493 2

3.2.18. Przymiotniki czynnościowe, procesualne i stanowe (CZYN)

Znaczenia czynnościowe, procesualne i stanowe występują głównie w przymiotnikach odczasownikowych (zob. 2.). W tym punkcie omówione zostaną przymiotniki motywowane bezpośrednio przez, rzeczownikową nazwę czynności (połowowy), procesów (chorobowy) i stanów (letargiczny). Część podstaw przymiotnika jest synchronicznie niepochodna - to przede wszystkim zapożyczenia (trening. hokej, depresja, melancholia), rzadziej podstawy rodzime (śmierć, sen). Część jest motywowana przez czasowniki, a wtedy przymiotnik jest bezpośrednio motywowany przez rzeczownik, a pośrednio przez czasownik, np. fermentacyjny — fermentacja — fermentować, obrotowy — obrót — obracać (A —N<- V).

Nic zawsze jednak jest to relacja regularna: porodowy —poród (natomiast porodzić jest archaizmem); rozbiorowy —rozbiór (natomiast rozbiór - w występującym tu znaczeniu - nie jest motywowany semantycznie przez rozbierać). Wiele przymiotników dopuszcza dwie interpretacje, ponieważ w parafrazach można użyć zarówno rzeczownika odczasownikowcgo. jak i czasownika, np. szturmowy 1) ‘który przeprowadza szturm*. 2) *którv szturmuje'; krzykliwy 1) ‘który jest skłonny do krzyku’, 2) ‘który krzyczy*. Zakładamy tu interpretację: A — N — V.

1.    Przymiotniki czynnościowe, procesualne lub stanowe określają rzeczowniki występujące w funkcji argumentów (przedmiotowych lub nieprzedmiotowych). W szczególności rzeczownik określany nazywa: subiekt (pluton egzekucyjny, bokser wyczynowy, przedsiębiorstwo połowowe), obiekt (koszty przeliczeniowe, towary eksportowe), środek czynności (przyrządy pomiarowe, ubranie ochronne), przyczynę (bakterie chorobowe ‘powodujące chorobę*, grzybki fermentacyjne), miejsce (kabina nawigacyjna, izba porodowa), czas (deszczowy dzień, godziny postojowe, czasy głodowa). W niektórych użyciach dochodzi element przeznaczenia: ziarno siewne, zwierzę rzeźne, kij hokejowy, plac zabawowy.

2.    Zarówno podstawa rzeczownikowa, jak i rzeczownik określany nazywają czynność, proces lub stan. Między dwoma czynnościami, procesami lub stanami zachodzi określona relacja semantyczna. Podstawa rzeczownikowa może nazywać: cel drugiej czynności (wyprawa ratunkowa, prace melioracyjne), przyczynę drugiej czynności (zniszczenia wojenne, bóle porodowe. dolegliwości reumatyczne), rezultat drugiej czynności (śmiertelny cios, zgubny nałóg), sposób wykonania drugiej czynności (ruch ślizgowy, paniczna uciecha, podstępna gra, uważna lektura, roymstne tycie, gwałtowne zamieszki), podstawę porównania (pogrzebowy nastrój, piskliwy głos). Oprócz tego między dwoma nazwami zachodzi: relacja zakresowa, np. akcja odwetowa (zob. 3.2.14.), relacja limitująca, np. badania telekomunikacyjne (zob. 3.2.15.).

Przymiotniki czynnościowe, procesualne i stanowe tworzone są za pomocą następujących formantów:

-owy: ścianka działowa, prz.episy importowe, oficer wachtowy, strój kąpie-lowy, prace wykończeniowe, bóle kurczowe, aleja wjazdowa:

493