36 37 2

Czkawka (singultus) jĆSt wyrazem kurczu klonicznego przepony. Może być on pochodzenia ośrodkowego lub obwodowego. Czkawka pochodzenia oś ro d -k o w e g o zdarza się w chorobach ośrodkowego układu nerwowego (zapalenie opon mózgowych i in.), w ciężkich chorobach zakaźnych, zwłaszcza w durzę osutkowym, na skutek toksycznego podrażnienia mózgu i jako odosobniona nerwica.

Czkawkę pochodzenia obwodowego wywołuje podrażnienie nerwu przeponowego na jego przebiegu, jak to czasami spostrzega się w zapaleniu opłucnej, osierdzia, w chorobach śródpiersia, w przypadkach ropnia pod-przeponowego. Czkawka może być też pochodzenia odruchowego. Tego rodzaju czkawka zdarza się w ostrym rozlanym zapaleniu otrzewnej, w przypadkach wzdęcia żołądka, w robaczycy itp.

Uczucie ciężaru w brzuchu w ogóle może być związane z nagromadzeniem się dużych pokładów tłuszczu w powłokach brzusznych i w sieci, z dużym wzdęciem brzucha, puchliną brzuszną i obecnością gazów w brzuchu. Zdarzają się przypadki, w których uczucie pełności w brzuchu jest pochodzenia czynnościowego, zależnie np. od wyimaginowanej a upragnionej ciąży. Rozpoznanie, która z wymienionych przyczyn wywołała w poszczególnym przypadku uczucie ciężaru w brzuchu, da się określić dopiero po skojarzonym badaniu pod-miotowo-przedmiotowym.

Wzdęcie brzucha (meteorismus intestinalis) jest dość częstą skargą, a zarazem i objawem przedmiotowym. Występuje w chorobach jelit i innych narządów. W razie jego występowania należy wyjaśnić, czy jest ono związane z rodzajem przyjmowanego pokarmu. Wzdęcie brzucha spotyka się w następujących chorobach:

1)    w przypadkach znaczniejszego upośledzenia układu nerwowo-mięśnio-wego jelit, szczególnie zaś w postaci dyskinetycznej zaparcia stolca;

2)    w przypadkach przebiegających ze zwiotczeniem mięśni brzusznych;

3)    w zwężeniu i w niedrożności jelit, szczególnie w tych jej postaciach, które przebiegają z wybitnym zaburzeniem krążenia krwi w ścianie jelit i z następczym ustaniem wsysania gazów z jelit;

4)    w zaparciu kurczowym;

5)    w rozlanym zapaleniu otrzewnej oraz często po operacjach na narządach brzusznych wskutek porażenia błony mięśniowej jelit;

6)    w ostrych chorobach zakaźnych (dur brzuszny, posocznica, ciężkie bakteryjne zapalenie płuc i in.) na tle toksycznego porażenia ściany jelit;

7)    w napadzie kamicy żółciowej oraz nerkowej i w innych chorobach na tle odruchowym;

8)    w chorobach ośrodkowego układu nerwowego;

9)    u osób neuropatycznych, zwłaszcza u kobiet (meteorismus hystericus); wzdęcie brzucha histeryczne najczęściej powstaje pod wpływem silnego wzruszenia oraz w okresie miesiączki, nieraz jednak bez widocznej przyczyny.

10)    po wypiciu mleka w przypadkach z niedoborem laktazy jelitowej. Wzdęcie brzucha może być rozlane i ograniczone. Postać ograniczona bywa

najbardziej wyrazista w zwężeniu jelit. Na osobną uwagę zasługuje wzdęcie ograniczone do żołądka (meteorismus gastricus). Jest ono najczęściej objawem organicznej choroby żołądka i zależy wtedy od spraw fermentacyjnych w żołądku. Wzdęcie żołądka, nawet bardzo znaczne, może powstawać także wskutek

odruchowego porażenia jego mięśni po operacji, a także jako odosobniona nerwica żołądka, zwłaszcza u osób neuropatycznych, na tle szybkiego spożywania pokarmów, połączonego z połykaniem dużej ilości powietrza.

Nadmierne odchodzenie gazów (flatulentia). Osoby zdrowe wydalają ok. 600 ml gazów dziennie. Wzdęcie brzucha często kojarzy się z nadmiernym odchodzeniem gazów. Wywołują je przeważnie zaburzenia trawienia w jelitach wskutek ostrej lub przewlekłej ich choroby powodującej wzmożoną fermentację lub gnicie. Stan taki często spostrzega się zwłaszcza po spożyciu niektórych pokarmów, przede wszystkim roślinnych, np. kapusty, jarzyn strączkowych, także po razowym chlebie itp. Odchodzące gazy mogą być bezwonne lub mają przenikliwą, cuchnącą woń.

Obfite odchodzenie gazów nie cuchnących prócz postaci powstającej w toku organicznych chorób jelit spostrzega się u osób neuropatycznych bez zmian organicznych w jelitach. Postać ta nieraz pozostaje w pewnym związku z miesiączką, mianowicie chore uskarżają się na odchodzenie większej ilości gazów w okresie miesiączki lub przed nią.

Stolce. Należy ustalić częstość oddawania stolców, ich ilość, kolor, konsystencję, woń oraz upewnić się, czy nie zawierają one śluzu, pasożytów lub krwi. W tym ostatnim przypadku należy dowiedzieć się, czy jest ona świeża i w jakim stopniu wymieszana ze stolcem.

Zaburzenia oddawania stolców jako dolegliwość mogą objawiać się:

1)    jako zaparcie stolca;

2)    w postaci naprzemiennego występowania zaparcia i biegunki;

3)    w postaci biegunek.

Zaparcie stolca (obstipatio alvi) cechuje to, że chory oddaje stolce rzadziej niż w warunkach prawidłowych. Zdarza się to w wadach rozwojowych jelita grubego, w zwiotczeniu jelit, w stanach kurczowych jelit, w przypadkach zwężenia jelit oraz ucisku na odbytnicę z zewnątrz przez powiększoną macicę, powiększony gruczoł krokowy itp. Zaparcie stolca mogą wywoływać choroby innych narządów, np. mózgu, wątroby.

Zależnie od przyczyny zaparcia chorzy oświadczają, że kał jest gruby i zbity lub zbity, cienki, grubości ołówka, czasami w postaci kilku drobnych grudek przypominających kał owczy. Pierwszego rodzaju kał jest znamienny dla zaparcia hipokinetycznego, drugiego rodzaju — dla zaparcia kurczowego.

W niedrożności jelit chorzy stolca w ogóle nie oddają. W chorobie Hirschsprun-ga chorzy już od dzieciństwa cierpią na uporczywe zaparcia, z defekacją występującą co 2—3 tygodnie.

Biegunka (diarrhoea). Biegunką nazywamy stan, którego cechą są stolce papkowate lub płynne, przeważnie skojarzone z częstym ich oddawaniem. Kilkakrotne oddawanie w ciągu doby małych na raz ilości kału o zbitości prawidłowej lub kału zagęszczonego bardziej niż zwykle, jak to spotyka się np. u osób nerwowych, nie stanowi biegunki.

W powstawaniu biegunki główną rolę odgrywa obfite wydzielanie do światła jelit cieczy przesiękowej, wysiękowej lub może i wydzieliny gruczołów trawiennych. Natomiast wzmożenie ruchów robaczkowych jelit ma mniejsze znaczenie, a upośledzenie wsysania w jelicie cienkim odgrywa rolę najmniejszą.

Bodźce wywołujące biegunkę mogą znajdować się w samej ścianie jelit lub

37