532 533 2

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA

Budowa zewnętrzna

Gromady tchawkowców obejmuję przeważnie drobne stawonogi, o ciele od kilku do kilkunastu cm długim. Granice pomiędzy tagmami są wyraźne (jedynym wyjątkiem są owady wachlarzoskrzydłe, u których granice między tagmami są niewidoczne).

Głowa jest u wszystkich tchawkowców jednolitą tagmą, nie wykazującą segmentacji. Po stronie grzbietowej jest zaopatrzona w parę czułków, parzyste oczy proste, albo parzyste oczy złożone, albo oba typy tych oczu (u form wyspecjalizowanych, np. żyjących w glebie, oczy i czułki mogą nie występować). Po stronic brzusznej głowy zlokalizowany jest otwór gębowy, ograniczony z przodu wypukleniem ściany ciała — wargą górną, a z boków i od tyłu 3 parami przysadek gębowych — żuwaczkami, szczękami I i II pary (u skąponogów i dwuparców szczęki II są w wysokim stopniu zredukowane lub nie występują). Żuwaczki są jednogałęziowe i u większości tchawkowców nieczłonowane (drobnonogi, dwuparce i przerzutki mają żuwaczki członowane). Szczęki są członowane i budową zbliżone do odnóża dwugałęziowego. Druga para szczęk jest zawsze zrośnięta w wargę dolną (synonim: wargowce). Należy przy tym dodać, że niektórzy morfolodzy twierdzą, iż dwugałęziowość szczęk jest pozorna, w istocie są tylko rozwidlone, o czym świadczy rozwidlenie mięśni obsługujących te przysadki, wprawiających je w ruch, a nie ich podwojenie. Przeważa jednak pogląd, że szczęki są dwugałęziowe.

Tułów wijów jest złożony z wielu przeważnie homonomicznych segmentów, a u wszystkich owadów zbudowany jest z 3 heteronomicznych segmentów. Na segmentach tułowia występują parzyste, członowane odnóża kroczne. U niektórych wijów i części owadów bezskrzydłych zaznacza się dwugałęziowość odnóży krocznych.

Odwłok występuje tylko u owadów. Zbudowany jest z 11 segmentów, albo z mniejszej ich liczby, co jest wyjątkowe. Na odwłoku nie występują typowo wykształcone odnóża kroczne, natomiast u form prymitywnych mogą występować szczątkowe lub silnie zmodyfikowane odnóża, pełniące wyspecjalizowane funkcje.

Otwory płciowe nieparzyste, rzadziej parzyste, położone są pośrodku ciała (rzadko), subterminalnie lub terminalnie.

Budowa wewnętrzna

Pod względem budowy wewnętrznej tchawkowce są bardziej jednolite niż pod względem budowy zewnętrznej. Mózg mają złożony z 3 części. Protocerebrum unerwia oczy, deutocerebrum — czułki, a tritocerebrum — wargę górną. Mózg, za pomocą obrączki okołoprzełykowej, łączy się ze zwojem podprzełykowym, który unerwia przysadki gębowe. Hemocel wypełniają hemolimfa i ciało tłuszczowe, specyficzna tkanka tchawkowców, zbudowana z dużych komórek pochodzenia mezodermalnego. Ciało tłuszczowe produkuje i magazynuje substancje zapasowe, także wodę (ważne w życiu na lądzie) oraz zbędne produkty

metabolizmu. Oddychanie zachodzi za pomocą tchawek. nawet u form wodnych występują typowo wykształcone lub zmodyfikowane tchawki (tchawki nie występują tylko u form bardzo drobnych i wysoko wyspecjalizowanych). W układzie pokarmowym nie występują uchyłki, homologiczne do gruczołu trzustkowo-wątrobowego, organu charakterystycznego dla pozostałych pod-typów stawonogów. Wydalanie zbędnych produktów metabolizmu zachodzi za pomocą cewek Malpighiego (nie występują u skoczogonków. mszyc i niektórych widłogonków), pochodzenia ektodermalnego (powstają jako wypuk-lenia jelita tylnego). Wydalają amoniak i kwas moczowy, albo tylko kwas moczowy.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Tchawkowce są głównie jajorodne, część jest jajożyworodna i żyworodna. Produkują jaja bogato wyposażone w żółtko. U części wijów i części owadów bezskrzydłych bruzdkowanie jest początkowo całkowite, następnie przechodzi w częściowe powierzchniowe, u reszty, a szczególnie u owadów skrzydlatych, jest od początku częściowe powierzchniowe. We wszystkich większych grupach systematycznych tchawkowców występuje produkcja spermatoforów. Zapłodnienie jest zawsze wewnętrzne. Rozwój zarodkowy bez przeobrażenia występuje u niektórych wijów i owadów bezskrzydłych. u ogromnej większości tchawkowców występuje przeobrażenie, różnie złożone. Im wyżej grupa jest położona w systemie filogenetycznym, tym rozwój pozazarodkowy jest bardziej złożony.

Gromada: wije — Myriapoda

Diagnoza: tchawkowce zbudowane z jednolitej głowy i segmentowanego tułowia: na tułowiu parzyste odnóża lokomocyjne, których jest zawsze więcej niż 3 pary.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Wije są stawonogami wyłącznie lądowymi, szeroko rozprzestrzenionymi, zarówno w strefach o temperaturze umiarkowanej, jak i ciepłej. Związane są ze środowiskami wilgotnymi. Występują w glebie, pod kamieniami, pod korą drzew i w ściółce leśnej. Prowadzą ukryty tryb życia. Są drapieżne, roślinożerne, część odżywia się obumarłymi tkankami roślinnymi. Rola wijów w przyrodzie nie została jeszcze dostatecznie poznana. Niektóre gatunki powodują szkody w roślinach uprawnych. Opisano ok. 12000 gatunków.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Wije są przeważnie drobne, są 2 —10 mm długie, nieliczne formy mają do 30 cm długości. Ciało składa się z głowy i tułowia.

533