480,481

opinie na temat wartości literackich, świadomość rozróżnień gatunk wych, zainteresowanie problemami estetycznymi, określony stosuiJlj do norm językowych i do tradycji oraz sposób rozumienia zadań lite tury i roli twórcy. Pewne elementy kultury literackiej są wspólne dli całej publiczności, np. język, ale w każdej właściwie epoce występni rozmaite złoża owej kultury i tym ich więcej, im bardziej publiczność |o«| zróżnicowana społecznie.

Obok kultury literackiej czynnikiem scalającym wewnętrznie pub lici ność literacką są wspólne zapatrywania pozaliterackie, a więc np. idrn logiczne, religijne itd. Jak już wiemy, wpływają one — niekiedy bnrdw silnie — na określony stosunek czytelników do zjawisk literatury piękna

Kultura literacka publiczności jest tą jej cechą, która ma szczególni duży wpływ na rozwój literatury w danej epoce. Publiczność uczestnicy w kształtowaniu się literatury, podobnie jak indywidualny czytelni uczestniczy w „dialogu” z pisarzem, poprzez konkretyzację estetyczni -ideową (por. rozdział I). W publiczności literackiej danej epoki znajdtti społeczne oparcie określone konwencje literackie, zaaprobowane w J| opinii, odpowiadające jej upodobaniom i utrwalone jako normy dla iwfl rów estetycznie wartościowych. Niejednokrotnie istniejące rozwarstwi nie publiczności i związane z poszczególnymi warstwami konwent wpływają wydatnie na zróżnicowanie twórczości literackiej danego cza*

Twórcy przeciwstawiający się panującym konwencjom literat kl znajdują się w konflikcie z publicznością, rozbijają jej wewnętrzna istość, dążą do stworzenia nowego typu odbiorcy, wrażliwego na m bodźce estetyczne niż te, które zostały już społecznie usankcjonował Każde nowe zjawisko literackie, każdy nowy ruch w literaturze r<>/| czyna się od zatargów z upodobaniami i nawykami publiczności. Z c sem jednak nowe tendencje przenikają do świadomości odbiord i zostają przez nich przyswojone. Powstaje w ten sposób nowy typ wyków, gustów, upodobań, nowa kultura literacka, jednocząca v wnętrznie społeczność czytelników. Można zatem powiedzieć, że z je strony twórczość literacka każdej epoki powstaje pod wpływem public ności literackiej, z drugiej jednak strony sama wpływa na kształtowani się owej publiczności. Zachodzi tu nieustanny proces wzajemnego od ływania.

Dla charakterystyki okresu duże znaczenie mają występujące w jra| ramach instytucje życia literackiego, a więc pewne formy, w IcnJ

się ono przejawia, wokół których się koncentruje. Instytucje te ^K>gą mieć rozmaity charakter.

We Francji w w. XVII i XVIII wybitna rolę odgrywał salon li-łfucki jako ośrodek kontaktów między pisarzami i publicznością, Itn teren wymiany opinii, ścierania się gustów i upodobań, kształtowali smaku i kultury literackiej. W późniejszych czasach znaczenie salonu Jclackiego zmalało, jednakże jeszcze w w. XJX instytucja ta miała ;\vicn wpływ na życie literackie (np. warszawski salon Wincentego t.uińskiego, ojca Zygmunta).

. Pewnego rodzaju instytucją literacką był w epoce oświecenia dwór misiawa Augusta, zwłaszcza zaś tzw. „obiady czwartkowe”, na któ-Vli gromadzili się i prezentowali swoje najnowsze utwory najwybit-fejsi przedstawiciele ówczesnej poezji. Stanisław August odgrywał rolę Wcnasa, opiekował się pisarzami i pomagał im materialnie. Podobną dy odgrywały w różnych epokach dwory magnackie i królewskie ). w w. XVI w Polsce), przedstawiciele patrycjatu miejskiego i wyżsi Ibchowni. Różnorodne formy instytucji mecenatu niewątpliwie miały iże znaczenie dla rozwoju literatury w czasach, gdy twórczość artystycznie dawała prawie żadnych korzyści materialnych, ale jednocześnie, Warzając zależność materialną pisarza od mecenasa, ograniczały jego obodę ideową i artystyczną. Kiedy twórczość artystyczna stała się jwodem, umożliwiającym — przynajmniej częściowo — egzystencję ótcy, wówczas rola mecenatu uległa ograniczeniu. Współcześnie rolę > wnych mecenasów spełniają niejednokrotnie pewne instytucje kul-iralne, organizacje społeczne i związkowe.

W życiu literackim ważne miejsce przypada instytucjom wydaw-Bc/ym. W w. XVI w Polsce oficyny krakowskich drukarzy spełniały miosłą rolę w ówczesnym ruchu literackim. Były to ośrodki nie tylko (dukcji książek, ale również ich rozpowszechniania i popularyzacji, te współczesnym życiu literackim wydawnictwa spełniają szereg istotach funkcji. Nie tylko publikują książki, ale przez różnorodne środki jklamy (np. nagrody) i informacji wpływają na kształtowanie publicz-jnści literackiej, a także na samą twórczość.

Charakteryzując życie literackie jakiejś epoki, należy wziąć pod Vagę jego zakres w całokształcie zjawisk społecznych i kulturalnych. y dawniejszych okresach życie literackie miało charakter elitarny, im Bliżej współczesności, tym szerszy jego zakres i tym bardziej przenika

Zurys teorii literatury 481