40 4

-ości, które wykonają. Odróżniają zamierzone działania własne od takich, które są :<d nich niezależne, zdarzyły się przypadkowo, co pozwala im na obronę siebie (np. Jx> nie ja zrobiłem”). Około 3. r.ż. stosują to rozróżnienie w odniesieniu do działań nnych osób. Jednocześnie używają różnych informacji do stwierdzania intencjonal-nosci działania, jak np. zgodność zapowiedzi z działaniem, koncentracja na działami. wpływ czymiików zewnętrznych. Umiejętność odróżniania zachowań zamierzonych od przypadkowych pozwala właściwie oceniać negatywne zachowanie jroego dziecka - jako przypadkowe lub jako agresywne. Warto zauważyć, że dzie-ń bardzo agresywne mają trudności z diagnozowaniem intencji zachowań innych ^sób. Dostrzegają wrogie motywy nawet w sytuacji działań niezamierzonych Quiggle i in., 1992). Dzieci te wymagają specjalnej pomocy w interpretacji zachowania innych osób.

W wieku przedszkolnym kształtuje się również samoocena, czyli zespół sądów o własnej wartości. Samoocena zajmuje szczególne miejsce w rozwoju obrazu własnej osoby, powoduje, iż sądy opisowe na swój temat utrwalają się. Warto zaznaje, że dzieci przed 7. r.ż. nie różnicują kompetencji w poszczególnych dziedzicach aktywności. Często oceniają swoje zdolności bardzo wysoko, nie doceniając rodności rozwiązywanych zadań (Harter, 1990).

3.10. Podsumowanie

Średnie dzieciństwo przynosi wiele istotnych zmian rozwojowych i to zarówno

w sferze anatomiczno-fizjologicznej, jak i psychicznej.

L Zmiany dotyczące wzrostu i wagi ciała nie są już tak intensywne jak w okresie wczesnego dzieciństwa. Dziecko staje się szczuplejsze, jego sylwetka wydłuża się; rozrasta się część twarzowa głowy.

Z. Istotne zmiany zachodzą w systemie nerwowym: postępuje mielinizacja włókien nerwowych, wytwarzają się nowe połączenia między neuronami, następuje wzrost produkcji chemicznych neuroprzekaźników, wzrasta synchronizacja pracy różnych pół mózgu. Zmiany te prowadzą do zwiększenia sprawności w kierowaniu uwagą, umożliwiają refleksję nad własnym zachowaniem i sprzyjają skutecznemu rozwiązywaniu problemów.

3.    Postęp w rozwoju motorycznym wyraża się w powstawaniu kombinacji ruchowych. Zwiększa się wyraźnie harmonia, płynność i rytmiczność ruchów. Zaznaczają się osiągnięcia w zakresie samoobsługi.

4.    Dziecko coraz lepiej rozpoznaje kształty realnych przedmiotów, figur geometrycznych oraz liter, a także potrafi je coraz dokładniej reprodukować. Zwiększa się zdolność rozróżniania barw i odcieni. Wzrasta wrażliwość w zakresie słuchu muzycznego i fonematycznego.

5.    Orientacja dziecka w wieku przedszkolnym w otoczeniu wyraźnie polepsza się. Dziecko zdobywa orientację w większych przedziałach czasu, coraz lepiej ujmuje kolejność zdarzeń oraz opanowuje wyrażenia językowe służące do określania relacji temporalnych. Jednocześnie polepsza się orientacja w przestrzeni: dziec-