17

W 11-111 w. spisana została Miszna, czyli uporządkowany zbiór pravya.ustnego uzupełniający prawo pisane. Miszna spisana została w języku hebrajskim różniącym się od języka biblijnego.

Judaizm rabiniczny zwany jest również judaizmem lalmudycz-nym, bowiem nauka rabinów zawarta została w Talmudzie. Księga ta stała się obok Biblii Hebrajskiej podstawą judaizmu. Najstarszą częścią Talmudu.jest wyżej wymieniona Miszna. Drugą częścią Talmudu jest Gemara, która zawiera wypowiedzi, dyskusje i komentarzy do Misżny. Gemara powstała w 2. środowiskach żydowskich - w Palestynie i w Babilonii. W konsekwencji ukształtowały się 2. wersje Talmudu: Talmud Jerozolimski (zredagowany pod koniec IV w.) i znacznie obszerniejszy Talmud Babiloński (zredagowany około 500 r.). Talmud przyjęli wszyscy Żydzi. Nie zaakceptowali go Karaimi, którzy pozosLali w swoich wierzeniach wierni tylko Torze. Do dziś garstka wyznawców kaęaimizmu przetrwałą w Polsce, jak również na Wileńszczyźnie i na Krymie.

W okresie Średniowiecza ukształtowały się wyraźnie dwa nurty judaizmu. W środowiskach żydowskich basenu Morza Śródziemnego, podlegających wpływom cywilizacji arabsko-muzułmańskiej, rozwinął się nurt sefardyjski. Centrum Żydów sefardyjskich była Hiszpania. W środowiskach Żydów będących natomiast pod wpływem cywilizacji łacińskiej-chrześcijańskiej, wyłonił się drugi nurt aszkenazyjski. Żydzi aszkenazyjscy zamieszkiwali Francję i Niemcy, a od XVI w. również Polskę. Na ziemiach polskich powstały największe wówczas skupiska Żydów na świecie. Wypędzeni z państw Zachodu Żydzi znaleźli w Polsce „duchową” i „fizyczną” przestrzeń, w której nie tylko mogli przetrwać, nie doświadczając prześladowań, ale także rozwinąć się. Śądzi się, iż 80% wszystkich współczesnych Żydów swoje „korzenie” ma w Polsce, której historia charakteryzuje się dużą tolerancją. Z tego też powodów nazywana jest Polska przez historiografów „państwem bez stosów"

W ciągu dziejów judaizmu pojawiały się wewnątrz niego różne nurty. Jednym z nich był prąd mistyczny, którego założenia znalazły wyraz w filozofii kabalistycznej. Oryginalnym i w pewnym sensie

fO

bezprecedensowym nur Lem był nurt odnowy religijnej zwany chasy.-_. dyzmem. Jego początek wiąże się z osobą Baal Szema Towa (XVII w.), mistyka żydowskiego i egzorcysty, który ogłosił swoje mesjańskie posłannictwo. Na powstanie chasydyzmu zapewne wpływ miał „duchowy klimat" Polski. Nie bez znaczenia było też oddziaływanie na polski judaizmu duchowości chrześcijańskiej. Chasydyzm stanowił opór wobec procesów sekularyzacji przebiegających wewnątrz społeczności żydowskich. Rozprzestrzenił się na ziemiach polskich, na Ukrainie i Białorusi. Dziś obecny jest w Izraelu i w Stanach Zjednoczonych.

Od 2. połowy XVIII w. do lal 80. XIX w. bardzo żywe były wśród Żydów idee haskali, ruchu oświeceniowego, powstałego w Niemczech, a następnie rozszerzonego na inne kraje F.uropy, w tym Polskę. W łonie tego żydowskiego nurtu myślowego ukształtowały się zręby różnych form judaizmu reformowanego. Propagatorzy haskali głosili idee emancypacji, która wyrażała się w dążeniu Żydów do wyzwolenia się z izolacji, w celu uzyskania przez nieb pełni praw obywatelskich. Realizacja tej idei miała nastąpić na drodze asymilacji społecznej i kulturowej Żydów. Haskala przyczyniła się do upowszechnienia w środowisku żydowskim osiągnięć nauki i kultury europejskiej.

Zasady życia religijnego

Podstawą porządku, swoistej dyscypliny życia codziennego żydów skupionych w nurcie judaizmu ortodoksyjnego, stanowi 613 przykazań. Dzielą się one na dwie kategorie: nakazy, których jest 248 oraz zakazy, których jest 365. Wyjątkową rangę ma zasada sprawiedliwości oraz miłości bliźniego. Żydzi nic będący ateistami (według różnych źródeł najmniej 50% wszystkich dzisiejszych Żydów to ateiści) zobowiązani są do spełniania obowiązków rytualnych, w tym do trzykrotnej w ciągu dnia modlitwy. Ważną powinnością Żydów jest zachowanie postu oraz nakaz przestrzegania odpoczynku sobotniego, czyli wspomnianego wcześniej szabatu, który rozpoczyna się w piątek wieczór i trwa do północy następnego dnia. W szabat