

BUDOWA ZEWNĘTRZNA

Większość żebropławów ma kształt gruszkowaty, dzwonowaty lub jajowaty (ryc. 41, 42). Niektóre mają ciało silnię rozciągnięte taśmowato lub tarczowato spłaszczone (ryc. 42C). W przypadku form sferoidalnych, w ciele można wyróżnić dwie półkule: dolną (gębową, oralną), z otworem gębowym w szczycie i górną (przeciwgębową, aboralną), zawierającą na szczycie narząd zmysłowy. Główną oś ciała wyznaczają: środek narządu zmysłowego ,i środek otworu gębowego, oś poprzeczną wyznaczają dwa ramiona, wyrastające zwykle nieco powyżej równika (ryc. 41D).

i ■ ii • ilirnplnw JHeurobranchia sp. A — wygląd z boku, B — przekrój przez

i ¹ 11 ■ ■ l......i', U kolloblast, D — wygląd żebropława od strony bieguna gór-

iim ud szczytowy, a — kanał analny, k — kopułka, 1 — przełyk, u- i mii ■ i|d szczytowy, p — płaszczyzna poprzeczna, r — ramię, s —pła-> u > i' • IU11 w ,i, I. statolit, w' — włókno, ż — żeberka

urn

Wzdłuż ciała, południkowo, biegnie 8 rzędów płytek rzęskowych, przypadających po dwa na każdy kwadrant ciała (ryc. 41D). Rzędy płytek nie dochodzą ani do narządu zmysłowego, ani do otworu gębowego. Pojedyncze płytki rzęskowe są tworami prostokątnymi, ustawionymi prostopadle do rzędów. Każda płytka składa się z szeregu witek posklejanych w blaszki (ryc. 41B), które w spoczynku stoją pod kątem prostym do podstawy.

Na górnej półkuli, w pobliżu szczytu, rzędy płytek przechodzą w pojedyncze smugi rzęsek, które z kolei wchodzą poprzez 4 otwory do narządu zmysłowego. Szczytowy narząd zmysłowy (ryc. 41E) jest organem czuciowomotorycznym, o skomplikowanej budowie. Jest to zagłębienie wyścielone orzęsionymi komórkami ektodermalnymi. We wgłębieniu spoczywa na czterech pękach posklejanych rzęsek, wychodzących z komórek zmysłowych, zgiętych w kształcie litery S, statolit, który wygląda jak kula złożona z wielu drobnych ziarenek. Wychylenie statolitu powoduje podrażnienie określonych komórek zmysłowych i przekazanie bodźca odpowiedniemu rzędowi płytek i koordynację ruchów ustawiających odpowiednio ciało w wodzie. Smugi rzęskowe, tworzące z rzędami, płytek narząd zmysłowy, funkcjonują analogicznie do aksonów nerwów motorycznych u kręgowców, ale tutaj przewodzenie zachodzi od komórki rzęskowej do następnej komórki itd. Uszkodzenie narządu zmysłowego powoduje zaburzenia w pracy płytek, co potwierdza jego funkcję.

Niektórzy sądzą, że narząd ten, podobnie jak statocysta meduz (por. str. 73), odczuwa wibrację wody.

Ramiona, rozmieszczone symetrycznie po obu bokach ciała, na półkuli przeciwustnej, są narządami chwytnymi. Są lite, rozwojowo pochodzą z ektodermy. Nie wyrastają, jak u Cnidaria, z powierzchni ciała, tylko wychodzą z głębokich orzęsionych pochewek, do których mogą być wciągane. Pokryte są komórkami orzęsionymi, pomiędzy którymi występują komórki lepkie, zwane kolloblastami (ryc. 41C), służące do chwytania pokarmu. Jest to właściwość żebropławów. Wewnątrz ramion znajduje się tkanka mezenchymatyczna z komórkami mięśniowymi gładkimi.

BUDOWA WEWNĘTRZNA

Warstwa okrywająca u żebropławów, zbudowana z. ektodermy, często wykształcona jest w postaci syncycjum, a także często orzęsiona. Jeżeli jest komórkowa — zbudowana jest z nabłonka płaskiego, zawierającego komórki czuciowe i gruczołowe.

Kolloblasty, występujące na ramionach, składają się z trzech podstawowych części: kopułki, nici osiowej i włókna spiralnego (ryc. 41C). Kopułka sterczy nad powierzchnią ciała i produkuje wydzielinę lepką. Nić osiowa tkwi w mezoglei i służy do zakotwiczenia kolloblastu. W mezoglei tkwi także włókno spiralne, które przy podrażnieniu kolloblastu jest wy-

107