!XII

xn Wsr<!P

Friedricha Ueberwega Grundriss der Geschichte der Philosophie, Władysława Tatarkiewicza Historia filozofii - to wybitne przykłady muzealnej historii myśli filozoficznej.

Alfreda J. Ayera Filozofia w XX wieku to rzadkość - to historia filozofii widzianej oczami wybitnego filozofa.

Ayerowska historia filozofii. Trzy pytania będą kierowały moją opowieścią o Filozofii w XX wieku: (A) O czym Ayer mówi w tej książce? (Ti) Jak to robi? (C) Co osiąga?

(A) Ayer omawia poglądy niektórych filozofów XX stulecia, jednych przy tym wiąże w grupy, przyporządkowuje szkołom czy kierunkom, a innych traktuje / osobna.

Rzut oka na spis treści - rutynowa czynność, od której rozpoczynam kontakt z książką - pokazuje nieobecnych. Nie ma mianowicie u Ayera tomizmu i w ogóle żadnej filozofii o teistycznej inspiracji; nie ma marksizmu i żadnej z jego pochodnych (na przykład szkoły frankfurckiej); nie ma głośnych w ostatnich dziesięcioleciach autorów francuskich (takich jak Derrida, Foucault czy Levinas).

Przejrzenie dowolnego rozdziału - czynność, którą poprzedzam systematyczną lekturę - pozwala uchwycić braki i nicrównomierności w Ayerowskich omówieniach poglądów filozofów'. Omawia on mianowicie wybrane ich poglądy, skupia się na niektórych ich publikacjach. Nigdy nie jest to pełna relacja, uwzględniająca całość czyjegoś dorobku filozoficznego.

Co decyduje o tych selekcjach - o selekcji odcinającej znaczne połacie filozofii XX wieku oraz o selekcji odcinającej różne partie twórczości wprowadzonych do Filozofii w XX wieku myślicieli? Decydują o tym różne czynniki. O jednych dowiadujemy się w^rprost, innych trzeba się mniej lub bardziej okrężnie domyślać.

O w^ryborze podstawowym decydują upodobania filozoficzne Ayera: „książka ta jest poświęcona w głównej mierze przedstawicielom dwóch szkół, do których mam osobiste prcdylekcje: amerykańskiemu pragmatyzmowi [...] oraz tej. którą niezbyt ściśle określa się mianem ruchu analitycznego (zob. ss. 3-4)\ O rozszerzeniu wyboru podsta-

■ Wszystkie odesłania w nawiasach kierują do Filozofii w XX wieku.

w owego decyduje Ayera poczucie miary: ..Aby osłabić to. co może sprawiać wrażenie stronniczych uprzedzeń faworyzujących myśl anglosaską, włączyłem tu również rozdział o fenomenologii i egzystencjuli-zmie” (zob. s. 4). O pominięciu marksizmu decyduje skromność Ayera: „Jeśli nie pisałem w ogóle o marksizmie, stało się tak nie dlatego, żc nie dostrzegam żadnych wartościowych aspektów w pismach takich filozofów, jak Gyórgy Lukacs, czy Lucien Goldmann, ale dlatego. iż nie sądzę, bym mógł przedstawić tych autorów lepiej, niż czyni to Leszek Kołakowski w trzecim tomie Głównych nurtów marksizmu" (zob. tamże). (Ale o poglądach twórców marksizmu. Marksa i Hngelsa, powie Ayer nieco dalej, że „wywarły niewielki wpływ w świecie filozofii”; zob. s. 29).

A co decyduje o nieobecności tomizmu i innych filozofii para-religijnych? Niezmiennie - upodobania filozoficzne Ayera. Co zaś decyduje o tych upodobaniach? Decydują o nich. jak o wszystkich upodobaniach, czynniki racjonalne i irracjonalne, czyli przekonania i emocje.

Ayer ma wyraźne przekonania dotyczące natury filozofii. Kluczowe wśród nich są następujące.

(a)    Filozofia to zbiór zagadnień czerpanych z różnych miejsc, „z tej lub innej z.c sztuk bądź nauk, albo z przed- i półnauko-wych przeświadczeń i dyskursu życia powszedniego [...1 nic rozporządza [filozofiaj kapitałem, który pozwalałby jej rozkręcić interes na własny rachunek" (zob. $. 23). Są jednak wśród tych zagadnień odwieczne. fundamentalne i ogólne zagadnienia - problem obiektywności zogniskowany w pytaniu: Co istnieje?; problem uzasadnienia zogniskowany w pytaniu: Jakie są świadectwa naszych przekonań?; problem moralności zogniskowany w pytaniu: Co powinniśmy czynić?

(b)    Filozofia bada te problemy krytycznie i dyskursywnie. Znaczy to, że można wytrącić z niej każde zdanie w wyniku krytyki, a nie można wprowadzić do niej żadnego zdania bez argumentacji.

(c)    Istnieją w filozofii granice intelektualnej przyzwoitości: wszystko, co wchodzi w kolizję z dobrze ugruntowanymi twierdzeniami nauki, jest podejrzane.

(d)    Nieodzownym składnikiem zasobu środków' badawczych filo-