56 57

Bezkręgowce o niejasnej przynależności systematycznej — Incertae sedis

1. Typ: piaskowce — Placozoa

Diagnoza; zwierzęta wielokomórkowe w kształcie płytki z nieregularnymi brzegami, poruszające się pełzakowato, zbudowane z kilku tysięcy komórek ułożonych w 3 warstwy, nie mające jamy ciała ani narządów.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Piaskowce żyją w litoralu mórz stref subtropikalnych i tropikalnych, spotykane są rzadko. Osobniki dojrzałe mają kształt zaokrąglonej płytki o nieregulanych brzegach. Średnica płytki wynosi 2-3 mm. Prowadzą wolny, przydenny tryb życia. Pełzając po podłożu stałym, czy pływając, zmieniają kształt ciała i wyglądem zewnętrznym przypominają pełzaki. Młode osobniki pływają. Rozwój zarodkowy jest słabo poznany, to powoduje, że piaskowce zajmują niejasne stanowisko w systematyce wielokomórkowców. Zostały wykryte w 1883 r. Prymitywna budowa, odbiegająca od wszystkich innych typów wielokomórkowców, wywołuje wiełe dyskusji odnośnie ich pozycji w systematyce. Przez długi okres były wyodrębiane w osobne podkrólestwo: Phago-cytellozoa. Rangę typu nadano piaskowcom w 1971 r.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA

Budowa zewnętrzna

Płytkowate ciało piaskowców ma tylko grzbieto-brzuszną polaryzację, innych elementów symetrii nie wykazuje (ryc. 14A, B). Ciało jest orzęsione. Płaskowce poruszają się za pomocą rzęsek i ruchami pełzakowatymi, w spoczynku płasko przylegają do podłoża. Strona górna (grzbietowa) jest lekko wypukła. Strona dolna (brzuszna), skierowana do podłoża, jest spłaszczona. Okresowo strona dolna może tworzyć wpuklenie, zwrócone do wnętrza ciała w kierunku grzbietowym. Wpuklenie funkcjonuje jako jama służąca do pobierania i trawienia pokarmów.

Budowa wewnętrzna

Ciało zbudowane jest z kilku tysięcy komórek ułożonych w 3 warstwy (ryc. 14B. C): grzbietową, brzuszną i środkową. Na brzegach ciała występują

Ryc. 14. Anatomia piaskowca. A — wygląd ogólny, B — fragment przekroju poprzecznego, C — fragment przekroju w dużym powiększeniu. Wg Bamcsa 1980, Morgulisa i Sehwarlza 1982; d — warstwa komórek dolnych, g — górnych, ś — środkowych

tylko dwie warstwy: grzbietowa i brzuszna, połączone ze sobą. Te dwie warstwy mają charakter nabłonków. Komórki je tworzące połączone są desmosomami, krótkimi odcinkami błon komórkowych, spinających sąsiadujące ze sobą komórki. W przeciwieństwie do innych wielokomórkowców (por. trójwarstwowce), komórki w nabłonkach piaskowców nie są oparte na błonach podstawnych. W jądrach komórek nabłonkowych występuje po 12 chromosomów. Jądra cechuje najmniejsza wśród wielokomórkowców ilość DNA. zaledwie dziesięciokrotnie wyższa od ilości DNA występującej np. u bakterii — pałeczki okrężnicy.

Nabłonek grzbietowy składa się z komórek płaskich, zaopatrzonych w wici oraz w wypustki przypominające mikrokosmki. Jądra tych komórek, z częściami otaczającej ich cytoplazmy, uwypuklone są do wnętrza ciała (ryc. 14C). Pomiędzy komórkami płaskimi występują duże lipidowe kule.

Nabłonek po stronie brzusznej zbudowany jest z komórek cylindrycznych. Są one zróżnicowane na dwa typy: komórki z wiciami i komórki gruczołowe. Na wolnych powierzchniach obu typów komórek występują liczne, nieregularne sfałdowania. Ułatwiają one przyleganie ciała do podłoża, a także prawdopodobnie odgrywają rolę przy trawieniu pokarmu, zwiększając powierzchnię wydzielniczą dla enzymów trawiennych, gdyż stwierdzono, że u osobników głodzonych nie występują. Piaskowce odżywiają się sinicami, glonami i jednokomórkowcami. Trawienie jest zewnątrzkomórkowe, enzymy trawienne wydzielają komórki gruczołowe do czasowo tworzonej jamy trawiennej. Po zadziałaniu enzymów następuje wchłanianie strawionych pokarmów. Niektórzy badacze, zwłaszcza starsi podawali, że komórki nabłonka brzusznego mają zdolność do fagocytozy (stąd nazwa Phagocytellozoa). Ostatnio tej możliwości nie potwierdzono.

57