268 269 3

ZESTAWIENIE SYSTEMATYKI WROTK0W

Typ: wrotki — Rotatoria Gromada: Monogononta Rząd: Ploima Rząd: Flocutariida Rząd: Collothecida Gromada: Digononta Gromada: Seisonida Gromada: Sphaeroida.

FILOGENEZA WROTKÓW

Filogeneza typu jest od dawna zagadnieniem spornym. Brak dowodów paleontologicznych. Badania morfologiczno-porównawcze wskazują, że wrotki spokrewnione są z wirkami i najprawdopodobniej należy je wyprowadzać z tej grupy. Świadczą o tym cechy wspólne, jak występowanie u obu grup protone-frydiów, rzęsek biorących udział w lokomocji, czy zróżnicowanie gonady żeńskie) na germarium i witellarium. Ponadto, narząd retrocerebralny i mas* taks wrotków mogą być porównywane z narządem przednim i złożoną gardzielą wirków. Wreszcie, u obu grup występuje bruzdkowanie spiralne. Wrotki od wirków różni przede wszystkim brak wora powłokowego.

Charakterystyczne cechy wrotków, jak małe rozmiary ciała związane z eutelią. poruszanie się za pomocą narządu rzęskowego i zachowywanie się pierwotnej jamy ciała przez całe życie, skłoniły niektórych systematyków do głoszenia poglądu, że wrotki są formami neotenicznymi. Są larwami, które w toku ewolucji nabyły zdolności do rozrodu płciowego. Dowodów bezpośrednich dla potwierdzenia tego poglądu brak.

Po wykryciu pelagicznego kulistego wrotka Trochosphaera aequatorialis (ryc. 104F), niektórzy dawniejsi systematycy przyjmowali, że wrotki są blisko spokrewnione z pierścienicami i pochodzą od wspólnego hipotetycznego przodka nazwanego Trochozoon. podobnego do larwy typowej dla pierścienic — trochofory. Należy jednak podkreślić, że budowa T. aeąuatorialis, zbliżona do trochofory, nie jest u wrotków prawidłowością a wyjątkiem, wskazującym na konwergencję, zbieżność związaną z podobnym pelagicznym trybem życia. Nie przyjął się więc ten pogląd. Poza tym, trochofory nie mają odcinka nożnego, narządu szczególnie charakterystycznego dla większości wrotków, a narząd wrotny składający się z dwóch równoleżnikowych wieńców rzęsek, który miałby odpowiadać pierścieniom rzęskowym u trochofor, występuje u wrotków stosunkowo rzadko.

Pokrewieństwa wewnątrz typu, pomiędzy gromadami wrotków, też nie są wyjaśnione. Największe zróżnicowanie form wykazuje gromada Monogononta, obejmuje gatunki morskie i słodkowodne, wolno żyjące i osiadłe, partenogene-tyczne i rozdzielnoplciowe. jest więc najprawdopodobniej pierwotniejsza niż pozostałe (ryc. 108). Gromada Digononta obejmuje gatunki złożone wyłącznie

SEISONIDA

WIRKI-WROTKI —4 DIGONONTA

MONOGONONTA

Ryc. 108. Filogeneza wrotków. Fenognun

z samic, a gromada Seisonlda wyłącznie ektokomensale. Trzeba jednak dodać, że niektórzy systematycy gromadę Seisonlda stawiają na początku systematyki wrotków, biorąc pod uwagę brak zróżnicowania gonady żeńskiej na germarium i witellarium oraz występowanie samic i samców, postaci o nieznacznym dymorfizmie płciowym. Wyraźny dymorfizm płciowy jest właściwy przede wszystkim typom stojącym wysoko w systemie filogenetycznym zwierząt.

Wrotki w obrębie wtórnojamowców pozornych wykazują wiele odrębności, łączy je z kolcogłowami pochodzenie oskórka, który u obu grup może powstawać wewnątrznaskórkowo. Z resztą typów wchodzących w skład wtórnojamowców pozornych łączy je tylko występowanie w ich ciele pseudocelu. Są także najprawdopodobniej Ślepym odgałęzieniem drzewa rodowego wielokomórkowców (ryc. 294), na co wskazuje występowanie u nich narządu wrotnego, nie mającego odpowiednika u innych zwierząt.