125a

cka, i najbardziej na południe wybiegającym kątem zatoki Pomorskiej Bałtyku, gdzie uchodzi Odra; na linii tego zwężenia płynie rzeka Nisśa - Odra, zamykająca bramę (...). Na wschodzie (...) można obrać linię od Zatoki Ryskiej lub Fińskiej do Ode-sskiej; na tej linii popłyną też rzeki: Dniepr i Dźwina lub Dniepr i Wielika - Narowa z Pejpusem"^U5.

Koncepcję „przejściowego" położenia Polski popierał L. Sawicki. Wyodrębniona przez obydwóch autorów cecha Polski fizjograficznej stała się przesłanką powstania „jej misji przedmurza Zachodu ku Wschodowi i bramy dla Wschodu ku Zachodowi" ^Ub.

Koncepcja Eugeniusza Romera

Eugeniusz Romer (1871-1954)¹¹" nie podzielał poglądów Nałkowskiego o „przejściowym" położeniu naszego kraju. Po dokonaniu analizy czynników geograficznych oraz uwarunkowań historycznych i politycznych autor stwierdza, że „(...) nazwałem Polskę fizjograficzną pomostem między dwoma morzami a indywidualność jej polityczną upatrywałem w jednoczących ją znakomitych a naturalnych węzłach komunikacyjnych. Ten sam czynnik, naturalną komunikację, któremu ja przypisałem rolę wiążącą, przypisywali zwolennicy przejściowości rolę rozkładową"^ns. Jako granicę wschodnią Polski przyjmował linię wzdłuż Dżwi-ny i Dniepru. Romer stwierdza także, iż istnieje „(...) zupełny brak uzasadnienia dla teorii misji pośrednictwa Polski między wschodem i zachodem. Gdy Rosja odczuwała potrzebę bliższego zetknięcia się z zachodem, Polska była jej pośredniczką, nie krainą przejściową, lecz barykadą" (E. Romer, 1912 [w:] P. Eberhard, Polska i jej granice, s. 51).

Punktem wyjścia E. Romera do pokazania obszarów polskich interesów narodowych była „Wojenno-polityczna mapa Polski" (rys. 4.2) z 1916 roku, na której przedstawił polski obszar etnograficzny (Polacy stanowili tu ponad 50% ogólnego zaludnienia) oraz strefy polskich interesów (1 i II). Mapa ta, o charakterze polityczno-administracyjnym, była podstawą opracowania mapy prezentującej rozmieszczenie ludności polskiej (rys. 4.3). Uzupełnieniem tej mapy było opracowanie dotyczące usytuowania geograficznego ziem polskich w Europie.

Jako pierwszy w Polsce zauważył geostrategiczną rolę rzek, jako przeszkód wodnych i przypisywał im rolę rozstrzygającą o kierunkach i rozmiarach ekspansji państwa. Zwracał uwagę na wzajemną współzależność sieci wodnej z rzeźbą ziem polskich, co doprowadziło do wykształcenia równoleżnikowej strefowości terytorialnej Polski:

- pierwszy pas, to szeroka kraina wielkich dolin z kolebką (jądrem) Polski - Wielkopolską Kujawami i Mazowszem;

115    Tamże, s. 49.

116    Tamże, s. 50.

117    E. Romer uważany jest za ojca polskiej geopolityki, swoje poglądy wyłożył w pracy „Ziemia i państwo".

118    P. Eberhardt, Polska i jej granice..., wyd. cyt., s. 51.

125