0294

regulującego podwzgórza. Stąd informacje sterujące mechanizmami wykonawczymi są przekazywane do odpowiednich efektorów: naczyń krwionośnych, gruczołów potowych, mięśni, ośrodków sterujących przemianą materii; zadaniem ich jest skorygować stan układu regulowanego.

W środowisku neutralnym—jakim dla nagiego człowieka w spoczynku jest powietrze o temperaturze około 30°C, a dla ubranego około 20°C    - utrzymanie stałej temperatury

ciała odbywa się bez udziału mechanizmów termorcgulacyjnych. Przy niewielkich odchyleniach od stanu neutralnego, w pierwszej kolejności włączone zostają reakcje naczynio-ruchowe. Przez zmianę ukrwienia warstwy powierzchniowej poprawiają się lub pogarszają — w zależności od potrzeb — warunki oddawania ciepła do otoczenia. Gdy temperatura otoczenia przekroczy 34°C, albo podczas ciężkiej pracy fizycznej, do większej aktywności pobudzone zostają gruczoły potowe. Tego typu procesy termoregulacyjne, wpływające na mechanizmy oddawania ciepła, nazywa się regulacją fizyczną. Przy zbyt niskich temperaturach otoczenia włącza się regulacja chemiczna polegająca na wzmożeniu procesów przemiany materii, a tym samym zwiększeniu ciepła wytwarzanego w organizmie. Dzieje się to za pośrednictwem zwiększonego napięcia mięśniowego, drżeń mięśniowych. względnie hormonalnego pobudzenia metabolizmu.

Temperatura odniesienia nie jest zawsze taka sama. Zmienia się np. w rytmie dobowym, jest niższa nocą podczas snu, a wyższa w godzinach popołudniowych (mierzona pod pachą wynosi odpowiednio 36,5° i 36,8°C). Przestawienie temperatury odniesienia na wyższy poziom ma poza tym miejsce przy wykonywaniu ciężkiej pracy fizycznej, w stanach pobudzeń emocjonalnych i psychicznych, a także w stanach chorobowych, którym towarzyszy podwyższona temperatura, popularnie zwana „gorączką”. Termoregulacja przy tak przestawionym poziomie regulacji może jednak działać sprawnie.

16.5. Granice tolerancji zmian temperatury. Znaczenie wilgotności

Człowiek może trwać w stanie homeostazy tylko w określonych warunkach środowiska. Zbyt wysoka temperatura otoczenia wprowadza ustrój w stan hipertermii. Wtedy ciepło oddawane do otoczenia nie jest w stanie zbilansować ciepła wytwarzanego w organizmie i jego temperatura wewnętrzna rośnie. Albo przy zbyt niskiej temperaturze otoczenia— stan hipotermii, gdy ciepło oddawane do otoczenia przeważa nad ciepłem wytwarzanym i temperatura wewnętrzna się zmniejsza. Odchylenia temperatury wewnętrznej (w normie około 37°C) o około 2°C są przez organizm tolerowane. Wzrost temperatury wewnętrznej do 41°    42°C wprowadza zakłócenia w funkcjonowaniu ośrodka

centralnego, co prowadzi do wyłączenia termoregulacji. Wzrost temperatury ciała powoduje wtedy wzmożenie procesów metabolicznych (zgodnie z prawem Arrheniusa 16.1), co pociąga za sobą wzrost produkcji ciepła. Sprzężenie zwrotne staje się dodatnie — układ zamiast działać w kierunku zmniejszenia skutków zakłócenia — przeciwnie, skutki te wzmacnia. Przy temperaturze wewnętrznej 44° -i- 45°C zachodzą w organizmie zmiany nieodwracalne kończące się śmiercią osobnika. Obniżenie temperatury wewnętrznej poniżej 33°C. wprowadza zaburzenia w sprawnym działaniu termoregulacji, a przy 30°C całkowite jej wyłączenie Przy 28°C pojawia się, zagrażające życiu zakłócenie rytmu serca.

300