540 541 2

Ryt. 204. Dwuparzec. A — gnatochilarium, budowa ogólna, B — przednia okolica ciała, C — ustawienie odnóży na segmencie (ułowią; e — cpistom, g — gnatochilarium, p — pleura, s — stemit. t — tergit. z — żuwaczka

wa. W rozwoju zarodkowym powstają z dwóch embrionalnych zawiązków. Diplosegmenty występują w zmiennej liczbie u poszczególnych gatunków, może ich być od kilku do kikudziesięciu. Diplosegmenty nie ograniczają ruchów, ponieważ wchodzą częściowo jeden w drugi, podobnie jak części składanego teleskopu. Przed ostatnim segmentem tułowia, telsonem, występują 2-4 segmenty pozbawione odnóży. Na tych segmentach, u nielicznych gatunków, występują brodawki z gruczołami przędnymi, z ich wydzielin krzepnących w nici samice tworzą kokony dla jaj, a także kokony, w których się chronią w trakcie linienia.

Odnóża dwuparców są u większości gatunków osadzone blisko siebie (ryc. 2040. to jest blisko środkowej osi ciała. Składają się z 7 członów, ostatni jest zakończony pazurem lub przylgą. U niektórych dwuparców, na biodrach odnóży osadzone są woreczki biodrowe (por, drobnonogi). U samców, większości gatunków, określone pary odnóży tułowia są wykształcone w haczykowate. struktury służące do przytrzymywania samicy w czasie kopulacji oraz w gonopody (odnóża kopulacyjne), służące do przenoszenia spermy do układu rozrodczego samicy.

Budowa wewnętrzna

Oskórek u części dwuparców jest gruby, wysycony solami wapnia, gładki. U części jest delikatny, miękki, porzeźbiony, albo pokryty włoskami. Na segmentach tułowia prymitywnych dwuparców oskórek jest zróżnicowany w płytki, diplosegmenty pokryte są pojedynczymi tergitami, ale mają po dwa stemity. U julusów płytki są nierozróżnialne, tworzą zwarte cylindry. W różnych okolicach ciała, w powiązaniu z naskórkiem, występują u dwuparców gruczoły jedno- i wielokomórkowe, produkujące wydzieliny obronne. Najczęściej występują po parze na danym segmencie. Skład wydzielin jest różnorodny, zawierają one kwas pruski, chinon albo jod. U niektórych gatunków występują zbiorniki na substancje obronne, otoczone mięśniami, z których płyn jest

wyrzucany na odległość 10-30 cm. Na gonopodach występują gruczoły, pełniące rolę w rozrodzie. W głowie występują 3 pary gruczołów ślinowych i para gruczołów produkująca wydzieliny ułatwiające oczyszczanie ciała.

Występowanie diplosegmentów jest powiązane z wykształceniem układów: nerwowego, oddechowego i krwionośnego. Brzuszny łańcuch nerwowy wykazuje różną budowę, zależnie czy obejmuje segmenty pojedyncze, czy diplosegmenty. Zwoje w pojedynczych segmentach tułowia wysyłają parę nerwów na boki, w diplosegmentach 2 pary. W sercu, które jest długie, w każdym diplosegmencie występują po dwie pary ostiów. Od serca odchodzą segmental-nie rozmieszczone parzyste tętnice, które obiegając jelito łączą się z naczyniem brzusznym (cecha pierwotna). Każdy diplosegment ma po 2 pary stigm, a wewnętrz dwie pary oddzielnych pęków tchawek.

Gonady występują po stronie brzusznej, pod układem pokarmowym. Gonady są nieparzyste lub parzyste, ale zawsze drogi rodne są parzyste. Niektóre samce mają prącia. Parzyste otwory płciowe występują na 3 segmencie tułowia.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

W większości dwuparce są rozdzielnopłciowe, część jest partenogenetyczna. Samice są jajorodne. Z jaj wylęgają się larwy mające 3 pary odnóży lokomocyj-nych, ich rozwój jest anamorficzny. U ośliczkokształtnych występuje odmiana anamorfozy, zwana hemiamorfozą. U nich przyrastanie segmentów kończy się w piątym linieniu, a po nim następuje różnicowanie płci. W zwykłej anamor-fozie, larwy wylęgłe z jaj są już zróżnicowane płciowo. Pareczniki linieją przez całe życie. Żyją do 7 lat. Przy czym samce niektórych grup podlegają tzw. periodomorfozie. Wiąże się ona z okresami słabego i pełnego wykształcenia się narządów kopulacyjnych w okresach linień, a więc niezdolności lub zdolności do zaplemniania samic. Periodomorfoza może zachodzić kilkakrotnie w ciągu życia osobnika. W pewnym stopniu zależy od czynników klimatycznych (np. obniżenia temperatury).

SYSTEMATYKA

Dwuparce rozdziela się na trzy rzędy, w zależności od wykształcenia oskórka i tergitów.

Rząd: Pencillata

Synonim: Pselapognatha

Dwuparce drobne, z miękkim oskórkiem. Ciało spłaszczone grzbieto-brzusz-nie. Kosmopolityczne. Ok. 100 gatunków, w Polsce 2. Tułów z 13-17 parami odnóży. Samce nie mają gonopodów.

jłtrzgpnica zającowafcp—_Polyxenus laguny, 2 mm długa; występuje w środkowej i południowej Europie (w tym w Polsce), w Azji, Ameryce, Afryce. Rozmnaża się partenogenetycznie.