Zastosowanie Informatyki w Ochronie �rodowiska 2

EX

Wielosił błękitny

Polemonium coeruleum L.

Rodzina: Wielosiłowate - Polemoniaceae

Status

W Karpatach polskich gatunek wymarły (EX); w Polsce narażony na wyginięcie (VU) - Cz. K.

Uwagi taksonomiczne

W Polsce rośnie wyłącznie podgatunek typowy P. coeruleum subsp. coeruleum. Taksony niższej rangi (odmiany i formy) opisane na podstawie zróżnicowania długości liści odziomkowych, kształtu listków, ogruczolenia łodygi oraz długości pręcików, nie mają większej wartości taksonomicznej.

Morfologia i biologia

Hemikryptofit. Bylina z mięsistym kłączem, osiągająca 100 (wyjątkowo 120) cm wysokości. Łodyga słabo rozgałęziona, w górnej części nieco ogruczolona. Liście długoogonkowe, z wyjątkiem górnych siedzących, nieparzystopierzastosieczne, złożone najczęściej z 2-7 par lancetowatych listków. Kwiaty o średnicy do 3 cm, zebrane w szczytowy wiechowaty kwiatostan. Korona błękitna, rzadko biała, szerokodzwonkowata, do 2,5 razy dłuższa od kielicha. Liczba chromosomów 2n = 18 (Wcisło [w]: Pogan i in. 1988). Kwitnie od czerwca do sierpnia. Owocem jest szerokojajowata torebka otoczona przez dłuższy od niej kielich. Nasiona około 3 mm długości.

Zasięg ogólny

Gatunek eurosyberyjski. Jego zwarty zasięg obejmuje wschodnią część Europy Środkowej, Europę Wschodnią oraz Syberię. Ponadto występuje w Skandynawii, Wielkiej Brytanii, Pirene

jach, Alpach i na obszarach przyległych. Blisko spokrewnione gatunki, P. caucasicum N. Busch i P. himalayanum Baker rosną w górach Azji. Introdukowany w Ameryce Północnej (Meusel i in. 1978; Hulten, Fries 1986).

Rozmieszczenie w Polsce

Jest dość rzadkim gatunkiem w Polsce, reliktem glacjalnym (Pawłowska 1972). Występuje na Pomorzu Zachodnim i Wschodnim, Podlasiu, w Puszczy Białowieskiej oraz na Lubelszczyźnie. Część stanowisk ma już charakter historyczny (Rutkowski 2001). Gatunek ten jest uprawiany w ogrodach i niekiedy dziczeje, stąd status niektórych stanowisk jest niepewny.

Rozmieszczenie w Karpatach polskich

Wielosił błękitny podany był tylko z jednego, prawdopodobnie naturalnego stanowiska w Karpatach, na szczycie Jaworzyny Krynickiej, na wysokości 1116 m n.p.m. (Wołoszczak 1895). Pawłowski (1925a) mimo poszukiwań nie odnalazł tego gatunku na wspomnianym stanowisku; wymienia go jednak z numerem, jako rodzimy składnik flory Sądecczyzny. Ponieważ nikt z badaczy w XX w. nie potwierdził jego

występowania, należy go uznać za wymarły (Mirek, Piękoś-Mirkowa 1989a, 1992b). Stanowiska z Tatr podane przez Berdaua (1890) z Doliny Kościeliskie „koło dawnej leśniczówki” oraz pod Wołoszynem mają niewątpliwie charakter synantropijny, podobnie jak stanowiska w Bieszczadach Zachodnich (Zemanek, Winnicki 1999). Niewykluczone, że taki charakter mogłoby mieć też stanowisko z Pienin: „poniżej drogi na stromym zboczu w lesie”, pod Trzema Koronami, przytaczane przez Zarzyckiego (1981) na podstawie niepublikowanych danych z kartoteki K. Domina. Zarzycki (1981) dopuszcza także jego naturalny charakter. Ze względu na wątpliwości nie zostało jednak zamieszczone na mapie.

Siedliska i fitocenozy

Na niżu wielosił błękitny rośnie w lasach łęgowych i zaroślach ze związku Alno-Padion, na torfowiskach niskich oraz na mokrych łąkach z rzędu Molinietalia. Brak jest bliższej informacji na temat siedliska, na jakim występował na Jaworzynie Krynickiej. Wołoszczak (1895) podaje jedynie, że gatunek rósł „wśród Polytrichum”.

Charakterystyka populacji

Brak informacji dotyczących wielkości populacji.

Zagrożenia

Przyczyny wyginięcia Polemonium coeruleum w Beskidzie Sądeckim nie są znane.

Ochrona

W Polsce wielosił błękitny jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.

Uwagi

Roślina tu i ówdzie uprawiana w ogrodach; niekiedy lokalnie i przejściowo dziczejąca.

Halina Piękoś-Mirkowa

297