316 317

Mapy tematyczne

9.3.3. Mapy glebowe

W polskiej kartografii gjebowej można dostrzec dwa wyraźne nurty naukowy i gospodarczy Mapy o charakterze naukowym pokazują przyrodnicze właściwości gleb: typ (podtyp) genetyczny, rodzaj i gatunek gleby. Ukierunkowanie gospodarcze mają natomiast mapy informujące o rolniczej przydatności gleb; są co mapy głebowo-rolnicze.

Szczegółowe kartowanie terenowe rozpoczęto w 1965 r. Stało się ono podstawą opracowania map glebmo-mlniczych w skali 1:5000 wsi i dużych gospodarstw rolnych oraz map glebowo-rolniczych i przyrodniczych gmin w skali 1:25 000. Nie zostały one opublikowane i mają postać pierwwysów W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX w wydano drukiem mapę glebowo-rolniczą 1:100000 w podziale na 49 województw (województwa warszawskie i łódzkie w skali 1:50000). Jej treść to przede wszystkim kompleksy przydatności rolniczej: 14 kompleksów gleb ornych i 3 kompleksy użytków zielonych oraz uproszczona klasyfikacja cech przyrodniczych (nie dotyczy ona lasów, które pozostąją „białymi plamami"). Syntezę glebowo-rolniczą prezentuje mapa 1:1000 000, wydana w 1975 r.

Naukowy nurt działalności kartograficznej zapoczątkowała Mapa gleb Polski J;1000000 z 1950 r, o dość ubogiej treści, na którą składa się tylko 13 jednostek glebowych wyodrębnionych na podstawie różnych i niejednoznacznych kryteriów. Stosunkowo szczegółowy obraz pokrywy glebowej przyniosła dopiero wydana w latach 1957-1960

flyc. 9.3. Mapa gleb Polski 1.300 OOO (fragment arkusza £4 Kielce. Instytut Uprawy. Nawożenia i Gleboznawstwa 1957-1060)

Mapa gleb Polski 1:300 000, oparta na kartowaniu terenowym prowadzonym w skali 1:100 000. W zależności od fizjograficznych warunków występowania, gleby podzielono na niej na dwie duże grupy: gleby terenów górskich oraz gleby terenów równinnych, wyżynnych i nizinnych, następnie zaś na typy, rodzaje i gatunki. Kryterium podziału fizjograficznego, obecnie już niestosowane, jest nawiązaniem do XIX-wiecznej koncepcji rosyjskiego gleboznawcy Wasylija W. Dokuczajcwa (1846-1003), której podstawę stanowią geograficzne warunki powstawania gleb. Wspomnianą mapę 1.300 000. mającą charakter przeglądowy, oparto - podobnie jak mapy geologiczne z tego okresu - na podkładzie międzywojennej „mapy operacyjnej". Do dziś jest ona najbardziej szczegółową opublikowaną mapą gleb Polski, przedstawiającą ich cechy przyrodnicze i stanowi podstawę opracowania wielu map w mniejszych skalach (ryc. 9.3).

W latach 1958 i 1974 ukazały się dwie mapy gleb Polski w skali 1:1 000 000, a w roku 1972 - mapa 1:500 000. Klasyfikację gjeb odpowiadającą obowiązującej od 1989 r. systematyce Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego zawiera mapa w skali 1.1500 000 (1994), wchodząca w skład Atlasu Rzeczypospolitej Polskiej (arkusz 41.1). Wszystkie wymienione mapy odzwierciedlają zmiany systematyki gleb Polski w ostatnim półwieczu.

Mapy gleb, szczególnie glebowo-rolnicze, są opracowywane lub nadzorowane redakcyjnie przez Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, placówkę założoną w 1950 r., sięgającą korzeniami drugiej połowy XIX w., kiedy powstał tu ośrodek badań rolniczych. W opracowaniu map przyrodniczych uczestniczą Polskie Towarzystwo Gleboznawcze i inne instytucje naukowe (m.in. Komitet Gleboznawstwa i Chemii Rolnej Polskiej Akademii Nauk).

9.3.4. Mapy geomorfologiczne

Jedną z pierwszych w Polsce prac terenowych dokumentujących zasoby środowiska przyrodniczego było prowadzone w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w. - kartowanie geomorfologiczne, które objęło niemal 80 000 km’. Mapa powstała w jego wyniku pokryła tylko około 4% powierzchni kraju. Na Szczegółową mapę geomorfologiczną Polski 1:50000 składa się 30 arkuszy wydanych w latach 1958-1969 oraz 4 arkusze z lal 1988-1994, które opracowano przy okazji prac nad Szczegółową mapą geologiczną Polski.

Koncepcja mapy geomorfologicznej w skali 1:50 000 powstała w ośrodkach toruńskim i krakowskim, lecz prace nad nią odbywały się prawie we wszystkich geograficznych ośrodkach akademickich krąju. Zakres i ujęcie treści wypracowane w obydwu ośrodkach są różne. Legenda „krakowska" ma charakter uniwersalny, porządkuje formy i procesy geomorfologiczne w skali globalnej, a charakterystyczne dla niej jest przedstawienie wieku utworów za pomocą barw. Ta koncepcja legendy spotkała się z uznaniem na świccie, a jej fragmenty wykorzystano w międzynarodowej legendzie map geomorfologicznych. Legenda „toruńska" ma zasięg lokalny - dotyczy polskich nizin i zawiera jedynie informacje o utworach czwartorzędowych. Na mapie „toruńskiej”, z powodu jednobarwnie przedstawionej treści tematycznej, cechy form rzeźby terenu nie są uporządkowane graficznie,

317