Systemy wyborcze
liczby startujących ugrupowań); jest to tzw. próg naturalny, o którym piszemy niżej,
4) w systemach tych, prócz formuły wyborczej, istotną rolę odgrywają inne elementy, takie jak rozmiar okręgu, klauzula zaporowa czy wyrównawcza dystrybucja mandatów.
System proporcjonalny występuje w dwóch podstawowych odmianach. Najbardziej rozpowszechnionym, tak w Europie Zachodniej, jak i w Ameryce Południowej, jest wariant list partyjnych, w którym wyborcy udzielają poparcia preferowanej przez siebie liście kandydatów ustalonej przez dane ugrupowanie. Listy te mają zasięg regionalny (prezentowane są wyborcom jednego okręgu) bądź krajowy. Wyborcom przyznaje się prawo oznaczania nazwisk kandydatów na liście (Finlandia, Włochy do 1994 r., Polska), ich szeregowania (Szwajcaria) bądź też ogranicza się ich uprawnienia wyłącznie do wskazania listy partyjnej (RFN, Holandia, Hiszpania, Grecja). Innym wariantem systemu proporcjonalnego jest system pojedynczego głosu przechodniego, zwany w skrócie STV (Single Transferable Vote). Znalazł on zastosowanie w Irlandii, na Malcie i w Nepalu. Polega on na oznaczaniu przez wyborcę kolejności nazwisk na liście obejmującej wszystkich kandydatów z poszczególnych partii, rywalizujących o głosy w danym, wielomandatowym okręgu. Głosy „nadwyżkowe”, niepotrzebne do uzyskania mandatu, przydzielane są pozostałym kandydatom, wedle wskazań wyborców. Eliminując kolejno najsłabszych kandydatów dochodzi się do sytuacji, w której można wskazać tyle osób z największą ilością głosów (własnych i pozyskanych od rywali), ile jest miejsc w okręgu. System ten - w jakimś stopniu analogicznie do ordynacji większościowej - silniej wiąże wyborców z konkretnymi osobami niż z reprezentowanymi przez nie partiami politycznymi, powodując zjawisko erozji lojalności partyjnej. Jest też odmianą systemu głosowania preferencyjnego (podobnie jak większościowy system australijski).
Jak wspomniano, najbardziej rozpowszechnionym wariantem systemu proporcjonalnego jest system list partyjnych. W jego ramach stosowane są różne matematyczne formuły wyborcze, służące przeliczeniu głosów na mandaty. Przyjęcie jednej z nich ma istotne znaczenie z punktu widzenia reprezentatywności systemu. Za najwierniej odzwierciedlającą wolę wyborców uznawana jest metoda Hare-Niemeyera. Polega ona na tym, że liczbę głosów ważnie oddanych w okręgu na daną listę mnoży się przez liczbę wybieranych w nim posłów, a uzyskany wynik dzieli się przez ogólną liczbę głosów oddanych w okręgu. Poszczególne partie uzyskują tyle mandatów, ile w tak uzyskanym ilorazie wynosi wartość przed przecinkiem (jeśli iloraz = 2,7, liczba mandatów wynosi 2; jeśli 4,1 - 4 itd.). Gdy po przeprowadzeniu tej operacji
223