Zastosowanie Informatyki w Ochronie �rodowiska 1

Ostróżka wyniosła wschodniokarpacka

Delphinium elałum L. subsp. nacladense (Zapał.) Hołub

Synonimy: Delphinium alpinum Waldst. & Kit. var. pubicaule Borb., D. elatum L. subsp. pubicaule (Borb.) Dost., D. elatum L. var. montanum Simonk.

Rodzina: Jaskrowate - Ranunculaceae

Status

W Karpatach polskich takson krytycznie zagrożony (CR).

Uwagi taksonomiczne

Takson opisany przez Zapałowicza (1908) z Karpat Wschodnich.

Morfologia i biologia

Hemikryptofit. Bylina 0,5-2 m wysokości. Łodyga w górnej części haczykowato i/lub gru-czolowato owłosiona. Kwiaty zebrane w groniasty kwiatostan. Szypułki kwiatowe owłosione. Działki kielicha w liczbie 5, niebieskie lub fioletowonie-bieskie, wydłużone, na szczycie zaokrąglone; jedna z nich wyciągnięta w prostą ostrogę. Dwa górne płatki przekształcone w miodniki z ostrogami, dwa płatki boczne rozcięte na dwie żółto owłosione klapy. Pręciki liczne; słupki w liczbie 1-3, gruczołowato owłosione. Owoce w postaci oskrzydlonych na krawędziach mieszków. Liczba chromosomów 2n = 32 (T. Unicki, inf. ustna). Kwitnie w lipcu i sierpniu. Rozmnaża się wegetatywnie i generatywnie.

Zasięg ogólny

Delphinium elatum subsp. nacladense jest taksonem subalpejskim, endemicznym dla Karpat Wschodnich. Centrum jego występowania w Karpatach znajduje się na obszarze gór

Czywczyńskich i Rodniańskich (Mitka, Nowosad

2002).

Rozmieszczenie w Polsce

W Polsce rośnie w Bieszczadach Zachodnich. Populacja bieszczadzka znajduje się na północno-zachodnim kresie zasięgu geograficznego (Mitka, Nowosad 2002).

Rozmieszczenie w Karpatach polskich

Takson stwierdzony dotychczas tylko na jednym stanowisku w Bieszczadach Zachodnich na Krzemieniu na wysokości 1195 m n.p.m. (Mitka, Zemanek 1996).

Siedliska

Na Krzemieniu rośnie na stoku południowo-wschodnim o nachyleniu 20°, na glebach bezwę-glanowych - wilgotnych rankerach właściwych wytworzonych z piaskowców. W strefie rizosfery gleby te mąją odczyn kwaśny (pH w H₂0 5,5, pH w KC1 4,8-4,9), dużą zawartość próchnicy (22,2-27,5%), o stosunku C:N 9,5-9,8 i charakteryzują się wysoką zawartością składników przyswajalnych (65,6-100,5 mg P₂0₆ • kg¹, 356,0-483,3 mg K₂0 • kg"¹, 693,0-1261,4 mg MgO • kg¹) (A. Mie-chówka, mat. npbl.).

Fitocenozy

Delphinium elatum subsp. nacladense występuje w miejscu wysięku wody, na szkieletowej glebie porośniętej przez fragmentaryczne ziołoro-śla ze związku Adenostylion alliariae z udziałem Filipendula ulmaria i Yaleriana sambucifolia.

Charakterystyka populacji

Populacja bieszczadzka liczy około 50-60 juwenilnych pędów rosnących na powierzchni 1 ara. W 1996 r. populacja składała się z 55 pędów, z których 4% kwitło i owocowało. Populacja wydaje się stabilna, chociaż nie można wykluczyć zdarzeń losowych prowadzących do zmniejszenia jej liczebności. W latach 1997-2007 notowano zmienną liczbę osobników kwitnących - od 2-3 do nawet 40, w zależności od warunków pogodowych w danym roku oraz intensywności zgryzania przez zwierzynę.

Zagrożenia

Zagrożenie wynika głównie ze zgryzania pędów wegetatywnych przez zwierzynę płową, obserwowanego prawie co roku, oraz z konkurencji ze strony ekspansywnej mozgi trzcinowatej Phala-ris arundinacea, rozrastąjącej się w sąsiedztwie omawianej populacji.

Ochrona

Jedyna znana dotychczas populacja Delphinium elatum subsp. nacladense występuje na obszarze Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Przeciwdziałanie zagrożeniu ze strony ekspansywnych traw wiąże się z koniecznością podjęcia ochrony czynnej, której zakres wymaga jednak dopracowania. W latach 2003-2007 podjęto próby uprawy ex situ z nasion pozyskanych na stanowisku naturalnym. Wyhodowane osobniki znajdują się w ogródku eksperymentalnym stacji naukowo-dydaktycznej Bieszczadzkiego Parku Narodowego w Suchych Rzekach i służą jako rezerwa w przypadku zniszczenia populacji naturalnej oraz do celów edukacyjnych. Kilka z uzyskanych roślin dosadzono do populacji na Krzemieniu, gdzie prowadzony jest ich dalszy monitoring.

Józef Mitka, Bogdan Zemanek, Tomasz Winnicki i Zbigniew Mirek

85