194 195 2

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA

Budowa zewnętrzna

Większość przedstawicieli typu jest drobna, o ciele w zarysie listkowatym, języczkowatym, wyjątkowo walcowatym, do kilku mm długim (ryc. 76).

Ryc. 76. Jednorodce. A — Polysloma integerrinum, B — Diplozoon paradoxum, C — Gyrodaciylus

elegans

A

B

C

Jednorodce charakteryzuje szczególnie silny rozwój narządów czepnych, co jest morfologicznym przystosowaniem do życia na pokryciach ciała gospodarzy lub w narządach kontaktujących się ze środowiskiem zewnętrznym, w których występują ruchy płynów. Narządy czepne występują na przedniej okolicy ciała, po stronie brzusznej, po bokach otworu gębowego, w postaci parzystych przyssawek (prohaptorów) i dużej tarczy czepnej (opistohaptora) na tyle ciała (synonim: różnosmoczkowe). Tarcza jest głównym narządem czepnym, jest uzbrojona w kolce łub haki (do zaczepiania w skórze gospodarza) albo w klamry (do zaczepiania na skrzelach gospodarza), zesklerotyzowane wytwory naskórka i ma własne umięśnienie. Tarcza może mieć różny kształt, wydłużony, owalny, sercowaty lub asymetryczny (ryc. 76, 78). U części gatunków występuje tylko jedna przyssawka na przodzie ciała (ryc. 78A) i tarcza czepna na tyle ciała. Znane są gatunki mające tylko tarczę czepną, a wtedy jest ona zawsze złożona z podjednostek (ryc. 76A).

Budowa wewnętrzna

Pokrycie ciała składa się z wora powłokowego. Naskórek jest syncycjalny, zanurzony, oparty na błonie podstawnej, nie ma rzęsek ani nie wytwarza oskórka. Naskórek składa się z części zewnętrznej cienkiej, o cytoplazmie bogatej w pęcherzyki mikropinocytotyczne, mitochondria i elementy aparatu Golgiego oraz z odchodzących od tej części w głąb ciała mostków cytoplaz-matycznych. Mostki łączą się z cytoplazmą otaczającą poszczególne jądra komórkowe, które są zanurzone w warstwach włókien mięśniowych wora

powłokowego. Naskórek nie tylko stanowi pokrycie ciała, ale służy także do wymiany gazów ze środowiskiem, częściowo do usuwania zbędnych produktów metabolizmu, a także do wchłaniania cząstek pokarmowych, szczególnie aminokwasów, pobieranych drogą pinocytozy.

Mięśnie wora powłokowego i parenchymalne są podobnie wykształcone jak u wirków.

Układ nerwowy i narządy zmysłów. Układ nerwowy składa się z subepider-malnej sieci i części submuskularnej obejmującej parzyste zwoje mózgowe, połączone szeroką komisurą (ryc. 77A) oraz pni podłużnych parzystych, biegnących po bokach ciała, po stronie brzusznej i grzbietowej. Pnie brzuszne są najgrubsze i połączone są poprzeczkami. U niektórych gatunków nerwy wychodzące ze zwojów mózgowych tworzą obrączkę okołoprzełykową, od której odchodzą pnie podłużne.

ABC

Ryc. 77. Anatomia jednorodca. A — schemat budowy układów nerwowego i pokarmowego,

B — układu wydalniczcgo, C — układu rozrodczego; a — jajnik, e — prącie, g — gardziel, j — jądro, k — kanał płciowo-jelitowy, m — zwój mózgowy, o — pochwa, p — smoczek przedni, r — ujście narządów rozrodczych, t — smoczek tylny, w — ujście narządów wydalniczych,

ż — gruczoł żółtkowy

U większości gatunków występują parzyste oczka, zlokalizowane w pobliżu zwojów mózgowych.

Jama ciała wypełniona jest parenchymą, która składa się z głównie z luźno rozmieszczonych komórek. Na obwodzie komórki mogą tworzyć syncycjum. Parenchyma pełni podobne funkcje jak u wirków, ponadto gromadzi glikogen, jako materiał zapasowy.

Układ pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym prowadzącym do mięsistej gardzieli. Mięśnie w ścianie gardzieli ułożone są promieniście i okręż-

195