10,11 2

ilrntegia opisu

Język

tcorulyczno-

Oterocki

l»u/wń) teorii

Antologia

lnorolycino

literacku

10

Teorie literatury XX wieku

ną w światowej wiedzy o literaturze. Po drugie, trudno dziś znaleźć w Polsce aktywnych zwolenników marksistowskiej metodologii i jej wykładowców (znaleźć natomiast można zwolenników każdej z pozostałych szkół), po trzecie zaś, najżywsze residua marksistowskie znalazły się współcześnie w prezentowanych w tej książce badaniach kulturowych oraz historycznych. I wreszcie, dlaczegóż by tego nie wyjawić, autorzy uważają, że każda z omawianych przez nich szkół ma większe znaczenie dla myślenia o literaturze niż marksizm. Jest to najistotniejsze (choć pewnie nie jedyne) ustępstwo, jakie uczyniliśmy w niniejszym podręczniku na rzecz własnych preferencji.

Skoro o preferencjach mowa, autorzy — choć bardzo starali się o obiektywność - uznali jednocześnie za konieczne pozostawienie ich osobnych punktów widzenia. Nie myślą o literaturze i nauce o literaturze tak samo, różnych języków używają do ich opisu, zasadne było więc pozostawienie idiomatyczności każdego z rozdziałów. W związku z tym niektóre zjawiska opisywane są w różnych kontekstach i z innych perspektyw (choćby dekonstrukcja). W ten sposób autorzy chcieli także praktycznie dowieść najważniejszej tezy forsowanej w niniejszej książce, a mianowicie że nie istnieje żaden nadrzędny język teoretycznoliterac-ki, który odsuwałby w cień mniej adekwatne języki opisu, że żadna z metod nie jest uprzywilejowana w porównaniu z innymi, że żaden teoretyk nie jest najwybitniejszym teoretykiem z racji posiadanej przezeń prawdy o tym, czym „rzeczywiście” jest literatura. Skoro istnieją rozmaite teorie literatury, to istnieją także rozmaite metateorie i z faktem tym, dość oczywistym, trzeba się pogodzić. Do czytelnika należy wybór, która z prezentowanych w niniejszym podręczniku strategii opisu, a także opisywanych szkół i metod odpowiada mu najbardziej.

Każdy z rozdziałów zaopatrzony jest w dodatki ułatwiające poruszanie się po zawiłych korytarzach teoretycznoliterackiego labiryntu. Są to zarówno słownikowe wyjaśnienia kluczowych pojęć i problemów związanych z daną szkołą, wybrana bibliografia¹, jak też chronologia, której celem jest osadzenie teorii w kontekście kulturowo-historycznym. Skompilowanie wszystkich cząstkowych chronologii pozwoliłoby czytelnikom zdać sobie sprawę z równoległości, na jaką skazane były wykluczające się teorie. Wiek XX, jak opisuje to Wprowadzenie Anny Burzyńskiej, był rzeczywiście wiekiem teorii, choć jej impet osłabł już pewnie na tyle, byśmy mogli zdać sobie sprawę, co wydarzyło się między pierwszymi wystąpieniami formalistów, dbającymi o czystość literaturoznawczej metodologii, a gwałtownymi filipikami Stanleya Fisha czy Richarda Rortyego przeciwko teorii.

Podręcznikowi towarzyszy opublikowana osobno obszerna antologia tekstów źródłowych, która autorom przysporzyła najwięcej kłopotów. Jakie bowiem teksty wybierać? Znane już i kanoniczne czy raczej nicprzekladanc do tej pory na język polski? Autorów najciekawszych czy najbardziej charakterystycznych? Ile tekstów powinno reprezentować każdą ze szkół? Tylko ktoś, kto przeszedł przez piekło układania antologii, zrozumie, z jakimi trudnościami przyszło się auto-' Piiii Grzegorz Jankowie/ zechce przyjąi* podziękowania za pomoc w jej opracowaniu

Od autorów

11

rom borykać. Ostatecznym rozwiązaniem jest bolesny kompromis, wynikający zarówno z limitów objętości, jak i kosztów pozyskiwania praw autorskich. W efek cie każdą ze szkól teoretycznych reprezentują dwa teksty, przy czym proporcja tejcstów już znanych do tekstów po raz pierwszy prezentowanych polskiemu czytelnikowi wynosi dwadzieścia do jedenastu. Zwiększa to - zdaniem autorów atrakcyjność antologii.

Kim jest odbiorca tej książki? Oczywiście, przede wszystkim jest nim student Mi kierunków humanistycznych, na których nadal obowiązkowe są takie przedmio ⁰⁽¹ ty jak teoria literatury czy metodologia badań literackich Jednak rysując mapę dwudziestowiecznych teorii literatury, autorzy mieli świadomość, że wkraczają także na tereny pokrewne, głównie w filozofię, estetykę i socjologię, co powodu je, że czytelnikami tej pracy mogą być również, a może nawet powinni, studen ci wszystkich kierunków humanistycznych czy - szerzej - wszyscy, których interesują przemiany filozoficzne i kulturowe w wieku minionym. Będąc panoramą dwudziestowiecznych teorii literatury, książka niniejsza jest też przewodnikiem Pi po dwudziestowiecznej humanistyce, zachęcającym - dzięki bibliografiom - do P" dalszych studiów nad filozofią literatury i kultury.    _n|,

Autorzy, co oczywiste, czują się dłużnikami wielu szlachetnych mistrzów me-tateoretycznej syntezy. Książka ta jednak z pewnością nie powstałaby, gdyby nic przyszło im onegdaj spotkać na ulicy Gołębiej w Krakowie, w Instytucie Filolo gii Polskiej, Profesora Henryka Markiewicza, którego niestrudzony wysiłek prezentujący najnowsze kierunki w badaniach literackich za granicą wzbudzi! ich szczery entuzjazm i równie szczerą zazdrość. Przedkładając niniejszy tom zain tcresowanym czytelnikom, autorzy z głęboką wdzięcznością dedykują go właśnie Profesorowi, z poczuciem nieudolnej kontynuacji zaczętego przezeń dzieła i niepewnością, jak zostanie przez niego przyjęty.

Anna Burzyńska Michał Paweł Markowski

i