0287

11.6. Kontrola nad działalnością partii politycznych 297

iast uprawnione do orzekania, czy program bądź działalność partii nie naru-zakazów konstytucyjnych, jeśli takie zostały ustanowione. Orzeczenie takie oże prowadzić do delegalizacji partii. Rozwiązanie prototypowe odnajdujemy Niemczech, gdzie Trybunał Konstytucyjny jest zobowiązany do delegalizacji partii, „która swoimi celami lub zachowaniem się zwolenników zmierza do naruszenia lub obalenia wolnościowego demokratycznego ustroju albo zagraża istnieniu RFN” (art. 21, ust. 2 konstytucji). Podobne sformułowania zawiera konstytucja Chorwacji (art. 6), wyposażająca Trybunał Konstytucyjny w prawo nadzoru nad zgodnością z konstytucją programów i działalności partii politycznych (art. 125). Konstytucja Rumunii przyznaje Sądowi Konstytucyjnemu prawa „orzekania

0    zarzutach co do konstytucyjności partii politycznych (art. 144 pkt „i”), podobnie konstytucja Słowenii. Polska konstytucja z 1997 r. przewiduje możliwość delegalizacji przez Trybunał Konstytucyjny partii politycznych „odwołujących się w swych programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa”. Orzeczenie Trybunału jest ostateczne. Z kolei w Czechach

1    Słowacji Sądy Konstytucyjne są instancją odwoławczą od decyzji sądów powszechnych, wyposażonych w prawo orzekania o rozwiązaniu partii politycznych (art. 87 ust. 1 lit. „j" konstytucji Czech; art. 129 ust. 4 konstytucji Słowacji).

Nieco bardziej skomplikowana jest sytuacja w Bułgarii. Konstytucja bułgarska z 1991 r. ustanawia zakaz formowania partii na bazie etnicznej, religijnej lub rasowej (art. 11 ust. 2), uderzający przede wszystkim w mniejszość turecką. Wobec partii, która zakaz ów łamie (łub która stosuje przemoc w stosunku do państwa) właściwym do wydania orzeczenia delegalizacyjnego jest Sąd Konstytucyjny (art. 149 ust. 5 konstytucji), działający na wniosek prezydenta, rządu, 1/5 posłów. Najwyższego Sądu Kasacyjnego, Najwyższego Sądu Apelacyjnego lub Prokuratora Generalnego. W przypadku, gdy przesłanki delegalizacji wynikają nie z konstytucji, a z ustawy o partiach politycznych, decyduje o tym Sąd Najwyższy na wniosek Prokuratora Generalnego. W tym przypadku rozstrzygnięcie ma bardziej administracyjny charakter, ponieważ w postępowanie nie są zaangażowane czynniki polityczne. Przepisy o delegalizacji z powodu złamania konstytucyjnego zakazu partii tworzonych na podstawie etnicznej nie są przepisami martwymi. Do 2004 r. znalazły one zastosowanie dwukrotnie. W 1991 r. Sąd Konstytucyjny odrzucił skargę na niekonśtytucyjność Ruchu na Rzecz Praw i Swobód (DPS), reprezentującego mniejszość turecką (dodajmy, że ugrupowanie to regularnie zdobywa między 5,5 a 7,5% głosów, a od 2001 r. jest partią współrządzącą). Z kolei, w lutym 2000 r. Trybunał Konstytucyjny podjął decyzję o zdelegalizowaniu utworzonego rok wcześniej ugrupowania mniejszości macedońskiej Dzień Św. Eliasza (OMO Ilinden PIRIN)^{1 2}. Decyzja ta wywołała reperkusje międzynarodowe w postaci uchwały parlamentu Macedonii o naruszeniu dobrosąsiedzkich stosunków pomiędzy obydwoma krajami.

1

¹ Zob. M. Granat, Zakres kompetencji sądów konstytucyjnych państw Europy Środkowej

2

Wschodniej w „innych sprawach", „Przegląd Sejmowy” 2001, t. IX, nr 4, s. lii, 112.