01051

były niewielkie - liczba żyjących w komfortowych warunkach mieszkańców przytułku prowadzonego przez doktora Nathaniela Cottona w St Albans, „Collegium Insanorum”, nie przekraczała pół tuzina. Wystawiając rachunki na pięć gwinei za tydzień pobytu - roczne wynagrodzenie służącego - Cot-ton z całą pewnością zapewniał opiekę wyższej klasie obłąkanych. Założony w 1792 roku Ticehurst House w Sussex również świadczył luksusowe usługi psychiatryczne dla bogaczy. Pacjenci przyjeżdżali z osobistymi służącymi, nielicznych wybranych kwaterowano w odosobnionych domach na terenie zakładu, obłąkanym dżentelmenom pozwalano zaś uczestniczyć w polowaniach z nagonką.

Foucault utrzymuje, że „wielkie zamknięcie” stanowi zasadniczo skutek utrwalania się burżuazyj-nej etyki pracy, każącej swoim wyznawcom izolować ubogich obłąkańców, a Klaus Doerner w Burger und Irre (1981) idzie w jego ślady. Dysponujemy wszakże nielicznymi świadectwami na to, że praca w pierwszych przytułkach dla umysłowo chorych przybierała jakiekolwiek zorganizowane formy-w istocie krytycy zarzucali im, iż stanowią gniazda próżniactwa. Podejrzewać też należy, że przedsiębiorczy właściciele domów dla obłąkanych naturalną koleją rzeczy poszukiwali pacjentów bogatych i dystyngowanych, po których nikt nie spodziewał się, iż będą pracować.

Wielkim uproszczeniem wydaje się więc odmalowywanie narodzin instytucjonalnej psychiatrii 114 w kategoriach brutalnie funkcjonalnych bądź spiskowych, każące widzieć w niej wyłącznie nowe polowanie na czarownice czy narzędzie kontroli społecznej zaprojektowane tak, by amortyzować skutki powstającego właśnie społeczeństwa przemysłowego. Rozwiązanie problemu szaleństwa, jakim był przytułek dla umysłowo chorych, należy rozumieć nie tyle w kategoriach scentralizowanej polityki, ile nieprzeliczonego mnóstwa konkretnych negocjacji pragnień, praw i zakresu odpowiedzialności, które prowadziły między sobą rozmaite strony mieszanej gospodarki konsumpcyjnej, z pączkującym sektorem usług. Zamknięcie (i późniejsze uwolnienie) chorego psychicznie w świetle panujących zwyczajów stanowiło w mniejszym stopniu przedmiot oficjalnych rozporządzeń, w większym zaś wytwór złożonych transakcji pomiędzy rodzinami, wspólnotami lokalnymi, ich urzędnikami, sędziami i funkcjonariuszami państwa. Inicjatywa izolacji pochodzić mogła z różnorodnych źródeł - przytułki dla umysłowo chorych służyły w nie mniejszym stopniu rodzinom, jak państwu, prawo zaś zaspokajało potrzeby wielu zainteresowanych stron. W prowadzonych obecnie badaniach nad przytułkami dla umysłowo chorych w dwudziestowiecznej Afryce i Ameryce Łacińskiej natrafiono na ślady złożonych negocjacji zainteresowanych stron, które legły u podstaw i stanowiły siłę napędową instytucjonalizacji w Anglii w okresie panowania króla Jerzego IV i na początku panowania królowej Wiktorii.

115