00361

czona do kwestii metod, ewentualnie stanowiła pochodną faktu, że jednych fascynowała wizja gotowego socjalizmu, podczas gdy drudzy skupiali swą uwagę na drogach przejścia, nie roztrząsając szczegółowo celu „ostatecznego”.

Uważniejsza lektura pism twórców marksizmu pozwala uświadomić sobie, że ich krytyka utopizmu obejmowała nade wszystko trzy sprawy:

1. Kreowanie społeczeństwa idealnego na podstawie abstrakcyjnych idei natury, sprawiedliwości, równości, wolności itd., bez pytania o to, czy w społeczeństwie, współczesnym istnieje cokolwiek, co pozwalałoby się spodziewać wprowadzenia tych idei w życie. Przedmarkśowski utopizm nader^często,załatwiał.się z,.rzeczywistością.poprzez;,jej.totalną negację i prze-skok. do., królestwa sprawiedliwości, podczas gdy Marks - nawiązując w pewnym stopniu, do Saint-Si-mona - szukał w tej rzeczywistości zalążków nowego społeczeństwa, przede wszystkim zaś niezbędnych dla jego powstania warunków technologicznych i organizacyjnych. Według niego nowy świat miał się wyłonić ze starego jako formacja tego samego społeczeństwa, jako rezultat odbywających się już procesów. Społeczeństwo idealne miało, być po prostu przyszłym stanem społeczeństwa realnego, które przejdzie przez czyściec rewolucji przemysłowej J .społecznej. Z tego punktu widzenia grzechem pierworodnym utopizmu było pominięcie problemu związków, między socjalizmem i kapitalizmem oraz wynikająca z tego pominięcia arbitralność w określaniu cech swoistych społeczeństwa socjalistycznego. Jeżeli traktuje się je jako kreację ideologiczną, otwarta pozostaje droga do wszelkich fantazji i dziwactw, jakie tylko podpowie wyzwolona od panujących przesądów wyobraźnia.

iWlIi

2.    Rozwijanie wizji przyszłego społeczeństwa bez zastanawiania się nad warunkami i środkami jego tworzenia, bez wskazywania społecznych; sił, którebyłyby zdolne socjalizm urzeczywistnić. Z tego względu marksiści poświęcali dużo więcej miejsca teorii rewolucji niż opisowi jej ostatecznych celów i rezultatów. Mniejszą

0    szczegóły przyszłej organizacji społecznej: przyszłość zależy od tego, czy już dzisiaj potrafimy skupić szeregi bojowników, którzy rozpoczną walkę. W miarę postę-. pów rewolucji rozwiązywane będą wyłaniające się problemy, a wyjściowe formuły ideologiczne ulegną, być może, zmianie.' Ważniejszy jest sam ruch rewolucyjny niż jego domniemany rezultat, do którego droga jeszcze daleka. Socjalizm miał oddzielać od kapitalizmu stosunkowo długi okres przejściowy, podczas którego miały rządzić twarde konieczności polityczne i ekonomiczne, nie zaś tylko idealne wyobrażenie o tym, jak powinien wyglądać ustrój sprawiedliwości społecznej. Utopizm polega m.in. na tym, że absolutyzuje abstrakcyjne pryncypia, żądając urzeczywistnienia ideału tu

1    teraz, chociaż brak po temu środków materialnych, społecznych i psychologicznych. Utopiści byli nade wszystko moralistami, którzy woleli pominąć w ogóle pytanie o drogę urzeczywistnienia ideału, niż w czymkolwiek naruszać jego integralność. Marksizm był również doktryną polityczną, teorią rewolucji, technologią władzy, toteż i status ideału był w nim inny. Ideał był w nim ’co najwyżej wytyczną, a nie wszechobecną normą, aspektem światopoglądu, a nie samym światopoglądem.

3.    Naiwna wiara w możliwość zaprojektowania ustroju socjalistycznego w szczegółach. Wiele dawnych koncepcji utopijnych starało się przesądzić, jak zostaną w przyszłości zorganizowane wszystkie dzie-:

41